Несиелеудің қағидалары, несие нысаны, түрлері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3
1. Банктік несиенің ұғымы 3
2. Несиелеудің қағидалары, несие нысаны, түрлері 7
Қорытынды 13
Әдебиеттер тізімі 14

Кіріспе

Жалпы бұл тақырыпты таңдауға бүгінгі күні қоғамда, нарықтық экономикада
банк қызметінің ролі өте күрделі әрі жоғары болып табылатындығы негіз
болды. Мемлекетіміздің нарықтық экономикаға орнығып келе жатқан тұста банк
және банктік қызмет экономиканы қалыптастырудың басты іргетасы болып
саналады. Бүгінгі уақыттарға дейін банк қызметі күрделі құқықтық институт
болып есептелді. Ал қазіргі кезде жағдай өзгерді. Нарықтық экономиканың
нығаюы, банк қызметінің дамуы, мемлекеттің қаржы-несие жүйесінің тұрақтануы
бұл саланың маңызын арттыра түсуде. Қоғамдық қатынастармен терең ұштасқан
сайын бұл саланы тек экономистер мен заңгерлер ғана емес әрбір
кәсіпорындардың менеджерлері, салық органдарының қызметкерлері басқа да
қызмет саласындағы мамандардың меңгеруіне тура келді.
Банк қызметінің тәжірибелік маңызының артуы бүгінде кәсіпкерлікпен
миллиондаған адамдардың айналысып дамуымен тығыз байланысты. Оның қызметі
банктік шоттар ашу, төлемдердің банк арқылы жүруі, белгілі бір несиелер
беру, депозиттер қабылдау арқылы көрініс табады. Сондықтан да жеке және
мемлекеттік секторда жұмыс істейтін жеке тұлғалар, заңды тұлғалар банк
жүйесі мен банк қызметінің заңдылығына тәуелді болып келеді. Сондай-ақ
қоғам үшін экономиканың дамуы үшін банктің несиемен қамтамасыз ету қызметі
өзіндік ерекше орынға ие. Өндірістің дамуы, шағын кәсіпкерліктің жандануы,
мемлекеттің осы саланы қолдауы барысында банктерге үлкен жүк артылып
келеді. Осы мақсаттағы банк қызметтерінің бірі банктік несиелеу.
Менің жұмысым осы банктік несие және оның экономиканың дамуындағы ролі
жайлы болып отыр.

1. Банктік несиенің ұғымы

"Несие" деген сөз латын тілінен алғанда creditum-қарыз дегенді
білдіретін credere деген сөзден алғанда "сену" яғни белгілі бір
құндылықтарды (ақша, тауар) қарызға беру деген мағынаға ие.
Жалпы алғанда "несие" "қарыз" "заем" және "ссуда" терминдері бір
текті мағынада қолданылғанмен, экономистер үшін "несие" термині тән. Ал
заңгерлер үшін "заем" термині қолданылады. Банк заемы шартты дәстүрлі түрде
"банктік ссуда" шарты деп қолданылады, ол міндеттеме болса алынған
несиеден туындайды әрі заемдық міндеттемені орындаумен байланысты заемды
өз уақытында қайтармау немесе басқа да келісімді сақтамау салдарынан
туындайтын айыппұл мен пеня сомасы мен сыйақы сомасы кіретін "қарыз"
түсінігін қалыптастырады.
Егер экономикалық тұрғыдан қарайтын болсақ несие - бұл ақшаны
қайтарымды негізде беруді сипаттайтын экономикалық қатынас болып табылады.
Атап өтерлік нәрсе, бұл экономистер несие қатынастарын дәстүрлі түрде ақша
қатынастары деп қарастырады. Қаржы құқығы тұрғысынан алғанда несие
қатыстары ақша қатынастары сипатында болады, себебі несие беру негізінде
ақшалай нысанды жүзеге асырылады. Дегенмен азаматтық заңнамаға сәйкес несие
(заем) ақшалай да, натура түрінде де бола алады. Соңғы жағдайда ол белгілі
тектік белгілерімен анықталған заттарды қарызға беру табылады.
Бірден айта кететін нәрсе бұл жерде сол ақшаны немесе сол затты
қайтарып беру сөз болып отырған жоқ. Несие бұл белгілі бір ақшаны немесе
материалдық құндылықты сақтау шарты емес.
Осы ойды Азаматтық кодекстегі заем шартының түсінігі береді. Осы
анықтамаға сәйкес заем шартында бір тарап (заем беруші) екінші тараптың
заемшы) меншігіне ақша немесе белгілі тектік белгілерімен айқындалған
заттар береді, ал заемшы дәл осы сомадағы ақшаны немесе осы текті және
сападағы затты қайтаруға міндеттенеді. Көріп отырғанымыздай, берілген
анықтама несие қатынасын экономикалық тұрғыдан да құқықтық жағынан да
дұрыс айқындайды.
Нарықтық экономиканың бірден-бір айқын бейнесі ақшаның ссудалық капитал
нарығына кідіртілмей түсуі, несие-қаржылық мекемелерде шоғырлануы, соңынан
қосымша қаржы қажеттіліктері болатын экономика салаларына таралуы болып
табылады. КСРО-ның шегінде болған отандық әдебиеттерде несиенің
экономикалық категория ретіндегі мәні мен функциясына әр түрлі көзқарастар
кездеседі.
Несие мәнін өзіндік экономикалық категория ретінде анықтау мәселесі ең
күрделі мәселелердің бірі болып табылады. В.С.Захаров пен М.А.Пессель
несиені қарызға ұсынылған құнның қозғалуы деп түсінеді. Сонымен қатар
В.С.Захаров несие анықтамасы бойынша абстрактілік экономикалық категория
ретінде қарастырылады. Несие, - дейді ол, - уақытша пайдалануға берілетін,
құнына байланысты жүзеге асатын қоғамдық қатынас болып табылады.(
Бұл анықтама бойынша несие өндіріс пен тауар айналымы болған немесе
болатын барлық қоғамдық-экономикалық, формациялық сипатта болады.
"Несие өзімен бірге мерзімдік, қайтарымдылық және ақылық бастамаларда
жүзеге асырылатын ссудалық қаржының қозғалысын сипаттайды."5
Экономикалық категория ретінде несие – бұл өзіндік қозғалыстағы ақша
құралдарының (ақшалай нысандағы заттар) жиынтығы емес, ол алдымен қоғамдық
қатынастардың белгілі-бір түрі болып табылады.
Несие қатынастарына тараптардың біреуі ғана – алынған несие сомасын
өндірістік мақсатта пайдаланатын несие алушы қатысуы мүмкін.6 Несие
берушінің өзі тауар (қызмет көрсету) өндірісіне ешқандай қатынасы болмайды.
“Несие “рөлі“ туралы айтқанда банктердің несиелеу кезінде мақсатқа
байланыссыз обьективтік элементтер мен пайыздың экономикалық дамуға әсері
үнемі нақты ажыратылып жатпайды, себебі ол заңды түрде банктің арнайы
мақсаты үшін жүзеге асырылады.
Ссудалық жарғының қалыптасуының базасы болып айналымнан босатылған
уақытша еркін ақша құралдары табылады. Уақытша еркін ақша қаржылары несие
арқылы қосымша ақша қаражатына сұранысы бар шаруа нүктелеріне бағытталады.
Несие ресурстарының құрамы бірыңғай емес.

Несие ресурстарының әлдеқайда тұрақты бөлігі болып, екі топқа
бөлінетін депозиттік құралдар табылады: жедел депозиттер және талап
етілмелі депозиттер болып бөлінеді. Салымға салынуы мүмкін депозит
сомаларының ең аз мөлшері жоқ. Теория жүзінде ең жоғары мөлшері бар,
өйткені банк Ұлттық Банкпен анықталатын өз қаражаттары және міндет
темелерінің арасындағы нормативтік өзара
қатынасты сақтауға міндеттенеді. Қазақстанның банкілік жүйелеріне жедел
депозиттердің нысаны тән-бұл қаражаттары белгілі бір шектеулермен алынуы
мүмкін (мысалы, алдын-ала хабарламамен) жеке тұлғалардың жинақтаушы
салымдары болып табылады.
Жедел депозиттердің ерекшеліктері болып:
1) шоттағы қаражаттар есеп-айырысу үшін арналмаған және оларға чек
жазылмайды;
2) шоттағы қаражаттар жай айналады;
3)жедел депозиттер бойынша пайыз төленеді (бұл кезде жеке
кезеңдердегі пайыздық ставканың ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банкпен
реттеледі)
4)жедел депозиттер үшін талап етілмелі депозиттерге қарағанда
міндетті резервтердің әлдеқайда төменгі нысаны белгіленеді.
Арнайы несиелік ресурс болып эмиссиялық табылады. Оның қалыптасуы
мен пайдалануының мүмкіндігі қолма-қол ақшамен алынатын тұрғын адамдардың
ақшалай кірістері бірден жұмсалмайтынымен байланысты болып келеді,
сондықтан банк кассаларынан қолма-қол ақшаларды осы кассаға 1 жыл ішінде
келіп түсетін түсімдер шегінен асыра беру, тұрғын адамдардың мемлекетті
банк атынан, өз кірістерінің бөлігін тауарға айналдырмай, несиелейтінін
білдіреді.
Банктің ресурстық потенциалының тұрақтылығын сақтау үшін ресурстарды
қалыптастырудың маңызды қайнар көзі болып қысқа мерзімді сипатта болатын
банк аралық заемдар табылады. Мұндай заемдар корреспонденттік
қатынастардың шегінде жүргізіледі және салыстырмалы түрде банктің
ресурстарының қымбат тұратын қайнар көзі болып табылады.
Кең таралған қайнар көзі болып бөлінбеген пайда да жатады,яғни банк
билігінде қалатын пайданың жиналмалы сомасы болып табылады. Жыл аяғында
банктің барлық қорытынды шоттарының сомасы пайда мен шығындардың есебіне
есепке жатқызылады: бұл сомалардың бөлігі пайда мен шығындардың есебіне
аударылады, бір бөлігі – төленетін дивидендтердің есебіне, бір бөлігі –
салық төлеуге, бір бөлігі – резервтік қорға төленуге аударылады. Қалғандары
– бөлінбеген пайда - өзімен бірге банктің несиелік ресурстар ретінде билік
ететін құралдар қорын сипаттайды. Коммерциялық банктер бағалы қағаздарды
шығару мен орналастыру жолымен ресурстарды мобилизациялауға құқылы. Қазіргі
күндегі банктердің несиелік ресурстардың негізгі қайнар көздері осылар
болып табылады.
Несие әрдайым белгілі-бір жағдайларда беріледі. Несиелеудің жағдайлары
деп несиелік мәміленің пайда болуы мен жүзеге асырылуы үшін қажетті
қатынастардың жиынтығы түсініледі. 9
Кем дегенде екі міндеттемелік жағдайлар бар. Біріншіден, бұл несиелік
мәміле қатысушылары (несие беруші мен заемшы) өз әрекеттерін тек тәуелсіз
жасауынан ғана емес, осы субъектілердің экономикалық байланыстардан
туындайтын міндеттемелерді орындауды материалдық тұрғыдан кепілдік ете
алуынан да көрінетін дербестігін қамтуы тиіс.
Екіншіден, несиелік қатынастардың қатысушылары нарық заңдарының
нормаларын сақтаумен бірге, мемлекет заңдары (заңнамасы) да жетік болуы
керек. Несиелеу туралы заңнаманы сақтамау несиелік қатынастардың
субъектілерінің арасында қайсыбір тараптар үшін, кейде екі тараптар үшін
де, қажет емес әр түрлі мәселелердің, пайда болуына әкеліп соғады.
Сондықтан, несиелік қатынастардың дамуы нарықтың экономикалық мүдде мен
заңдарға ғана байланысты емес екендігін көре аламыз. Құқық несие
қатынастарын реттеудің маңызды құралы болып табылады, алайда мұндай
жағдайда осындай қатынастардың қандай да бір субьектілерінің (әдетте
мемлекеттің) экономикалық мүдделерін қорғау құралы болып көрінуі мүмкін.
Несие несие беруші мен заемшылардың мүдделері сәйкес болған жағдайда
қажет болып табылады.
Бір тарап ақша құралдарын қарызға беруге, ал басқа тарап оны алуға
мүдделі болуы тиіс. Алайда несие мәмілеге қатысушылардың мүддесі тек қана
уақыт пен кеңістікте ғана емес, сапалы түрде де сәйкес болса, шынайы
болады, яғни қандай да бір экономикалық операция бойынша емес, несиеге
байланысты өзара мүдделілік болғанда болады.
Несиенің субьектілері болып қайта өндіру процессінің әртүрлі
қатысушылары табылады. Екі жақты қатынастар: мемлекет пен шаруашылық
субьектілердің, тұрғындар мен мемлекеттің, азаматтар мен басқа да
тұлғалардың арасында болуы мүмкін.
Несиелік мәміленің тараптары болып несие беруші және заемшы болып
табылады. Несие беруші – қарызды беретін несиелік мәміленің бір тарабы.
Банктердің пайда болуы несие берушілердің өзіндік түрдегі концентрациясына
және банкирлердің барлық басқа несие берушілердің өкілдеріне айналуға ықпал
етті.
Несие беруші ол ссудаға бере алатын еркін қаражаттардың бөлігін иеленуі
тиіс. Мұндай қаражаттардың қайнар көздері болып жеке жиналымдар, қайта
өндіру процессінің өзге субьектілерінен алынған ресурстар табылады.
Ссудалық қаржының қайнар көзінің анализі дербес экономикалық категория
ретіндегі несиенің мәнін анықтаудың негізі болып табылады. Маркстың айтуы
бойынша, банктердің ссудалық қаржысы банктерге акцияларды ссудаға беру
құқығын беретін ақша ұстаушылардың салымдарынан құрылады. Ұсақ сомалар,
өздігінен ақша қаражаты ретінде қызмет етуге қабілетсіз болып табылатын бұл
сомалар үлкен сомаларға біріктіріледі және осылайша ақша күшін құрайды.10
Қазіргі шаруашылықта банк – несие беруші ссуданы өзінің жеке
ресурстарының есебінен ғана емес, оның шотында саналатын тартылған
қаражаттардың есебінен, сонымен қатар акция мен облигацияларды орналастыру
арқылы мобилизацияланған ресурстарының есебінен береді.11
Несиелік қатынастар қазіргі күнде банкілік істің мемлекеттік
монополиясына негізделмейді. Алайда мемлекеттің елдегі банктердің қызметіне
бақылауды жүзеге асыру үшін қаражаттардың жеткілікті арсеналымен билік
ететінін ұмытпау қажет.
Қайтарымды жеделдік жағдайында уақытша еркін ақша құралдарын
шоғырландыру мен қайта бөлу бойынша несие беруші мен заемшының арасындағы
экономикалық байланыстар несие қатынастары деп аталады.
Ссудалық мәміленің екінші қатысушысы болып заем беруші, яғни несие
алатын және алынған ссуданы қайтаруға міндеттенетін несие қатынастарының
тарабы болып табылады.
Қазіргі жағдайда банктердің басқа заемшылары болып шаруашылық
субьектілер және мемлекеттің өзі, яғни қосымша ресурстарға қажеттілігі бар
субьектілер бола алады.
Бір жағынан қатысушылардың жағдайының ерекшелігі сол мүдде екеуіне
қарама – қарсылықта болады. Заемшы әлдеқайда арзан несиеге мүдделі болса,
ал несие беруші - әлдеқайда жоғарғы ссудалық процентке мүдделі болады.
Несие берушілер мен заемшылардың басқа несие қатынастарының құрылымының
элементі болып берілетін обьектінің өзі, яғни несие берушіден заемшыға
берілетін және заемшыдан несие берушіге өзі қайта жол тартататын обьект
жатады. Берілетін обьекті болып ссудалық құн табылады.
Өз қозғалысында уақытша тоқтаған құн несие арқылы өндіріс пен айналымға
оны пайдалануға қажеттілігі туындаған жаңа иеленушіге ауыса отырып өз
жолын жалғастырады. Несие арқылы авансталған құн өндіріс қорының айналымы
үшін негізді құрайды, олардың қозғалысындағы келеңсіздіктерді жояды және
қайта өндіру процесін тездетеді

2. Несиелеудің қағидалары, несие нысаны, түрлері

Несиелеудің қағидаларын несиені жоспарлау, беру, пайдалану және қайтару
процесінде несие мәні мен функциясының және экономикалық заңдардың
көрінуінің нақты нысаны ретінде қарастыруға болады.О.Н. Лаврушин ұсынған
несиелеудің қағидаларын зерттеудің мұндай методологиялық тұрғысы оларды
екі топқа бөлуге мүмкіндік береді14. Бірінші топқа объективтік заңдардың
әрекет етуімен байланысты және барлық экономикалық категориялар мен олардың
механизмдеріне:құнға және құндық механизмге, баға мен баға қалыптасу
механизіміне және т б тән жалпы экономикалық тәртіп қағидалары жатады.
Екінші тобы дербес экономикалық категория ретінде несие мәні мен
функциясын білдіретін қағидаларды қамтиды.
Осы топтастыруға сәйкес бірінші топқа:жоспарлылық, алынған кіріске
байланысты қарызды берудің дифференциясы, жанама түрде жүруі және ақылылық
жатады.
Екінші топтың қағидалары болып қайтарымдылық, жеделдік, қамтамасыз
етушілік, қаражаттардың айналымының жанама түрде жүруі және ақылылық
жатады.
Жоспарлымақсаттық сипаты банкілік ссудалардың жалпы мөлшері мен
түрлерінің банктердің несиелік жоспарлары негізінде анықталуынан тұрады.
Несиелеудің мақсатты ссуданы нақты объектілері мен өндірістік
шығындарға бағытталуы арқылы қол жетеді.
Несиелеудің дифференциясы қажетті нормаларға сәйкес өнімді жүзеге
асыру мен өндіріс нәтижелеріне қол жеткізуді талап ететін құн заңдарының
әрекет етуімен шартталған. Бұл шаруашылық- қаржылық қызметтің өндірістің
өзіндік қаржылануын қамтамасыз ететін өнімдерді сатудан түсетін ақшалай
түсімнің негізінде жүзеге асырушы тиіс екендігін білдіреді. Осыған сәйкес
банкілік ссудалар жұмыстың қол жеткізген нәтижелеріне әр түрлі жағдайларда
беріледі.
Тиімділік несиелеудің қажетті жағдайы болып табылады. Ол өндіріс пен
өнімді жүзеге асырудың көлеміне тікелей байланысты және несие салымдарының
орташа қалдықтарының (теңгедей) бір теңгеге шаққандағы жүргізілген тауар
өнімінің көлемі ретінде есептеледі.
Қайтарымдылық құралымының уақытша еркін ақша құралдарының
шоғырлануы мен қайта бөлінуімен байланысты дербес экономикалық категория
ретіндегі несие мәнімен шартталады. Сондықтан бұл құралдар банктің
шаруашылық басқаруында тек белгілі бір уақытта болуы мүмкін және
шаруашылықты несиелеу үшін қысқа мерзімді ақша ресурстары ретінде
пайдаланылуы мүмкін.
Қамтамасыз етушілік-қолда бар қаражат пен ссудаға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.