Кәсіпорындардың жарғылық капиталы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

1.1 Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы
Қазақстан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және
ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқа да
түрде қогғамға қосқан үлестерінен құралады.
Жалпы кәсіпорынның есебінен жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капитал және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорынның мүлкінің құрамы.
Ұйымның барлық мүлкі айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып
екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі активтер
және айналымдағы активтер деп екіге бөледі.
Негізгі активтер негізгі құралдардан, материалдық емес активтерден,
қаржылық инвестициялардан, аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы
айналымнан тыс активтер кәсіпорынның материалдық – техникалық базасын
жасауға және дамытуға арналған.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделген. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімді қаржылық салымдар, тауарлы-материалды қорлар, дебиторлық борыштар,
басқа да активтер жатады.
Кәсіпорынның мүліктерінің құралу көздері.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады:
1. жарғылық кпитал
2. резервтік капитал
3. бөлінбеген пайда
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарын да пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін
қамтамассыз ету үшін инвеститциялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығы мен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары.
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарын,да тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгенне кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленбеген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашщылығынан
туындайды.
Қосымша төленбеген пайда – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдар мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан туындайды
Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зиянда мен шығындардың
орнын толтыруға арналып, кәсіпорынның өзінің таза пайдасын бөлінген меншік
капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі
Қазақстан Республикасы заңдары мен ұйымның жарғысында қаралады.
Бөлінбеген пайда – кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған
шығындарды, кірістен басқа да бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп
тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.

2.2 Төленбеген капитал есебі. Төленбеген капитал есебінжүргізу үшін 511-
ші Төленбеген капитал шотын пайдаланады. Бұл шотта заңды және жеке
тұлғалардың шаруашылық серістестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері
бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.
511 Төленбеген капитал шоты шоттардың Бас жоспарында, Меншік
капиталы ретінде саналса, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында
болса да, ол өзінің табиғаты бойынша активтік шот болып табылады.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай 511-ші
Төленбеген капитал шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары
дебеттеледі:
- материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде 101-104, 106 шоттары
- жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс обьектілерін
жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде 121-125 шоттары
- материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде
201-206, 208, 221-223 шоттары
- ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударукезінде 451,
452, 441, 431, 432 шоттары дебеттеледі.
511-ші шоты бойынша аналитикалық есеп акционерлер бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. А.Қ акционерлердің жалпы
жиналысында акциялардың номиналдыққұнын, жалпы акцияның шығарылуы көлемін
қысқарту жөнінен шешім қабылдауға құқылы.А:Қ заң актілерінде белгіленген
тәртіп бойынша, алдын-ала өзінің кредиторларын хабардар етіп отыруға
міндетті.
Қайтарып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 521-ші шоты арналған,
ол 501 және 502 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот болып табылады.
521 шоттың дебеті акционерлердің меншігіндегі акцияларды қайта сатып
алынған құнын көрсетеді. Акцияларды қайтып сатып алған кезді : 521 шоты
дебеттеледі де, 431, 432, 441, 451, 452, 423 шоттары кредиттеледі.
Акционердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін
акционерлерден қайтып сатып алынады. Қайтып сатып алынған акйиялар
номиналды құны бойынша да, номиналдық құнын жоғары немес төмен құны бойынша
да сатып алынуы мүмкін.
1. Сатып алынған акциялардың нақты құны носминалдық құнға тең болған
жағдайда:
- 521 шоты дебеттеледі де, 431, 432, 441ғ, 451, 452 шотында кредиттеледі;
2. Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған жағдайда:
- сатып алу құнына;
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құнна жоғары болған
жағдайда:
- сатып алу құнына;
521 шоты дебеттеледі, 431, 432, 441, 452, 451 шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасы, яғни акция құны номиналдық құнынан артық бағаға сатып
алынған жағдайда; 561 Есептік жылдағы таратылмаған табыс шоты
дебеттеледі, 521 шоты кредиттеледі.
Акциялардың сатылатын құнына олардың номиналдық құнының мөлшеріне 723
Бағалы қағаздарды сатудан алған табыстары бойынша шоты кредиттеледі, 334
Басқа да шоты дебеттеледі. Егер де акция құны номиналдық құнынан жоғары
болса, алынған айырма сомасына 334 шоты дебеттеледі, 531 Қосымша төленген
капитал шоты кредиттеледі.
Акционерден сатып алған акциялар сатқан кезде қоғамның жарлық капиталы
өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайда қайтіп сатып алуға құқығы жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған жарлық капиталы қайтып сатып алынған нәтижесінде,
тиісілі қоғам типтері үшін шығарылған жарлық капиталының минималды
деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлем қабілеттігі жоқ болса
немесе акцияны сатып алған соң сондай жағджайға тап болатын болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарлық капиталына шығарылған капиталдан кем болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының
25%-нен немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нен аспауы керек.
Қоғамның акциясые сатып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналысында
шешіледі, осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған шешімді
жүзеге асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушысы ретінде
енгізеді.
Қосымша төленген капиталдың есебі. Қосымша төленген капитал дегеніміз –
акционерлік қоғам өз акцияларын олардың атаулы бағасынан жоғары баға чсату
нәтижесінде түскен сомасы. Мұндай капиталдың есебі 531 Қосымша төленген
капитал шотында жүргізіледі.
Өз меншігіндегі акцияларды сақанда 531 шоты кредиттеліп, мына шотта
дебеттеледі 431, 432, 441, 451, 452.
Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған кезде сатылған
акциялардың тұрақты құны 334-шоттың дебеті мен 723-шоттың кредиті бойынша
көрсетіледі.
Қосымша төленббеген акпиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің есебі үшін
54-ші Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл
бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді:
541-шот Негізгі құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген
капитал; 452-шот Инвестицияларды қайта бағалаудан алынған қосымша
төленбеген капитал; 543-шот Басқа да қосымша төленбеген капитал. 54-ші
Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттарында құнсыздануға
байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа да активтерді
қайта бағалаудан алынған капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы ақпарат
жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі құралдарды ұзақ
мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, бітпеген күрделі қаржы
жұмсалымдары мен жабдықтары қоса алғанда қайта бағалау заңына сәйкес
негізгі құралдарға индексация жасау тәртібі мен ережесін шаруашылық
субьектісі өзі шешуге құқылы. Қайта бағаланған негізгі құралдарға төмендей
корреспонденция жатады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау кезінде 122-125, 126 шоттары
дебетеліп, 541 шоты кредиттеледі, негізгі құралдардың қайта бағалануына
байланысты олардың тозу сомасы ұлғайғанда 541 шоты дебеттеліп, 131-134
шоттары кредиттеледі.
Негізгі құралдардың өзгеруіне байланысты тозу сомасына да өзгертулер
жүргізіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың обьектісі есептен
шыққан кезде ғана есебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың сомасына
көшіріледі.
Инвестицины қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвестицияларды
қайта бағалау белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
542 Шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнының төмендегенін
және олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта
бағаланған сомасының шегінде мына шоттар корреспондецияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 401-403 шоттары
кредиттеліп, 542 шоты дебеттеледі;
- инвестицияның баланстық құнының азайған 141-144 шоттары кредттеліп,
542 шоты дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты операциялары.
Активтердің басқа түрлерін (шикізаттарды, материалдарды, сатып алынатын
жартылай фабрикаттарды, отынды, дайын өнімді, тауарларды және басқаларын)
қайта бағалау операциялары үшін 543-ші Басқа да қосымша төленбеген
капитал шоты пайдаланылады. Шын мәнінде бұл шот инвестиция-неттосы бойынша
бағамның есептен шығарылатын кезеңіне дейінгі айырмасын есепке алу үшін
пайдаланылады. Егер де инвестиция-неттосы шет елдегі бөлімшелерге берілсе,
бағамдық айырманың жиынтық сомасы табыс ретінде 725 шоттың кредиті бойынша
көрініс табады, ал егер де ол шығыс ретінде танылса, онда ол 844 шоттың
дебеті бойынша көрініс табады.
Егер де доллар бағамы теңгеге шаққанда азайса, онда оның бағамдық
айырмасы қаржылық инвестицияның қысқарғаны ретінде бағаланады және ол 543
Басқа да шотының дебеті бойынша көрініс табады, ал егер де керісінше
болса, онда 543 шотының кредитінде көрсетіледі.

2.2. Жарғылық капитал – бұл ұйымдастырылатын кәсіпорындардың мүлкіне
қатысушылар жарналарының ақшалай түрде көрсетілген жалпы жиынтығы. Бұл
жарналардың мөлшері құрылтайшылардың келісім шартымен белгіленіп және
жарғыда жазылуы тиіс. Ұжымның сатып алатын кәсіпорынның ақшалай түрдегі
жарғылық капиталы келесі ретте есептеледі: қалдық құны бойынша мүліктің,
есеп айырысу және басқа шоттардағы ақшалардың, кассадағы қолма-қол ақшаның
және кредиторлық қарызға кемітілген дебиторлық қарыздардың мөлшерінде
анықталады. Егер кәсіпорын акционерлік қоғамға өткенде, онда осы жолмен
есептелген жарғылық капиталдың мөлшеріне тек қана ұжымның мүшелері арасында
орналастырылатын, немесе барлық қалаушыларға сатылатын акциялар шығарылады.
Жарғылық капитал № 50 Жарғылық капитал бөлімшесінің пассивті
баланстық шоттарында есепке алынады.
Жаңа ұйымдастырылған кәсіпорнынның жарғылық капиталын қалыптастыру
кезінде қатысушылар салымдарының мөлшеріне мынадай проводка жазылады: №50
Жарғылық капитал бөлімшесі шоттарының кредиті мен №511 Төленбеген
капитал шоты дебеті; егер салым қолма-қол ақшамен жасалса, онда №511
шоттың кредиті мен №451 Кассадағы қолма-қол ақша шотының дебеті; ал гер
салым жинақ банкі арқылы жасалса, онда №511 шоттың кредиті мен № 441 Есеп
айырысу шотындағы ақшалар шотының дебеті бойынша.
Жарғылық капиталға салым ретінде: негізгі кұралдар, материалдар,
материалдық емес активтер болуы мүмкін. Мұндай дағдайға сәйкес төмендегі
бөлімшелердің шоттары дебеттеледі: №12 Негізгі құралдар, №10 Материалдық
емес активтер, №20 Материалдар.
Құралдарды салу кезінде төмендегі проводкалар жазылады:
503 Салымда мен пайлар 511 Төленбеген капитал 451
Кассадағы қолма-қол ақша
2 проводка
1 проводка

Егер кәсіпорынының табыстары бойынша қатысушылармен есеп айырысулар
жасалса, онда төмендегі проводкалар жазылады:

681 Еңбек ақы 511 Төленбеген капитал
561 Есепті жылдың
бойынша
персоналмен есеп

айырысу
бөлінбеген табысы

2 проводка
1 проводка

Бірінші проводка бойынша салық төлемдері мен қажетті қорларды
қалыптастырудан соң қалған жиынтық табыс қатысушылармен есеп айырысу үшін
бағытталады.
Екінші проводка бойынша қатысушыларға еңбек ақысын есептеумен қоса
табыстағы олардың бөлігі есептеледі, одан соң табыстың сол бөлігі касса
арқылы төленеді немесе жинақ банкісі арқылы қатысушының жеке шотына
аударылады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.