Еңбекақының экономикалық мәні мен оның принциптері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Еңбекақының экономикалық мәні мен оның принциптері 1
Еңбекақы жүйелері және оның нысандары 4
Жоғары жалақы мен өндіріс көрсеткіштерінің өзара байланысы 6
Қорытынды 7
Аталымдар мен ұғымдар: 8

Еңбекақының экономикалық мәні мен оның принциптері

Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамды бөлігі болып
табылады және оның қызметінің тиімділігі оған елеулі ықпал етеді. Себебі,
еңбекақы жұмыс күшін тиімді пайдаланудағы ынталандырудың маңыздысының бірі.
Міне сондықтан да мұны еш уақытта естен шығаруға болмайды.
Еңбекақы бұл – жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және
шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем. Қалыпты жағдайда
еңбекақы қажетті өнімнің құнына тең және оның ақшалай түрі болып табылады.
Былайша айтуға болады - еңбекақы кәсіпорын қызметкерлерінң жалақысына
баратын өнім өндіруге және сатуға кеткен шығындардың бір бөлігі.
Бұлардан басқа еңбекақыны мынадай факторлар анықтайды:
Жұмыс күші яғни құны. Бұл қызметкердің өміріне қажет және оның еңбек
қабілетін қалпына келтіруге жәрдемдесетін заттардың жинақ құны. Бұларға
жататандар:
- жұмыскердің қажеттілігін қанағаттандыратын мүлік құны
- оны мамандыққа оқытуға кеткен шығындар
- оның отбасының өмір сүруіне қажетті заттардың құны
Нақытылы жұмыс күшінің қажетті өнім көлемін анықтайды. Оның өзіндік
жұмыс күшінің құны әр елде әр түрлі және уақыт өткен сайын өзгеріп те
отырады.
Жұмыскердің еңбек өнімділігінің өсуі. Ол еңбекақыны ұлғайтуға
мүмкіндік беереді. Бірақ, оның өзінде еңбек өнімділігінің өсуі
еңбекақының өсуіндей шапшаң болады.
Жұмыс күшін білктілеу және еңбек түрі. Мысалы, күрделі қиын
жұмыстардың ақысы неғұрлым жоғары борлады. Ал сирек және қауіпті мамандық
немесе ерекше талантты адамдардың шығармашылық еңбектері және т.б.
жоғары бағаланады.
Қажетті өнімнің әлеуметтік дәрежесі. Қазіргі қоғамда қажетті өнімнің
барлығы жұмыскерге жеке еңбекақы түрінде берілмейді. Қажетті өнімнің бір
бөлігі әлеуметтенеді және әр түрлі салық, есептеп беру арқылы мемлекетке
қоғамдық тұтыну кетеді (денсаулық сақтау, білім беру, зейнетақы қорларын
қамтамасыз ету және т.б.).
Жалақы – атаулы және нақты еңбекақы болып бөлінеді.
Атаулы табыс еңбекақы – бұл қызметкердің белгілі кезеңдегі істеген
еңбегі үшін есептелген және берілген еңбекақы.
Нақты еңбекақы – бұл тауарлар мен қызмет көрсетуге ие болуға кететін
атаулы табыс жалақысы, нақты еңбекақы – бұл атаулы табыс еңбекақының сатып
алуға жарамдылығы.

Кәсіпорында жалақы саясатын әзірлеуде және оны ұйымдастыруда
жалақының мына төменгі принциптерін еске алу керек.
- әділдігі, яғни тек еңбекке, тең жалақы
- істелмеген жұмыс есебінің қиындылығы және еңбек біліктілігінің
деңгейі
- зиянды еңбек жағдайының және ауыр дене еңбегінің есебі.
- Еңбек сапасына және еңбекке қатыстылығының адалдығы үшін
ынталандыру
- Ақаулық жібергені және өзінің міндетіне жауапсыздықпен
қарғандығынан жағымсыз жағдайлар болғаны үшін материалдық жазалау.
- Еңбек өнімділігінің өрлеу қарқыны орта жалақының өрлеу қарқынаына
қарағанда озық жүруі
- Инфляцияның деңгейіне сай еңбекақыны индекстеу.
- Өндірістің қажеттілігін ең үлкен деңгейде қамтамасыз ету үшін
үдемелі нысананы және жалақы жүйесін қолдану.
Мемлекеттік және мемлекеттік емес кәсіпорындарындағы еңбекақыдың
айырмашылықтары мынадан тұрады.
- мемлекеттік иелігіндегі кәсіпорындарда жалақы үкімет актілерімен
реттеледі, ал жеке кәсіпорындарда кәсіпорын әкімшілігі шешімімен
- мемлекеттік кәсіпорындарда жалақы тіркеледі, яғни тұрақты болады.
- Мемлекеттік кәсіпорындарда жұмыс орны мен еңбекақы кепілді, ал
мемлекеттік емес кәсіпорындарда олар оның экономикалық жағлайына
қарай анықталады.

Еңбекақы жүйелері және оның нысандары

Әр түрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарға еңбекақының көп тараған екі
нысаны: кесімді және мерзімдік.
Еңбекақының кесімді нысаны қызметтің көлемдік, сандық көрсеткіштерін
жақсаартуды ынталандырады. Ол өндіріс учаскелерінде қол еңбегінің немесе
машина қол еңбегінің басымдылығы жағдайында қолданылады. Дәл осы
жағдайда өндірілген өнімнің көлемін және оның сапасын арттыру және еңбек
мөлшерін белгілеудің негізділігін еркеру қажет.

Еңбекақының пішіндері
мерзімдік Кесімді
Жай мерзімдік Тікелей Кесімді сыйлықКесімді дамушыКөтеріңкі
кесімді
Еңбекақының жүйелері

Кесінді нысана мына жағдайларда қолданылады:
- тікелей жұмысшының немесе олардың бригадасының жұмыстарының сандық
көрсеткіштерінің бар болуы
- жұмысшының өндірісін немесе орыналған жұмыстың көлемін арттыру
мүмкіншілігі
- осы учаскеде жұмысшаларды өнім өндірімнің немесе орындалған
жұмыстың көлемін одан әрі арттыруды ынталандыру қажеттілігі
- орындалатын жұмыс көлемінің дәлме-дәл есептеу мүмкіншілігі
- техникалық негізделген еңбек мөлшерін қолдану
Еңбекақының кесімді нысаны мына төменгі жағдайларда пайдалануды
ұсынуға болмайды, егер де:
- өнімнің сапасы нашарласа
- техникалық тәртіптемелер бұзылса
- жабдықтардың қызмет көрсетулері нашарласа
- қауіпсіздік техника талабы бұзылса
- шикізаттар және тматериалдар артық жұмсалса
Еңбекақының мерзімдік нысанында қызметкерлерге еңбекақы белгіленген
тарифтік мөлшерлемеге немесе өндірісте нақты жұмыс істеген
уақытындағы қызмет ақысына қарай белгіленеді.
Еңбекақының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.