Қазақстан Республикасындағы Банк ісін ұйымдастыру және реттеу

Қазақстан Республикасындағы Банк ісін

ұйымдастыру және реттеу

1. Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру
2. Банк қызметін реттеу әдістері
3. Банктік қадағалаудың әдістері
4. CAMEL жүйесі

I Қ. Р-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы қабылданған “Қ. Р-ң Ұлттық банкі және Қ. Р-ғы банктер және банктік қызмет туралы” заңдарын басшылыққа алады. Коммерциялық банктер Ұлттық банктің берілген лицензиясы бойынша қызмет етеді. ІІ-ші деңгейлі банктер банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа Ұлттық банктен бас лицензиясын алады. Бұл лицензия оларға валюталық операцияларды жүргізуге құқық береді. Ъ

Қ. Р-да банкті ашу және оның қызметін ұйымдастыру 3 кезеңнен тұрады:

1 Банк ашуға ұлттық банктен рұқсат алу. Банк ашушы Ұлттық банкке келесі құжаттарды тапсырады:

• рұқсат алу үшін беретін өтініш;
• құрылтайшылық шарт;
• банктің жарғысы (устав)
• банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы хаттама;
• құрылтайшылар туралы мәліметтер;
• құрылтайшылардың соңғы 2 жылдағы бухгалтерлік балансы;
• құрылтайшылардың қаржылық жағдайлар туралы аудиторлық қорытынды;
• банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы мәліметтер;
• құрылатын банктің бизнес жоспары;

2 Мемлекеттік тіркеуцден өту.

3 Банк операцияларын жүргізуге Ұлттық банктен лицензия алу.

Лицензия алу үшін мемлекеттік тіркеуден өткеннен күннен бастап 1 жылға дейін мыналарды орындауға тиіс:

• ұйымдастырушылық техникалық шараларды орындау (ғимараттарды және құрал- жабдықтарды дайыундау тиісті біліктілігі бар қызметкерледі қабылдау)
• жарияланған жарғылық капиталды төлеу (мин 2 млрд тг)

ІІ Қ. Р-ң ІІ- ші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механиканың

тәртібі Ұлттық банктің нормативтік құқықтық актілермен анықталады. Ұлттық банк ІІ- ші деңгейдегі банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамассыз ету, олардың салушыларының мүдделерін қоғау, ақша- несие жүйесінің тұрақтылығын қолдап отыру мақсатында келесі шараларды қолданылады:

• пруденциялдық нормативтер белгілеу;
• банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық актілер шығару;
• банктердің қызметін тексеру;
• банктің қаржылық жағдайын сауықтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
• банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;

Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы

пруденциялдық нормативтер.

1 Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері. Оны Ұлттық банк бекітеді.

2 Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэф.

Меншікті капитал 1-ші және 2-ші деңгейлі капиталдардың қосындысынан тұрады.

1-ші деңгейлі капиталға мыналар жатады:

• төленген жарғылық капитал
• қосымша капитал
• өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс
• өткен жылдардағы табыс есебінен құрылған қорлар

2-ші деңгейлі капиталға мыналар жатады:

• ағымдағы жылдағы табыстардың ағымдағы жылдардың шығыстардан артық соммасы
• бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері
• банктің субординациялық қарыз. Бұл басқа банктердің осы банкке қарыз міндеттемелері

Меншікті қаражаттардың жеткілікті төмендегі коэф-ң көмегімен

еептелінеді:

К1=КІ-ИК/А

КІ- бірінші деңгейлі меншікті капитал

ИК- банктің акцияларға жұмсалған инвестициялары және басқа да заңды тұлғалардың субординациялық қарызы

А- банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтердің суммасы

Бұл коэф-ң көлемі 0, 06 кем болмауға тиіс.

К2=К(І+ІІ) -ИК/Ар-Пс

Ар- тәукел дәрежесіне қарай қалыптасқан активтер және баланстан тыс міндеттемелер соммасы.

Пс-арнайы провизиялар

Првизия - бұл ьанктің пайда болған задаптарын жабу үшін арналған резевтер. Бұл коэф-ң көлемі 0, 12 кем болмауы тиіс.

3 Бір қарыз алушыға келетін тәукел мөлшері

К3=Т/К

Т- тәукел мөлшері (несие лимиті)

К- банктің меншікті капиталы

Бұл коэ-ң көлемі 0, 25 аспуаы тиіс.

4 Ағымдағы өтімділік коэф-і. Өімділікті бақылап отыру мақсатында банктер ағымдағы өтімділік коэф-ң есебін береді. Өтімділік коэф-і 2 коэфң көмегімен анықталады:

1 К4, 1=Аор/Мор банктің ағымдағы өтімділік коэф-і

Аор- өтімді активтердің орташа айлық шамасы

Мор- талап етілетін міндеттемелердің орташа айлық шамасы

Өтімділгі жоғары активтерге мыналар жатады:

• қолма- қол ақша
• мемлекеттің бағалы қағаздары және өтімділігі жоғары басқа да бағалы қағаздар
• құйма қымбат бағалы металдар

талап етілетінге дейінгі міндеттемелерге мыналар жатады:

• клиенттердің және банк коресподенттердің талап етілуіне дейінгі депозиттер

2. Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэф-і

К4, 2=Аор/Мор

Аор- өтелу мерзімі 3 айдан аспайтын активтердің орташа айлық шамасы

Мор- 3 ай мерзімге дейін тартылған талап етілетін міндеттемелердің орташа айлық шамасы

5 Негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес активтерге жұмсалған банк инвестицияның жоғарғы мөлшерінің коэф-і. Бұл коэф-ң көлемі 0, 5 аспауы тиіс.

К5=И/К

И- негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес активтерге жұмсалынған инвестициялардың соммасы.

К- меншікті капитал.

Банктер пруденцуалдық нормативтермен орындалуы міндетті басқа да нормаларды бұзса, онда Ұлттық банк келесі шараларды қолданады:

1. Міндеттеме- хатты талап ету.

Банктің бар келешектерін мойындап, банк басшылығы оларды қатаң түрде белгіленген мерзім ішінде жою бойынша дайындығы

2. Банкпен жазбаша келісім жасау.

Анықталған кемшіліктерді дереу жою және онымен байланысты бастапқы шаралардыбекіту туралы банкпенҰлттық банк арасындағы келісім

3. Ескерту жасау.

Ұлттық банктің банктік заңдылықпен қарастырылған санкцияларды қолдану мүмкіндігі туралы банкке хабарлауы

ІІІ Қ. Р-на ІІ-ші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Ұлттық банктің қаржылық қадағалау департаментінің көмегімен жүзеге асады. Банктердің қызметін қадағалаудың 2 негізгі әдісі бар:

1 қашықтан қадағалау әдісі

2 инспекциялық қадағалау әдісі

Қашықтан қадағалау әдісі төмендегілерді талдап зерттейді:

• ақпараттық есеп беру базасы. Бұл жерде банктің балансы мен қаржылық есебі талданады.
• Қаржылық талдау мақсаты. Бұл жерде қаржылық тұрақсыздыққа әкелетін мәселелер айқындалып зерттеледі.
• Капиталды талдау.
• Активтердің сапасын талдау.
• Табыстар мен шығыстарды талдау.
• өтімділікті талдау.

Қ. Р-ң Ұлттық банкі белгіленген ІІ- ші деңгейдегі банктердің

Қаржылық есеп беру тәртібіне сәйкес ІІ- ші деңгейдегі банктер Ұлттық банктің қаржылық департаментіне әр тоқсан сайын қаржылық есеп береді.

Қашықтан қадағалаудың қызметкерлері тоқсан сайын Статус- Репорт деп аталатын қысқаша қорытынды жасайды. Статус- Репорт банктің ағымдағы қаржылық жағдайын толық бағалауға мүмкіндік беретін құжат.

BOSS- бұл Ұлттық банктің электронды жүйесі. Инспекциялық қадағалау- бұл банктердің орналасқан жерінде тексерутексеру арқылы олардың жағдайлары туралы нақты мәліметтер алуға мүмкіндік беретін әдіс.

IV Жалпы қаржылық жағдайды анықтауда банктің негізгі көрсеткіштерін және капиталдың сәйкестігін, активтердің сапасын, табыстылығы мен өтімділігін бағалайтын CAMEL жүйесі қолданылады. CAMEL рейтинг жүйесі қаржылық есеп беру мәліметтері мен инспекциялық тексерулердің нәтижесі бойынша банктің жағдайына баға беру болатын қаржылық талдаудың әдісі. CAMEL рейтинг жүйесінің компонеттерінің жүйесі алғашқы әріптерінен құралған:

CAMEL

C (Capital adequacy) капиталдың жеткілігі

A (Asset quality) активтердің сапасы

M (management) менеджмент

E (earnings) табыстылық

L (liquidity) өтімділік

CAMEL жүйесі бойынша компонеттердің бағалағаннан кейін банкке келесі рейтингтерін қолданады:

1 рейтинг- тұрақты: 1) өте жақсы нәтижелермен қаржылық тұрақтылық

2) бағалануы өте жоғары немесе басқа банктерге қарағанда жоғары

2 рейтинг- қанағаттанарлық: 1) қызметтің нәтижелері

2) қызметінің нәтижелері орташадан жоғары

3) қаржы операцияларының қауіпсіздігі мен сенімділіг қамтамассыз ету үшін қажетті жағдайлар жасалған

3. рейтинг- орташа: 1) қызметтің нәтижелері қанағаттанырлықсыз

2) сапасы орташадан төмен

4. рейтинг- шекті: 1) орындаоуы орташа деңгейден төмен

2) банктің қызметіндегі кемшіліктері болшақта банк қызметіне зиян әкелетіні анық көрініп тұр

5. рейтинг- қанағаттанарлықсыз: 1) қызметтің нәтижелері нашар

2) мәселелері асқынған және тез арада шаралар қолдануды талап етеді.

Банк ресурстарын қалыптастыру

операциялары

1. Банк ресурстарының ұғымы және құрылымы.
2. Банктің меншікті капиталы: көздері мен қызметтері.
3. банктің тартылған қаражаттары.

І Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операцияларын негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттың жиынтығы.

Банк ресурстарын 2 үлкен топқа бөлуге болады:

1. меншікті капитал
2. тартылған қаражаттар

Нарықтық қатынастарға өту барысында банк ресурстарының құрылымында келесі өзгерістер болды:

• меншікті қаражаттар қатарында акционерлік капитал пайда болды;
• тартылған қаражаттардың жаңа түрі пайда болды: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің кореспонденттік шоттағы депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен қаражаттар және т. б.

ІІ Банктің меншікті капиталы - бұл банктің қаржылық тұрақтылығын коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құралған әртүрлі қорлардың жиынтығы.

Банктердің меншікті капиталы келесі бөліктерден тұрады:

1. Жарғылық капитал.

Бұл банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайтын капитал. Жарғылық капиталдың құрамдас бөлігі болып, акционерлік капитал табылады. Акционерлік капитал келесі түрлерге бөлінеді:

А) меншікті акционерлік капитал - бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан және бөлінбеген пайдадан тұрады.

Б) банктік резервтер - бұл алдағы уақыттағы әртүрлі шығындарды жабуға, девидендтерді төлеуге қайтарылмаған қарыздың орнын жабуға арналады.

В) банктің ұзақ мерзімді міндеттемелері (облигациялар) .

2. Резервтік капитал.

Бұл банк қызметінде пайда болу мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.

3. Қосымша капиталдар.

Бұл негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.

4. Арнайы қорлар.

Бұл жекелеген банк операциялары бойынша тәуекелді жабуға арналған қаражаттар.

5. Бөлінбеген пайда.

Бұл акциялар бойынша девидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.

Меншікті капиталдың келесі атқарымдары бар:

1. Қорғаныс қызметі.

Банктің меншікті капиталының банктің төлем қабілетіне және тұрақтылығына тікелей байланыстығын сипаттайды және табыс болмаған жағдайда зияндарды жабуға қызмет етуін сипаттайды.

2. Шұғыл қызметі. (оперативность)

Бұл жер, ғимарат, құрал-жабдықтарды алуға қажетті меншікті қаражаттарды жұмылдыруды сипаттайды.

3. Реттегіштік қызметі.

Банк капиталының көрсеткіштерінің көмегімен мемлекет банк қызметіне баға беріп, бақылауды жүзеге асырады.

4. Айналыс қызметі.

Банктің меншікті капиталының қаражаттары банктің кез- келген активтік операцияларына жұмсалына алады.

5. Резервтік қызметі.

Активтік және пассивтік операциялардан туындайтын тәукелдерді болғызбау үшін банктер орталық банкте міндетті түрде резервті құрайды.

ІІІ Барлық тартылған қаражаттарды ә топқа бөлуге болады:

1. депозиттік қаражаттар
2. депозиттік емес тартылған қаражаттар

Банк активтерінің

құрылымы және жіктелуі

1. Банк активтерінің сипаттамасы.
2. Банк активтерінің жіктелуі.

І Банк активтері - бұл пайда табу мақсатында, банктің ресурстары түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары. Коммерциялық банктің активтерін 4 топқа бөлугге болады:

1. Касса және оған теңесетін ақшалай қаражаттар
2. Заемдар
3. Бағалы қағаздарға жұмсалынған инвестициялар
4. Банктің ғимараты мен жабдықтары

Активтердің сапасы олардың өтімділігіне, активтердің тәуекеліне, көлеміне, табыс әкелуіне қарай анықталады.

Банк өзінің міндеттемелерін күнделікті орындап отыруын қамтамасыз ету үшін активтердің құрамы өтімділіктің талаптарына сәйкес келуі тиіс.

Өтімділігіне қарай банк активтері келесі топтарға бөлінеді:

1. жоғарғы өтімді активтер:

а) кассадан қолма- қол ақшалар

б) орталық банктегі корреспонденттік шоттағы қаражаттар

в) мемлекеттің қарыздық міндеттемелері

г) ішкі валюталық заемдарға салынған қаражаттар

2. өтімді активтер:жоғарыда айтылған активтерден басқа ұлттық және шетел валютасында берілген қысқа мерзімді барлық несиелер және алдағы 30 күн ішінде банкке келіп түсуге тиісті басқа да төлемдер
3. ұзақ мерзімді өтімді активтер-бұл 1 жылдан жоғары уақытқа берілген несиелердің бәрі және мерзімі өткен несиелер

ІІ Қ. Р-ң Ұлттық банкі 2002 жылы бекітілген “активтердің шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы ережесіне сәйкес активтер 2 топқа бөлінеді:

1. Стандартты. Бұл активтер бойынша талаптар орындалып жатыр немесе бекітілген шарт бойынша орындалады.
2. Жіктелген. Бұл активтер бойынша талаптар орындалмауы мүмкін (банк несиелері дебиторлық қарыздары және тағы басқа) . Жіктелген активтер күмәнді және үмітсіз деп 2-ге бөлінеді. Осы жіктелген активтер бойынша тәуекелді үшін провизиялар құрылады. (Провизия - зардаптары жабу үшін арналған ақша қаражаттары)

Банктің есеп айырысу

кассалық операциялары

1. Есеп айырысу операциялары олардың жіктелуі
2. Есеп айырысу нысандары мен құралдары
3. Банк аралық есеп айырысу операциялары
4. Кассалық операциялары

І отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу кассалық операциялары келесі түрлерге бөлінеді:

1. Банктік шоттар ашу;
2. Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
3. Валюталық опрецияларға бақылау жасау;
4. Шоттанр қолма- қол ақша беру;
5. Қолма- қол ақшаларды инкасациялау және тағы басқа;

Есеп айырысу операциялары бірнеше белгілерге байланыстыжіктеледі:

ІІ Банктің есеп - айырысу кассалық операциялары 2 нысанда жүзеге асады:

... жалғасы

Ұлттық банк: оның мақсаттары, міндеттері мен қызметтері

Бағалы қағаздар фабрикасы

Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялар

Қазақстандағы банктік жүйе

Ұлттық банктің Қазақстан Республикасының Орталық банк қызметінің заңдылық негіздерін атап өту

Банк ісі, банктердің пайда болуы, банктердің негізгі операциялары

Қазақстан Республикасының банк жүйесі жайлы

Банк филиалдары мен өкілдіктері

Банк жүйесі: түрі, түсінігі, құрылымы

Ұлттық банктің ақша айналысын басқаруы

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс