Құрылыстағы құнды қағаздар нарығын басқару

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Құрылыстағы құнды қағаздар нарығын басқару
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе 2
1.Құнды қағаздар нарығына жалпы шолу . 4
1.1. Қазақстан республикасындағы құнды қағаздар нарығының қазiргi
жағдайы . 4
1.2Құнды қағаздар нарығындағы негiзгi түсiнiктер . 12
1.3. Қазақстандағы акционерлiк қоғамдар және оларда ұйымдастыру. 33
2. Құрылыстағы құнды қағаздар бағасын анықтау 43
2.1.Құрылыстағы құнды қағаздар бағасын анықтау саясаты. 43
2.2 Құнды қағаздармен келiсiмдердi тiркеу немесе жүргiзу. 51
III-“ Эврика ” ЖАҚ құнды қағаздар нарығы . 58
3.1Акциялар шығару және тарату,“Эврика”акционерлiк қоғамы. 58
3.2.Акциялар табыстылығына анализ. 65
3.3 Құнды қағаздардың инновациясы. 74
3.4 Құнды қағаздар нарығын басқару стратегиясы. 83
3.5 Құнды қағаздар нарығындағы тәуекел ету және оны азайту 93
Қорытынды. 105
Қолданған әдебиеттер тiзiмi. 107

Кiрiспе

Құнды қағаздар нарығы дегенiмiз қаржы қорлар сатушылар мен алушылар
арасындағы келiсiмдердi реттейтiн механиздер. Жай ғана келiсiмдердi
реттейтiн механиздер емес ,пайдалы келiсiмдердi жасауға мүмкiндiк беретiн
келiсiмдер.
Республикада құнды қағаздар нарығының қалыптаса бастағанына 10 жыл
болды. Осы уақыт аралығында 8191 акционерлiк қоғамдар құрылып, оның 4605-i
өз құнды қағаздарын нарыққа шығарды. Жалпы шығарылған акциялар саны -
3496754289 дана болса,олардың жалпы құны – 409902.6 млн тенгенi құрайды.
Құнды қағаздар нарығында 34 регистртор, 9-кастодиан, 73 брокер-дилер, 12
зейнетақы қоры жұмыс iстейдi. 2000 жылдың өзiнде 698 эмиссия шығарылған,
олардың жалпы құны 92498 тенгенi құраған. Алайда құнды қағаздар нарығы
талапқа сай дамып отып деп айтуғаболмайды.
Республика тұрғындары өз қаржыларын құнды қағаз сатып алу орнына ортақ
қаржыларын депозиттiк салымдарға салғанды ортақ көредi. 2001 жылдың аяғында
барлық депозиттiк салымдар көлемi 147 млн тенгеге жеткен, 115 млрд тенге
тұрақты валюталарға айналдырылған. Тұтас алғанда 142 млрд тенге құнды
қағаздар нарығына араласпайды. Оның басты себептерiнiң бiрi құнды
қағаздарға төленетiн дивиденд көлемiнiң өте төмен дәрежеде болды және
тұрғындардың акционерлiк қоғамдарға сенiмсiздiгi. Акцияларға төленетiн
дивидендтер көлемi акция құнының 1.1% құрайды. Құнды қағаздар нарығы
дамыған елдерде бұл көрсеткiш 25% дейiн жетедi.

,,Эврика,, акционерлiк қоғамында 18100 акция шығарылған .Әрбiр
акцияның құны 2.5 мың тенге. Шығарылған акциялардың 10 % артықшылығы бар
акциялар. Акционерлiк қоғамның қаржылық қоры 165 тенге.Өз акционерлерiне
төленген дивидендтер жалпы деректер коммерциялық құрылым болғандықтан
мәлiметтер алу мүмкiн болмайды.
Дипломдық жұмыстың бiрiншi тарауы Қазақстан республикасындағы құнды
қағаздар нарығының қазiргi жағдайына шолу жасауға арналған. Құнды қағаздар
нарығындағы ұғымдар мен түсiнiктер қарастырлады.
Екiншi тарауда қарапайым және артықшылығы бар акциялардың
ерекшелiктерi мен олармен жасалатын келiсiмдер талданады.
Үшiншi тарауда ,,Эврика,, жабық акционерлiк қоғамның өндiрiстiк
экономикалық сипаты берiлген. Акционерлiк қоғамның қарапайым акцияларының
табыстылығына анализ жасалған .
Қорытынды да жалпы түйiндер мен ұсыныстар сөз болады .

1.Құнды қағаздар нарығына жалпы шолу .

1.1. Қазақстан республикасындағы құнды қағаздар нарығының қазiргi
жағдайы .

Республикада құнды қағаздар шығарылғанына 10 жыл өттi. Содан берi 4605
эмитент өз құнды қағаздарын нарыққа шығарды . Жалпы құнды қағаздардың құны-
409402.6 млн тенге .Құнды қағаздар саны-3496754289 дана. Құнды қағаздар
саны 8191. Құнды қағаздар нарығында 34 регстратор, 9 кастоднан, 73 брокер-
дилер жұмыс iстейдi. Құнды қағаздар нарығында 12 зейнетақы қоры жұмыс
iстейдi. 2000жылдың өзiнде 698 эмиссия шығарылған, олардың жалпы құны 92498
млн тенге. Депозиттер салымдары 147 млрд тенгенiң депозиттiк салымдары
бар. Жалпы валюта қоры арқылы 115 млрд тенге айырбасталады, банкiлердегi
брокер–дилерлер саны-28 банк емес кәсiпорындарда 45 брокер-дилер бар.
Қазақстан республикасыпдағы құнды қағаздар нарығының жалпы жағдайы келесi
кестеге жинақталады.

Көрсеткiштiң аты
Шамасы
1.құнды қағаздар эмиссиясы 4605
2.құнды қағаздар құны млн тг 409402.6
3.акционерлiк қоғамдар саны 8191
4 құнды қағаздар саны дана 3496754289
5.регистраторлар саны 34
6. кастадиандар саны 9
7. зейнетақы қорлары 12
8. брокер-дилер саны 73,28,45
оның iшiнде банкiлерднгi бақа кәсiпорындардағы.
9.депозитарлық салыдар көлемi млрд тг 27
10.жылдық валюта айырбас көлемi млрд тг 15
11.орташа дивиденд деңгейi % 1.1
акция құның шаққанда .
12.ашық акционерлiк қоғамдар % 90
13 жабық акционерлiк қоғамдар% 10
14 акция түрлерi 33
15ұйымдастырылмаған құнды қағаздар нарығы % 95

Қ.Р. құнды қағаздар
нарығы.
Құнды қағаздардың сала аралық үлестерi келесi кестеде көрсетiлген.

Сала аты Үлесi%
өнеркәсiп 72.5
ауыл шаруашылық 1.4
көлiк 10.1
құрылыс 3.1
сауда 0.8
банктер 7.2
жабдықтау 4.1

Өндiрiс саларының құнды қағаздар шығарудағы үлестерi мен ВВП
көлемiндегi үлестерi келесi диаграмада көрсетiлген.

1.сауда же жмбдықтау4.9 17.7
2.құрылыс 3.1 2.3
3.көлiк 10.1 9.9
4.ауыл шаруашы-ы 1.4 3
5.өнеркәсiп 72.5 25.3

2001жылы төленген дивиденд көлемi келесi кестеде көрсетiлген.

Дивиденд көлемi.
(Сала бойынша )

Сала аты Шамасы млн тг Дивиденд акция құны %
1.өнеркәсiп 725940 0.5
2.ауыл шаруашылық 81 0.01
3көлiк 29313 1.03
4.құрылыс 46888 0.63
5.сауда 7365 2.6
6банктер 44478 0.36
7.жалпы дивиденд 1799647 1.1
көл-i

Республикада құнды қағаздар нарығы ставкiлерiнiң табыстылығы басқа
салымдар ставкiлерiнен айырмашылығы төмендегi диаграммада көрсетiлген.

1.1% 2.8% 11.2% 11.8% 13%
18.5%

1.1 % -орташа дивиденд ставкасi. 2.8%-$ курсының
жылдық өсiмi
11.2% -инвенция 11.8 %- банкi
аралық нарық ста- ы
13%-мемлекеттiк құнды қағ-р
18.5%-ұлтық банктiң қарж-ң ставкасы.
Республикадағы құнды қағаздарының өтiмдiлiгi жоғары кәсiпорындар
саны және алуды акция көлемi төмендегi кестеде көрсетiлген.

Акционерлiк қоғамдар Акциялар көлемi
1.ШНОС 391261650
тг
2.Қазақтелеком 148648001
3. Қазцинк 125566665
4.Жезқазған 90695875
5.Актөбемұнайгаз 33107294
6.Мангыстаумұнайгаз 23027176
7.Қазкоммерцбанк 6828832

Құнды қағаздар нарығынын алғашқы айналымдағы дивиденд төлеу көлемi
акция құнына шаққанда 1.1% тең, ал дамыған елдердегi дивиденд көлемi 10%
тей дңгейде төмендегi көрсеткiштердiң өзi 5 % жуықтап қалады. Жоғары
деңгейi 25% дейiн барған компаниялар бар. Дивиденд көлемi өте аз деңгейi
халықтың құнды қағаздарға өз қаржыларын салудан тартынатын көрсетедi.
Құнды қағаздар сатып алғаннан көрi банктерге депозиторлық салымдарға
салып қоюды ортақ санайды . Оның көрсеткiшi 2001 жылғы деректер бойынша
банктiң депозиттiк салымдар көлемi 147 млрд тг жеткен. Оның
Үстiне валюта қоры арқылы айналымнан шығын қалып отырған 115 млрд
тг қоссақ 142 млрд тг ақша құнды қағаздар нарығынан тыс қалған .Оның
басты себептерiнiң қатарында келесi факторларды атауға болады ;
-дивиденд көлемi өте төмен болуы ;
-құнды қағаздар нарығының жеткiмсiз қозғалғандығы ;
-құнды қағаздар нарығының көпшiлiкке қиын жетуiнде;
-құнды қағаздар сенiмсiздiгi;
-нарық жайлы деректердiң жетiмсiздiгi ;
-өндiрiстiң дағдырыстан шыға влмады.
115 млрд тг құнды қағаздарға салғанша халық шетелдiк валюталар
айырбасағанда ортақ көредi .
Қ.Р.құнды қағаздарыдың екiншi нарығының жағдайы мынандай.

Екiншi құнды қағаздардың нарығы .

Көрсеткiштiн аты
Шамасы
1.қор нарығының көлемi млн 905.5
тг
2.канаталдың көлемi млн тг
121314.9
3.екiншi парактағы элементер 18
саны
4. акция түрлерi 33
5. листингтен өткен акциялар 8
құны
6.листингтен өткен акция түрлерi
165129.9
7.ұйымдаспаған нарық көлемi
барлық нарықтан
АҚШ-та 5%
Р.Қ-да 95%

Құнды қағаздардың биржадан тыс жүргiзiлетiн саудасы келесi кестеде
көрсетiлген.

Биржалық құнды қағаздар үлесi 12

Биржаның сауда Биржадан тыс Биржасыз саудағы
көлемi млн $ айналым млн $
қатынасы %
Қазақстан 0.014 0.528 2.5
АҚШ 7896 4116 191.8

Қазақстан құнды қағаздар айналымының екiншi нарығының құрылымы келесi
кетеде көрсетiлген.

Екiншi нарық динамикасы.

Көрсеткiш аты 1997 2001 2001-дiң 97-ге
1-квартал қатынасы.
Құнды қағ-р кө-i1077897 13693074 26.9
Сатылуы 388182 1024960 264
Сатып алынды 2861374 885729 31

Қазақстан республикасындағы құнды қағаздар нарығы қазiргi даму
жағдайын дамымаған нарық деп бағалауға болады. Шығарылған құнды қағаздардың
95%
Қорлардан тыс саудаларда айналымға түседi .Акциялардың 33 түрiнiң
8-i ғана листингтен өткен. Акционерлiк қоғамдар өз акцияларын ашық
саудаға шығарған жоқ. Олрды сатып алу, сату мүмкiндiктерi жаппай көпшiлiке
жеткен жоқ. Құнды қағаздар тек брокер-дилер болып қызмет атқаратын немесе
кәсiпорын басшылары қолында ғана. Акционер болып саналатын көпшiлiк
қолдарына өз акцияларын ұстапта көрмеген. Өзiнiң акционерлік құқық жет
бiлмейдi де .Құнды қағаздар нарығы халық көпшiлiкке таратканда ғана ырғақта
жұмыс iстеуге мүмкiндiк алады.Оның үстiне қазастанда тек акцияларды
шығаруды.Құнды қағаздардың басқа түрлерi әлi нарыққа шығарылған жоқ.
Ал инвестиция негiзгi осы құнды қағаздарды тартуда жатыр. Ең үлкен
инвестициякөлемiн құнды қағаздар сату арқылы ғана табуға болады.

1.2 Құнды қағаздар нарығындағы негiзгi түсiнiктер .

Құнды қағаздар нарығы –қаржы қорларын тұтынушылар мен ұсынушылар
арасындағы келiсiмдердi iске асыруға мүмкiндiк беретiн механизмдер жиынтығы
.Қор нарығындағы сату-сатып алу процестерiнiң обектiсi болып құнды қағаздар
алынады .Қазақстан республикасындағы құнды қағаздар нарығы ,,құнды қағаздар
туралы,, заңмен реттеледi. Қаржыны қайтару немесе процент төлеу формасы
қарай құнды қағаздар қарызға алынған немесе үлестi бөлiнедi . Қарызға
алынған құнды қағаздар алынған қарыз көлемңне өарай процент төлеудi немесе
белгiленген мерзiмнен кейiн қарызды өзiн қайтаруды мiндеттейдi. Ал үлесiтi
құнды қағаздар алынған пайдадпғы үлесiн көрсетедi. Ол тек өз үлесiндегi
процент мөлшерiнде ғана пайда ала алады. Құнды қағаздардың
классификациялары келесi схемаларда көрсетiлген.

Құнды қағаздар

Қарызға алынған қорлар. Үлестi қорлар.

Туынды құнды қағаздар

Үлестi құнды қағазда классификациясы келесi схемада көрсетiлген.

Үлестi құнды қағаздар

Акциялар

Карапайым акцияла
Артықшылықты акциялар

Винкулирлi акция

Сыйлықты

Номанативтi

Плюрильдi

Шектеулi құқылы

Құқылы акция

Арнайы

Егiз-акция

Шартты-консиглациялы

Қарызға алынған қорлар немесе құнды қағаздар өз кезегiндегi
төмендегiше классификацияланады.

Қарызға алынған құнды қағаздар.

Облигациялар Сертификаттар
Вексельдер

Белсендi обл-я акционерлiк қарапайым

Қауiпсiз аудиторлық ауыспалы

Процентсiз Ақша нарығының серт
шартсыз

Қайтарылымды инвестициялық
кепiлдi

Кепiлдi есептеу сетр
димицилантты

Инотекалық сақтандыру
қазналық

Табысты коммерсиялық

Дископтты
протестi

Мемлекеттiк
талапты

Ұзақ мерзiмдi
мерзiмдi

Тұрғын үй обл
қаржылық

Аталған облг
жеке вексельдi

Ауыспалы

Қарапайым

Қамтамасыз етiлген

Заттың

проценттi

Туынды құнды қағаздар классификациясын келесi схемада көрсетiлген.

Туынды құнды қағазд

Опциондар Қаржы фьючерстерi
Чектер

Құқық опц товарлы фью-i
акценттелген

Варранттар хеуширлеу
қайтымды

Пут қаржылы фью-i
крассирленген

Колл
жолдың

Алтын. Ген

Шектелген

жекешелендiру

есептеу

фиктивтiк

кауiптер

товарлы чек

Құнды қағаздар әрқайсысы өзiнiң ерекшелiктерiне қарай және елдегi
заңдардың талаптарына қарай әртүрлi деңгейдегi табыстар алып келедi.
Акциялар-айналу мерзiмiне шек қойылмайтын акционерлiк қоғамдар шығарған
құнды қағаздардың көп таралуы жағынан үшiншi орынға не болатын құнды
қағаздар тобы.Акция оның иегерңнiң акционерлiк қоғам қорына белгiлi
мөлшерде қысқан үлесiн көрсетедi. Акция өзiнiң иегерiкелесi түрде құқтарын
бередi.

-дивиденд түрiнде төленетiн прибыль бөлiгi алуға;

-құнды қағаздар нарығынды акцияларды сату

-акционерлiк қоғамда басқаруға қатысуға;

-мүлiктiк құқылық;

Акция қарапайым немесе артықшылығы бар акция болып екi түрге
бөлiнедi. Қарапайым акция акционерлiк қоғамды басқаруға құқық бередi
немесе одан алынатын пайда А.Қ-ң жұмыс нәтижесiне тiкелей байланысты
болады. Артықшылығы бар акция қоғам жұмысының нәтижесiз, тұрақты дивиденд
алып отыру құқылы. Қарапайым акцияның негiзгi сипаттарының бiрi, ол
инвесторға акционерлiк қоғамды басқаруға қатысуға құқық бередi. Қарапайым
акциясы бар адам сол компанияның иегерi болып табылады немесе сол компания
табысынан өз үлесiн алуға құқылы. Сонымен қатар қарапайым акция иегерi бiр
шама шектеулерге мүдделi. Оның себебi акция иегерi компания иегерi болып
саналады, сондықтан ол пайданы немесе дивидендтi ең соңғы кезекте алады.
Тiкелей айтқанда қарапайым акция иегерлерi компания барлық мiндеттемелерiн
орындағаннан кейiн барып өз үлестерiн алады. Сонымен қатар қарапайым акция
иегерлерi меншiк иесi де болып саналғандықтан, олар пайдадан дивиденд ала
алмай қалуы да ықтимал. Ол акционерлiк қоғам жұмысына тiкелей байланысты.
Құнды қағаздар iшiнде қарапайым акция өте кең таралады. Ол қысқа мерзiмдi
салымдардан же тұрғын үйге салынған қаржыдан кейiнгi үшiншi орынды
иемденедi. Оның себебi қарапайым акцияларды алып-сату, табысын есептеу,
әлдеқайда түсiнiктi не жеңiл.

Сонымен қатар ол меншiк иесi құқығын да бередi. Егер акционерлiк қоғам
жұмысы ойдағыдай жүргiзiлсе қарапайым акция иегерлерi басқа құнды қағаздар
иегерлерiне әлдеқайда көп табыс алады. Ал қарапайым акцияның кемшiлiгi
болып оның үлкен тәуекелдi қажет ететiндiгiн атауға болады. Бұл тәуекелдер
қатарына iскерлiк, қаржылық, сатып алу кездейсоқ тәуекел етудi жатқызуға
болады. Кез келген тәуекел ету түрi акция табыстылығын азайтуға әсерiн
тигiзедi. Осы себептен қарапайым акция сатып алушылар бос қалған акция
сатып алуға ұмтылады. Қарапайым акциялар акционерлiк қоғам капиталының жеке
түрi болып табылады. Кейбiр акционерлiк қоғам акцияларын сыртқы нарыққа
шығаралмайды, олар тек қоғам iшiнде ғана айналымға түседi. Көпшiлiкке
таралған ұғым бойынша қарапайым акцияларға тек ашық айналымға шығарылытын
акциялар ғана жатады деп түсiнiледi. Қарапайым акция шығарудың көп таралған
түрiнiң бiрi ашық орналастыру деп аталады. Ашық орналастыру әдiсi бойынша
акционерлiк қоғам өз гаранты көлемiнде акция шығарып, оны ашық нарықта
сатуы. Қарапайым акцияларды таратудың тағы бiр түрi акцияға құқықты ұсыну
деп аталады.

Бұл тәсiл бойынша кез-келген акциялар компанияның жаңа акцияларын
бұрынғы ескi акциялар көлемiнде ғана сатып ала-алады. Егер бұрын сол
компанияның 1% акциясы болса жаңа шыққан акциядан да 1% көлемiнде акция
сатып ала-алады. Акция таратудың үшiешi тәсiлi мерзiмi өткен қарапайым
акцияларды пайдалану. Варранттар мен конвертацияланатын құнды қағазды бар
акционерлер осы құнды қағаздарды қарапайым акцияларға айырбастауына құқылы.
Құнды қағаздар таратуы тәсiлiне байланысты алғашқы рет түрде таратылса
,соңынан конвертациялана алады. Акционерлiк компаниялар өз акцияларының
санын көбейтуге акцияларды бөлшектеу тәсiлi арқылы да жетуiнеде болады.
Бұл тәсiлi бойынша компанияның өзiнiң тұрғынға акцияларының әр бiр бiрлiгiн
бiрнеше акцияға айырбастайды. Бұл акциялар жай хабарландыру жiберу арқылы
ғана жүргiзе алады. Акцияны бөлшектеуге компаниялар таратылған акциялар
курсы өте жоғары деп санаған жағдайда барады. Кейбiр жағдайларда
акционерлiк компаниялар өз акцияларын айналымнан қайтарып та алады. Бұл
акциялар айналымнан қайтарылған акциялар деп аталады. Бұл операциялар
компанияларда бiрiктiру немесе жұтып қою мақсатында жүргiзiледi .Әдетте
акционерлiк компаниялар нарыққа әр түрлi деңгейде пайда беретiн акцияларды
да шығарып отырады .Бұндай акциялар классифкацияланған акция деп аталады.
Бұл акциялар кейбiр акционерлердiң мүлiктiк құқылығын шектеу үшiн, дауыс
беру күнiн шектеу үшiн пайдаланады. Қарапайым акциялар сатуды немесе алуды
биржалардағы информатциялық деректердi пайдалануы. Бұл деректер акция
курсын қалай өзгерiп отырғандығын көрсетедi. Акция курсының өзгеруi
котировка деп аталады. Котировкалар құнды қағаздар нарығына қатысты барлық
деректердi көрсетедi.

Төмендегi кестеде акция котировкасын талдауы көрсетiлген.

Акция катировкасы.

52 Нi Lo St-ok
апт
Шығарушы Номинал ұстаушы Биржа Тұтынушы

Құнды қағаздарды тiркеудi номинал ұстаушылардың регистраторы жүргiзедi.
Регистратор құнды қағаз ұстаушылардың реестрiн тiркейдi және құнды
қағаздармен жасалған келiсiмдердi регистрациядан өткiзедi. Реестр жүргiзу
жүйесi келесi жұмыстар ауқымын қамтиды:
-құнды қағаздар жинау
-құнды қағаздарды тiркеу
-оларды өңдеу
-сақтау
-құнды қағаздар жайлы деректер базасын жасау
-эмитент жайлы деректер
-номинал ұстаушы жайлы деректер
-құнды қағаздар эмиссиясы.
Құнды қағаздар реестрi белгiлi бiр кезеңдерге жасалады. Реестр
құнды қағаздар нарығындағы ағындар мен өзгерiстердi жүйелеуге, жүйелер
арқылы белгiлi бiр шешiмге келуге мүмкiндiк беруi қажет.
Құнды қағаздар ұстаушыларының реестрi қағаз жүзiнде де, электронды
жазба түрiнде де атқаралды мүмкiн. Жазбаның қай түрi болса да реестрге
қойылатын талаптарды қанағаттандыруы қажет. Реестрдi жүргiзу шарттары мен
талаптарын өкiлдiк берiлген органдар тағайындайды. Регистратордың
функциялары:
-құнды қағаздармен келiсiмдердi тiркеу;
-құнды қағаздарға құқықты кепiлдеу;
-құнды қағаздар ресстрiн белгiлi бiр кезеңде белгiлеу;
-құнды қағаз ұстаушыларға деректер жөнелту;
-айналымдағы құнды қағаздар мен тiркелген эмиссия параметрлерiнiң
сәйкестiлiгiн қадағалау;
-басқа заңға қайшы емес қызметтер көрсету.
Құнды қағаздарда тiркеу ,сақтау жұмыстары мен айналысатын органдар
қатарында кастодион да бар. Кастодионның фукциясы келесi функциялар болып
табылады.
-клиенттердiң құнды қағаздармен жасалған келiсiмдерге бақылау жасау;
-құнды қағаздар порфтелiнiң есебiн немесе сақталуын қамтамасыз
ету,келiсiм жасауға жұмсалатын қаржыларды сақтау;
-құнды қағаздардың номинал ұстаушысы қызметiн атқару;
-клиенттердiң құнды қағаздармен келiсiмдерiн атқарушы төлем агентiнiң
функциясын атқару.
Кастадион қызметiн көрсетуге клиент сұрамасы бойынша келiсiм жасалады.
Клиенттiң кастодиан әрбiр клиентке жеке есеп ашады.Осы есеп кезiнде әрбiр
клиенттiң құнды қағаз операциялар жүргiзiледi. Кастодиандың
Келiсiм құрамында келесi мәселелер қарастыралуы қажет;
-кастодиан мен клиент реквизиттерi ;
-келiсiм мазмұны;
-келiсушi жақтардың мiндеттерi мен құқылы;
-кастадиондық қызмет деректерi;
-кастадион қызметке ақы төлеу тәртiбi және көлемi;
-кастодианның есеп беру формалары мен мерзiмдерi;
-келiсiм шартты бұзған жақтың жауапкершiлiгi;
-құнды қағаздарға процент алу және оларды жеке есепке аудару шарттары.
Құнды қағаздарды тiркеуге қатысатын келесi топтағы тұлғалар брокер-
дилер қызметке келiсiм-шарт құрамы келесi мiндеттердi атқаруды қарастырады:
-келiсiм мазмұны;
-келiсушi жақтар мiндетi мен құқығы;
-брокер-дилерге ақы төлеу;
-брокердiң есеп беру формалары мен мерзiмi;
--келiсiушi жақтардың жауапкершiлiгi;
-құнды қағаздар табысын алу жолдары;
Брокер-дилер номинал ұстаушы болып саналады,ол үшiн ол қажеттi
орындардың лицензия алуы қажет. Номинал ұстаушы тұлғалардың тағы бiр түрi-
орталық депозитерi.
Орталық депозитерi құнды қағаздарды тiркеу, сақтау қызметтерiмен
айналысады. Орталық депозитердiң клиенттерi болып құнды қағаздар нарығының
қатысушылары-кастодиондар мен брокер-дилерлер саналады. Орталық
депозитерiнiң функциясы:
-құнды қағаз номинал ұстаушы депопенттер функциясы;
-құнды қағаздар келiсiмдерiн тiркеу;
-құнды қағаздар нарығына қатысушылармен өзара әрекет ұйымдастыру;
-құнды қағаздарды өз клиенттерi арасында жылжыту, жеке есептер ашу;
-құнды қағаздарды материалдандыру;
-клиринг қызметiн атқару;
-трансфер-агенттер жасау және олардың жұмыс ережесiн жасау;
-төлеу агентiнiң функциясын орындау;
-консультациялық, ақпараттар бар жұмыстары;
Клиринг дегенiмiз сатылған құнды қағаздарға нақты ақшасыз есептесу
арқылы өзара есептеу операцияларын атқару.
Трансфер-агент құнды қағаздармен жасауға берiлген бұйырықтарда
депопенттер арасында жеткiзу функциясын атқарады. Трансфер-агенттiң бұдан
басқа да бiрнеше функциясы бар:
-депопент бұйрығын қабылдау және депозитерге беру;
-депозитерден депопентке орындалған бұйрық жайлы жеткiзу;
-регистротордан депопентке дерек жеткiз.
Орталық депозитардың қызметке төмендегi шектеулер қойылады:
-өз мiндеттемелерiн басқа тұлғаларға жiберуге болмайды;
-депопент бұйрығынсыз операциялар жасауға ;
-депопенттiң комерциялық құныларын жоюға;
-тиiмдi орындау принципi бұзатын әрекеттер жасалуы қажет.
Орталық депозитарын өз iс-әрекетiнде келесi ережелер жиынтығын
басшылыққа алады:
-орталық депозитердiң және оның депопенттерiнiң мiндеттерi мен
құқықтары;
-құнды қағаздарды тiркеу технологиясы,ережелерi және стандарттары;
-орталық депозитерiнiң функциясы атқару тәртiбi;
орталық депозитерiнiң қызметiне ақы төлеу формалары мен көлемi;
-есеп беру формалары мен мерзiмдерi ;
-депопенттермен келiспеушiлiктi шешу процедуралары;
-трансфер-агенттер жасау ,жабу,және реттеу жолдары мен тәртiбi;
-орталық депозитерiнiң депопенттерiнiң этикалық ережелерi;
-орталық депозитерi жұмысын реттейтiн басқа да шарлар.
Құнды қағаздармен жасалған келiсiмдердi тiркеуге негiз болып
келiсiмге қатысушылардың өз ара жасасқан келiсiм-шарты саналады. Егер
келiсiм ұйымдапаған нарықта жасалған болса, ондай келiсiмдi тiркеуге
жетекшi хаттар керек. Келiсiмдi тiреуге депопент берген бұйрық жеткiлiктi.
Құнды қағазға иелiк құқы регистратор куаландырғаннан кейiн пайда болды.
Ұйымдасқан нарықта, яғни қор биржаларында жасалынған құнды қағаздар
келiсiмi Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жүргiзiледi.

III-“ Эврика ” ЖАҚ құнды қағаздар нарығы .

3.1Акциялар шығару және тарату,“Эврика”акционерлiк қоғамы.

1993 жылы 1 июльде “Эврика” арнайы құрылыстың трестi негiзiнде
құрылған. Акционерлiк қоғамға айналдырылған кездегi негiзгi экономикалық
көрсеткiштерi төмендегi кестеде көрсетiлген:

№ Негiзгi көрсеткiштер 2001 жылғы 2001 жылғы
есеп бойынша нақты деңгейi
1 Пайда мың.тг 21614,4 21614,4
2 Жарғы қоры 19717,9 19717,9
3 Негiзгi қор тозды 17348,9 17348,9
4 Арнайы қорлар 314031,1 314031,1
5 Кредиттар мен қарыздар 236166,63 236166,63
6 Негiзгi қорлар 12856,35 12856,35
7 Запастар мен шығындар 8873,31 8873,31
8 Есептесу есебi және басқа48130,7 48130,7
ақша қоры
9 Дебиторлар 8153,7 8153,7
10 Кредиторлар 7807,17 1807,17
11 Валюталық есеп --------------------------------
----- -----
12 Басқа айналым активтерi 34663,3 34663,3

“ Эврика” ЖАҚ-ның жарғылық қоры 165 млн тг 165 млн тг әрқайсысы 2500
тг
19718 акция шығарылған, олардың iшiнде 17746 қарапайым акция да 1972
артықшылығы бар акция.
ЖАҚ-тың құнды қағаздар нарығы екi түрлi құнды қағаздардан тұрады.
Барлық шығарылған акциялар көлемi 19718 дана, оның iшiнде 17746 қарапайым
акциялар, 1972-сi артықшылықтары бар акция. Артықшылығы 10% құрайды. ЖАҚ-
тың басқа құнды қағаздар шығарылмаған. Компанияның құнды қағаздар нарығы
келесi схема да топтастырылып көрсетiледi.

“ Эврика” ЖАҚ-тың акциялары.

Акциялар .

Қарапайым акциялар.
Артықшылығы бар акциялар

17746 дана
1972 дана

Басқа құнды қағаздар.

0

ЖАҚ-тың акциялары басқа тұлғаларға да сатыла беруi ыктимал. Басқа
тұлғаларға акцияларды тарату Қ.Р заңдарымен жүзеге асырылады. ЖАҚ-тың
акцияларының мемлекетке жататын үлесi уақытша компания басқармасының
басқаруында болады, қажет болған жағдайларда мемлекеттiк мүлiк комитетiнiң
келiсiмiмен ашық қор биржалары арқылы сатылуы мүмкiн.
ЖАҚ-тың басқа құнды қағаздары жазылу арқылы да,еркiн сауда арқылы да
таратуы мүмкiн. Жазылу бойынша акция сатып алған акция иегерлерi акция
құнын шығарылғаннан кейiнгi 1 жыл iшiнде өтеуi қажет. Бiр жыл iшiнде толық
өтелмеген акция құнына қосымша алымдар алынады. Алым мөлшерiн бақылаушы
кеңес бекiтедi. Жазылу бойынша таратылған акцияларға компания уақытша
куәлiк бередi, акция құны толық өтелiп болған кезде иегерлерiне қарапайым
акциялар бередi. ЖАҚ-тың қызметкерлерiне акция сертификаттары берiлуi
ықтимал. ЖАҚ басқармасы қатысушылардың келiсiмi бойынша олардың үлесi сатып
алуына болады немесе бақылау кеңесiнiң шешiмiмен ол акцияларда жарамсыз деп
тануда ықтимал.
Таратылмаған акциялар компания басқармасының қармағында қалдырылады
және олардың шешiмiмен сатылуы мүмкiн.
ЖАҚ-тың акцияларын бөлiп иеленуге болмайды. Егер акция бiрнеше тұлғаға
ортақ болатын болса ондай акционер бiр ғана акция деп танылады және оған
сәйкес дивиденд төленедi. Бiр акцияны басқа бiруге беру немесе сату, онда
қажеттi жазбалар арқылы жүзеге асырылады.
Акция номиналы акционерлiк жиналыс шешiмiне сай шығарылады және акция
компанияда оның иегерi дивиденд төлеу мерзiмдерi көрсетiледi. Шығарылатын
акциялар қаржы министрлiгiнде тiркелуден өтуi қажет. ”Эврика” акционерлiк
қоғамның акциялары №256 болып 15.09.93 тiркелген. Бiр акция номиналы бiр
дауысқа ие болады. 19718 акцияның 9229 еңбек коллективiнiң меншiгiне
берiлген 47%. Қалған акциялар мемлекет иелiгiнеде қалған, 5370 акция
жарғылық қорға құйылған. Артықшылықтары бар акцияларға дивиденд көлемi
құнынан 20% деңгейде тағайындаған. Дивиденд төлеу мерзiмi жылдық есеп
бекiтiлгеннен кейiн 20 күн.
Қарапайым акцияларға төленетiн дивиденд көлемi салықтар төленгеннен
кейiн қалған пайданы барлық акцияларға бөлу арқылы анықталады.
Акциялар сатудан алынған қаржылар өндiрiстi дамытуға жабдықтарды
жаңартуға, негiзгi қорларда жөндеуге жұмсалады. Акционерлерге төленетiн
дивидендтер олардың жеке есептерiне аударылады.
“Эврика” ЖАҚ-тың құрылыс өндiрiсiндегi негiзгi экономикалық көрсекiшi
төмендегiлей:
-игерiлген қаржы көлемi (2001 жылғы).
-45.37 млн тг 2000 жылғы ( ҚМЖ-көлемi).
-17.86 млн тг өсу деңгейi 254 %. Акционерлiк қоғамның басқа
экономикалық көрсеткiштерi келесi кестеде көрсетiлген.

“Эврика” жабық акционерлiк қоғамның экономикалық көрсеткiштерi.

Көрсеткiш аты . Өлшем Шамалары
бiрлiк
1.ҚМЖ көлемi бас мердегiр
2001ж 45,37
2000ж Млн. тг 17,86,
өсу % 254,0
2.өз күнiмен игерiлген ҚМЖ
2000ж 11,14
2001ж Млн. тг 24,17
өсу% 217
3.өнеркәсiп өнiмдерi ----------
------- --
4.жалға беру және басқа қызметтер
2000ж 4,97
2001ж Млн. тг 12,26
өсу% 246,7
5. Жалпы табыс
2000ж 16,11
2001ж Млн .тг 36,43
өсу% 226,1
6.Орташа мамандар саны
2000ж 42
2001ж один 47
өсу% 112,5
7. Еңбек ақы қоры
2000ж 25,1
2001ж Млн .тг 39,0
өсу% 155,4
8. Еңбек ақы қорының жалпы табыстағы үлесi
2000ж % 31,2
2001ж % 21,4
+,- -9,8
9.Орташа жалақы
2000ж 15056
2001ж тг 18889
өсу% 138,1
10. Жалпы шығындар.
2001ж Млн. тг 34,10
11.Жалпы табыс iшiндегi шығындар үлесi %
93.6
12.Табыс салығы
2001ж Млн .тг 2,8
13.Таза пайда Млн.тг 2,05
14.Қаржылық жағдайы
1.-дебиторлық қарыздар 2,08
1.01.00-дегi жағдай Млн .тг 1,338
1.01.01-дегi жағдай мерзiмi өткен 1,04
дебиторлық қарыздар.
2. –кредиторлық қарыздар
1.01.00-дегi жағдай ----2,31
1.01.00-дегi жағдай - 3,40
+,- 1,086
мерзiмi өткен кредиторлық қарыздар: млн .тг
салықтар бойынша, ---------
жалақы бойынша. ----------
15.Қарыздардың жалпы балансы -2,026
----
-
16. Қарыздарды жабу көздерi оның iшiнде: 5,77
аяқталмаған құрылыс, Млн .тг 5,365
товарлық запастар 0,367
ақша қоры 0,36

3.2.Акциялар табыстылығына анализ.

Құнды қағаздарға анализ жасау деректер жинау мен олардың iшкi
құндылығын анықтау үшiн қажеттi ұйымдастырылу кезеңдерiн анықтаудан тұрады.
Оны анықтау қажеттi табыстылықты қамтамасыз ететiн мөлшердi белгiлеуден
басталады. Акцияның iшкi құндылығы оның жасырып жатқан, яғни есептеу
негiзiнде алынатын бағасын бiлдiредi. Акцияның құндылығы оны шығарған
кәсiпорынның экономикалық-өндiрiстiк көрсеткiштерiмен тiкелей байланысты.
Кәсiпорынның экономикалық қуаты оның құнды қағаздарынын құнымен тығыз
байланысты. Өндiрiстiк жұмыстар нәтижесiнде алынған пайда дивиденд төлеуге
жұмсалатындықтан, пайда көлемiнiң неғұрлым жоғары болғаны тиiмдi.
Құнды қағаздарға анализ жасау жалпы экономикалық жағдайларға
анализ жасаудан басталады. Жалпы экономикалық анализ экономиканың жалпы
жағдайын анықтаумен және оның табысқа әсерi ету деңгейлерiн анықтаумен
айналысады. Экономикалық анализ шаруашылық жүргiзу шарттарын, оның қазiргi
деңгейi мен болашағын анықтаудан басталады. Экономикалық циклдар оған әсер
етушi күштер қазiргi жағдайы мен даму болашағы өндiрiстiң, бизнестiң даму
факторлары, бағаның өзгеруi, тұтынушылардың талаптарға және басқа да
нарықтың факторлердiң өзгерiсi экономикалық анализ қарастыратын мәселелер.
Басқа экономикалық факторлар қатарына келесi факторлар жатады:
-салықтар;
-мемлекеттiк шығындар;
-мемлекеттiк қарыздар;
-ақша ұсынысы;
-проценттiк ставкiлер деңгейi;
-инфлякция;
-тұтыну шығындары;
-инвестициялар;
-шикiзат көздерi;
-сыртқы сауда және валюта курсы;
Экономикалық анализден кейiн акция шығарушы компанияның салалық
ерекшелiгiне байланысты салалық анализ жүргiзiледi. Салалық анализ
жүргiзудiң басты себебi кейбiр салалар дағдарысқа түсуге бейiмде болуы
мүмкiн, немесе саладағы барлық кәсiпорындардың пайдалығы бiр-бiрiнен өте
алшақ кетпейдi,сол себептен әрбiр саланың ерекшелiктерiн, пайдалама
деңгейлерiн жақсы бiлу қажет. Бұл сол саладағы кәсiпорын акцияларын ғана
сатып алудан сақтайды.
Салалық анализ жасауға қажеттi деректер мынадай жайларда
анықтаудан тұрады:
-саланың сипаты;
-саланың мемлекеттiк ,нарықтық реттеу деңгейлерi;
-технологияық инновация деңгейi;
-саланың қаржылық және өндiрiстiк проблематикалары;
Анализ құндылығына жасалатын анализдiң үшiншi түрi фундаментальдi
анализ деп аталады. Фундаментальдi анализ концепциясы акция құнына әсер
етушi фактор ретiнде компанияның тiршiлiк ету тиiмдiлiгi санайды.
Фундаментальдi анализ компанияның қаржылық жұмыстарына анализ жүргiзумен
айналысады. Фундаментальдi анализ компанияның қаржылық тұрақтылығы шолу
жасаудан басталады. Фундаментальдi анализ құрылымы келесi схемадағыдай
болады.келесi бетте
,,Эврика” акционерлiк қоғамның өндiрiстiк-шаруашылық iс-әрекеттерi мен
құнды қағаздар нарығына анализ жоғарыдағы схемадағы көрсеткiштердi анықтау
арқылы жүргiзiледi. Анализ жасауға қажеттi деректер кәсiпорынның 2001
жылғы есеп беру құжаттары көп алады. Құжаттар түрлерi төмендегiдей:
-баланстық есеп;
-қаржылық нәтижелер есебiң
-активтер;
-мiндеттемелер;
-акционерлiк капитал;
-шығымдар мен пайдалар есебi;

анализ бағыттары

қаржылық тұрақтылығы

компанияның бәсекелестiк қабiлетi

ректабiлдiк же пайдалық коэфиценттiрiн
анықтау.

Компания ресурстарының өтiмдiлiгiн
анықтау

Компания капиталының құрылымын анықтау

Фундаментальдi анализ құрылымы.

Кәсiпорынның қаржылық коэффициенттерiн анықтау олардың жалпы шешуi
табиғатына әр түрлi тұрғыдан қарауды қамтамасыз етедi, және кәсiпорын
балансыстатьяларының өзара байланысы мен ара қатынасын анықтауға мүмкiндiк
бередi. Төменде “Эврика” акционерлiк қоғамның қаржылық коэффиценттерi
анықталады.

Өтiмдiлiк коэффиценттерi ( 11).
1. Жабук коэффицентi.
Кn= QaTo;
Qa-айналымдардағы активтер;
To-ағымдағы мiндеттер;
Kn=822746495397=1,66
1 тенге ағымдағы мiндеттемелерге қызмет көрсетуге 1,66 айналым
активтер пайдаланған. Мөлшерлi шама 1:1 мен 2:1 арасы. Зерттелген кәсiпорын
да 1,66 мөлшерлi деңгейден шығады.

2. Айналым капиталы
Ка.ня=Qa-To=822746-495397=327349 мың.тг
Айналым капитал 327 мм жоғары,яғни кез-келген мiндеттемелерге қызмет
етуге жеткiлiктi. Iскерлiк белсендiлiк коэффиценттер.

3. Дебиторлық есептердiң айналымдылық коэффицентi.
Кд.о=В2Д3;
В2-жылдық түсiм реализация.
Д3-дебиторлық қарыздар .
К д.о =453,7млн137,8млн=3,29
Бұл көрсеткiш дебиторлық есептердiң 3-рет айналымға түскендiгiн немесе
алынған 1 тенге қарыздың 3,29 тенге пайда алып келгендiгiн көрсетедi.

4. Товарлы запастардың айналымдылық коэффицент.
К3=В2 Зт.
Зт-товарлық запастар.
К3= 453,7млн79,71=5,71.
Бұл көрсеткiштiң жоғарылығы товарлы-материалды
запастардың дайын өнiмге айналу жылдамдығын көрсетедi. Дайын өнiм көлемi
запастар көлемiнен 5,71 есе артық.

5. Бiрлескен активтер айналымдылық коэффицентi.
Кс.а= В2Са;
Са-бiрiктелген активтер.
Кс.а=453,779,41+47,1= 453,71265=3,58.
Қаржылық тәуелдiлiк коэффицентi.

6. Меншiктiлiк коэфицентi
Кс= ұзақ мерзiмдi қарыздар акционерлiк капитал = 440млн
1874,951млн= =0,23.
Акционерлiк қоғамның 23% қаржысы қарызға алынған қаржылар ,ал
77% қаржысы акционерлерден алынған капитал.Демек кәсiпорынның қарызға
алынған қаржыларға тәуелдiгi жоғары емес.

7. Проценттер төлеу коэффицентi
Кп= жалпы пайдапроцентi шығындар=20,55,9 =3,47.
Процентке төленетiн 1 тг шығында жабуға 3,47 тг пайда көлкмi келедi.
Пайдалылық коэффицентi.

8. Операциялық пайдалылық коэффицентi.
Ко.п= Ссмр+АторгВ2= 341+0453,7= 0,75*100%=75%.
Операциялық шығындар түсiмнiң 75% қажет етедi, 25% түсiм көлемi пайда
және жалпы табысқа жұмсалады. Бұл көрсеткiш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.