Меншікті капитал бухгалтерлік есеп және аудит объектісі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
1 Меншікті капитал бухгалтерлік есеп және аудит объектісі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық сипаттамасы
1.2 Ұйымның есеп саясаты
1.3 Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян), жиынтық табыс (зиян) есебі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазіргі экономиканың дамуы кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғаларға
байланысты. Осыған байланысты нарықтық қатнастарға өткен соң қазіргі
заманға және талаптарға сай бизнеспен айналысатын тұлғаларға есепті дұрыс
және мемлекетке тиімді жүргізу үшін Қазақстан Республикасы Президентінің
Бухгалтерлік есеп туралы 1995 жылы 26 желтоқсанда № 2732 заң күші бар
жарлығы күшіне енді. Осы құжаттарға негіздей отырып, Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясы 1997жылдың 1
қаңтарынан бастап 17 қазақстандық стандарттар мен субъектілердің қаржы
шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есептегі Бас шоттар жоспарын экономика
аясына ендірді. Бұл шаралар халықаралық стандарттарға біршама
жақындастырған концептуалдық негіздегі, бухгалтерлік жүйесінің алғы шарты
болғаны баршамызға аян.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылдың 28 қаңтар айындағы
№3838 1998-2000 жылдардағы Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп
пен аудитті дамыту мен жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы туралы
жарғысында мынандай басты мақсаттар көзделген: түбегейлі-экономикалық қайта
құрылуы барысындағы бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін құру мен ендіруді
қамтамасыз ету, ұйымды керекті ақпараттармен қамтамасыз ете алатын,
халықаралық қауымдастықтағы еліміздің халықаралық байланыстары мен
интеграциясын дамыту, сонымен қатар осы бухгалтерлік есеп пен аудит
саласындағы мамандарын Кәсіби біліктілігін көтеру.
Қазақстан Республикасы Президентінің Бухгалтерлік есепке алу туралы
заң күші бар жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2002
жылғы 24 маусымда және 2002 жылы 18 қыркүйекте Қазақстан Республикасы Қаржы
438 бұрынғы бойынша Бухгалтерлік есепке алу шоттарының үлгі жоспары енді.
Осы екі бұйрық 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енді. Бұл
халықаралық стандарттарға сай қабылданған .
Бухгалтерлік есеп пен аудиттегі басты элементтерінің бірі - меншікті
капитал салыстырмалы түрде отандық бухгалтерлік есеп пен аудиттің жаңа
құрамды бөлікті объектілерінің бірі болып табылады. Қазақстан Республикасы
Президентінің 1995 жылы 26 желтоқсанындағы № 2732 жарғысына сәйкес меншікті
капиталға мынандай анықтама берген: меншікті капитал бұл ұйымның
міндеттемелерін есептен шығарып тастағандағы активтерінің жиынтығы. Басқа
сөзбен айтқанда меншікті капиталдың көлемі, бухгалтерлік баланста
көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құндық бағалауына байланысты.
Меншікті капиталдың ең басты ерекшелігі, ол әрқашан ұйым активтерінің
көзі ретіндегі маңызды рөлді атқарады, яғни ұйымның нарық аясындағы
интенсивті түрдегі қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыруда меншікті
капитал қорлану көзі қызметін атқарады. Сондықтан да есеп мамандарының аса
маңызды үлкен назарлары мен көңілдерін талап ететін меншікті капитал,
ұйымның бухгалтерлік есебі, аудитті және қаржылық талдауында айрықша
маңызға ие.
1. Меншікті капитал бухгалтерлік есеп және аудит объектісі
1.1 Меншікті капиталдың экомоникалық сипаттамасы
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқадай түрімен айналысатын
ұйымның қайсыларының болса да шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі
бір мөлшерде материалдық құндылықтары, ақшалай қаражаттары, қаржылық
салымдары мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындары
және алашақтары болуы қажет. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай жиынтығы
қаралған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қаралған
мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйым құрылтайшыларының,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан
үлестерінен құрылады. Кейінгі уақыттарда ұйым капиталы өзінің қызметі
барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен
мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы ұйымның есебін жүргізу барысында істеп тұрған, қызмет атқарушы
яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік
баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері
баланстың пассивінде көрсетіледі.
Ұйым мүлкінің құрамы
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және
айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару
мерзіміне қарай негізгі (айналымнан тыс) активтер және айналымдағы
активтер- деп екіге бөлінеді.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
активтерден, Қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер ұйымның материалдық-
техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер ұйымның атқаратын қызметінен пайда табу үшін
пайдаланылады. Олардың қатарына ақшалай қаржылар, қысқа мерзімді қаржылық
салымдар, тауарлы-материалдық қорлар, дебиторлық алашақтар және басқадай
активтер жатады.
Ұйым мүлкінің құрылу көздері
Ұйым мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының құнынан
құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады :
Жарғылық капитал;
Резервтік капитал;
Бөлінбеген пайда;

Ұйымдар өздерінің меншікті қаржыларынан басқа қарыз
қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ мерзімді
несиелер, қарыздар, аванстар, және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық қор меншік иесі ұйымның(кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестицияланған қаржыларының сомасы болып
саналады.
Меншікті ұйымдық-құқығының нысанына және меншік иесінің тиісті
құқығымен жауапкершілігіне қарай жарғылық қор мынандай түрлерде болуы
мүмкін:
Шаруашылық серіктестіктердің (толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйым жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, өкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық құнмен сатқаннан пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта
бағалағанда олардың құнының өскен сомасынан және тағы басқалардан
туындайды.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталы – келешекте (алдағы уақыттарда)
болуы мүмкін зияндармен шығындардың орнын толтыруға арналған ұиымның өзінің
таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік капиталының бір бөлігі.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшерімен құрылу тәртібі Қазақстан
Республикасының заңдары мен ұйымның (қоғамның) жарғысында қаралады
(көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (табыс) – ұйымның (кәсіпорынның) жалпы табысының
(пайдасының) барлық шығындарын өтегеннен, бюджетке төлеген салық сомаларына
және табыстан (пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.

1.2 Ұйымның есеп саясаты

Қазақстандағы халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында және
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп стандарттарында жасалған әдістемелік
ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық
тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары
белгіленген, онда әр-бір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың
шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыру және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есеп саясатында көрініс табу тиіс. Басқаша айтқанда, есептік
саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау – бухгалтерлік есептің
№ 6 “Негізгі құралдардың есебінің” стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына
сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға төлеген нақты
шығындар негізінде құралдар объектісінің бастапқы құны анықталды;
құрылтайшылардың берген объектілері – олардың өз – ара келісімі бойынша ;
тегін берілген объектілер – эксперттік жолмен немесе алыс – беріс актілер
мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған объектілерін – нақты
өзіндік құны бойынша; айырбас нәтижесінде алынған объектілер – ағымдағы
бағалары бойынша анықталады;
негізгі құралдың амортизациясы - бухгалтерлік есептің № 6 “Негізгі
құралдардың есебінің” стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына сәйкес,
амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің бірі немесе бірнешеуін
пайдалануға болады; құнын есептеп шығарудың бірқалыпты (түзу сызықты)
әдісі; құнын есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың пропорционалды
түрде есептелінетін әдісі (өндірістік әдіс); құнын есептен шығарудың сандық
сомасы бойынша есептелінетін әдісі (комулятивтік әдіс) қалдық құнын
азайтатын әдісі. Екі және одан да көп әдісті пайдаланған кезде,
амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі құралдың қандай түрі бойынша
пайдаланатындығын көрсету керек. Негізгі құралды бір түрі бойынша
амортизацияны есптеуді бір ғана әдісі пайдаланады; негізгі құралдың бір
түрі бойынша амортизациялаудың әр-түрлі әдісін пайдалануға болмайды;
пайдалы қызмет ету мерзімі – кезеңі, негізгі құралды пайдаланудан алатын
экономикалық олжаны жобалау кезеңі; жою құны есептен шығарылуымен
байланысты шығындары, негізгі құралды жою барысында алынған запас
бөлшектердің, қайтып пайдалануға жарайтын құндылықтардың құнын алып
тастағаннан шығады;
негізгі құралдарды жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдігі мен жөндеу
жұмысының мерзімі; негізгі құралды жөндеуге арналған резерв қорларын
жасауы; жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені кәсіпорынның өзі шешеді;
материалдық емес активтердің амортизациясы-әрбір түрінің пайдалануына
қарап пайдалы мерзімі және амортизация есептеу әдісін әрбір кәсіпорын өз
бетінше анықтай алады; болашақ кезеңнің шығыстары – кезеңдері нақты
анықталмаған жағдайда, кезең барысында ол өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін, немесе басқа да көздерінің есебінен (тау
– кен дайындық жұмыстарына кеткен шығындарына, жаңа өнім түрін игеруге
кеткен шығыстарына, жерді игеруге кеткен шығындарына) есептен шығарылуы
мүмкін, бірақ аталған жағдайлардың барлығы да, яғни олардың кезеңін және
есептен шығару тәртібін кәсіпорынның өзі анықтайды;
алдағы шығыстар мен төлем резервтері – кәсіпорын қандай резервтерді
және қандай көлемде құруды және олардың пайдалану тәртібін анықтап өзі
шешеді ( кезекті демалысқа ақы төлеу резервтері, көп жылғы сіңірген еңбегі
үшін марапаттар шығыстары, маусымдық салаларда дайындық жұмыстары жүргізуге
кеткен өндірістік шығындары және басқалары);
күмәнді қарыздар бойынша резервтері – кәсіпорын түгендеу мәліметтерін
негізінде дебиторлық қарыздарын қандайы күмәнді болып табылмайтындығын,
резервтерді құрудың әдісін және резервтеуге жататын шығындарын өзі таңдай
алады;
қаржылық инвестиция – кәсіпорын үзақ мерзімді қаржылық инвестицияны
есепке алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын құнын ескере
отырып, сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу құндарына
алынған ең кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді инвестицияның қайта
бағаланған сомасын қалай көрсетудің мәс елесін шешеді: демек ол табыс
ретінде де, немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық ұйымның
инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі таңдайды: үлестік
қатынасу әдісін немесе құндық әдісін. Ал ЖШС “Динал” үлестік қатынасу
әдісін таңдаған.
табысты тану - № 5 “Табыс” деп аталатын бухгалтерлік есеп
стандарттарында сәйкес (БЕС) табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде
танылады: табыс сомасы барынша дәлелденген деңгейі бойынша бағаланады;
экономикалық олжа жасалған мәмілемен байланысты, сондықтан оны алу
ықтималдығы бар болса ғана, оны ұйым алады. Жалпы қағидасымен қатар, кейбір
операциялары бойынша, табысты танудың қосымша жағдайлары қарастырылуы
мүмкін:
тауарды сату бойынша – ұйымның сатып алушыға меншіктік құқығын беру;
мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша дәлелденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
көрсетілген қызметі бойынша - есептік күнге жасалған мәмленің біту
сатысын барынша дәлелденген деңгейде анықталады; мәмілені жүргізу кезінде
жасалған және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген
деңгейде анықталады;
дивидендтер, пайыздар түріндегі табыстар пайыздар активтерден алынатын
нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық түрде танылуы тиіс; роялтилер
келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша танылуы тиіс;
дивидендтер акционерлер оны алу құқын белгілеген жағдайда ғана танылуы
тиіс. Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу әдісі бойынша
танылатындығы қарастырылған. Есеп саясатының техникалық бөлігін әзірлеген
кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
негізгі құралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралдарды жөндеу бухгалтерлік
есепте, оның құнын өсірмейтін сызбасының (схемасының) бірін қолдануы
мүмкін: жөндеу жұмысының атқарылуына қарап ол өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
нақты өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін немесе алдын ала құрылған жөндеу
қорына жатқызылуы мүмкін. Аталған схемалардың бірін таңдау, кәсіпорынның
қай салаға жататындығымен де байланысты болып келеді;
материалдың есебі. Өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске есептен
шығарылатын), материалдық ресурстарын нақты өзіндік құнын анықтау тәсілі
туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін, ФИФО
әдісін, ЛИФО әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған) әдісін
таңдайды. Ұйым аталған әдістердің бірін ғана таңдай алады және ол барлық
тауарлы – материалдық қорларға пайдалануы тиіс;
басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
типтік жоспарында шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша
немесе жекелеген шоттарын қолдануына болады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның
құрамы, құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялау мен есеп объектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
қызметінің сипатына байланысты өзіндік құнын калькуляциялау мен өндіріске
кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе тапсырыстық, немесе бөлістік
әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің үйлескен түрін таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі жартылай фабрикаттың немесе
жартылай фабрикаттықсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын № 7 “тауарлы
материалды қорлардың” бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, қосымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал жабдықпен машинаны пайдалану және күтіп
ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары және
басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстардың құрамында,
олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болса, онда олардың есебі жекелеген
субшоттарда есептелуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық мөлшерлемесін
есептеудің әдістемесі мен оларды тарату тәртібі де көрсетіледі : жоспарлы
калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының деңгейіне пара-пар етіп, тікелей
нақты еңбек ақы шығыстарына пара-пар етіп, немесе оңайлатылған экономикалық
әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары таратылады, мысалға, бұйымның
тұтыну қасиетін және оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.