Коммерциялық банк өтімділігін тиімділік және төлем қабілеттілігі позициясы бойынша бағалауы мен талдауы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

1. Бөлім Коммерциялық банк өтімділігін тиімділік және төлем қабілеттілігі
позициясы бойынша бағалауы мен талдауы

1.1. Пруденциялдық нормативтер бойынша бағалау Банк заңдарында
банк тәуекелділігінің азаюына бағытталған банк қызметін

Өтімділігі жоғары банк заңдарында ерекше нормалар тобы белгіленген,
банк қызметінің және де банк тәуекелділігінің азаюына ерекше тиымдар
қонылады.
Банк қызметіні жасау құқығына қонылатын ерекше тиымдар – бұл
пруденциялдық нормативтер болып есептеледі, бұл несиелік кәсіпорындарының
табиғатына сәйкес қондылған. Әр бір банк өзінің жоғары өтімді активтер
арқылы операция жасауына мен (кредиторлардың) несие алушылардың барлық
қалауының орындауына шептелмеген мүмкіншілігі бар. Яғни банктік келісім
шарттардың негізі объектісі болып жоғары өтімді активтер болып есептеледі,
кредиторлар алдындағы өз борыншып өтемдеу, өтімді қаражаттардың жетіс
неушілігінен төлемеу шынжырып өзі мен алып келуі мүмкін.
Сонымен бір банктің өз міндетін орындамауы басқа да көптеген
агенттердің мүліктік жағдайына әсер етеді, кейбір анықталған жағдайларда
(егерде талаптардың көлемі меншікті қаражаттардан өте үлкен болған
жағдайда) кредиттік ұйымдардың контрагенттерінде сондай жағдайға алып келуі
мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметінің басқада субъектілерінің өз міндеттемелерін
орындамау барысында осындай жағдайлардың туындауы мүмкіндігіне қарамастан,
банктік операциялардың негізгі объектілері болып өтімділігі жоғары активтер
болып келеді кредиттік ұйымдардың ашырмашылығы болып, орындамаудың
қорытындысы болып, жиналу эффектісін көрсетеді, және басқада куәлік
қызметтің субъектілерімен салыстырғанда өте үлкен экономикалық қызметтің
масштабы меншікті капиталдың бірдей көлемдегі.
Барлық кредиторлар мен салымшылардың заңды құқықтарын қорғау мақсатында
жоғарыда келтірілген экономикалық өзара қатынаста банк қызметін басқарудың
шектеуіне қосымша банк қызметімен айналысудың құқығына тыйым салу керек.
Пруденциялдың басқару осы жоғарыда көрсетілген есептің қажеттілігімен
шақырылған қосымша басқаруы деп атаймыз.
Сонымен қатар, пруденциялдық басқарудың нормалар жүйесі деп түсіну
керек, банк қызметтеріне ерекше тыйым салып қоюда тәуекелділікті азайтудың
бағыты, және нормалар жүйесін, ҚРҰБ ( бақылауын басқару қатынасы ( ІІ
деңгейлі банктер жағынан осы тыйым салуларді орындаудінің.
Пруденциалдың басқарудың мақсаты болып:
1) әрбір жойылу тәуекелділігінен салымшылар мен кредиторларды
қорғау;
2) бір қатар банктердің шынжырлы реакция түріндегі, жойылу
тәуекелділігінен банктік жүйесін қорғау.
Пруденциалдық басқару түсінігі ол құқықтық қызмет пруденциалдың құқық
бұзушылық құрамының табудың мүмкіншілігі, ҚРҰБ-нен алынатың керекті
ақпараттардың бағытынан, құқықтық квалификация стадиясынан және
басқарылатын субъектіге қысымды қолдану туралы шешімдер қабілдеу, стадиясы
ҚРҰБ келесі пруденциалдың нормативтерді бекітілді:
1) Банктің жарғылық капиталының минималдық көлемі;
2) Меншік қаражатының жеткілітік көрсеткіші;
3) Бір заемщикке шаққандағы тәуекелділіктің минималды көлемі;
4) Ағымдағы өтімділіктің көрсеткіші;
5) Ашық валюталық позицияның шектеуі (лимиті);
6) Қаржылық емес активтер мен негізгі құралдарға арналған банк
инвестициясының mах көлемі.
Қызмет көрсеткіштерінің анықталған мәндерінің банк жағынан қолдауына
бағытталған орындауғы тиіс, пруденциалдық нормативтер жұртшылық түріне
арналған талап болып есептеледі.
Пруденциалдық нормативтер, қатынасты шамалар болып барлық банктерді
бірдей басқаруды қамтамасыз етеді, әрбірінің қызметіне қарамастан
расындада, барлық нормативтер, өтімділік нормативінен басқа меншікті
қаражаттың қатынасы арқылы анықтылады өтімділік нормативі қатынасты
көрсеткіштерді көрсетеді, себебі актив пен пассивтің қажетті мәнінің ара
қатынасы арқылы анықталады. Осы жоспар бойынша пруденциалдық нормативтер
формалды тепсіктің тұжырымдамасын көрсетеді және ІІ деңгейлі банктің
құқықтық басқарудың базасы болып келеді.
БТА ААҚ мысалында пруденциалдық нормативтер оның есебі мен
талдауы.Пруденциалдық нормативтердің орындауының талдауы.Жарғылық капитал
2002 жылдың 1 қаңтары 12870230 мың теңгені құрайды. Заң бойынша 100000 мың
теңге (жарғылық капитал көлемі) болып бекітілген, сонымен жарғылық капитал
минималды көрсетілген мәннен 12770230 мың теңгені немесе 128,7 есе үлкен.
Жарғылық капитал 2001 жылдан 2002 жылдағы дейін тұрақты түрде өсіп
тұрды капитал 6,7℅ ксе 5150000 мың теңгеге, ал 2001 жылмен салыстырғанда
33℅ немесе 3173540 мың теңгеге өсті банктің меншікті капиталы 2001 жыл мен
салысьырғанда 92℅ өсті және 10892 мың теңгені құрады.
Жарғылық және меншікті капитал бойынша 2 денгейлі банктер арасында ең
үлкені болып есептеледі.
Капиталдың жеткіліктілігі 2001 жылдың 1 қаңтарында 1 деңгейлі капитал
8024656 мың теңге, 2001 жылмен салыстырғанда 88℅ көбенген яғни 3753175 мың
тңгеге І деңгейлі капиталдың өсуі жай (именные) акциялардың өсуінен
байланысты болды.
01.01.02 ж. ІІ деңгейлі капитал 2290 млн. теңгені құраді.
2001 жыл мен салыстырғанда 539 млн. теңгеге өсті, ал 2000 жылмен
салыстырғанда 1511 млн. теңгені құрады, бұл өсу капиталдың басты
компоненттергі – ағымдағы бөлінбеген таза табысқа байланысты.
Меншікті капиталдың жеткілікті көрсеткіші 01.01.02 жыл к1=0.094 және
к2=0,131 берілген мәндерінен 0,03 және 0,12 кем емес, сонымен к1 және к2
2001 жылда өзгерген жоқ (0,004 және 0,001 өсті), ал 1998 салыстырғанда
0,095 және 0,085 ке азайды.
Капиталдың жеткілікті көрсеткішінің азаюы барлық активтердің өсім
қарқыны меншікті капиталының өсім қарқынынан артуы (2000 жылмен
салыстырғанда активтердің өсім қарқыны 4,3 есе, капиталдың өсім қарқыны
2,28 есе).
1-заемщикке шаққандағы тәуекеділіктің максималдық нормасы 01.01.01
жылдың жағдайына байланысты тәуекелділіктің 1-заемщикке шаққандағы
максималды көлемі: к3=19,3℅ және кос=6,71 25℅ дан және 10℅ дан жоғары емес
жағдайға. Банк барлық кезеңдерде (2000 жылдан бүгінгі уақытқа дейін)
тәуекелділіктің максималды көлемін 1 заемщикке шаққандағы банкпен ерекше
қатынас пен қатысты және қатысты еместер.
01.01.02 жылы ағымдағы өтімділіктің көрсеткіші 0,63 құранжы норма
бойынша 0,2 болған жағдайда. Өзінің барлық контрагенттер алдындағы қаржылық
міндеттімелері және өзінің қарыздың міндеттемелер салыстырмалы және толық
қамтамасыз етуіне банктің жоғары өтімділігі бар негізгі құралдарға және
басқада 0,5 тен жоғары болмау шарты бойынша қаржылық емес активтерге
салынған. Банк инвестициясының максималды көрсеткіші 01.01.02 ж. 0,233
құрады. Сонымен қатар НҚ және басқада финастық емес активтерге салынған
банк инвестицияларының үлесі жыл сайын азаюда: 200ж салыстырғанда 0,152
азаюды, бұл банк қызметін өнды мінезде ме береді, себебі: НҚ қысқа мерзімді
түрінде өте өтімсіз активтерге жатады.
Сонымен 2002 жылның 1 қаңтарында өткізілген талдау бойынша банкте
пруденциалдық нормативтер сақталады.
Коммерциялық банктіқ балансы – бұл бухгартерлік баланс, банктің
меншікті және таржылған қаражаттың жағадайы көрсетілген және оның басқада
активтері мен несиелік операцияларына орналастыруын айтамыз.
Баланс мәніметі бойынша ақша ресурстарының қалыптасуы мен орналасуына,
несиелік, есеп айырысу, кассалық және банктік операциялары бағалы қағаздар
операцияларда бақалау жасайды.
КБ-тің балансы олардың есептілігінің басты бөлігі болып табылады. Оның
талдау банк өтімділігін бақылауды, банк қызметін басқарудың жетілдіруін
жүзеге асырады. Банк басқармасы, басқа банктердің есептілігін қолдама
отырып, кредит берудегі бекітілігін корреспонденциялық қатынас бойынша
жұмыс жағдайы мен танысып отырады. Банк балансы бірдей формада құрылады.
Бәсеке жағдайында жұмыс істеп жатқан КБ-дің тәжірибесіне операциялардың
егжей-тегжейлі көрсетпеуі коммерциялық сыр мен байланысты.
Клиенттердің сенімділігін бұзбау үшін баласнтың растығы және анқылдығын
қамтамасыз ету керек.
Банк балансы коммерциялық ақпараттарға жатады, олар оның негізгі
талаптарына жауап береді: оперативтілігі (жылдамдылығы, нақтылық және
солидность).
Баланстың оперативтігі күнделікті құрылғандылығы көрсетіледі. Банктің
балансы ақша қаражатының бары туралы төлем қабілеттілігі несиелік ресустар
және оның орналастыруы банктің өтімділігі мен секімділігі туралы нақты
ақпараттар көзі болып есептеледі. Банк есебі шындық талайына жауап береді.
Банк балансын құрғанда экономикалық біріңғай түрі бойынша топтау және
төмендеуі принципі, активтердің өтімділік баптары және пассив бойынша
қажеттілік сатысының азаю принципі бойынша құрылады.
Баланс номенклатурасының шоттары баланстың және баланстан тыс болып
бөлінеді. Баланс шоттары активті, пассивті және активті-пассивті болып
бөлінеді. Пассивті шоттағы қаражаттар несиелендіру және де басқада
операциялардың жүргізуінің ресурстары болып табылады.
Активті шоттардағы қарыздар осы ресурстарді қолданғандығын көрсетеді.
Пассивті шоттарда банк қоры, кәсіпорындар мен ұйымдардың жеке тұлғаның
қаражаттары, мемлекеттік бюджеттің табыстары, депозиттере есеп айырысудағы
қаражаттар, қайта қаржыландырудың сомасын қоса алғандағы басқада банктерден
алынған қараттар көрінеді.
Активті шоттарда банк кассасындағы нақты ақша, қысқа және ұзақ мерзімді
кредиттер мемлекеттік бюджеттің шығындары, капиталдық салымдарің шығындары,
дебиторлық қарыздар, алынған қаражаттар мен басқада активтер есептелінді.
Коммерциялық банктердің балансы банк ұйымдарының қызметінің басқару
және талдауы, оның өтімділік көрсеткіштерінің анықтауы, банк
тәуекелділігінің басқарады, банк табысының факторлық талдауы үшін
қолданады. Коммерциялық банктің баланс банк қызметінің жаңа жағдайлында
бухгартерлік есептіліктің түрі болып есептелуден басқа, коммерциялық
ақпараттың банктік менеджменті (басқаруы) және де (негізгі клиенттерге
жақсы жарнама) банк істеріне түпкілікті және мамандандырылған түрінде
жазылатын болып есептеледі.
Өзінің шаруашылық – қаржылық қызметін талдауға деген көзқарас өз
статусының өзгеруіне байланысты.
Пассив бойынша тез міндеттемелерді активтердің тез сатып өткізуі арқылы
жаба алса баланс. Өтімді болып есептеледі.
Банк активтерінің ақша түріне тез ауысуын келеміндеттемелерді орындау
үшін факторлар арқылы анықтаймыз, соның ішінде шешуші болып табылатын
қаражаттарды орналады және ресурстарды тарутының уақытының сәйкес келуі.
Басқаша айтқанда пассивіпен активтің уақыты бірдей болуы керек; сонда ғана
баласнта актив бойынша қаражаттардың ақша қаражат нысаныда босауы уақыты
және банк міндеттемелерінің төлеу уақыты тепе-тең болады.
Өзінің тұрақтылығын сақтау мақсатында банк анықталған көлемде өтімді
резервті сақтау керек, ол күтілмеген міндеттемелерді орындауына керек. Ол
жағдайдың пайда болуы қаржы нарығындағы, клиенттің және банк-партнердың
қаржылық жағдайының өзгеруіне байланысты болуы мүмкін КБ балансының
өтімділігін талдау үрдісінде ең бірінші қойлатын талап олардың
нормативтеріне байланысты нақты өтімділігін, ҰБ қойған өтімділік
көрсеткіштерінің нақты мәнінің өзгеруіне әкеліп соққан оның факторларын
анықтау.
Өтімділікті анықтайтын негізгі сапалы факторлардің бірі тартылған
депозиттердің түрі, олардың көзі мен тұрақтылығы сол себепті депозиттік
базалық талдауы. Банк өтімділігінің талдау және де оның сенімділігін
қолдауда негізгі жағдай болып есептеледі.
Қазіргі уақытта банктің балансының экспресс-талдауын банкке қатысы бар
барлық жұмысшылар білуі керек, банктің экономикалық қызметі жұмысшыларынан
бастап коммерциялық фирмалардың жұмысшыларына дейін білуі қажет
(кәсіпорынның босақша қаражаттарының орналастыру мен есеп айырысу қызметі
үшін банкті талдауға жауап беретін). Банктің бухгартерлік балансын талдау
үшін көптеген жолдар бар. Осы жұмыста оперативтік түрде алдын ала баласнтың
өтімділігін бағалаудағы жолдарын жинақтауын айтамыз. Бухгартерлік баласнтың
тез түрде талдауын экспресс-талдау деп атаймыз.
Баланстың талдауы өтімділік пен табыстылықтын жалпы жағдайын анықталған
уақытқа немесе кезеңге меншікті және тартылған ақша қаражаттарының
құрылышып, банк жүйесінде бір топ банктердің немесе банк қызметінің
мағынасын және де мамандандандырылған анықтауына мүмкіндік береді.
Баланс пассивінің талдауы банк қаражаттарының негізгі көздерін ашады:
- банктің меншікті қаражаты;
- депозиттер және оның мінездемесі;
- ағымдағы шоттар немесе жылдам түсімдер (вклады).
Баланстың активінің талдауы күрделі болып келеді, себеб оның баптары
банк операцияларының туралы айтылмаған.
Әдебиеттерде талдаудың әр түрлі әдістері келтірілген: факторлық,
салыстырмалық, баланстық, опитималдық ж.т.б. Алдын ала жүргізілетін
талдауда ең оңай әдістердімен шектелуге береді: топтау, салыстыру және
көрсеткіштер.
Топтау әдісі баланс мәліметтерін жүйелеу жолы мен талданған
көріністермен үрдістердің мәнін анықтау критериялары, болшектең деңгелі,
және т.б. баланс активтерімен пассивтерінің басқада топтау ерекшеліктері
жүргізілген аналитикалық жұмыс арқылы анықталады.
Топтаудың келесі түрлері болуы мүмкін:
1) таржылған, меншік және заемдық ресурстарыныз құны бойынша баланс
пассиві, пасситердің қажетілік деңгейі бойнша; мерзімі;
экономикалық контрагенттер; операциялар түрі; қолдану
мүмкіншілігі бойынша;
2) Баланс активі табыстылығы бойынша; өтімділік деңгейі бойынша;
қаржының орналастыру мерзімі; тәуекелділік деңгейі және
операциялардың түрлері бойынша..
Банк ресурстары екі жақтан тұрады: меншікті және тартылған.
Меншікті қаражат – бұл алдын ала әр түрлі қорлар;
- жарғылық қор;
- резервтік қор;
- ағымдағы және өткен жылғы бөлінбеген пайда;
- басқада қорлар тартылған қаржылар талдау келесі бөлімшелерге
бөлінеді;
- талап ету уақыттына дейінгі депозиттер, есеп айырысу және
ағымдағы шоттар;
- жинақтаушы шоттар;
- жылдам депозиттер;
- басқадай банктердің кредиттері;
- басқадай пассивтер.
Банктіқ қаражаттарының қолдану бағыттарының құрынымын зерттегенде
келесі баланс активтерінің баптары қолданылады:
- алғашқы резервтер;
- екінші резервтер;
- ссудалар;
- басқада бағалы қағаздар;
- ғимараттар мен жабдықтар.
Банктің активтерінің құрылымын қарастыра отырып белгіленген активтер
тобы табыс алып келеді ме немесе банк жұмыс жасауға мүмкіндік беретін және
табыс алып келмейтін активтерге иммобилизация болған қаражар ма мысалы,
жылжымантын мүлікке нсе жабдықтарғай банк салған салымдар табыс алып
келмейді, себебі банктің ішкі қажеттілігіне қолданылады. Актив құрылышының
оң жақты өзгеруі динамикасы болып активтердің табыс алып келетін үлесі тез
қарқын мен өсуі. Баланс валютасына қарағанда топтастыру әдісінің түбірі
болып салыстыру әдісі болып есептеледі.
Көбіне баланстың пассивтер шотының топталған көлемін салыстыра отыра
банкауға болады, тез салыуының үлесінің үлғаюы және қорлану көздеріндей
банк аралық кредиттің жалпы көлемі, бір жағынан ресурстық базаның
тұрақтылығына оқтайлы әсер етеді және қорлану қаражаттарын басқаруын
жеңілдетеді, ал басқа жағынан оның құнын көбейтеді.
Банкте қанша арзан ресурстар болса, меншікті қаражаттарды қосқанда,
табыс табу мүмкіншілігі сонша көп болады.
Баланс өтімділігініп сыртқа талдауы бірішні орында капиталдың
жеткілікті бағалауына оның иммобилизациясы, ссудалық және депозиттік
операциялардың диверсификациясына бағытталған КБ өтімділігі банктің
меншікті капиталы тартылған және орналастырылған қаражаттарының оперативті
басқаруды. Құрымдық элементтерін осы үш құрастырудың объективті
қатынастардың тұрақты қолдауына жүгінеді. Сыртқы талдауда оперативтік
басқарудың жалпы сапасті көрсетуге болады.
Өтімділікті анықтайтын негізгі жапалы факторлар тартылған депозиттердің
түрі оның құралу көздері және тұрақтылығы болып табылады. Сол үшін
депозиттік базаның талдауы банк өтімділігінің және оның сенімділігің
қолдауда көрсетілетін жағдай болып есептеседі.
Пассивті операциялардағы салыстырмалы талдаудың әдісін қолдана отырып,
осы операциялардағы көлеміндегі өзегерістерді табуға болады, банктің
өтімділігіне тигізетін әсерін анықтау керек.
Жоғарыда айтылғанға, өтімділігін депозиттердің түрлері (тез және талап
ету уақытқа қарай), келіп шығыуының көзі және турақтылық. Өтімділіті
қолдаудағы қосымша факторлар болып бір заемщикке беріменкредиттің көлемінің
шегі, активті операциялардың диверсификациясы, ссуда бойынша жоғалтулар
мүмкіндігіне резервтердің құралуы.
Тартылған қаражаттарының жалпы самасындағы топтардың үлес салмағы
экономикалық контрагенттер мен ресурстардың әрбір түрі несиелік
потенциалдағы орны мен рөлінкөрсетеді.Банктің тартылған қаражаттарының
құрылымының өзгеруы ко-н және жеке сектордың пайдасының өзгеруі әрбір
банктің табыстылығының көзқарасына байланысты тиімді болып есептеледі.
Себебі олар арзанырақ болып келеді банк аралық несиелерге қарағанда.
Үлес салматы есебіні баланс талдауының келесі сатысы болып
есептеледі.Баланс әртүрлі баптарын бөлімдерін және топтарының сандық өзара
қатынасын анықтауда көбіне көрсеткіштер әдісі қолданылады . Талдаудың
толықтылығы үшін келесі талдамалық есеп мәліметтері алынды мүмкін.
Баланс өтімділігінің талдауы және банктің табыстылығының талдауы бір
уақытта өткізілуі керек екендігін айта кету керек. Коммерциялық банктің
жұмысы банктер көп табыс табады, өтімділіктің минималды жіберілетін
мағынасында қызмет етсе, кредиттік ресурстар түрінде ақша қаражатын тартуда
оларға берілген құқықтарды толығы мен қолданады.
Банк Туран Алем мысалындағы баланстың талдауын қолдана отырып №
қосымшада көрсеткіштер тізімі көрсетілген.

Жоғарда келтірілген талдаудың әдістерін банк қызметінің сыртқы
экономикалық талдауының негізгі ретінде қолдауымызға болады, бірақта оның
санын көбейтуге де болады. Өкінішке орай соңғы кездері көптеген банктер
есептілік кезеңіне бухгалтерлік балансын ресми түрде шығармайды және
көрсетпейді, ресми түрдегі есептілікті қолдайды. Ресми түрдегі көрсетілген
есептілік принципін түрінже жасалған баланс та кейбір баптардың мазмұны
ғана, дөрекі түрдегі активті пассивті баланс шоттарының топталуын
көрсетіледі.
Сонымен қатар, басқада байресми түрдегі КБ қызметінің бағалануы
көрсетілген әдістер банк жағдайының бағалауының негізгі түрі болып қалады,
ақпараттық базаның жетілдіруі басқада есептіліктің нысанына байланысты
(баланстан басқа) және динамикада көрсетімен мәліметтердің объективті баға
беруге банктің басқаруының сапасы ретінде, және банк төлем қабилеттілігінің
жалпы бағасы.

1. 2. ААҚ Банк ТуранАлем бойынша көрсеткіштердің есептелуі және оның
талдауы

Жоғарыда айтылып кеткендей, баланстың өтімділік таладауы табыстылық
талдау мен капиталдың жетісушілігі мен бірге жүргізілуі керек. Сол үшін 3
бағытта талдау жүргіземіз.
Банк ТуранАлем рентабелдік көрсеткіші 1997 жылдан бастап Қазақстан
банктер арасындағы ең жоғары болып келеді. Сонымен қатар 1999 жылы
негізінен резервтерді қалыптастырудың үлкен шығындарынан соң, таза табыстың
40℅ - 70,886 млн. теңгеге денін азалады.
Бұл активтердің табыстылың көрсеткішіне 1998 ж. 9,8℅ салыстырғана 2℅
деңгейіне сәйкес келеді. 2002 жылда таза табыстың көлемі қайта тіркелді –
2000 жылдың аяғына таза табыстың көлемі 2,1 млрд. теңгені құрады.
Жоғарыланған валюта балансында 2000 жылдың алғындағы паныздық табыстың
өсу нәтижесі болды және валюталық кірістің турақты жоғары көрсеткіштергі
көрсетілді. Оперативті шығындар және де резервтерге аударымдар сол
қарқындар мен өсті. Табыстар несиелеу көлемінің және төлемді қызмет
көрсеткіне себепті өсті, жаржаның азаюна және табыстар сабының кейбір
бөлімінің жоғалуына қарамастан теңгенің тұрақтандыруына байланысты.
Екінші қорлану көздерінен тартылған қосымша заемдық қаражаттар және
шартаның азаюына байланысты баланс валютасының өсу қарқыны 1999-2000 жылдар
арасығындағы пайыздың табыстың өсуіне сәйкес келмеді. Маржаның азаюына
қарамастан БТА табыстық диверсифицирланған құрылымы банктың табыс көлемін
сақтауға мүмкіндік беруді керек.
Банк кірісінің негізгі көзі пайызсыз табыс болып келеді, бірақта
коммисиондық және тарифтардан түскен табыстар болып есептеледі.
Экономикалық тұрақсыздыңсыздық жағдайында валютамен сату-алу операциялары,
және де 1999-жылдан 2000 жылдың басына дейін АҚШ долларының бағытын
қолдағаннан түскен табысқа байланысты басқада Қазақстандың банктер сияқты
“Банк Туран Алем” 2000 жылдың аяғында табыстың көрсеткіші өте үлкен – 2,1
млр. теңгене құрады. Басқа жағынан қарағанда жаңа қызметтер мен өнімдерді
шығару және сұраныстың көлемі өскен сайын банк тариф және коммиссиндық
түрінде тұрақты табыс табады.
Үлкен филиалдық тармағына және қызметінің рентабелдік көрсеткінсінің
жоғары қарқынына қарамастан БТА басқада банктерден айырмашылығы өте көп;
2000 ж. Кіріспе пайызсыз шығындардың қатынас көрсеткіші 49,16℅ құрады (1999
жылы 54℅ азырақ).
Жаңа филиалдарды ашу және штаттағы адамдарды көбейту арқылы қызметінің
ұлғаюына байланысты банк операциялық шығындарды бақылап отырады.
Ссудалық портфелдік жақсы санасына қарамастан, портфелді
қалыптастыруына үлкен шығындар кетеді.
2000 жылдың қыркүйек айының аяғындағы аударылған резервтер 2,216 млн.
теңге құрады, сол жылы таза пайыздық табыстың 74℅ резервтің құрастырылуына
жіберді (1999 жылы - 100℅). Бұның бәрі резервке деген банктердің
консервативтік саясаты мен несиелендірудің көлемінің кұрт өсуінен болды.
Активпен пассивті басқару филиалдарының үлкен тармағы арқылы БТА
алғашқы қаржыландырудың тұрақты базасына ие, бұл 200 жылдың 3 кварталында
65℅ көбейіп, банк активтерінің 61℅ қаржыландыру мен қамтамасыз етті.
Тұрақты уақытқа салынған салымдар, салымдар ішінде 44℅ құрайды.
Клиенттердің салымдары диверсифицировандырылған; 2000 жылдың қарашасында 10
үлкен салымшылардың 20℅, соның 37℅ жеке тұлғадлардың үлесі болды. Ішкі
рынокта басқада альтернативтердіқ (жолдардың) жоқтығына байланысты осы
қаражаттар тұрақты болып келеді. Елдегі 15℅ салымдардың жалпы көлемі БТА
алып отыр, банк қызметіне экономика тұрақтылығын жоғарғы тоқырау кезеңімен
салыстырғандаөте жақсы әсер жасап жатыр. Осындай жеке тұлғаның салымдар
көлемінің өсуі: банк секторына дегей сенімділіктің өсуі, салымдарды
сақтандыру жүйесінің ендіруінен, реклама және қоланлы жинақтаушы өнімдерді
беру, жүйедегі заңды қаражаттардың көлемінің өсуіне – бұл заңды тұлғаларға
қатысты, инвесторлардың жоғары сапалы активтерге қаражаттарын салу
талпынысы және банк сырына бар-кассалық болуына байланысты. Банк елімізде
есеп ашырысу бөлімшелерін ашты, бүның себебі жүйеде салымшылардың
қаражаттар ағымын дұрыс қоладйуда және пайда табуда. Қосымша салымдарда
тарту арқылы несиелендіру көлемі жоғарылады, бұл өтімділіктің төмендеуіне
алып келген жоқ, керісінше 1999 жылдың аяғында 96℅ 1998 жылмен 110℅
салыстырғанда ссуда-салымда қатынас көрсеткіші ұлғайды.
2000 жыл активтер мен пассивтердің уақытының сәйкес келмеуі себепті БТА
ккурделі проблемалары болған жоқ. Бүның себебі көптеген ссудалар 12 айдан
артық мерзімгі беріледі. Банкте өтімді активтер мен жылдам ссудалардың
көлемінің бар болуына байланысты.
Шетелдік несиелік линиялар беру программаларында мемлекеттік импортты
өзгеруші саланың қаржыландыру және экспортқа арналған өнімдер өндірушілері
программасына қатынасу банкке ұзақ мерзімді ресурстарға жол ашады.
Банк саясаты айналысдағы активтердің толық қаржыландыруы, өзеңгенің
ағымдағы міндеттемелердің көлемін қолдауына көздеп отыр.
Ішкі банк аралық рынок қызметінің жоқтығыла байланысты, Қазақстан
банктері өтімділікті басқарудың мүмкіндігін шектеп отыр; 20℅ активтер үлесі
ақша рыногының қаржыландыру қаратынан түсіп отыр. Қаржыландыру мерзімінің
ұлғаюсына банк халықаралық ақша рыногы және капиталдар рыногына арқылы шығу
мүмкіндігі бар.
Активтер сапасы:
1999 жылы банк активтерінің 150℅ өсімінен кейін 2000 жылы 65℅, 79 млрд.
теңгені құрады.
Негізінен Қазақстандағы экономикалық климаттық жағдайдың өсуіне
байланысты. Бірдей өнімінен түскен пайда және шикізат-бағасының көбеюі,
теңгенің девальвация болуы Қазақстан экспортына өте жақсы жағдай алып
келді. Сонымен қатар Қазақстанның экономикалық өсуі әлсіз, себебі
шикізаттың әлемдік бағасына тәуелді болып келеді.
Несиелендіру көлемінің жоғары өсу арқылы, нарық дамуының қарқынан өте
жоғары - бұл күрделі тәуекелділік болып есептеледі. Нарықтағы меншік
үлесінің көбейту стратегиясында алып жүргізілгенде банк өзінің кредиттік
тәуекеділігін және берілетін кредиттерінің бағасын дұрыс басқаруын көрсете
білу керек.
2000 ж. Активтердің үлкен бөлігін 69℅ ссудалар алып жатыр, ақша
қаражаттары 9℅ және бағалықағаздар 12℅құрайды. 1999 жылдың аяғында жалпы
көлемі 21 заем алушылардың 34℅ ссудалық портфель қурайды.
Шағын және орта ко-мен жұмыс істеуінің дамуті қолдап отырған банк, 29℅
ссудалық портфелдің несиелерден тұрады, бұл заным алушы клиенттердің
санының күрт өсуіне алып келеді. Банктің ссудалық ℅ салалар бойынша
бөліпген; көбіне банк сауда компанияларына қысқа мерзімді ссудалар беріп
отырады. Азық түлік өндірісі, ауыл-шараушылығы және де өндірістін саласы
басқада өте қажетті салаға кіреді. Банк көп занымалушылары 97℅ экономиканың
жеке меншік секторына кіреді. Портфельдің 2℅ жеке тұлғалардың
несиелендіруін құрайды. Ссудалар көбіне қысқа мерзімі беріледі, олардың көп
бөлігін бір жыл ішінде қайтару керек, бірақта орта және ұзақ мерзімді
несиелердің қаржыландыруы берілген жылдың артуына байланысты көбейді.
1999 жылдық аяғында жалпы ссуданың көлемінен 7,5℅ шетелдік банктердің
несиелік линиясынан берілген қаражаттардан тұрады.
Жергілікті және шетелдік валюталар түріндеберілген ссудалар көлемі
бірдей.
Жергілікті ақша рыногының шектелі байланысты басқада банктерге салынған
қаражаттардың көлемі аз. Негізінен шетелдік банктермен репо келісімін
жүргізуі және жүргізілген операциялар қаражаттардың тәуліктік қойылымдарға
келтіреді.
“БанкТуран Алем” несиелендіруінің жылдам өсуі (1999 ж. 192℅ жде 2000
ж. 100℅) тәуелділік деп қарастыруға болады. Бірақта несиені бағалауда алып
жүргізілетін дұрыс процедуралар сенімділік туғызады.
1999 ж. Активтердің баланстың сомасының 7,4℅ нсе 216,6 млн. теңгені
құрайтың ссудаларды жоғалтудан банк резерві құрылды, бұл займ алушылардың
өз міндетін орындамаған кезде болатын сенімді резерв болып табылады. 1999
ж. Ссудалардың намыздарын төлемуі жаылпы ссудалардың 0,6 құрайды (1998 ж.
аяғында 4,1℅) бұл аудиторлық тексеруден соң анықталған. Осындай ссудаларға
өтемді мерзімі 60 күннен асқан ссудалар жатады.
Ссудалардың көп бөлігі (96,7℅) қамтамасыздамдаруға берілген (нақты
қаражаттар, жылжыматын мүлік, түтынушы тауары, жабдықтар және тауарлы
материалды құндылықтар, қалғандары (гарантиямен) сенімдіген берілген

2. Бөлім Банктегі өтімділігіне басқарудың негізгі мәселерімен және оның
шешілу жолдары.

Осы тарауда банк өтімділігін басқару үрдісінде кездесетін мәселелрге
тоқталып кетеміз. Банктің төлем тобы көзқарасы арқылы өтімділікті
қарастырамыз, оларды міндетті, жобаланған және жобаланбаған төлемдер деп
есептейміз.
Банктің қаржылық және бухгалтерлік есептілігінің негізінде әрбір
уақытқа есептелген, іс жүзіндегі келісім-шарттың анықталған уақытына
міндетті түрдегі төлемдер жүргізіледі.
Активті және пассивті операциялардың мерзімінің балансталмағаны себепті
өтімділік мәселесі пайда болуы мүмкін.
Балансты жиналған қаржылық рыногынан тартылған өтімділік көлемі өз
шектеуі мен жже ол өз уақытында тез өзгеруіне байланысты. Сол үшінде банк
операциялардың дисбалансынан туатын өтімділіктің (дефицит) жетіспеушілігін
оперативті (сөндіруге) жоюға жағдайы болмай қалуы мүмкін.
Жобаланған төлемдер келісімдер бойынша жүргізіледі, анықталған мерзімі
жоқ болған жағдайда, жнеде келешектегі келісімдер бойынша, олардың
жүргізілуі өте жоғары. Осы түрдегі төлемдердің бағалануы кейбір
күмәнділікті және тәуекелділікті туғызады.
Қаржылық рыногындағы жағдайға осындай келісім шарттардың көлемі мен
ұшымды жүргізілуі өте тығыз байланысты.
Өтімділікті басқаруна тұрақсыз, тұрақсыздықтан үлкен емес көлемін
көрсететін рыноктарда, қаржылық құралдардың керекті көлемін бере алмайтын
және рыноктың кейбір қатысушылары кіре алмауы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.