Банктің меншікті капиталы және оның атқаратын қызметі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

1. Банктің меншікті капиталы және оның атқаратын қызметі ... ... ... .
2. Банктің жарғылық капиталының есебі ... ... ..
3. Акционерлерден өтеуін төлеп алынған акциялар
есебі ... ... ... ... ...
4. Дивидендтерді есептеу және төлеу тәртібі ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Банктің меншікті капиталы капиталдың экономикалык сана-тының бір түрі
болып табылады. Ол несиелік мекеменің қалыптасу көзінің және ортаның
өзгеруіне байланысты дұрыс кызмет ету үшін елеулі мәнге ие. Банкті ашу
кезінде кұрылтайшылар енгізген меншікті капитал банктің бастапқы қызметін
үйымдастыру үшін пайдаланылатын алғашқы қаражат иемесе қызмет осуі және
кеңеюі кезеңінде қосымша қаражат болып келеді. Сонымен қатар банктік
капитал несиелік мекемелерді қаржылық тұрақсыздыктан және шектен тыс
тәуекелдерден сақтайды, оны банкроттықтан қорғануын қамтамасыз етеді,
ағымдағы шығындардың залалын жабады, банкке деген клиенттің сенімін
арттырады, клиентураның коммерциялық және тұтыну несиелеріне деген
кажеттіліктерін қанағаттандырады. Сондықтан банктерге экономикалық тәртіп
нормасын тапсырыс ететін мемлекеттік органдар оларды бұзу туралы белгі
алған кезде салымшылар мен инвесторлар мүдделеріне жауап беретін банктік
капиталға экономикалық ықпалшаралар қолданады. Осылайша, банк қызметінің ең
үлкен мәселелерінің бірі банктің меншікті капита-лының жеткіліктілігін
анықтау болып табылады. Оған осынша көңіл белудің бір себебі банктің
айналымындағы қарыз капиталы үлес салмағы банктік емес саладағы
кәсіпорынның айналымындағы қарыз капиталы айтарлықтай жоғары болып
келуінде.

1.БАНКТІҢ МЕНШІКТІ КАПИТАЛЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ
Оның үстіне меншікті капитал салымшылардың мүдделерін бағалы
қағаздарды және басқа да қатысу құқықтарын сатып алу үшін, сонымен қатар,
қаражатты қаржыландыру үшін несиелік, факторингтік лизингтік операциялар
бойынша банктік айналымды авансылау кезінде күтілмеген шығындардан
қорғайды, яғни банк тәукелдіктің орнын толтырады. Сонымен катар меншік
капиталдың бір бөлігі есебінен банктің төлем қабілеттілігін сақтап қалуын
кам-тамасыз ететін және шығындар пайда болу кезінде оған қалыпты қызмет
етуіне жағдай жасайтын қаржылық резерв қалыптасады.
Банктік қызмет әрқашан белгілі бір тэуекелдікпен жалғасатын
болғандықтан, олардың активтері сәйкесінше топтарға бөлінеді. Тәуекелдікті
ескере отырып активтерді жіктеу және олардың мен-шікті капитал көлемімен
өзара тәуелділігі банкті басқару сапа-сының жоғарылауына және оның қаржылық
түрактылығынын жоғарылауына жағдай жасайды. Банктің меншікті қаражатына
салымның өсуі қаржыландырудың ең қауіпсіз түрі болып табылады және жүйелі
сипаттағы сілкіністерге жолықпауға мүмкіндік береді.
Меншікті капитал банкрң несиелік ресурсы ретінде тартылған
каражаттармен тығыз байланысты және солармен бірге айналымды жүзеге
асырады. Ол тартылған қаражаттарға қарағанда сенімдірек ресурс болып
табылады. Активті операцияларды жүзеге асыру барысында ысырап болуын жокка
шығармайды. Олар өз кезегінде резерв күруды талап етеді. Егер қызмет ету
нәтижесінде банкте шыгындар қалыптасса, ол жарғылык капиталдың бір бөлігін
жоғал-тады. Резсрвтер болған жағдайда, соңғысы резервтік капитал есебінен
қалпына келтірілуі мүмкін. Бүл банктің үзіліссіз жүмыс істеуіне жағдай
жасайды.
Банктер ең төмен резервтік талапгар туралы Ережеғе сэйкес тартылған
несиелік ресурстын, бір белігін активті операциялардан олардың етімді
активтері мен табыстарын азайтатын бөлек шотқа депозиттеуге міндетті, ал
меншікті капцтал есебінен қүралған резерв Қазақстанның Ұлттық банкінде
депозиттелмейді, себебі, ол банктің айналым капиталының бір мүшесі болып
табылады. Бірақ оның жарғылық капиталға қатынасы тартылған ресурстарды депо-
зиттеу негізіне салынған үйлесімдіктен аз болмауы керек.
Осылайша, банктің меншікті капиталы бір жағынан өлшенген тәуекелді ;
көзі, екінші жағынан, каржылық ысыраптың орнын толтыруды қамтамасыз етуші
жинақталған қаражат болады. Банкке қатысты үлестеп елшенген тәуекелдік
сомасы мен айналымдағы меншікті қаржылар сомасы арасындағы айырма банктің
төлем қабілеттілігін көрсетеді. Банктің карыз алушыларын банктік опера-
циялардан қорғау мәселесі тәуекелдікті ескере отырып өлшенген активтердің
орнын толтыру үшін банктің меншікті капитал мөлше-рін анықтауды кажет
етеді, яғни қандай үйлесімдікте өлшенген тәуекелдік банктің меншікті
капиталы болып күрылуы қажет.
Несиелік тәуекелдік деңгейі бойынша активтер санаттарға сәй-кес
бөлінген. Активті операциялардың өлшенген тәуекелдік коэффи-циенттері
пайыздық белгілеуде Қазақстан Республикасы Үлттық банкінің
корреспонденттік шотындағы акша қаражаттары бойынша нолден бастап
ссудалық мерзімі өткен қарыз бойынша жүзге дейін тағайындалған. Ұлттық банк
белгілеген меншікті капиталдың жеткі-ліктілігінің ең төмен
нормативтік деңгейі қаржылық жағдайы түрақсыз банктік
мекемелердің көбеюіне, мүмкіндік туғызады. Сондықтан соңғы уақытта
банк олардың қызметін реттейтін норма-тивтерді қатайтып, жарғылық
капиталдың ең аз мөлшерін жоғарылатты. Айта кететін жәйт,
коммерциялық банктер банктік қадағалау бойынша Базельдік комитеттің
стандарттарымен белгіленетін халық-аралык стандарттар бойынша нарықтық
тәуекелділікпен баскаруға ауыспайынша олар тәуекелділіктің әр түрін
жеңіп шыға алмайды. Меншікті капитал екі бөлікке бөлініп қарастырылуы
қажет: Қатты ядро деп аталатын базалық және косымша капитал.
Базалық капитал ең түрақты және орнықты көздерді қамтиды:
акционерлік капитал, басылымдарға шығатын резервтер және
жалпы банктік тәуекелдердің корлары. Қосымша капиталға үмітсіз карыздар мен
басқа да тәуекелді операциялардың орнын толтыру үшін кұрылатын әр түрлі
резервтер және мәжбүрлі шығындар (провизиялар) түрлері жатады. Қатты ядро
мен косымша капитал арасында белгіленген ара қашықтық сақталады.
Меншікті капиталдың негізгі мәселесіне үш әдіспен шешілуі мүмкін оның
жеткіліктілігін қолдау жатады:
• капиталдың сатылы жоғарылауы;
• активтердің жалпы сомасының кысқаруы;
• жогары тәуекелді салымдардың үлесін азайтумен
қоса активтер қүрылымының өзгеруі арқылы.
Банктердің кызметін реттеудегі маңызды мәні есеп айырысу, ағымдагы,
салымдық және депозиттік шоттардағы калдықтар бо-йынша міндеттемелсрді
орындау үшін қажет өтімді активтердің жеткілікті көлемін үстап түруға ие
болады. Солардың ішінде олардың жүзеге асырылуы банктің корреспонденттік
шотына қара-жаттардың түсуі ерекше мәнге ие болады. Себебі банктің уақтылы
және толық көлемде өз міндеттемелерін орындауы біріншіден осыған
байланысты.
Айта кететін жәйт, резервтік капиталдың жоқтығы немесе оның
жеткіліксіздігі мерзімді төлемдерді өтеу үшін өтімді активтер түріндегі
тартылған ресурстардың маңызды бөлігін пайдалануға мәжбүр етеді.
Нәтижесінде банк несие бойынша сыйақыдан алатын табысын жоғалтады, пайданың
көлемі төмендейді және капиталдану мүмкіндігі қысқарады.
Халыкаралық тәжірибеде банктің өтімділік көрсеткіші өтеу мерзімі мен
активтерді өткізу мүмкіндігін ескере отырып активтер мен міндеттемелер
арасындағы нормативтік сәйкестіктер түрінде анықталған.
Қазақстан Республикасы ¥лттык банкі өтімділік коэффициенттік
активтердің орта айлық мөлшерінің сомасы 0,2-ден төмен болмайтынын талап
еткенге дейінгі міндеттемелердің орта айлық мелшерінің сомасына қатынасы
ретінде қалыптасқан.
Несиелік мекеменің жеке және заңды түлғалардың бос ақшала-рын
тартудағы белсенділігінің деңгейін тартылған ресурстар мөлшерінің меншікті
капиталға қатынасымен өлшеуге болады.
Бүл өте маңызды мәселе болып келеді, себебі жеке және заңды
іұлғалардың бос қаражаттары банктің активті омерациялары мен инвестициялық
қызметінің негізі болып табылады. Тартылған ресурстардың тиімді деңгейі
меншікті капиталдың тәуекелді ескере өлшенген активтерге қатынасы ретіндегі
капитал жеткіліктілігі норматив арқылы қадағаланады.
Меншік капитал (6-сурет) пассивті операцияларға жатады және мыналарды
қамтиды:
• акционерлік капитал жай (мерзімсіз бағалы
қағаздар), артықшылығы бар акциялар (дауыс беру қүқығы жоқ);
банктік резервтер - күтілмеген жағдайларға дивидендтер телеуге,
өтелмеген несиелер шыгындарын жабуға арналған резервтер; қосымша төленген
капитал, жай және артықшылығы бар акцияларды сату бағамы мен
олардың номиналы арасындағы айырма есебінен құралады; косымша төленбеген
капитал активтерді кайта есептеу есебінен қүралады; бөлінбеген пайда
- банктің өз еркінде қалатын жинакталатын пайда сомасы.
6-сурет. Акционерлік коғам капиталының құрылымы

Меншікті капитал банк үшін ресурс ретінде акционерге ди-видендтер
төлеу түріндегі құнмен өрнектеледі. Берілген ресурс түрінің есуі екі
жағдайда болуы мүмкін: акционерлік капитал немесе банк пайдасының өсуі.
Акционерлік капитал және оған теңестірілген банк қаражаттары құрылымындағы
баптар банк тұрақ-тылығын және оның қызметіғіің тиімділігін камтамасыз
етуде үлкен рөл атқарадьт.
Менитікті капитал бірнеше қызметтерді атқарады: корғау, опе-ративті,
реттеуші айналым және резервтік кызмет.

Қорғау немесе кепілді қызмет
Банктің төлем кабілеттілігімен, оның тұрақтылығымен тікелей
байланысты. Егер банк ресурстары тек қана меишікті капитал есе-бінен
калыптасқан болса, оны абсолютті өтімді деп санауға болады, өйткені
банкроттык жағдайда тек акционерлер залал шегуі мүмкін. '
Алайда, бұл тек банктің қызмет етуі үшін активтер резервін құру
жолымен салымшыларга отемақы төлеу кепілі ғана емес Соньшен катар бұл
агымдағы қорлардың жеткіліксіздігі жағдайын-дағы шығындардың орнын толтыру
кепілі болып табылады. Ком-мсрциялық банктерде гөлем қабілеттілігі меншік
капиталдың тек бір болігімен ғана камтамасыз етіледі. Әдеттегі тәжірибеде
төлем қабілетті деп акционерлік капиталы жұмсалмаған банк саналады, яғни
активтер құны кем дегенде банкпен шығарылган камтамасыз етілмеген
міндеттемелерді санамағандағы міндеттемелер сомасы мен акционерлік капитал
сомасы косындысына тең.
Оперативті қызмет
Оперативті қызметтің мәні капиталдың бастапкы мөлшерін кам-тамасыз
етумен тұйықталады, яғни кызметті жүзеге асырудың алғашқы кезеңінде
акционерлік капитал жерді, ғимаратты, құрал-жабдықтарды сатып алуға және
жалақы төлеуге, сонымен катар күтілмеген шығындар жағдайына қаржылык резерв
қүру үшін қажетті шығындарды қаржыландыру көзі болып табылады.
Реттеуші қызмет
Мемлекеттік органдар заңды және нормативтік актілер көме-гімен меншік
капитал мөлшері мен құрылымын қадағалай отырып банктің қызметін реттейді.
Айналым іфізметі
Акционерлік капиталға ақша сала отырып, қүрылтайшылар банктік
айналымға активтерді авансылайды деп айтуға болады.
Бірақ кез келген коммерциялық қызмет тәуекелге бел бууға мәжбүрлі.
Оның үстіне, айтылып кеткендей, капитал қоргау кызметіне ие. Айналым
қызметін жүзеге асыра отырып езінің айналым капиталын қолма-кол ақшалардың
кассалық несиелік факторингтік және лизингтік операциялардың
тәуекелділігіне, бағалы қағаздарды және басқа да қатысу қүқықтарын сатып
алуға ғимараттарға, құрылыс және басқа да негізғі қорларға сала отырып,
банктер кредиторла-рын залал шегуден қорғайды.
Резервтік қызмет
Тәуекелдік активтік операциялар сияқты пассивтік операциялар-ға да
тән. Капиталдың ауыспалы айналымы және айналымы үдерісінде мерзімді
депозиттерді мерзімі жетпей қайтып алу, талап еткенге дейінгі
шоттардағы қаражаттарды алып тастау, төлемеу
көлемі өсу себебінен банқ шоттарына каражат ағымының токта-тылуы және
тағы баска Тэуекелдікті жеңеді. Тәуекелдікті жеңу барысында банктерге
өтімділік нормативтері, сонымен қатар Ұлгтык банкте депозиттелетін несиелік
жүйенің міндетті резервтік коры ретінде тартылған несиелік ресурстар жағдай
жасайды.
Активтік операциялардың ақгалмаган тәуекелдіктің орнын жабу үіпін
нақтырақ айтқанда, шығындардың орнын толтыру үшін банк мсншікті капитал
резервін күруға мәжбүрлі.
Бүл бамктің тэуекелдіғін сскере өлшенген және елшенбеген активтер
шығындарға айналып кеткен жағдайда банк капиталынын, кызмет етуін
камтамасыз етеді.
Егер банк меншікті каражаттарды тиімді баскара білетін болса, онда
банк осылардың көмегімен табыстылықты көтеріп және салымдардың сакталуын
қамтамасыз етеді. ,Табыс деңгейін қаражат-тарды кыска мерзімді мемлекеттік
бағалы кағаздардан ссудалар беруге жүмсауга алмастыру жолымен қол жеткізуге
болады. Өтімділікке дегеғі косымша кажеттілік немесе міндетті резервтерді
көбейту несиелік қоржынын немесе бағалы қағаздардың бір бөлігін қолма-қол
акшаға ауыстыру жолымен қағаттандырылады. Егер менеп"'?р салым тартумен
байланысты мәселелерді шешсе, онда ол тартылған қаражаттарды
қаржыландырумен немесе өтімділіктің талап етілетін келемін есепке ала
отырып несиеге берумен айналысуына болады. Банк өзінің қысқа мерзімді
қарыздар мен депозиттік шоттарын реттей отырып, өзіне өтімділікті және
табыс-тың өсуін камтамасыз ете алады. Егер банк салыстырмалы төмен пайыздық
мөлшерлеме сәтінде қамтамасыз етілмеген міндеттемелер шығарса, олар соңымен
жоғарырак мөлшерлеме бойынша табысты инвестициялау үшін қажетті арзан
қаражаттар көзі болып келуі мүмкін. Сонымен катар, осы міндеттемелердің
езін несие бойынша лимитті есептеудегі және салымдардың сенімділігін
қамтамасыз етудегі капитал ретінде қарастыруға болады. Меншікті қаражаттар-
мен қоса, банк акцияларының нарықтық бағасын жоғарылатуға және қосымша
акцияларды қымбаттырақ сатуға мүмкіндік беретін дивидендтер аумағындағы
саясат сияқты тиімді күрал арқылы бас-қаруға болады. Бүл табыстың бір
бөлігін ұстап қалудан гөрі үнамдырак болып келуі мүмкін. Банктің меншікті
капиталын басқару тәсілдерінің барлығы акцияларды шығару және орналас-гыру
сияқты ресурстарды жүмылдыру тәсілінің баламасы болып табылады. Бүл қымбат
және банк үшін үнемі қолайлы болып келе бермейтін қаржыландыру тәсілі.
Базель келісіміне сәйкес капитал леткіліктілігінің басты жалпы-лама
көрсеткіші тәуекелдік активтер коэффициенті больш табылады:
мұнда: КАр - тәуекелдік активтер коэффициенті; К - банктің капиталы;
£др- тэуекелдік дәрежесі бойынша өлшенген активтер сомасы.
Қазақстан Республикасының Үлттық банкі меншікті каражаттар-дың
коэффициенттер түріндегі меншік капитал жеткіліктілігінің нормативтерін
белгілеген: бірінші деңгейдегі меншікті капиталдың банк активтері сомасына
қатынасы (0,6-дан кем емсс):
кк =1А-П(15)
мұнда: К, - бірінші деңгейдегі меншікті капитал; Ар - барлық
активтер сомасы; ІІС - құралған резервтер (провизиялар).
және меншікті капиталдың тәуекелдік дәрежесі бойынша өл-
шенген активтер сомасына катынасы (0,12-ден кем болмауы керек):
К
А -П P t
(16)
мұнда: К, - бірінші деңгейдегі меншікті капитал;
Ар - тәуекел дәрежесі бойынша өлшенген активтер сомасы; Пс -
құралған резервтермен (күмонді және шығынды несиелер бойынша
провизиялар) меншікті капиталға енбеген құрылған ортақ резервтер
сомасы қосындысы.
Меншікті капитал екі деңгейден тұрады. Меншікті капитал (К) бірінші
және екінші деңгейлі (бірінші деңгейлі капитал сомасынан аспайтын мөлшерде)
капитал сомаларынан банктің акцияларға инвестицияларын және басқа заңды
тұлғалардың бағынышты борышын шегергендегі сома ретінде есептелінеді.
Бірінші деңгейдегі капитал (К1) келесі компоненттерді қамтиды:
• тіркелген шектегі теленген жаргылық қор (3001 шот қосу
3025 шот алу 3002, 3003, 3026, 3027 шоттар);
• косымша капитал (3101);
• өткен жылдарда табыс есебінен құралған қорлар, резервтер,
өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы (3510,3580 шоттар);
азайтылған:
• материалдык емес активтер (1659 шот алынган 1699 шот);
• өткен жылдар залалы (3599 шот);
• ағымдағы жылдың шығыстарының ағымдағы жылдың табыс-тарынан асып
кетуі;
екінші деңгейдегі капитал (К2) келесі компоненттерді қамтиды:
• ағымдағы жылда табыстардың шығыстардан асып түсуі;
• негізгі корларды және бағалы қағаздарды кайта
бағалау (3540, 3561 шоттар);
• жалпы резервтер (провизиялар) (1465, 1469 шоттар), тәуекел-
дікпен өлшенген активтер сомасының 1,25 пайызынан аспайтын
сомада;
• бағынышты мерзімді борыш (2402 шот), бірінші деңгейлі
капитал сомасының 50 пайызынан аспайтын сомада.
Бағынышты борыш - депозит болып келмейтін, банктің жазбаша жаслған
мәмілесіне сәйкес, банктің жойылу кезінде согы кезекте қамтамасыз етілетін
(қалган мүлікті акционерлер арасында бөлу алдында) банктің қамтамасыз
етілмеген міндеттемесі. Екінші деңгейлі капиталға енгізілетін бағынышты
борыштың алғашқы етелу мерзімі 5 жылдан аз болмауы қажет. Оның үстіне соңғы
бес жылдың әр жылында меншікті капитал есебінен бағынышты борышының алғашқы
сомасының 20 пайызы шегеріліп тасталады.
Капиталдың көрсеткіші көмегімен мемлекеттік органдар банк қызметтерін
бағалауды және бақылауды жүзеге асырады. Әдетте меншікті капиталға қатысты
ережелер оның ең төмен мөлшеріне талаптар, активтер бойынша шектеулер және
басқа да банктің активтерін сатып алу жағдайларына талаптарды қамтиды.
¥лттық банк бекіткен пруденциялық нормативтер негізінен меншікті
капитал мөлшерінен басталады.
Қарастырылып отырған сыныптау шегінде реттеуші қызметке несиелік және
инвестициялық операцияларды шектеу мақсатында капиталды пайдалануды да
жатқызды.
Басқа да көздер, басты мақсат тәуекелдікті төмендету екенін мойындай
отырып, капиталдың келесі қызметіне айрықша көңіл бөледі, олар:
• шығындарды жүтып алуға және төлем қабілеттілігін сақтап қалуға
қабілетті буфер қызметін атқарады;
• қаржылық ресурстар нарықтарына кіруді қамтамасыз етеді
және банктердің өтімділік мәселелерін қорғайды;
• өсуді бәсеңдетеді және тәуекелдікті шектейді. Капиталдың қарыздар
бойынша залалдарға қарсы аралык буын
ретіндегі, оны ақша қаражаттары қозғалысы контексінде қарастыр-ған
кезде анық байқалады. Егер банк клиенттер карыздар бойынша өз
міндеттемелерін орындауын тоқтатса, онда сол арада пайыздар және негізгі
төлемдер бойынша ақша қаражаттары арқылы азаяды. Қаражат ағыны өзгермейді.
Ағым сомасы ағынынан артык болған жағдайда банк төлем қабілетті болып қала
береді. Капитал осы жерде де аралық буын кызметін атқарады, өйткені ол
мәжбүрлі ағындарды азайтып отырады. Банк төлем қабілетсіз болған жағ-
дайында акциялар бойынша дивидендтер кейінге калдыра алады. Банктік
карыздары бойынша пайыздар керісінше міндетті болып келеді.
Жеткілікті капиталы бар банктер жоғалтылған ақша кара-жаттары ағымын
жаңаларымен алмастыру үшін және активтерге катысты мәселелер шешілгенге
дейін уақыт ұту үшін жаңа міндет-темелер немесе акциялар шығарады. Банктің
капиталы неғұрльщ көп болған сайын, соғұрлым көп активтер төленбей калуы
мүмкін (банк төлем кабілетсіз деп танылғанға дейінгі), яғни банктің
тәуекелділігі де соғұрлым аз болады.
Капитал банкке дәстүрлі көздерден қалыпты мөлшерлеме бо-йынша қарыз
жасауға мүмкіндік береді. Егер активтер көлемі жеткілікті деңгейде көп
болса, онда банктің түракты беделін қамтамасыз етеді және ондагы
салымшыларды көбейтеді. Капитал есуді бәсеңдетіп банкте қарыз нәтижесінде
каржыландыру арқылы қалыптастыра алатын жаңа активтерді шектеу тәуекелдігін
азай-тады. Бұл қызмет мемлекеттік органдармен бекітілген активтерге қатысты
капитал нормативімен тығыз байланысты. Демек, егер банктер қарыздар
мөлшерін көбейткісі келсе немесе басқа да активтер сатып алғысы келсе, олар
акционерлік капиталды қосымша қаржыландыру көмегімен өсіруді демеп отыруы
қажет.
Осылайша, аталган банк капиталының қызметі меншікті ка-питалдың - банк
коммерциялық қызметінің негізі екенін көрсетеді. Ол банктің әр түрлі
тәуекелдігінің теріс нәтижелерін білдіртпейтін көзі бола тұра оның ез
атынан қызмет етуін және қаржылық түрақтылығын кепілдендіреді.
Банктің меншікті капиталы қүрамында банктің жарғылық капиталының
маңызды үлес салмағы бар екені бізге белгілі. Ол өзінің бағалы қағаздарын
шығару жолымен қалыптасады және сол себептен оны жиі акционерлік капитал
деп атайды. Банктің ак-ционерлік капиталының көлемі катысушы-акционерлер -
жабық немесе ашық тәсілмен үлестірілген акция үстаушыларының салымдары
есебінен қалыптасады.
Жарғылық капиталды қалыптастыру тәртібі және ерекшеліктері банк
мекемелерінің ұйымдық-құқықтық нысанымен анықталады. Екінші деңгейдегі
банктер екі нысанда кұрылуы мүмкін: үлестік банк (жауапкершілігі шектеулі
серіктестік) және акционерлік банк 2003 жылдың 13 мамырында шьгққан
Қазакстан Республикасының банк және банктік қызметі туралы және
Акционерлік қоғам тура-лы Заңында егер меншікті капиталдың көлемі
қаржылык жылға сәйкес Қазақстан Республикасының Республикальщ бюджет
туралы заңымен бекітілген айлык есеп көрсеткішінің 1000000 еселік келемін
қүрайтын болса, акционерлердің саны бес жүз және одан да көп болатын болса
банктер акционерлік коғам және халықтык акционерлік қоғам түрінде қүрылуы
мүмкін.
Үлестік банктер өзізлң жарғылық капиталының мөлшерін кұрылтайшы
күжаттары аркылы аныкталатын үлестік жарналардан қалыптастырады.
Сәйкестікке орай, банктің катысушылары үлестік жарна шегінде оның
міндеттемелері бойынша жауапкершілік таны-тады. Жаңа қүрылтайшыларды
кабылдау үлестік қатысушыларының көпшілігінің келісімімен жүзеге асырылады.
Жарғылык капиталдың қалыптасуы және көбеюі меншікті акцияларды шығару және
орналастыру жолымен жүзеге асады. Бағалы қағаздарды шығару тіркеуден отуі
керек, эмиссиялық аныктамалығы басылымдарға шыгуы міндетті. Осыдан кейін
бағалы қағаздарды орналастыру жүргізіледі, олар теңгеде немесе шетел
валютасында өткізілуі және материалдық құндылықтармен төленуі мүмкін.
Банктің баска да меншікті қаражаттарының капиталдандырылуы жүргізілуі
мүмкін, сонымен қатар шығарылған конверсияланатын облигацияларды акцияларға
айырбастау жолымен шығарылған бағалы кағаздар толығымен орналастырылғаннан
кейін банк Қазақстан Республикасы ¥лттық банкімен бекітілген шығару
нәтижелерін талдайды және олардың есебін береді.
^Сздпы кабылданған тәжірибеге резидент банктің капиталын жергілікті
валютада эмиссиялау және банк жүйесінің реттеуші орга-нының міндеті банктің
өз капиталын жергілікті валютамен қамта-масыз етуіне жағдай жасау жатады.
Себебі халыкаралық мөлшерге капитал эмиссиясының жергілікті валютада
болатындығында, капи-талдың шетел валютасындағы бухгалтерлік есеп әдісін
тікелей қосып жазатын бухгалтерлік есеп стандарты жоқ.
Үлттық банк капиталды шетел валютасында есептен шығарып және оны
қайтадан теңгемен шығаруын үсынды. Осы жердегі негізгі мәселе - аударым
жүзеге асатын бағам және айырбастаудан алы-натын табыс немесе шығынды
есептеу әдісі. Кез келген табысты акционерлерге дивиденд түрінде үлестіруге
болмайды.
Негізгі мәселелердің бірі - бухгалтерлік есептің қай әдісі таң-
далғанына байланыссыз, оның бірінші деңгейдегі капиталға кері әсерін
тигізбеуін қамтамасыз ету.
Айырбастау бағамы эмиссиялау сәтіндегі тарихи бағам болуы мүмкін. Осы
әдістің кемшілігі нәтижесінде теңгедегі жаңа акция-лардың атаулы кұнының
біршама өзгеше көлемдеріне алып келуі мүмкін және тарихи бағам келісімінде
бірқатар кедергілер пайда болуы мүмкін.
Балама жолына Үлттық банк айырбастау жүргізілетін алдағы күнді
анықтауы мүмкін және сол күнде ресми бағам қолдануы мүмкін. Берілген
әдістің артықшылығы сол, бүл айырбастаудан түсетін табысты немесе шығынды
оңай есептеуге және тексеруге болады.Айырбасталған акциялардың атаулы кұны
мен тарихи немесе ресми бағам арасындағы айырма бөлінбейтін резервке, яғни
акция-лар бойынша сыйакы есебіне жатқызылуы қажет. Егер қандай да болмасын
себеппен есептен шығару және айырбастау шығынға әкелсе, онда шоттағы қандай
да бір кредиттік қалдықка акциялар бойынша сыйақыларды жаткызу тиіс. Егер
де олардың сомасы жеткіліксіз болса, онда шығынды ағымдағы жылдык табысы
және шығыны шотына жатқызуы тиіс.
Капиталды шетел валютасында жинақтау және теңгеде шығару бойынша банк
өткізбелерді валюталық позициялар шоты арқылы жүргізген жөн. Бұл шетел
валютасындағы есептен шығарылган капитал сомасына ашық позициялардың көбеюі
әсерін иемденеді. Ол үшін нарықта теңгені сататын және сатып алатын сатып
алушы болуы керек. Осындай банктер үшін кезекте сатып алушы Ұлттық банк
бола алады.
Акционерлер эмиссиясын жүргізген кезде банктер Қазақстан
Республикасының Үлттық банкісінде сараптаудан етулері тиіс. Ол эмиссия
көлеміне, инвесторлар санына байланыссыз барлық бағалы қағаздар шығарылымы
бойынола және шығару, орналастыру қоры-тындыларының есебі бойынша жүзеге
асады.
Келесі жағдайларда сараптау жүргізіліп, Үлттық банктің қоры-тындысы
беріледі:
- банк қүрылған кезінде және акцияларды оның құрылтай-
шылары арасында орналастырылған кезінде;
- банк қайта құрылған кезде (қосарлануы, бөлінуі);
- банктің жарғылық капиталының мөлшерін қосымша акция
эмиссиясы немесе акциялардың атаулы күнын жоғарылату жолымен
көбейткен кезде;
- банктің жарғылық капиталы мөлшерінің өзгермеген жағда-
йындағы акциялардың атаулы қүнының өзгеруі кезінде; акциялардың атаулы
күнының азаюы немесе акциялардың жалпы санын азайту мақсатында
өз акцияларының бөлігін сатып алу жолымен жарғылық капитал
мөлшерінің азаюы кезінде;
- облигациялар шығару кезінде.
Бағалы қағаздардың эмиссиялық анықтамалығын сараптаудан өткізу
үшін банк Үлттык банкке келесі қүжаттарды көрсетеді:
- абайсызда қүрастырылған және банктің баскарушысының
қолы қойылған;
- болашақтагы бағалы қағаздар эмиссиясын тіркеу туралы жә-не
болашақтағы эмиссия нәтижесі бойынша есеп қабылдау;
- акционерлердің жалпы жиналысының хаттама көшірмесі, он-да
акциялар эмиссиясы жайлы шешім қабылданған. Ол зан талаптарына сай,
бағалы қағаздар эмиссиясының нысаны көрсетілген (құжаттық немесе
қүжатсыз) және де жарғылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.