Бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның сөзжасамдық сатыларындағы туынды сөздерді зерттеу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе

I. Сөзжасамдық ұядағы сөзжасамдық сатылар туралы

1. 1 Сөзжасамдық саты туралы

1. 2 Сөзжасамдық сатыны көлденең қатар түрғысынан сипаттау

1. 3 Сөзжасамдық сатыны тік қатар түрғысынан сипаттау

1. 4 Бас сөзінің сөзжасамдық үяларға негіз болуы

II. Бас сөзі негізівде жасалған сөзжасамдық ұядағы сөзжасамдық сатылар

2. 1 Сөзжасамдық үяның 1-сатысындағы туынды сөздер

2. 2 Сөзжасамдық үяның 2-сатысындағы туынды сөздер

2. 3 Сөзжасамдық үяның 3-сатысындағы туынды сөздер

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымша

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Қазақ тіл білімінде сөзжасам мәселесінің теориялық негізінің қалыптасуы 1989 жылы жарық көрген "Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі" атты монографиялық еңбекпен байланысты. Осы еңбекте сөзжасам тіл білімінің жеке саласы ретінде теориялық түрғыда дәлелденгенде, сөзжасамдық үя мәселесі сөзжасамның жеке бір мәселесі ретінде көтеріліп, оған қысқа түсінік берілген еді. Бірақ ол монографияда сөзжасамдық үя қүрылымының бір бөлшегі сөзжасамдық саты мәселесі сөз болған жоқ.

Бүл айтылғандар - сөзжасамдық үя, сөзжасамдық саты мәселелерінің қазақ тіл білімінде арнайы зерттеу нысаны болмағанына толық дәлел. Сондықтан сөзжасам саласының түйінді мәселелерінің бірі сөзжасамдық үяның бір мүшесі сөзжасамдық саты, оның туынды сөздің жасалуындағы қызметін анықтау, зерттеу өте қажет мәселеге жатады. Сөзжасамдық сатыдағы туынды сөздердің жан-жақты зерттелуі сөзжасамның басқа да мәселелерінің шешілуіне жол ашар еді. Бүл жағдайлардың барлығы нақты бір сөзжасамдық үялардың сөзжасамдық сатыларывдағы туывды сөздерді зерттеудің өзектілігін дәлелдейді.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Жүмыстың негізгі мақсаты - бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның сөзжасамдық сатыларындағы туывды сөздерді теориялық негізде зерттеп, олардың сөзжасам жүйесінен алатын орнын, атқаратын қызметін анықтау, тілде жиі қолданылатын бас сөзі атауларының сөзжасамдық қабілетін айқындау. Осы мақсатқа жету үшін, төмендегідей міндеттерді орындауға үмтылыс жасалды: -сөзжасамдық үя мен сатыға толық сипаттама беріп, олардың қүрылымын анықтау;

-сөзжасамдық үядағы туынды сөздердің орналасу тәртібін анықтау;

-сөзжасамдық сатының үядағы қызметі мен маңызын айқындау; -бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның қүрамындағы туынды сөздерді саты бойынша талдап, түп негіздерінің сөз тудыру қабілетін айқындау;

-сатыларда жасалған туынды сөздердің сөз табына қатысын, оны жасаушы тілдік бірліктерді айқындау.

Еңбектің ғылыми жаңалығы. Бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның сөзжасамдық сатыларындағы туынды сөздерді зерттеу барысында мына төмендегі мәселелер ғылыми шешімін тапты: -Көне замандардан қолданылып келе жатқан бас сөзі тілдіңсөзжасам жүйесінде үлкен сөзжасамдық қызмет атқаратыны

сөзжасамдық үялардың сөзжасамдық сатыларындағы туынды

сөздер мәселесі арқылы дәлелденді.

-Сөзжасамдық үя қазақ тіл білімінде бүрын арнайы

зерттелмегендіктен, сөзжасамдық үя мәселесінің теориялық

толық сипаттамасы жасалды.

-Сөзжасамдық үяның негізгі мүшесі сөзжасамдық сатыда бас

сөзінің ерекшеліктері, белгілері, атқаратын қызметі, жүйеде

алатын орны көрсетіліп, сөзжасамдық үядағы көлденең қатар, тік

қатар түрғысында да сипатталып, өзінің теориялық шешімін

тапты.

-Бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның әр сатысындағы туынды

сөздер анықталып, талдау жасалды. Бас сөзінің үядағы көлденең

қатар түрғысындағы туынды сөздер сөзжасамдық тізбекте

бірінен-бірі тікелей туындайтын түбірлес сөздер екені

айқындалды. Талданып отырған туынды сөздердің мағыналық

байланысы көрсетіліп, үядағы туынды сөздерге иерархиялық,

синтагматикалық, парадигматикалық қатынас тән екені

дәлелденді.

-Үядағы бас сөзі негізінен жасалған туынды сөздердің жалпы

саны анықталумен бірге, әр тізбектегі, әр сатыдағы түбірлес

туынды сөздер анықталды. Ол туынды сөздердің сөз таптарына

қатысы, олардың жасалу жолдары айқындалды. Бас сөзі

сөзжасамдық қабілеті күшті өнімді түрлері анықталды.

-Бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үяның сөзжасамдық

сатыларындағы туынды сөздерді талдау барысында тізбектердің

ең көбі үш сатыдан түратыны, туынды сөздер үялардың кейінгі

сатыларына қарағанда, алғашқы сатыларында өнімді жасалатына

анықталды.

Зерттеу жүмысының талқылануы. Дипломдық жүмыстың кейбір мәселелері Қайнар университетінің студенттік ғылыми конференциясында талқыланды.

Зерттеу жүмысының қүрылымы. Дипломдық жүмыс кіріспеден, екі тараудан, әр тарауға байланысты жеке түжырымдар мен қорытындыдан түрады. Жүмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымша берілді.

I. Сөзжасамдық үядағы сөзжасамдық сатылар туралы.

1. 1. Сөзжасамдық саты туралы.

Сөзжасамдық сатының сөзжасамдық үя, сөзжасамдық жүп, сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық тарам, сөзжасамдық тип және тағы басқалармен қатар, сөзжасам жүйесінің бірлігі ретінде танылғанына көп уақыт болған жоқ.

Орыс тіл білімінде сөзжасамдық сатының сипаты туралы алғаш рет Г. О. Винокур сөз еткен. «Заметки по русскому словообразованию « деген еңбегінде ғалым былай деп жазады:

«Производная морфема, выделяющая в своем составе несколько морфем, выделяет их не все сразу и одновременно, a так, что между ними обнаруживаются связи разных планов. Например, если от производной первой степени образуется новая производная основа второй степени, то три морфемы, образующие эту новую основу, связаны между собой не порознь, в виде сплошной цепи А+В+С, а так, что третья присоединяется к уже готовой комбинации первых двух, т. е. возникает соотношение образца (А+В) +С; ср. чит-а-ть, но (чит-а) -тель или бел-и-ть, но по(бел-и) -ть« (1) . Басқаша айтқанда, негіздер мен түрлі дәрежедегі туынды негіздер арасындағы ішкі байланыс морфемалардың бір уақытта емес, бір ізді, жүйелі жалғануынан байқалады.

Бүл жайында А. Н. Тихонов: «Сатылық-сөзжасамның белгілі бір типтерімен шектелген қасиет емес. Сатылық сипатқа барлық синхронды орыс сөзжасамы ие, «-дейді (2 ) .

Бүл айтылған түжырым қазақ тілі сөзжасамының сипатына да тән. Себебі қазақ тілі жалғамалы тілдер тобына жататындықтан, сөз тудыру процесі барысында сөзжасамдық жүрнақтар түбір сөзге бірінен соң -бірі ретпен жалғанып, туынды сөздер бірінен-бірі жүйелі, сатылы өрбиді.

Сөзжасамның осындай қасиеті туралы ғалым Г. Бегалиев өзінің «Основные сведения о словообразовании в казахском языке « деген мақаласында былай деп жазған болатын: «Казахский язык, как и все тюркские, относится к языкам агглютинирующим, т. е. таким, в которых словообразование . . . происходит путем присоединения аффиксов со специальными значениями к концу основы или корня« (3) .

Профессор Л. К. Жаналина да осы мәселеге қатысты: «Агглютинативность казахского языка, четкость, прозрачность границ между морфемами и закрепленная в казахском слове препятствуют соотнесению мотивированного слова с несколькими мотивирующими «-деп жазады (4 ) .

«Сөзжасамдық саты« үғымы зерттеулерде әр түрлі беріледі. Мысалы, В. Н. Немченконың «Современный русский язык. Словообразование « оқулығында сөзжасамдық сатыға мынадай анықтама беріледі:«Ступень словообразования. Акт словообразова-тельного процесса, заключающийся в присоединении к производящему слову (основе) одного словообразовательного форманта « (5) .

Т. П. Адскова «Субстантивы адъективного склонения в системе словообразовательных гнезд современного русского языка « деген тақырыбындағы диссертациялық жүмысында сөзжасамдық сатыны кейінгідей түсінеді: «В основе строения СГ лежит принцип иерархии, принцип последовательного подчинения одних единиц другим . . . Под «ступенями деривации « мы понимаем степень словообразовательной удаленности производного слова от вершины гнезда, измеряемую количеством последовательных словообразовательных актов« (6) .

Т. П. Карпухина болса, «Структура словообразовательных гнезд абстрактных и конкретных существительных в современном английском языке« деген зерттеуінде: «Деривационный шаг-элементарная единица словообразовательной системы, определяемая на лингвистическом уровне как присоединение класса формантов к классу производящих . . . Деривационный шаг является динамическим представлением отношений производящего и производного слова «-деп түжырымдайды (7) .

Қазақ тіл білімінде «сөзжасамдық саты« үғымының анықтамасы «Сөзжасамдық саты « атты мақалада беріледі. Мүнда профессор Н. О. Оралбаева сатыны былай анықтайды: «Сәзжасамдық саты - сөзжасамдық үяның бір мүшесі. Ол бір сөзден екінші туынды сөздің жасалу шегін білдіреді. Мысалы, біл-білім-білімді-білімділік деген бір сөзжасамдық тізбекті алсақ, осында 3 сөзжасамдық сатыда бір туынды сөзден жасалған. Олар біл негізгі түбірінен тараған сөзжасамдық үяға жатады. Сондықтан да ол сөзжасамдық үяның қүрылымына кіреді. Сөзжасамдық үя-өте күрделі қүбылыс. Сөзжасамдық үяның күрамындағы сөзжасамдық тізбек, қосақ(пара), тип, негіз сөз, туынды сөз, саты, тарам (парадигма), категория сияқты мүшелері сөзжасамдық үяның күрделілігінің дәлелі «(8) .

Соңғы жылдардағы зерттеулерге қарағанда, көптеген сөзжасамдық үяны зерттеушілер, үяда туынды сөзді орналастыруда саты бойынша үйымдастыру амалын кеңіненқолдануда. Мысал ретінде, қазақ тіліндегі сөзжасамдық үя мәселесінің теориялық негізін зерттеген К. А. Қүрманалиевтің, «Сөзжасамдық сатылардағы туынды сөздерді қарастырған М. Н. Қоқышованың және басқа көптеген зерттеушілердің есімдерін атауға болады. Бүл жағдай сөзжасамдық үя қүрылымын зерттеудің сатылық амалы-сөзжасамдық жүйелі байланыстарды сипаттаудың тиімді тәсілі екенін көрсетеді.

Сонымен, біз жүмыста бас негізіндегі сөзжасамдық үяларды жасауда қазақ тілі сөзжасамының ерекшеліктеріне сәйкес, үяда туынды сөздерді саты бойынша үйымдастыру амалын қолдандық.

Сөзжасам жүйесінде барлық сөзжасамдық бірліктер бір-бірімен тығыз байланысты, бірі бірін қүрайтыны белгілі. Сөзжасамдық үяны сөзжасамдық сатылардың жиынтығы ретінде де қарастыруға әбден болады. Өйткені, сөзжасамдық үяны бір түбірден тараған туынды сөздердің жиынтығы қүрайды, ал олардьі жүйелі үйымдастырып, әрқайсысының сөзжасамдық тарихын көрсететін- сөзжасамдық үяның қүрамдас бөлшектерінің бірі-сөзжасамдық сатылар. Олар үяда болатын барлық процестерге қатысты. Яғни сөзжасамдық саты да сөзжасамдық тізбек, тарам, жүп сияқты, сөзжасамдық үяның бөлінбес бір бөлшегі болып табылады.

Сөзжасамның ең бастапқы және міндетті сатысы болып түбір сөз саналады. Түбірдің ең басты белгісі, ерекшелігі, ғалым С. Исаевтың көрсетуінше: «Әдеттегі беріліп жүрген анықтамаға сәйкес мынадай: 1) сөздің ең кіші мәнді бөлшегі, 2) қосымша морфемалар үстелу арқылы жаңа сөз немесе сөз түлғасын жасауға негіз болатын бөлшегі« (9) .

Түбір сөз сөзжасамдық үяны басқарады. Осы түбір сөзден тікелей жасалған туынды сөздер 1-сатының туынды сөздері бслып саналады; сөзжасамның 1-сатысындағы туынды сөздерден жасалған туындылар 2-сөзжасамдық сатының туынды сөздері болып саналады; сөзжасамның 2-сатысындағы туынды сөздерден жасалған туындылар 3- сатының туынды сөздері болып саналады және т. с. с. 4, 5, . . . -сатылар болып өрби береді. Мысалы:

I- Баспана і- баспанасыз

Баспанадай

Бас I__ баспанала

Бас-сираң

Осында дене мүше атауы бас негізгі сөзден тікелей жасалған баспана, бас-сирақ туынды сөздері 1-сатының туынды сөздері болып саналады.

1-сатыдағы 2 туынды сөздің біреуі- баспана

баспанасыздық Е баспаналат туынды сөзі баспанадай, баспанала, баспанасыз туынды сөзд< жасаған, бұл соңғы үш туынды сөз 2-сатының туынды сөз, болып саналады, ал 2 сатыдағы үш туынды сөздің екеуін баспанала, баспанасыз туынды сөздерінен бір туынды сөзде туынды сөз жасалғш(баспаналат, баспанасыздық), олар сатының туынды сөздері болып саналады.

Сөзжасамдық үяның 1-сатысында орналасқан туыр сөздер барлығы да негізгі сөздер болып саналады, өйткені о. түбір сөздің негізінде жасалып түр. Мәселен, жоғарыд; мысалда берілген бас түп негізден жасалғані-сатыдағы баспа бас-сирақ туынды сөздері-негізгі сөздер. Ал егер осы 1-сатыдс туынды сөздердің ішінен кейбіреуі немесе барлығы 2-сатыдг туынды сөздер үшін негіз болатын болса, онда 1-сатыда туынды сөздер негізді және негіз сөздер болып табыла; Мысалы, 1-сатыдағы баспана, бас-сирақ туындыларының ішіи баспана туынды сөзі негізді және негіз сөз болады. Өйткені, түбір сөзден жасалғандықтан, негізді де, ал өзі де сөз туды процесіне қатысатындықтан, негіз сөз болады. Ендігі кезекте о баспана негізінен тараған 2-сатыдағы баспанадай, баспана^ баспажсыз сөздерінің ішінен баспанала, баспанасыз сөздері е негізді, әрі негіз сөздер де, ал баспанадай туынды сөзі тек негі: сөз, одан туынды сөз жасалмаған. Ал баспанала, баспанас негіздерінен тараған 3-сатыдағы баспаналат, баспанасызді туынды сөздері тек негізді сөздер ғана болады. Себебі олард; басқа туынды тарамаған, сөзжасамдық сатыны аяқтап түр.

Демек, сөзжасамдық сатының ең бастапқы шыңы- түбір с< негізсіз сөз болады да, ал сөзжасамдық үяның соңғы сатысыт басқа сатыларында орналасқан туынды сөздер сөз тудыруі қатысу, қатыспауына қарай я негізді-негіз, я негізді сөз боладі Басқаша айтқанда, белгілі бір сатыда орналасқан туынды сөз тудыру процесіне қатысса, ол әрі негізді, әрі өзінен кейін туынды сөздерге негіз сөз болады да, ал сөз тудыруға қатыспаа тек негізді сөз болып қалады. Үяның соңғы сатысындағы туыңд сөздер ғана әрқашан негізді сөздер болады, себебі, ола сөзжасамға қатыспай, үяны аяқтап түрады.

Жалпы сөзжасамдық саты «бір сөзден екінші туынды сөзді: жасалу шегін білдіреді « дедік. Яғни бір саты негізден белгілі бі тәсіл арқылы жасалған туынды сөздің үғымымен тікелеі байланысты.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесінде« : «Туынды сөзг қосымша арқылы жасалған туынды түбірлер мен аналитикалыі сөздер, барлық сөзжасам тәсілі арқылы жасалған туындылардыі бәрі жатады«, -делінеді(10) . Онда туындылардың мынадай түрі көрсетілген: туынды тубір, біріккен сөз, цос сөз, курделі сөз, қысқарган сөз (11) .

Осылардың ішінен жүмыста бас сөзі негізіндегі сөзжасамдық үядағы сатылардың бойынан қосымша арқылы жасалған туынды тубірлер, синтаксистік тәсілде сөзқосым арқылы жасалған біріккен, кіріккен сөздер, қосарлау жолымен жасалған қосарлама, қайталама қос сөздер, тіркес арқылы жасалған курделі сөздер мен лексика-сементикалық тәсіл арқылы жасалған сөздер кездеседі. Олардың қолданылу аясы шектеулі емес. Бүлардың қатарында күнделікті қолданыста кездесетін қарапайым сөздер (бастық, баспана, басқосу, баскиім) де бар.

Бас негізінде жасалған сөзжасамдық үялардың сатыларындағы туынды түбірлер қүрамы жағынан алғанда, екі морфемадан қүралған. Олар: негіз сөз және сөзжасамдық жүрнақ. Мысалы, бас-сыз, басты т. б.

Біріккен сөздер болса, екі жеке-дара сөздің бір-бірімен бірігіп, біртүтас лексикалық түлға ретінде қалыптасуларынан пайда болған сөздер болып келеді. Мысалы, бузаубас, шуйкебас, баскесер сөздері екі компоненттен қүрылған.

Қос сөздердің ішінде қайталама қос сөздер бір жолмен жасалған:

а) қосарланған сөздердің бір сыңарына немесе екі сыңарына да қосымша жалғану арқылы. Мысалы, бас-басына, баспа-бас.

Ал қосарлама қос сөздер екі сыңары да бірдей мағынасы бар сыңарлардан қүралған. Олардың екі түрі кездеседі: а) мәндес сыңарлардан жасалған қосарлама қос сөздер. Мысалы, бас-көз, аузы-басы.

ә) сыбайлас (коррелятивтес, үштас) сыңарлардан жасалған қосарлама қос сөздер. Мысалы, бас-сирац, бас-көз, бас-аяқ т. б.

Күрделі сөздер 2 сөздің тіркесуі арқылы жасалған. Олар көптеп кездеседі. Мысалы, жалгыз басты, жумыс басты, шагын басты. Осы күрделі сөздердің қүрамындағы бас сөзі қайталанып түр. Олар - осы күрделі сөздердің жасалуына негіз болған тірек компоненттер.

Жүмыста сөзжасамдық үяның қүрамына түбір сөзден сөзжасамның барлық тәсілі арқылы туындаған сөздерді енгізуіміздің себебі: сөзжасамдық үя белгілі бір түбір сөздің сөзжасамдық қабілетін көрсететін болғандықтан, біз оның (түбірдің), қай тәсілмен жасалса да, даму сатысын көрсетуге міндеттіміз. Бүл жайында ғалым С. Исаев былай деп жазады: « . . . қандай тәсілмен жасалса да (мейлі лексикалық және семантикалық, мейлі синтетикалық я аналитикалық немесе аралас), сөзжасам проблемасының ең бірінші және басты мәні, негізгі ерекшелігі-бір, жаңа сөз тудыру, сөйтіп, тілдің сөзжасам қатарын кеңейту және көбейту, тілдің сөздік қүрамын байыту« (12) .

Сөзжасамдық саты жалпы сөзжасамдық үяның құрылымына жатқанымен, ол алдымен сөзжасамдық тізбектің қүрамына кіреді. Мысалы, бас түп негізінен жасалған

сөзжасамдық үядағы бас -► баста - * бастама ___► бастамашы

деген тізбекті алсақ, мүнда үш саты бар: баста туынды сөзі - бірінші саты, бастама туынды сөзі - екінші саты, бастамашы туылымы - үшінші саты. Осыдан сөзжасамдық тізбек бірінен-бірі тікелей жасалатын туынды сөздердің тобы екенін, ондағы әр туынды сөз бір сатыда орналасатынын көреміз. Демек, сөзжасамдық саты тізбекке тікелей қатысты.

Сөзжасамдық үяда сатыны екі түрлі сипаттауға болады:

1) көлденең қатардан, онда ол тізбекпен байланысты;

2) тік қатардан, онда оған үяның барлық тізбегінің әр сатыдағы сөзі кіреді.

Келесі тарауларда сатыны көлденең және тік қатар тұрғысынан сипаттау мәселесіне жеке-жеке тоқталамыз.

1. 2. Сөзжасамдық сатыны көлденең қатар түрғысынан сипаттау.

Сөзжасамдық саты көлденең қатардан сипатталғанда, үяның бойындағы әр саты тізбектің бір мүшесіне тура келеді. Мысалы, бас - ► баста -► бастау - >бастаулы тізбегін алайық. Мүнда бас түп негізінен өрбіген 4 мүшелі тізбектің бойындағы баста туынды сөзі сөзжасамдық үяның 1-сатысын, одан өрбіген бастау туындысы үяның 2-сатысын, одан туындаған бастаулы туылымы үяның 3-сатысын қүраған. Яғни тізбектің әр туынды сөзі бір сатыны қүрап, сөзжасамдық үяның 3 сатысын жасаған.

Үяда ең жақын семантикалық байланыстар негіз және туынды сөз арасында байқалатыны белгілі. Олай болса, көлденең қатардағы бір сөзжасамдық тізбек бойындағы сатылар бір-бірімен тығыз семантикалық байланысқа түседі. Себебі сөзжасамдық тізбек дегеніміздің өзі бір түбірден өрбіп, біріне-бірі негіз болатын негізді сөздердің тобы. Әр негізді сөздің мағынасы негіз сөздің мағынасына сүйенеді, соның негізінде жасалады. Мысалы: бас ( негіз/негізді емес) - басқа (негізді/негіз) - басқалан (негізді/негіз) - басқаланушылыц (негізді/негіз емес) . Яғни бас негіз сөзінің семантикасы басқа негізді сөзінің семантикасының қаланатын негізі болып түр, басқа негізді сөзі негіз ретінде жүмсалып, оның мағынасы басцалан негізді сөзінің мағынасына арқау болып түр, ал басқалан негізді сөзі өз кезегінде негіз ретінде жүмсалып, оның мағынасы басцаланушылық негізді сөзінің мағынасына арқау болып түр.

Сондықтан көлденең қатардағы сөзжасамдық тізбектің бойындағы сөздер өзара мағыналық бір ізді өндірімділік қатынасы арқылы байланысып, әр кезекті (кейінгі) негізге тәуелді болады деп пайымдауымызға болады.

Көлденең қатардан қарастырғанда, 1-сөзжасамдық сатының алдында сөзжасамдық үяның ең бастапқы шыңы - түбір сөз түрады. Бүл жайында жоғарыда да айтылды, бірақ енді бүл мәселе мағына түрғысынан сөз болып отыр. Сол түбірдің негізінде осы 1-сатыдағы туынды сөз жасалады, соған сәйкес, түбірдің мағынасының негізінде 1-сатыдағы туындының мағынасы жасалады. Бүл 1-сатыдағы туынды сөз негіз ретінде жүмсалса, оның негізінде 2-сатыдағы туынды сөз жүмсалады да, 1-сатыдағы негіздің мағынасы 2-сатыдағы сөздің мағынасына арқау болады; 2-сатыдағы туынды сөз негіз қызметін атқарса, оның негізінде 3-сатыдағы туынды сөз жасалады, мүнда да өз кезегінде 2-сатыдағы негіздің мағынасы 3-сатыдағы туынды мағынасының қаланатын негізі болады. Туынды сөздің осындай ерекше қасиетін Е. С. Кубрякова өз еңбегінде атап кетеді: «Отличительным признаком производного слова является именно его связанность с другим словом (словами) и его семантическая обусловленность этим другим словом (словами) « (13) . Мысалы, бас - басқар - басқарушы - басқарушылық. Мүнда түбір сөз- бас 1-сатыдағы басқар туындысының негізі, мағынасының арқауы, басқар туынды сөзі-2-сатыдағы басцарушы туындысының негізі, мағынасының арқауы, басқарушы туындысы-3-сатыдағы басқарушылық туынды сөзінің негізі, мағынасының арқауы болады. Яғни, сөзжасамдық сатылар көлденең қатарда өзара ізді мағыналық қатынаста болады.