Есеп айырысу нысандары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ
§ 1. Акша каражаттарының жалпы сипаттамасы.
Есеп айырысу нысандары.
Барлык шаруашылык жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банкі
мекемелерінің тиісті шоттарында сактап және міндеттемелері бойынша
төлемдерін, әдетте, осы мекемелер аркылы ақшасыз нысанда, ал кажет жағдайда
Қазақстан Республикасының Ұлттык банкісінің нормативтік құжаттарымен
белгіленген шегінде накты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды
тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК)
асып түссе, онда олар текақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бүл
келтірілген мәлімет занды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт,
келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланылады. Егер де контракт сомасы
көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем акшасыз тәртіпте орындалуы
керек, тіптен олар жартылай орындалса да, әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-
тен аспауы керек.
Акша каражаттарын сактау үшін және заңды тұлғалар арасында есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасыңың банк мекемелерінде банк шоттарын
ашады. Банк шоттары - бұл банк мен клиенттер арасындағы келісім-шарттың
катынастарын керсететін әдіс. Банк шоттары тенгемен де, шетелдік валютамен
де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтыкжәне корреспонденттік
болыпбөлінеді.
Корреспонденттік шотгар - банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір
операция түрлерін жүзеге асырады.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинак шоттары — бұл да банктік шотгар,
бір ақолар жеке және занды тұлғалар үшін, сондай-ақ занды тұлғаның
оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.
Шетелдік валютадағы каражаттардың колда бары мен қозғалысын есептеу
үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол
сырткы экономикалық кызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын
субъект үшін ашылады.
Аккредитивтер, чек (аванс) кітапшаларынын, шоттарын және баскдларын
субъектілер ақша каражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті
операцияларын жүргізу үшін ашады.
Субъект шоттарындағы каражат олардың иелерінін, әмірі бойынша есептен
шығарылады. Субъектінің рұқсатынсыз шоттағы каражатгы есептен шығаруға
соттың, мемлекетгік салық қызметінің рүксатымен және қолданылып жүрген
зандарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.
Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер зандарда езгеше
көзделмесе, субъектінің басшысы белгілеген кезектілікпен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының аймағында акшаны төлеу мен аударуды жүзеге
асыруда келесі әдістерді: колма-қол акшаны аударуды; төлем тапсырманы
ұсынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері
арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі
шоттарына аударуды; тапсырма-талап төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын
ұсынуды; республиканын заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін
пайдаланады.
Ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандары: төлем тапсырма; чек;
вексель; тапсырма-талап телемдері; кеден нен салық кызметінін органдарының
инкассалык жарлықтары болып табылады.
Төлеуші мен алушылар өзара есеп айырысу нысандарын келісім-шарт
негізінде аныктайды, сондай-ақ олардың арасында болатын талаптары мен
міндеттемелерді зачетка да жаткыза алады.

Төлем тапсырмаларымсн есеп айырысу.
Төлем тапсырмалары онда көрсетілген соманы бенефициардьщ пайдасына
ақшаны жіберушіге қызмет көрсететін банк-алушынын ақшаны аударғаны туралы
тапсырмасы болып табылады. Қызмет пен жұмысты және тауарлы-материалдык
кұндылыктарды өтеу үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ак кызмет пен тауарға
алдын-ала төлем жасаған кезде, аванстық төлемдер жасаған кезде төлем
тапсырмаларын пайдаланады.
Төлем жасаушы банкке белгіленген нысандағы бланкілердегі телем
тапсырманы ұсынады. Тапсырмаларға коса тәлем жасаушы банктін талап етуі
бойынша салынатын салыктың шот-фактуралары және төлемдердің максатын
растайтын баска да құжаттары біргетапсырылады. Төлем тапсырмалары жазылып
берілген күннен бастап 10 күн бойы күшінде болады (жазылған күні есепке
алынбайды). Телем тапсырмалары телем жасаушының шотында каражат болғанда
ғана орындауға кабылданады. Төлем кұжаттарын электрондық түрінде де, кағаз
ретінде де ұсынуы мүмкін. Бұл құжаттардың данасын әрбір банк өздері дербес
анықтайды. Негізінен алғанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте
калдырылады да, онын электрондық көшірмесі бенефициарға жіберіледі, ал
екіншісі иесіне, яғни акшаны жіберушіге қол қойылып, штамп басылып
кайтарылады. Телем тапсырманын нысаны 201 бетте келтірілген.
Тәлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері (көрсеткіштері)
көрсетіледі:
- төлем тапсырмасының нөмірі;
- төлем тапсырмасының жазылған күнІ;
- жеке теңестірілген немесе тендестірілген (идентификацияланған) коды
(ЖТК немесе ИИК)
- жІберуші мен бенефициардың банкі шоттарынын нөмірі;
- бенефициардыц коды (БК немесе КБе) жәпе жіберушілердің коды (ЖК
немесе КОд) — бұл кодтарекі сим!юлдан(белгіден)түрады: бірінипсі —
резидентгік белгісін,ал екіншісі — экономиканыңсекторын керсетеді;
- бенефициар — аудару жасалған акша кезде каражатын алушы;
- банк-олушы — банкатауы, аударылғанақшада, онын мекен-жайы
көрсетіледі;

- бенефициар банкісі — бенефициардың пайдасына келіп түскен ақша
қаражатын қабылдайтын банкжіберушімен жасалған келісім-шартгың негізінде;
- жіберушілердің шеңвстірйіген немесе теңдестірілген
(идентификацияланган) банктік коды (ЖТБК немесе ИИК) — филиаларалық
айналымдарының коды (ФАК немесе МФО);
- төлем арналымьшың коды — ҚР ¥Б нормативтік-күкықтык.
актісімен белгіленген және соның негізінде телемдерді жүзеге асыратын
кодтықбелгілер, ал ол үш символдан (белгілерден) түрады;
- бюджеттік классификациясыпыц (жіктемесінің) коды — салықтарды кері
кайтаруда койылатын код;
- валюттедген куіі— акша каражатын бенефициардың (алушының) банктік
шотына акша қаражатын аударған күні төлем жасаушынын ынтасымен
анықталады.
Телем кұжатына кез келген жөндеудін түрін жасауға рұксат етілмейді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасындағы жасалған келісімдері бойынша
төлем тапсырмалары: жедел мерзімді, мерзімінен бұрын және мерзімі кейінге
калдырылған болып бөлінуі мүмкін.
Жедел мерзімді төлем мынадай нүскалар бойынша жузеге асырьглады;
аванстық төлем, яғни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яғни
тауарлар үшін шотгарды тікелей акцептеу жолымен; Ірі мәмілелер кезіндегі
ішінара төлевдері.
Мерзімінен бұрын ңемесе мерзімі кейінге калдырылған төлемдер шарттық
катынастар аясында тараптардын каржылык жағдайына зиян келтірмейтіндей етіп
жасалуы керек.
Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі каражатты (зейнетакы, алимент,
жалакы,
іс-сапар шығыстары, ааторлық каламакы) жекелеген азаматгардың атына;
жалақы
төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының атын, оның
немірін,
сондай-ақ егер қаражат шотқа аударылуға тиіс болса, онда ол орналаскан
банктін
аты мен немірін көрсетеді. Талсырмаға каражат алушылардың тізбесі коса
беріледі,
онда кім, кандай мақсаттарға акша алатыны көрсетіледі. Байланыс
кәсіпорындары кәсіпорындарға жолданған әрбір аударым алушы бойынша
барлык
аударымдардын жалпы сомасына төрт дана етіп жазылатын төлем күжаттары
келіп түскеннен кейін төлейді.
Чектермен есеп айырысу.
Чек беру телемді жүзеге асырудың бір тәсілі болып табылады, онда
төлем чек беруші атгас телем күжатын ұстаушыға беру жолымен жасайды. Чек
беру ез мәні бойынша чекті устаушынын акшалай міндеттемесін орындау болып
табылмайды, бірақ ол соны орындау үшін жазылған болса да. Аталған
міндетгемені орындау тек чек бойынша акшаны алатын кезде ғана болады.
Чектер жабылатын және жабылмайтын болып бөлінеді. Біріншісі — депозиггермен
қамтылған, ал екіншісі - қамтылмаған болып бөлінеді, Бүл кезде чектердін
төленетіндігі жөнінде банктердің кепілдік беруі мүмкін, оның ішінде
жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті колданумен байланысты банк пен чек
берушінің міндеті мен құкығы, чекті колдану туралы жасалған келісім-шарггың
негізінен шығады, яғни бұл келісім-шартга, банк өз клиенттеріне чек
берушіге (заңды және жеке түлға) чегін тәлеуді, яғни чек берушінің міндетін
өзіне алады, ал клиенттер өз кезегінде банкі белгілеген (демек чектерді
беру мен лайдалану) ережелерін сақтауға міндетті. Чек үстаушылардын қүкығы
чек берушіден чекті алған кезінен бастап лайда болады. Чектерге, есеп
айырьгсу шотының төлем қүжаттарына кол қою күкығына ие түлғалар колдарын
қояды және колдарында кітапша иесінің мерінің танбасы болуы керек. Чектер
жарамсыз болып қалатындыктан чекте жазылғандарды түзету және ©шіруге
болмайды. Егер чекті толтыру кезінде кателіктер жіберілсе, оида чекте және
чектің түбіртегінде қиғашынан "бүлінген" деп жазу жазылады, мерзімі
койылады және кітапша иесінің колы койылады.

Чекті чек үстаушы телеуге чек жазылған күні кабылдайды және төлеуге
қабылдаған күннің ертеңіне чек үстаушы аркылы қызмет көрсететін банкке
үсынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынған чектін күшінде болу мерзімі,
жазылған күнін есептемегенде, әдетте, 10 күннен аспайды.
Банк чек берушіден (немесе чек үстаушыдан) чекті кабылдамауына болады,
егер де мынадай жағдайлары аныкталса:
- егер де жазумен жазылған сомасы цифрмен көрсетілмеген болса;
- чектің мерзімі өтіп кетсе;
- төлем күжаттарында жасанды жазулардың белгілері бар болса (немесе
түзетулар бар болса);
- чек әртүрлі қолмен және әртүрлі сиямен жазылған болса;
- чектің корғалу деңгейі оның талабына сай келмесе (қорғалу деңгейі
бестен кем болмауы керек);
- чекте көрсетілген реквизиттер кате болса;
- чектегі қойылған колда үлгі ретінде кабылданған кұжаттардағы
қолымен сәйкес келмесе;
- чектің жабу сомалары жеткіліктІ болмаса;
- чектің басқа да дефектілері бар болса.
Дефектісі бар чектер чек үстаушыларға қолхат жазылып кайтарылады.
Чектердің дефектілері табылса, банктің бас бухгалтері ол туралы Клирингтік
палатаға хабарлайды, ал олар ондай чектердің өнделуін тез арада токтатады.
Бүндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт терт данада болады:
біріншісі — банкте қалса;
екіншісі — көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;
үшіншісі - Клирингтік палатаға беріледі;
төртіншісі— чекті беруші банккс беріледі.
МерзІмі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауьша байланысты чекті
беруші банкке кайтарылады.

§ 2. Вексельдер аркылы есеп айьфысу
Вексель — біржақты сөзсіз орьшдалатын ақша міндеттемесін камтитын
катаң нысанда белгіленген төлем қүжаты. Ол жаи және аударма болып келеді.
Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген
мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель үстаушыға
төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндетгемесінен
түрады.
Аударма вексель (тратта) — вексель берушінің (трассанттың) үшінші
тұлғаға (трассатқа) бірінші вексель ұстаушыға (ремитентке) немесе оның
бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уакытта, не ұсынған кезде, вексельде
көрсетілген ақшаны төлейтіні тура^іы баскаша ешбір шарт қойылмайтындығы
туралы міндеттемесі. Аударма вексель өз табиғаты бойынша "бүйрыкка" ұқсас
болып келеді.

Вексель: күжат мәтініне (текстіне) енгізілген, кұжат қай тілде
толтырылса, онда сол тілде "вексель" деп жазылған атауды, белгілі бір акша
сомасын төлеуге еш нәрсемен негізделмеген бұйрықты; төлеугетиістүлғаның
(төлеушінін) агауы -тек аударма вексельде, төлеу мерзімін, төлем жасалатын
орнын көрсетеді; кімге немесе кімнің бүйрығы бойынша телем жасалатындығын,
сол түлғаның атауын, вексель жасалған күн мен орнын көрсетеді және онда
вексельді берген тұлғаның қолы қойылады.
Жоғарыда көрсетілген талаптар қүжатта тұтастай сакталмаса, тек
төмендегі белгіленген жағдайларды коспағанда, вексельдің күші болмайды.
Төлем мерзімі көрсетілмеген вексель ұсынғанда талап етуі бойьшша төленетін
вексель ретінде қарастырылады.
Ерекше нүсқауы болмаған кезде төлем жасаушымен катар белгіленген орны,
телем жасау орны және сонымен бірге төлем жасаушының түратын орны болып
есептелінеді. Вексельдіңжасалған орны көрсетілмеген жағдайда вексель
берушінің атымен қатар белгіленген орында қол қойылған болып танылады.
Аударма нексель вексельберушініңбұйрығыбойыншаакы толеуге жататыи
вексель ретінде берілуі мүмкін. Ол вексель берушінің әзіне немесе үшінші
түлғаныңесебінен берілуі мүмкін. Лударма вексель үшінші тұлға тұрған жерде
пемесе толем жасаушының тұратын жерінде немесе қандай да бір басқа орында
төленуі мүмкін.
Вексельде пайыздык мөлшерлеме (проценттік ставкасы) корсетілуі тиіс,
мүндай нұсқау болмаған жағдайда шартқа кол қойылмаған (жазылмаған) деп
саналады. ГТайыздың есептелген күні көрсетілмесе, аударма вексель жасалған
күннен бастап есептелінеді.
Кез келген аударма вексельдің бүйрығы көрсетілмей берілсе де, ол
өзінің индоссаменті аркылы берілуі мүмкін.
Егер вексель беруші аударма вексельде "Бұйрыққа емес"' немесе осыған
үқсас мағынада сәз жазылса және ол кұжат нысанын сактаса, онда ол қарапайым
цессиямен2 берілуі мүмкін. Индоссамент3 вексель берушінің пайдасына, не
вексель бойынша міндетті басқа кез келген адамның пайдасына вексельді
акцептегсніне, не акцептемегеніне қарамастан төлем жасаушының пайдасына,
жасалуы мүмкін. Бүл түлғалар, өз кезегінде, вексельді табыстай
алуынаболадьь^ Индоссамент карапайым, алдын ала ешбір келісім-шарт
койылмаған болып
1 "Бүйрыққа емес" — вексель беруші вексельге енгізетін, вексельді
индоссамент аркылы беруге тыйым салуды білдіретін формуласы.
2 Цессия — борыштык міндеттемелер бойынша күқықтык женілдік жасаудың
кукықтык формасы (ньгсаны).
3 Индоссамент — вексельдін сырт жағында жазылатын, осы вексель
бойынша құкықтарын баска тұлғаға кайта беруді куәландыратын табыстау
жазбасы. Индоссант— вексельді беруші түлға. Иңдоссат - табыстау жазбасы
бойынша. вексель осы түлғаның пайдасына беріледі.

. Оның шартты жағдайларының бірі шектелетін болса, онда оған қол
койылмаған, яғни жазылмаған болып есептелінеді.
Индоссамент үсынушыға бланктік күші бар индоссамент болып табылады.
Индоссамент аударма векселъде немесе оған қосылған паракка (аллонажға) кол
койылуы тиіс. Индоссамент аударма вексельде қаралған барлык кұкыктарды
иелік етеді. Егер индоссамент бланктік болса, онда вексель үстаушы бланкті
өз атына немесе баска бір адамның атына толтыра алады; өз кезегінде
вексельді банк аркылы немесе баска бір адамның атына табыстай алады; бланк
толтырмай және индоссамент жасамай-ак вексельді үшінші адамға бере алады.
Егер басқаша кері шарт болмаса, индоссант акцепт пен төлемге жауап
береді. Ол кейінгі индоссаменткетыйым сала алады; бүл жағдайда вексель
кейінгі табысталған адамдардың пайдасына шешілсе де, ол олардың алдында
жауап бермейді.
Колында аударма векселі бар түлғаның қүқығы үздіксіз бірқатар
индоссамент жасау аркылы негізделсе де, соңғы индоссамент бланктік
болғанымен, занды аударма вексель үстаушы тұлға ретінде кдрастырылады.
Бүл ретте сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған деп
есептелінеді. Бланктік индоссаменттен кейін басқа индоссамент жасалса,
соңғысына кол койған түлға бланктік вексельді сатып алган индоссамент болып
есептелінеді.
Аударма вексельді төлем мерзімі басталғанға дейін вексель үстаушы
немесе колында вексель түрған қарапайым тұлға да телем жасаушыға акцептеу
үшін түрған жерінде ұсына алады.
Егер де төлем жасаушы өзінің келісімі туралы вексель үстаушыға немесе
кол қойған адамдардың біріне хабарласа, онда ол олардың алдында өз
келісімінің шарттарына сәйкес әз міндетгерін орындаған болып саналады.
Аударма вексель бойынша төлем толықтай немесе вексель сомасының бір бөлігін
аваль аркылы камтамасыз етуіне болады. Мүндай кдмтамасыз етуді үшінші адам
немесе типті вексельге кол койған адамдардың бірі бере алады.
Аваль'аудармавексельденемесекосымша парақгаберіледі. Аишіьберілген орын
корсетілсе, онда ол жеке актімен де берілуі мүмкін. Ол "аваль деп
есептелсін" деген сөздермен немесе осыңдай мағанасы бар белгілі мәтіндегі
формуласымен білдірсе, онда оған апаль берген адам кол кояды. Аваль үшін
төлем жасаушы немесе вексель беруші колын қоймаған болса, аударма
вексельдің бет жағына авальшының койган колы жеткілікті. Авальда ол кімнің
есебінен берілгені көрсетіледі. Ол керсетілмеген жағдайда аваль вексель
беруші үшін берілген деп есептелінеді.
Авальшы ол үшін аваль берген адаммен бірдей жауап береді. Аударма
вексельге ақы телей отырып, авальшы кепілдік берген адамға қарсы және
аударма вексельге байланысты осы соңғы түлғаның алдында міндетті адамдарға
қарсы вексельден туындайтын кұкыктарды иеленеді.
1 Аиаль — ізексель бойынша кепілдік, оған байланысты аваль жасаған
тұлға нексель бойынша міндетті басқа адамлардың міндеттемелерін орындауы
үшін жауапкершілікті өз мойнына алады.Авалыиы- аваль жасаған түлға.
Аударма вексель акы төлеу үшін ұсынғанда; ұсынғаннан кейін белгілі бір
уакытта; вексель жасалғаннан кейін белгіленген бір күнде берілуі мүмкін.
Тағайындалған өзге мерзімдер немесе төлемнін бір ізді мерзімдерін камтитын
аударма вексельдер жарамсыз болып табылады. Аударма вексель үсынған
мерзімінде төленуі тиіс. Ол жасалған күннен бастап бір жылдың ішінде төлем
жасауға үсынылуы мүмкін. Вексель беруші аудармалы вексельде төлемге
үсынылатын мерзім белгіленуі мүмкін, біракбелгіленген мерзімнен
бұрынтөленуінталап етуге болмайды. Мүндай жағдайда ұсыну мерзімі осы
мерзімнен бастап жүреді. Үсынғаннан кейін белгілі бір уакытга жасалған
аударма вексель бойынша төлем мерзімі не акцептелген күнімен, не карсылык
білдіру күнімен айкындалады. Кдрсылык білдіру болмаған жағдайда күні
қойылмаған акцеп акцептантка қатысты акцептке ұсыну үшін көзделген
мерзімнің сонғы күнінде жасалған болып есептелінеді.
Мерзімі белгілі бір күнге немесе жасалғаннан кейін немесе үсынғаннан
кейін белгілі бір уақытка белгіленген аударма векселді үстаушы вексельді
төлеу күнінде, не келесі екі жүмыс күнінің бірінде үсынуға тиіс. Аударма
вексельді есеп айырысу палатасында1 ұсыну төлемге үсынғанмен бірдей болып
есептелінеді. Вексель ұстаушы бөліп төлеуден бас тарта алмайды. Бөліп
төленген жағдайда төлем жасаушы мүндай төлем туралы білген болса, онда ол
бүл туралы колхатберуі тиіс.
Вексель үсатушы аударма вексель бойынша төлемді мерзімінен бұрын алуға
мәжбүрленбеуге тиіс. Мерзімі келгенге дейін төлем жасауды төлем жасаушы өз
тәуекелділігіне алады.
Егер аударма вексель төлем жасау орнында жүрмейтін валютада жасалса,
онда оның сомасы жергілікті валютада төлем мерзімі келген күніндегі бағам
бойынша жергілікті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.