Банктік операциялар мен қызметтердің жаңа түрлері. Лизинг, траст жаңа қызмет нысаны ретінде

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3
I-бөлім. Банктік операциялар мен қызметтердің жаңа түрлері 7
1.1. Лизинг, траст жаңа қызмет нысаны ретінде 7
1.2 Банктік форфейтинг және франчайзинг операциялары 18
1.3 Пластикалық карточкалар – банктің жаңа қызмет түрі 24
II-бөлім. Жаңа банктік қызметтердің бухгалтерлік есебi 30
2.1 Лизинг операцияларының бухгалтерлiк есебi 30
2.2 Төлем карточкалармен есеп айырысу 32
2.3 Форфейтингтік операция есебі 35
III-бөлім. Банктiк операциялардың даму перспективалары мен мәселелерi 37
Қорытынды 42
Қолданылған құралдар тізімі 46

Кіріспе

Қазіргі таңда қазақстандық кәсіпорындарының алдында тұрған
мәселелердің бірі – ұзақ мерзімді инвестицияларды (бір іске, кәсіпке
капитал салынуы) өнеркәсіптің дамуын табу және оны енгізу, жаңа құралдарды
сатып алу, жаңа технологияны пайдаландыру. Санақ бойынша, Қазақстандағы 70
пайыздан астам құралдар он жылдың көлемінде пайдаланылған.
Кәсіпорындардағы жаңа құрал-жабдықтардың пайызы 1990 жылмен салыстырғанда
29% 2000 ж 5% түскен. Банктің жүйесінің нашар дамығандығынан инвестициялық
несие алу мүмкіндігі шектеулі, әрине осы тұрғыдан лизинг әдісі өте қолайлы
және қаржылық әдістің өнеркәсіпті жаңартудың ең тиімді тәсілі.
Өнеркәсіпті дамытуда және жаңа кейіпке енуінде, ең бастысы
қаржыландырудың бастапқы қайнар көзін табу, әрине, өздігінше жаңа
жабдықтарды сатып алуға және оны үйлестіруге болады, бірақ кейбір
кәсіпорындарды бұл қатарға жатқыза алмаймыз. Жаңа заманның талабына сай
құралдарды сатып алу үшін де кіріс салығын төлеу қажет.
Қаржыландырудың басқа жолы – несие. Алайда қазіргі несие берушілердің
инвестициялық жобаларды қаржыландыруда ақша қорын ескерсек, несие берушілер
қаржымен қамтамасыз ету алдында қатаң талаптар қояды. Мысалы, жылжымайтын
мүлік салу (бұны несие алушылардың барлығының қалтасы көтермейді).
Бұл мәселені шешудің үшінші әдісі бар, яғни қаржылық жалға беру
(лизинг). Бұл жалға беру түрі қазіргі халықаралық әдістерде көп
пайдаланылуда. АҚШ бүкіл инвестициялық лизингі 31 пайыз, Ұлыбритания 24
пайыз, Швеция және Франция 15 пайыз, испания 14 паыз. Қазақстанда лизингке
үлкен назар аударуда. Мемлекеттік тұрғыдан бірнеше қаулылардың қабылдауына
байланысты, біздің елімізде кең етек жаюда.
Лизинг - инвестициялық әрекеттің бір түрі, яғни қаржыландырушының
ережесіне сәйкес мәлім бойынша лизинг алушының бүкіл мүлігі (нақты
төлемақыға) лизинг беруші компанияның еншісіне өтіп, белгіленген мерзімде
және белгіленген ережелер бойынша, лизинг алушы өз мүлігін қайта сатып
алады.
Өнеркәсіп иелерінің ойы бойынша, лизинг бүгінгі күні үлкен
ауқымды капитал салымда материалды-техникалық жағынан әрбір өнеркәсіп
саласын дамытуда қолайлы.
Жабдықтандырудың басқа түрлерімен салыстырғанда (банктік несие, төлем-
ақылық уақытты ұзартуды сатып алу) лизингтің өзіне тән тиімді жақтары да
бар.
Лизинг, біріншіден – лизинг алушының өнеркәсіп орнын кәсібін
жаңартуда және кеңейтуге артық шығынсыз техникалық қызметпен қамтамасыз
етіледі;
екіншіден – жойылатын құралдардың мәселесі жеңілдетіледі, жаңа кұрал
– жабдықтарды сатып алуда ай сайын уақтылы тепе теңдей қаржы бөлінеді,
басқа ұсақ- түйектерге қаржы болу жағдайлары қарастырылады.
үшіншіден - кіріс-шығыс капиталы енгізілмейді; яғни өнеркәсіп
қорында өзіндік және жалға алынған несие арасында тепе-теңдік,
үйлесімділік сақталып қалады. Оған қоса банктен несие алу мүмкіндігі
жетерлік. Өнеркәсіп орнына лизингке мүлік алу, несиеге мүлік алумен
салыстарғанда, анағұрлым ұтымды, лизингттің мүлік алу шарт ережесі бойынша
жүреді. Ең керектісі, лизинг заңды түрде бизнесте салық азаяды. Лизингтік
төлемақы өзіндік құндылығы бар және кіріс салығының мөлшерін кемітеді
немесе шегереді.
Лизинг бойынша шартқа отыру үлгісі несиемен салыстырғанда оңай. Құрал-
жабдықтарды алу үшін үлкен бизнес – жоба талап етілмейді, ең бастысы
кәсіпорынға өтініш толтырылып, оған занды құжаттар жапсырылады. Қаржыны
бөлу мәселесі арыз (өтініш) толтырылған күннен бастап 10-14 тәулік арасында
шешіледі.
Бүгінгі күні, ешкімге де беймәлім емес екендігі айқын, лизинг
қазақстандық өнеркәсіптің дамуына, яғни сапалы отандық тауармен алмастыруды
жергілікті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етуде және кәсіпкерлердің және
мемлекеттің кірісінің молаюына үлес қосуда. Лизингтік қызметтік
қазақстандағы мөлшерін алсақ 2002 жылы 4,3 % немесе 1,4 млрд АҚШ доллары,
соңғы жылдарда 9 % дамыды, ал 2003 ж болжамы бойынша сала 5 пайызға өскен.
Қазір қазақстанда 350 ден астам лизингтік компаниялар жұмыс жасауда.
Ең бірінші рет факторинг әрекет ретінде сауда делдалдарының
арасында, кейінірек сауда банктерінде (орталықтарында) пайда болды. Ол
жөнінде XVI-XVIII ғ.ғ. мәлім болған. Тек XX ғ. 60 ж. ғана коммерциялық
несиенің орнына (вексель түрінде) келді және тауарды жеткізу процессінде
кең етек жайды. Бұған көптеген елдерде ақшаның құнсызданды, экономикалық
тұрақсыздық әкеліп соқтырды. Бұл, яғни заттың тауар күйінен ақша қалпына
келтіруді талап етті. Нарықтың экономикасы бар елдерде вексельдің түрдегі
төлем әрдайым құралдарды мерзімінде алуда және тауар шығарудағы шығыс көзін
табуда тиімсіз болды. Борышқорлық қарыздану сол уақыттарда өзекті мәселеге
айналды.
Мерзімінде төленбеген несиені сотқа жүгініп алды, алайда еңбегіне
ұстайтын пайызы (ақысы) жоғары болып, ол өнеркәсіп орнының жабылуына
соқтырды. Фирмалар қарызданбауға сот аузына түспеуге қам жасады.
Қиындықтардан шығу үшін фирмалар банктерден және холдингтік арнайы
компаниялардан тұғырықтан шығуға көмек сұрайды. Осының салдарынан
өнеркәсіптік фирмалармен банктердің коммерциялық несие берушілердің
арасында тығыз байланыс туындайды.
Банктер өздерімен тығыз байланыстағы фирмаларға және корпорацияларға
өз контрагенттерінің борышты төлей алушылығы жөніндегі мағлұмат берді,
мұндай жол, шоттың уақтылы, тез арада төленуін, қарыздың орнын толтырылуын
тұтынушыға ұжым көрсетуге, яғни банкпен құрмалас фирманың тәртіптерін
сақтауын қамтамасыз етті соңғы он жылдықта факторинг немесе факторингтік
несие кең етек жаюда. Факторлық несиенің коммерциялық несиеден
айырмашылығы, тауар сатушы сатылған тауардың құнына нақты ақша алды, ал
несиеге сатылғанда сатушы жай ғана вексельді алды. Алынған вексельде сатушы
есептеп, банктен нақты, бірақ пайызы ұсталған ақшаны қолға түсірді.
Электрондық есептеу жүйесі қазіргі заманның ағымына сай, пластикалық
карточкалар, олардың иелігіндегі операциялар, іс жүзінде банкоматтар арқылы
жұмыс жасайды: сауда орталықтарында банктік қызметті үй ішінде көрсету,
жұмыс орнында.
Пластикалық карточка ол біртұтас термин бұл карточкалардың қай түрі
болмасын, қандай іс әрекетіне арналса да, осы замандағы алдыңғы қатарлы
дамып келе жатқан электронды құралдардың бір түрі электронды қаржы
есептеуде батыста арнайы ұйым ISO (international Standarts organization)
құрылып, ол төлем карточкаларының бірыңғай стандартын, шоттың нөмерлеу
ережесін жазып магнит формат хабарламалар үлгісін жасап шығарады. I SO
мүшелерінің қатарына: Visa, Master Card, American Express жатады.
Бүгінгі күні дүниенің 200 астам елдері пластикалық карталарды
пайдалануда. Бұдан қысқаша қортынды жасай келе пластикалық карталар төлем
айналымында қолайлы және технологиялық революцияда жаңа элемент болып
табылады. Пластикалық қарта алдынғы қатарлы құрал орнын алып, индустриалды
дамыған елдердің ақша айналымдарына еніп, чек және чек кітапшаларын алдыңғы
қатардан ығыстыруда.
Жұмыстың құрылысы. Жұмыс кіріспе, 3 бөлімнен (әрқайсысында 2-3
бөлімшеден), қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарауда автор банкте II дәрежелі факторингтік операция
ұйымдастыруға назар аударып, біршама лизингте түсініктеме - яғни, оның жаңа
қызмет түрінде сипатталып, пластикалық карточкаларға да тоқталып кетеді:
жұмыстың 2 тарауында банктің дәстүрлі емес операцияларын есепке алу
жөнінде, факторинг және лизинг сынды операцияларға баға береді. 3 тарауда
лизингтік және факторингтік операциялардың, пластикалық карточкалардың ҚР
жетістіктері мен қиыншылықтарына қарасты мәселелерді қарастырады.

I-бөлім. Банктік операциялар мен қызметтердің жаңа түрлері

1.1. Лизинг, траст жаңа қызмет нысаны ретінде

Халықаралық қаржылық нарыққа көз жүгірте отырып лизингтік әрекетті
басқарудың төрт жүйесін айтамыз:
- өндіруші - өнеркәсіп қызметіне (өндірістің, маркетингтің).
Лизингтің мәміле жасаудың негізгі себебі, сауда-саттық потенциалды
несие алушылардың есебінен өсіру;
- банк құрылымың құрамында (тікелей банкпен немесе еншілес лизинг
компаниялар арқылы.) Лизинг қызметінің басты мақсаты – қосалқы
қаражат бөлетін сфераны іздеу
- дербес лизинг компанияның құрамына (мамандандырылған
немесе тараулық)
Лизингтің бизнес негізгі қызмет түріне енеді.
- әртүрлі құрама компанияларға ( холдинг-жолға алынған телім, актив).
Бастанғы мақсаты еңбек өндіріс дамыту, шығыста азайту, ғылыми-
техникалық прогрестің негізгі есептерін шешу.
Шағын кәсіпорындарда, әкімшілік басқару фукцияларын бөлінбеген
жағдайда лизинг операцияларын даярлау және жүзеге асыру жұмыстары өндіруші
кәсіпорнының маркетинг қызметі бөлімінің иелігінде: жаңа техниканың
өтімдігі жөндеу жұмыстары және несие берушілерге қызмет жасау. өндіруші
фирмаларда жоғары дәрежелі еңбеккерлер жұмыс істейді өндірісте тәжірибесі
және шығаратын техниканы кепілділік беруші.
Лизингтік мәміле жасау 2 сызба берілген.

2 сурет. Лизингтік жобаны ұйымдастыру өнім өндірушімен біркелкі
жүреді.
Бұл жағдайда қызмет көрсету орталығы өндіруші фирманың құрылымында.
Мұнда сызба бойынша мұндай субъектерді қауіпсіздендірушінің керексіздігі
байқалады (яғни өндірушінің тапсырыс берушілерінің санының көптігі,
өндірушіге сатуға не лизингке өткізудің қиынсыздығы), қамсыздандырушы,
несие беруші, лизинг берушінің функциялары бірігеді. Бұл ұйымдастыру құрамы
өндірушілермен лизинг берушілердің арасында көп кездеседі, әрі тиімді:
лизинг объектісінің конструкциясына көптеп жаңалықтар енгізуге, тиімді
қолдануға септігін тигізеді. Қызмет жасау орталығымен жұмыс жасай отырып,
өндіруші-зауыт жедел түрде ақпараттар алады (егер өнімнің жетіспеушіліктері
болса), яғни ол өнімнің тауарлар арасында бәсекелесуге жарамдылығын, және
конструктивті ерекшеліктерін айқындайды.
Бірақ мұндай ұйымдық форма бірлі-жарым лизингтік мәмілелерде ғана
нәтижелі. Лизинг қызметін шоғырландыруда мұндай ұйымдастыру екі жақтың
экономикалық талабына сәйкес келмей, жаңа тәсілді қолдануға әкеліп
соқтырады.
Лизингтік операциялардың ұйымдарын дербес бөлімшелерге бөлу (еншілес
лизинг компания) өндірілетін өнімді (тауарды) лизингтің қызметке шығаруға
(профессионалды түрде) жол береді: мұндай ұйымдастыру 3 суретте
бейнеленген.
Бұл сызба лизинг субъектілерінің қатынасы алдыңғы мен салыстырғанда,
лизинг берушінің функциясы дара субъект ретінде бөлініп тұр, бірақ
өндіруші-фирма мәміленің несие берушісі.
Тәуекелділіктен сақтандыру әр түрлі әдістермен болады (мысалы,
қауіпсіздендірушінің ұсынысы бойынша). Негізгі артықшылығы және тапшылығы 1
таблицада келтіріледі.

3 сурет. Еншілес тауар. Өндірушілер құрылымының лизинг жобасын
ұйымдастыруы.
Кесте 1. Еншілес тауар өндірушілердің бәсекеге түсе алатын
қаблеттіліктері.
өтімді жағы әлсіз жағы
Әрдайым алушы. Тұтынушылар Сатып алушыны бүткіл құралдар түрімен
контингенті пайда болады. қамтамасыз ете алмау.
Алдынғы қатарлы технология Айналым құралдарының өсуі, капиталдың
енгізіледі. айналым бәсендейді.
Техника құралдарын жөндеу. Тауар өндірушінің заңдық және
Жоғары дәрежелі қызмет көрсету: оны құқықтық функциялары көбейеді.
өндіруші қамсыздандырады. Сұраныстық ұсыныс көлемінен арту
Қордың кәсіпкерлігінің артуы тауар өндірушінің лизинг
операцияларында қажетсіздігін
туғызады.
Лизинг операциясы ең керекті
функциялар қатарында, осыдан
мардымсыз хабардарлық.
Құралдардың қайтпау қаупі туады.
Жергілікті нышаны және габариты.
Бөлек бухгалтерияның тапшылығы
лизингтің әрекеттің тиімділігіне баға
бермейді.

Әр түрлі елдерде және түрлі салаларда лизинг берушілердің нышаны және
орны, қайталанбайды. Мысалы, АҚШ лизингтің ықпалы зор (ЭВМ, авиатехника,
жол-құрылыс құрал-жабдықтары, электротехникалық бұйымдар). Ал Ұлыбритания,
Алмания, Австрия елдерінде және бірнеше Батыс Еуропа елдерінде бұл
салаларда мардымсыз. Жапонияда болса лизинг нарығының кеш дамығандығынан
анағұрлым ықпалы аз.
Лизинг торапынан бәсеке туғандықтан, банктер бұл операцияларды өз
қызметтерінің құрамына қосуда. Бұл концепция мәміле жасауда женілдіктерді
табуға көмек құрал (4 сүрет)

4 сурет. Қаржыландыру структураларының лизинг жобасын
ұйымдастыруы.

Берілген сызба лизинг беруші мен несиеберушінің функцияларын
біріктіреді. Қауіпсіздендірушілердің қатысуы керек емес, өйткені банк
мәміле жасауда кепіл беруші, яғни қаржы қатерінде қауіпсіздендіруші.
Негізгі жетістіктері мен тапшылығы 2 кесте көрсетіледі.

Кесте 2. қаржыландыру құрылымының бәсекелесуге жарамдылығы.
Өтімді жағы Әлсіз жағы
Банктер ұйымшыл дайындалған. Функциялардың көптігінен бақылау
Бастапқы капиталды жасау жұмыстарының қамтамасыз ете алмаулық.
Тұтынушылар саны көбейеді; нарықта Ұзақмерзімді салымдардың көбеюінен
орнының үлкеюі қызмет түрінің қатер туады.
көбеюінен. Лизинг объектілерірін пайдаланудағы
Лизинг мәмілелерін жасауда несие қиындықтар (ерте мәлім қаржылық
қауіпінің минимумға жетуі. лизингте аяқтау) банктерде көп
Банктің бәсекелес ортада нақ тұруы. кездеспейді.
Банк тұтынушыларының артуы. Банк өтімдігі лизинг операциясы
Инвестициялардың кірістік деңгейінің өскенде байқалады (лизинг объектілері
ортаңғы дәрежеге жетуі. банк иелігінде)
Мемлекеттік мәселелерді шешуде Әкімшілік функциялардың көбеюі және
банктің ролі артады. мәміле жасауда қиындықтардың тууы.
Қаржыландырудың қолайлы жолдарын Әр түрлі маман иелерінің
ұсыну (несиені төлеу және маржамен жеткіліксіздігі мәміленің (техникалық
бірге) шаралар жағынан)
Көбінесе қызмет көрсету шаралары
болмайды.
Дербес бухгалтерияның болмауы лизинг
әрекетіне толық баға бере алмайды.

Банктегі қаржылық операцияларды лизинг әрекеті ролінің өсуінен, бұл саланы
бұдан да тереңірек қарастыруда талап етеді: яғни, еншілес лизинг фирмасының
банк құрылымынан бөлініп шығуын. Лизинг әрекеті мұндай компанияларға
негізгі еңбек болады. Мәмілеге отыруды ұйымдастыру жеңілдетіліп біркелкі
мәміле түрлері пайда болады. (5 сүрет)

5 сурет. Қаржыландыру ұйымдарында еншілес структуралардың лизинг жобасын
ұйымдастыруы.

Бұл құрылым бойынша банк тек ғана лизингтің мәмілеге келуде несие
беруші, ал лизингтік мәлім жасауды құрастыруда, сауда-саттық мәлімде қол
қоюда, еншілес лизинг компаниясы зауыт-өндірушімен біріге шешеді.
Берілген сызба бойынша, әрбір тұлғаның өз міндеттері бар (банк-несие
беруші; өндіруші- қамсыздандырушы, еншілес компания-лизинг беруші), бірақ
қауіпсіздендірушінің қажеті біршамалы, мұнда қауіпсіздендіруші банк.
Негізгі жетістіктері және кемшіліктері 3 таб. Беріледі.

Кесте 3. Банктің еншілес компанияларының бәсекеге түсе алатындығы.
Өтімді жағы Әлсіз жағы
Лизингтік операциялар-негізгі әрекет Құрылу кезінде қосалқы құралдар
түрі, жоғары жете біліушілік. (қаржы) керек.
Бір ұйымның ішінде лизинг мәселесі Өз банкісінің тұтынушыларына ғана
бойынша шоғырлау. назар болу.
Тұтынушылар мен қамсыздандырушылар Мәмілелер ұзақ мерзімге жасалар,
жөнінде ақпарат көздеріне қол осыдан нақты (қаржы) жоғалту
жеткізу. тәуекелдік туады.
Тұтынушыларға зарарсыздана яғни (банкБәсекелестің туу қаупі, несие беруші
тарапынан) банкпен еншілес лизинг компаниясы
Мәселелерді шешудің жеңілдігі, арасында.
шығыстың азаюы және лизинг
фермаларының жұмысшыларының
өнімділігін арттыруы.
Шартқа отырғанда қауіп-қатер азаюы
әрдайымға, нақты тұтынушылар, олардың
қаржылық жағдайын толық білу же т.б.
Банк бөлімшелері арқылы шығынсыз
жарнамалық акцияларын өткізу.
Төлей алмайтын қатерді банкпен
еншілес компанияның бөліп алуы.

Банктің еншілес лизинг компанияларының лизинг қызметінде орны
капиталистік елдерде (АҚШ ты қоспағанда) орасан зор.
Лизингтік мәмілелерге келуі салдарының көптігінен ұйымдастырудың
басқа үлгілерінің функциялары едәуір аз. Қоғамдық еңбек бөлімшесі заңына
сәйкес, жаңа концепция туындайды, лизинг әрекеті кәсіпорын-өндірушінің
шарқынан шыққан жағдайда, жаңа мамандырылған сала пайда болды. Мына 6
суретте бейнеленген.
Дербес лизинг берушілер көптеген елдерде лизинг операцияларында орны
елемес. АҚШ бұл қатарға жатқызбағанда, онда дербес лизинг берушілер
қаржыландыру және лизинг саласында мамандырылған компаниялардың атынан
болғандықтан, орны үлкен. Мұндай жағдайды түсіндіруде американдық
компаниялар көбінесе акционерлік қоғамның да ролін атқарады. Қосалқы
инвестициялық капитал көзі болып эмиссия (бағалы қағаздармен қағаз ақшалар
шығару) шығады. Бұл таблицада қауіпсіздендіруші нақты берілген. Оның
негізгі жетістіктерімен кемшіліктерін 4 кестеден көре аласыздар.

6 сурет. Лизинг компаниялары лизинг жобасын ұйымдастыруда.
Кесте 4. лизингтік компаниялардың бәсекеге түсе алуы.
Өтімді жағы Әлсіз жағы
Лизинг операция-компанияның бастапқы Мәміле көбінесе ұзақ мерзімді
функциясы, осыдан жете біліушілік болғандықтан, қатер тууы мүмкін,
және қызметтің сапалығы. шығыстың да болуы.
Жұмыстық құралды жүргізу (жарнама, Несиелендірушіні табудағы қиындықтар
нарқты талдау, коньюктураны бағалау мәселесі.
же т.б.) Бәсекелес ортада өз орның әлсіз
Қамсыздандырушы таңдаудың көп болуы.
варианттығы. Тұтынушыны табардағы шығыс.
Лизингтік құрал.жабдықтарға бақылау
және лизинг алушылық еңбегін тиімді
ету.
Лизинг алушының өнімді шығарудағы
қадамдарының өрбуі.
Әртүрлі банктерде несие алу
мүмкіндіктері.

Соңында айта кететін жағдай, нақты қойылған талаптарға сәйкес лизинг
әрекетін басқаруда бір уақыта тіршілік етеді, отырып, әр түрлі
комбинацияларды.
Лизинг нарығының билеушілері бәсекелес артықшылығын көрген жағдайда
ғана, лизинг қызметінің өркендеу дәуірі басталады.
Траст ағылшын тілінен аударғанда сенім деген сөзді білдіреді.
Траст бұл сеніммен басқаруға берілген мүлікке деген құқықты анықтайтын және
меншікті иеленудің ерекше нысаны.
Траст операциясы — клиенттің сенімді тұлғасы ретінде онын, мүлкін
басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты
банктің операциялары.
Траст операциясына қатысушыларға мыналар жатады:
1. Траст құрылтайшысы (немесе онын, негізін қалаушы) — сенімді меншік
иесіне сенімхат арқылы басқаруға беретін, мүліктің немесе мүліктік
құқықтардың меншік иесі. Траст құрылтайшысы ретінде кез келген қолында
мүлкі бар заңды немесе жеке тұлға бола алады.
2. Трастыны иемденуші (сеніп тапсырған тұлға) — траст
келісімшартындағы көрсетілген жағдайға сәйкес, мүлікті басқару құқығын
өзіне қабылдайтын тұлға. Мұндағы мүлікке жылжитын және жылжымайтын мүліктер
де жатады.
3. Бенефициар — траст келісімшартын өзінің пайдасына жарататын кез
келген заңды және жеке тұлға. Яғни ол трастыны иемденушіге берілген
мүліктен түсетін табысты алып отыруға құқылы тұлға.
Сонымен, банктің траст операциясы — бұл банктің өз клиенттеріне (заңды
және жеке тұлғаларына) көрсететін әр түрлі қызметі түріндегі сенім
операцияларын білдіреді.
Траст қызметіне: біріншіден, жылжымайтын және жылжитын мүліктерді
басқару; екіншіден, инвестициялық портфельді қалыптастыру және оны басқару;
үшіншіден, құндылықтарды сақтауға қабылдау; қабілетсіз меншік иесінің
мұраға қалдырған мүлкін басқару; төртіншіден, тұрақсыздыңқа ұшыраған
фирмаларға қатысты несие берушілердің қоятын талаптарын реттеу; бесіншіден,
мұраға қалдыруға байланысты мүлікті басқару қызметтері жатады.
Коммерциялық банктің траст бөлімінің атқаратын қызметі үлкен үш топқа
бөлінеді:
І. Клиенттердің мұраға қалған мүлкін иемдену;
II. Сенімхат бойынша операцияларды жүзеге асыру;
III. Агенттік қызметтер.
Траст қызметі жеке тұлғаларға, сондай-ақ фирмаларға да көрсетіледі.
Жеке тұлғаларға көрсетілетін траст қызметі.
Мұраға қалдырған мүлікті иемдену. Мұраға қалдырған мүлікті
пайдаланудың басты міндеті — бұл сот шешімін алу үшін мұраға қалдырған
мүлікті жинау және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету, әкімшілік шығыстарды
төлеу және қарыздары бойынша есептесу, салықты төлеу, қалған мүлікті отбасы
мүшелері арасында бөле отырып, оларға жекелей қызмет көрсету болып
табылады.
Келісімшарт негізінде клиенттің мүлкін басқару. Бұл операция сенім
білдірген тұлға мен сенім иесінің арасындағы мүлікті жауапкершілігі бар
тұлғаға берумен байланысты жасалатын келісімнен туындайды.
Агенттік (делдалдық) қызметтер.
1. Активтерді сақтау:
• бағалы қағаздарды сақтауға қабылдау;
• бағалы қағаздар бойынша табыс алу;
• бағалы қағаздар бойынша шотына түскен қаражаты туралы сенім
білдірушіге уақтылы хабарлап отыру;
• бағалы қағаздарға айырбастау;
• мерзімі өткен облигациялар бойынша қарызды қайтару;
• активтердің жалпы құнын (табыстың жалпы сомасын) сақтап қалу
мақсатында бағалы қағаздарды сатып алу және сату;
• мүлік куәлігі бойынша сомаларды алу;
• клиенттерге бағалы қағаздар жеткізіп беру;
• сейфтерді жалға беру.
2. Агенті немесе өкілі ретінде клиенттің активтерін басқару:
• бағалы қағаздарды сатып алу-сату;
• бағалы қағаздар қоржынындағы сақталған бағалы қағаздардың бағамдарын
бақылап отыру және бағалы қағаздар қоржынын қалыптастыру;
• клиенттің тапсырмасы бойынша барлық табыстарды алу;
• сенім білдірушінің шоттарын төлеу;
• сақтандыру полисін рәсімдеу.
Клиент келісімшартқа сәйкес немесе сенімхат негізінде коммерциялық
банкке, өзінің атынан агенттік қызметті жүзеге асыруды тапсырады. Ол үшін
банктің мынадай құқықтары болуға тиіс:
• клиент атынан келісімшарт жасау;
• акциялар мен облигацияларды беру;
• банктің комиссионды-делдалдық операциялары
• несие алу;
• чек жазу;
• вексельді аударып жазу және т.б.
Траст операциясын жасау үшін, ең бастысы, сенім білдірген банк пен
ұйымның арасында жасалатын келісімшарт болуы қажет. Осы келісімшарт
негізінде мынадай қызметтерді атқарады:
• бағалы қағаздарға деген меншік құқығын беру;
• бағалы қағаздарды ұстаушылар, эмитенттер және өзге де ұйымдар үшін
шоттарды жүргізу;
• пайыздарды төлеу, қарыздарды өтеу және т.б.
• облигациялық займдар бойынша қарызды өтеу қорларын иемдену;
• мүлікті кепілдіктен босату;
• корпорациялардың (зейнетақы қорларының) және т.б. қорларын басқару;
• сенімхатқа сәйкес бір бағалы қағазды алып, басқасын беру, яғни
бағалы қағаздарды айырбастауға байланысты агенттік қызметті жүзеге асыру;
• акционерлік қоғамдардың акциялар бойынша дивидендтер төлеу.
Банктің траст қызметін көрсетудің басты шеңберін жеке тұлғалар, үкімет
органдары, іскер кәсіпорындар үшін агенттік қызметті атқару құрайды.
Банк көрсеткен траст қызметі үшін комиссиондық сыйақы алады.

1.2 Банктік форфейтинг және франчайзинг операциялары

Форфейтинг пен факторинг операциялары өзара ұқсас болып келеді. Бірақ
форфейтингтің факторингтен айырмашылығы — форфейтинг сатқан тауарлар мен
қызметтерге деген құқықтарды қайта сату арқылы ақшалай қаражаттарды қарызға
алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді.
Сондай-ақ экспортердың форфейтингтік қызметі орта мерзімді немесе ұзақ
мерзімді несиелеумен байланысты болса, ал факторингте несие беру мерзімі
небары 6 айды құрайды.
Форфейтинг сөзі француз тілінде a forfait, аударғанда құқықтан
бас тарту дегенді білдіреді. Форфейтинг — тауарларды жабдықтау немесе
қызметтерді көрсету барысында пайда болатын және алдағы уақыттарда өтелуге
тиісті міндеттемелерді сатып алуды білдіру үшін пайдаланылатын термин.
Форфейтинг қызметі халықаралық сауданы орта мерзімде қаржыландырудың
балама тәсілдеріне жатады.
Форфейтинг — бұл форфейтордың, яғни коммерциялық, банктік, немесе
арнайы компаниянын, экспортерга импортердің төлеуге тиісті төлем талабын
сатып алуы.
Форфейтинг мәмілесі бойынша, алдымен экспортер өзінің тауарын несиеге
алушыны — импортерды іздейді. Ал импортер болса, оған жай немесе аударма
векселін, яғни қарыздың міндеттемесін жазып беруге тиІс. Егер вексель
берушінің беделі немесе қаржылық, жағдайы жақсы болса, онда вексельге кепіл
беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де импортер аудармалы векселі бойынша
авалыныны (төлеуге кепіл беруші тұлғаны) табады. Осы жерде басты мән
берілетіні мыналар: банк несиесінің сомасы мен мерзімі, сатып алушының
төлем қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық. жағдайы.
Форфейтинг мәмілесінде үш қатысушы болады:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге берушІ.
2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы.
3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен түрады. Бірінші кезеңде мәміле
дайындалады. Бұл кезеңде экспортер, экспортер банкі немесе импортер
мәмілені бастаушылар болады. Экспортер үшін кепілдемеге қатысты
форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде форфейтор
экспортердің өтінішін қарайды. Екінші кезеңде, болатын мәміле туралы
ақпараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейторбанк несиелік талдау
жүргізеді. Келесі кезеңде эспортер вексельді алады және оған авальдың
берілуін, яғни үшшші бір тұлғаның кепіл беруін талап етеді.
Форфейтинг механизмін мынадай екі мәміле түрінде пайдаланады:
1. Қаржы мәмілесінде — орта мерзімді қаржы міндеттемесін тез арада
іске асыру мақсатында.
2. Экспорттың мәміле бойынша — шетелдік сатып алушыға несиеге тауар
бергені үшін экспортерга қолма-қол ақшамен түсім түсуге ықпал ету
мақсатында.
Форфейтинг мәмілесінің мерзІмі 180 күннен 5 жылға дейінгі аралықты
құрайды, кей жағдайларда — 7 жыл.
Экспортер үшІн форфейтингтің мынадай артықшылықтары бар:
• векселін форфейторбанк сатып алғаннан кейін, экспортер валюта
бойынша тәуекелге бармайды, яғни бұл тәуекелді банктің өзі кешеді;
• уақытын кешіктіріп төлеуге берген операцияның қолма-қол ақшамен
жасалатын операцияға айналуына орай, экспортердің өтімділігі тез арада
жақсарады, яғни экспортер тауарын жөнелткеннен кейін бірден банктен қаражат
алады;
• пайыз мөлшерлемесіне байланысты да тәуекел болмайды, себебі
форфейтингтік қаржыландыру тұрақты пайыз мөлшерлемесі негізінде жүзеге
асырылады;
• құжаттаудың қарапайымдылығы және оны рәсімдеудің жылдамдығы;
• форфейторбанк несиелеу операциясына қарағанда өте жоғары табыс
табады.
Форфейтинг екінші дүниежүзілік соғыстан кейін алғаш Еуропа елдерінде
пайда болған. Қазіргі кезде форфейтинг операциясы бойынша бірінші орынды
Швейцария алады және ол осы операцияны бастаушылардың бірегейі болып
табылады. Ал біздің елімізде бұл операция түрі маңызды болғанымен, дамымай
отыр, оның себебі вексель айналысының дұрыс жолға қойылмауымен байланысты
және т.с.с.
Форфейтингтеуге әдетте сауда тратталары (аударма вексель) немесе жай
вексельдер қабылданады.
Форфейтингтегі дисконт мөлшерлемесінің құрамдас элементтеріне мыналар
жатады:
• еуровалюталар нарығындағы несиенің құны (ЛИБОР — Лондондық
банкаралық пайыз мөлшерлемесі);
• импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты
тәуекел құны 0,5тен 6 оға дейін жылдық мөлшерде ауытқиды;
• несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0,5%-ға дейін
жылдық);
• міндеттеме үшін алынатын комиссия (1 —1,5 % жылдық).
Франчайзинг әлемнiң бiрқатар елдерiнде жете дамып, сол елдердiң әр
түрлi экономика салаларында өзiнiң тиiмдiлiгiн дәлелдеген iрi жүйелердiң
бiрi. Бүгiнде франчайзинг - қоғамның тауар мен қызмет көрсетуге деген
сұранысын қанағаттандырып отырған құралдардың бiрi. Әрине, дамыған елдерде
франчайзинг ел экономикасын дамытудың бiр элементi ретiнде батыл қолданысқа
енгiзiлгенiмен, жас Қазақстан мемлекетi үшiн бұл әлi тиiстi деңгейде
зерттелмеген жаңа құбылыстардың қатарында.
Қазақстанда алғаш рет “Алматы сауда-қаржы банкi” (АТФБанк) мен
Қазақстан франчайзинг қауымдастығы (ҚФҚ) ынтымақтаса отырып, әлемдiк атағы
бар компаниялардың жеңiлдiктерiн алуды қаржыландыратын арнайы Бағдарламасын
жасаған болатын. Кейiнгi 2-3 жылда елiмiзде франчайзинг жүйесi аясында
жұмыс iстеуге шешiм қабылдаған кәсiпкерлердiң саны өсiп келедi. Үш жылдың
iшiнде бiр оңтүстiк астананың өзiнде жаңа жүйемен жұмыс iстейтiн бiрнеше
компания ашылды. Сонымен қатар, әлемге әйгiлi “1С”, МахМара, Bally,
Dokce&Gabbana, Патио Пицца, Планета Суши, Хесбургер, Американский Бар и
Гриль сияқты франчайзингтiк брэндтер iске кiрiскен.
Сонымен франчайзинг жүйесiне оралар болсақ, бұл - бизнестi
ұйымдастырудың бiр түрi. Мұнда басты компания (франчайзор) тәуелсiз тұлғаға
немесе компанияға, фирмаға (франчайзиге) өз өнiмiн сатуға және қызметiн
көрсетуге арнайы құқық бередi. Ал, франчайзи өз кезегiнде бизнестi
жүргiзуге қатысты қабылданған заңдар мен алдын ала франчайзор белгiлеген
ережелер бойынша сатуға мiндеттенедi. Есесiне, барлық ережелердi мүлтiксiз
орындап отырған франчайзи әлгi компанияның тауар маркасын, өнiмi мен
қызметiн сатуға, маркетингтiк технологияларды, сараптамасын және қолдау
механизмдерiн пайдаланады. Басқаша айтқанда, ол - франшиза беретiн фирма
мен тауарды бөлшектеп сататын немесе әр түрлi қызмет көрсету саласында
жұмыс iстеп жүрген кiшiгiрiм немесе жаңадан қайта құрылып жатқан кәсiпорын
арасындағы келiсiм-шарттық қарым-қатынастардың жүйесi. Әдетте, басты
компания аталған кәсiпорындарынан компанияның атынан тауарын сатып, оның
сауда белгiсiн қолданғаны үшiн мезгiлдi бастапқы ақшасын төлеудi талап
етедi. Мұндай төлемақы 10-25 мың АҚШ долларын құрайды, бiрақ айналысып
жүрген бизнестiң түрiне қарай айтылған сомадан бiрнеше есе жоғары не төмен
болуы да мүмкiн. Жасалған келiсiм-шартқа сәйкес басты кәсiпорын не фирма
тұтынушыларға тiкелей қызмет көрсететiн кәсiпорынға негiзгi қорды жалға
берiп, әр түрлi жеңiлдiктер негiзiнде қысқа мерзiмдi несие ұсынады. Сондай-
ақ, сатуға түсетiн шала фабрикаттарды немесе дайын өнiмдерiн берiп, басқа
да алуан түрлi қызмет түрлерiн көрсетедi. Ескеретiн жәйт, франшиза бiрден
100 пайыздық табыс бермейдi. Бiрақ Халықаралық франчайзинг қауымдастығының
ұсынған статистикалық деректерiне сүйенсек, жалпы алғанда, компаниямен
жұмыс iстейтiн жеңiлдiк алған франчайзидi тәуелсiз кәсiпкермен
салыстырғанда бiрiншiсiнiң нәтижеге жетудегi пайыз көрсеткiшi екi есеге
дейiн артық.
Франчайзингтiң кең қанат жаюының басты құпиясы - бизнес жүргiзудегi
аталмыш жүйенiң ыңғайлығы мен тиiмдiлiгi. Өйткенi жүйе негiзiнде тауар
ассортиментiн басқару механизмi, тауарды рынокта өткiзу технологиясы мен
тұтынушыларға қызмет көрсету, дайын, жан-жақты ұйымдастырылған сауда-
технологиялық процестерi жатыр.
Негiзiнде франчайзинг жүйесiне екi топ кәсiпкерлер қатысады. Бiрiншiсi
- сол тиесiлi құқықты (франшизаны) беретiн франчайзор. Оның белгiлi бiр
өнiм түрiн өндiруде көп жылдық тәжiрибесi бар, сол жүйенi жоғары деңгейде
дамытып, оған өз атауын немесе сауда белгiсiн берген және оңды табысқа
жеткiзер жолды бiлетiн компания. Екiншi топ - франчайзор тауарын не соның
бизнесiн рынокта жүргiзу үшiн фирманың атын немесе сауда белгiсiн
пайдалануға алатын франчайзи. Аты әлемге тараған компаниямен жұмыс iстеп,
оның тауарын сатуға қызығушылық танытқан қай кәсiпкерге не бизнесменге
болса да тиiмдi әрi бiрден-бiр табысқа жеткiзетiн ең қысқа жол екенi
даусыз.
Тауар франчайзингi. Бизнес жүргiзудiң бұл тәсiлiнде франчайзи басты
компаниядан оның тауарын сату кезiнде немесе қызметiн көрсету барысында
арнайы сауда белгiсiн қолданады. Егер тауардың не қызмет түрiнiң сауда
белгiсi болмаған жағдайда ол бұл категорияға енгзiлмейдi.
Өндiрiс франчайзингi. Франчайзингтiң бұл түрi алкогольсыз сусындар
өндiрiсiнде кең тараған.
Iскер франчайзинг. Жоғарыда аталған түрлерiне қарағанда мұның ауқымы
кең әрi едәуiр көп қолданатын тәсiл. Мұнда франчайзор өз лицензиясын жеке
тұлғаларға немесе компанияларға сатады. Лицензия дүкен не бiрқатар дүкендер
торабын ашуға құқық бередi. Ал, ашылған сауда орындарында сатылған өнiмдер
мен қызмет түрлерi мiндеттi түрде франчайзор атынан жүргiзiлуi тиiс.
Қойылатын басты шарттарының бiрi осы.
Өз бизнесiн жүргiзуде франчайзингтi тиiмдi әрi сенiмдi құрал ретiнде
пайдалануға әзiр қазақстандық кәсiпорындар үшiн франчайзингтiң “аймақтық
франчайзинг үлгiсi” ұтымды болады деп есептелiнедi. Өйткенi аймақтық
франчайзингтiң бiр ерешелiгi - басты компания белгiлi бiр географиялық
аумақты қамтып, сол жерде қызмет көрсетудi дамытып, кеңейтуге талпынады.
Әсiресе, аумағы үлкен аймақтарға бұл аса тиiмдi. Аймақта компанияның атынан
жұмыс iстеп жүрген фирмалардың iшiнен бас франчайзи (мастер франчайзи)
тағайындалады. Мұнымен қатар, басты компания өз кезегiнде аймақтағы
фирмалардың қатарына жаңа кәсiпкерлердi тартуға және оларды алғашқы бизнес
дайындықтан өткiзудi өз жауапкершiлiгiне алады.
Бас франчайзиге бiрқатар жеңiлдiктер берiледi. Дегенмен, бас франчайзи
де франчайзорға тиесiлi төлемақыларды төлеуге және жалпы жарнама қорына
ақша аударып отыруға қосылады. Франчайзингтiк жүйенiң қатысушы тараптарын
табысқа жеткiзуге бағытталған және басқа да бизнес тұжырымдамаларынан
өзгешелiгi оның құрамындағы факторлардың ерекшелiгiнде. Олардың барлығын
бiр сөзбен қамтып, алуан түрлi қосымша қызмет түрлерi мен жеңiлдiктерiн
беретiн тұтас жүйе деуге болады. Франшизаның ерекшелiгi сол, бұл тек қана
берiлетiн өнiм немесе көрсетiлген қызмет түрi емес, тұтас жүйенiң сапалығын
қамтамасыз етушi. Жүйе бойынша жүзеге асыруға дайын, сәтi түскен кiшiгiрiм
немесе ауқымды бизнестi ешқандай меншiктiк мүлiгiңiздi құрбандыққа шалмай-
ақ беймарал дамытуға жол ашады. Франчайзинг жүйесi кәсiпкерге өз жұмысын
франшизаның көмегiмен яғни, өзiне дейiн белгiлi бiр бизнес саласы бойынша
маманданған, жан-жағын жiтi зерттеген, тәжiрибелi компанияның қолдау
көрсетуiмен жүргiзуiне мүмкiндiк бередi. Франшизаның ендiгi бiр абзал тұсы
- кәсiпкер дiттеген бизнесiн қалай және қандай жолмен бастаймын деп басын
қатырмайды. Ережелер бойынша франчайзор кәсiпорынды ұйымдастыруда алдын ала
жасалып, тексерiлетiн бiр жүйеге салынған, нақты нұсқаулары бар жоспар
ұсынады.
Егер жеңiлдiк бөлшектеп сатылатын саудаға берiлетiн болса, онда күнi
бұрын рынокта маркетингтiк зерттеулер жүргiзiледi. Зерттеулердiң басты
мақсаты жаңадан ашылған кәсiпорынның алдына қойған мақсатқа жетуiне не жете
алмауына толық сенiмдi болу. Франчайзор ұсынған франчайзинг әйгiлi фирманың
атауын қолдануға құқық бередi. Ал, сауда-саттық және қызмет көрсету
рыногында мұндай атаулар бiрден тұтынушылардың сенiмiне ие болады. Бұл
халықаралық тәжiрибеде дәлелденген тағы бiр ерекшелiгi.
Франчайзингтiк жүйенiң табысты нәтиже берiп, ұдайы даму үстiнде болуы
үшiн ең алдымен франчайзор мен франчайзи арасындағы ынтымақтастық қарым-
қатынастың жақсы болып, тұрақты түрде жоғары деңгейге көтерiлiп отыруында.
Ал, төлемақы алу мақсатында сатып алынған франшиза бiртiндеп шетке
ысырылады.

1.3 Пластикалық карточкалар – банктің жаңа қызмет түрі

Пластикалық карточка – арнаулы жеке төлем құралы. Карточканы пайдаланушы
қолма-қол сыз төлеу (тауар сатып аларда, қызмет көрсеткенде) және банкпен,
банк филиалдарынан банк автоматтарынан (банкомат) қолма-қол алу ыңғайлы.
Карточканы қабылдаушы кәсіпорын және банк бөлімшелер арнайы топтастырылған
карточка арқылы қызмет жасайтын нүкте орындарын ашады ( немесе
қабылдау жүйесін )
Бірінші смарт карта францияда 70 ж. п. болды. Қазіргі карточкалардың
өткендерімен салыстырғанда жоғары сенімділік, қауіпсіздік, көп
тараптылық, және бір карточка арқылы бірнеше шот жүргізу. Смарт-картаның
ең бір жетіспеушілігі, ол уақытқа дейін келе жатырған қымбат өзіндік құны.
Смарт-картаның құны бірнеше себептермен (есте сақтау қабілеті,
микропроцессор қуаттылығы) тиражға миллион карточка 0,6 дан 9,5 АҚШ
долларына дейін.
Соған қарамастан, ХХ ғ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.