Өндірістің рентабельділігі, пайдасы және өнімділігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Өндірістің рентабельділігі, пайдасы
және өнімділігі.

Өзіндік құнын жоспарлау

Жоспар
1.Өнімнің өзіндік құнының түрлері. 1
2. Өндіруге кеткен шығынды классификациялау. 3
3. Шығын баптарының калькуляциялық сипаттамасы. 6
4. Консервті, ет, сүт, өнімдері өнеркәсібінің жоспарлы калькуляциясын құру
12
5. Өндіріске кеткен шығындар сметасы 15
6. Өнімнің өзіндік құнын төмендетуді жоспарлау 16
7. Өндірістің рентабельділігі мен пайдасын жоспарлау. 18

1.Өнімнің өзіндік құнының түрлері.

Өнімнің өзіндік құнының түрлері. Өнеркәсіптік кәсіпорынның
өнімінің өзіндік құны-өнімді шығару мен реализациялауға кеткен кәсіпорынның
ақша түріндегі шығыны дегенді білдіреді.
Өзіндік құн - кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық жұмысының
жалылауыш көрсеткішінің бірі болып, шикізаттың материалдардың, энергия мен
еңбек ресурстарының, еңбек және өндірісті ұйымдастыруды жетілдірудің
нәтижелерінің жаңа техника мен технологияларды енгізудің және ақша мен
материалдық ресурстарды үнемдеп қолданудың дәрежесін сипаттайды.
Кәсіпорындардағы шығынның көлеміне байланысты цехтік, өндірістік және тамақ
өнімінің өзіндік құнын ажыратады.
Цехтік өзіндік құн өзіне және цехтың жекелей тұтас шығының
қарастырады, Цехтың өнімді шығарудағы шығынды қамтиды және цехтың жұмысын
сипаттайды.
Өндірістік өзіндік құн толық кәсіпорындағы өнімді шығаруға кеткен
шығынды көрсетеді. Өндірістік өзіндік құн цехтік өзіндік құнға жалпы
зауыттық және басқа да өндірістік шығынды өзіне қосу арқылы жасалады.
Өзіндік құнды құру үшін оған сапасын заттың өзіндік құндық бағалаудың
шығындарын қосады. Өндірістік өзіндік құнының құрылуы өнімді шығарып біткен
мезгілде және оны кәсіпорын қоймасына өткізгенде бітеді.
Толық өзіндік құн өзіне өндірістік өзіндік құн, өнімді
реализациялауға кеткен кәсіпорын шығынымен және кейбір басқа да өндірістен
тыс шығындарды қамтиды (ыдысқа кеткен және қоймалардағы бұйымдарды қаптауға
кеткен шығын, өнімді жіберу станцияларына тасымалдау, кемелер мен
вагондарға жұктеуге кеткен шығындар, коммиссиялық жинаулар, өнімді
тоңазытқыштарды термиялық өндеу және сақтауға кеткен шығындар және сатып
алудағы басқа да шығындар.)
Толық өзімдік құн тек тауарлық өніммен саналады.
Жоспар мен есеп беруде тағыда реализацияланатын өнімнің өзіндік құнын
белгілейді. Өнімнің өндірістік (немесе толық) өзіндік құнының негізінде
есептеледі. Дайын өнім мен жартылай өнімдерінің қалдықтырының өзіндік құны
ескеріледі. Жоспарланған кезеңнің басы мен соңына негізделген кәсіпорынның
қоймаларындағы және реализациялануға арналған өнімдерді анықтайды.
Кәсіпорын өнімдерінің өзіндік құнынының жоспарын калькуляциялық
есептеу көмегімен құрады. Калькуляциялау - өнім бірлігінің құнының
есептеуін көрсетеді.
Жоспалы калькуляция көмегімен кәсіпорын толығымен жеке цехтар мен
жобаланатын өнім өзіндік құнының деңгейі белгіленеді. Шығындардың жеке
баптары бойынша кеткен ақшаны есептеу арқылы іске асады. Жабдықтарды
қолдану материялдық, энергетикалық және еңбектік шығындардың
нормативтігімен прогрессивті нормаларына байланысты жасайды. Сонымен қатар
өндірістік басқару және оған қызмет көрсетудегі шығындардың қатаң
ұнемділігіне байланысты болады.
Жоспарлы калькуляция өндірістік жоспарының номенклатурасында және
өнімді реализациялауда келтірілген өнімнің барлық түрлеріне жұмыс және
қызмет көрсетуге байланысты 1- жылға оны кварталдарға бөліп құрады.

2. Өндіруге кеткен шығынды классификациялау.

Өнімді өндіруге кеткен шығынды классификациялау анализбен өзіндік
құнды жоспарлауда, сонымен қатар оны төмендетудің жолдарын анықтауда үлкен
орын алады. Өнімді өндіруге кеткен шығындарды экономикалық мазмұнына
(шығынның жай элементтері) және пайда болуы мен қолданылуына (шығын
баптары) топтауға болады.
Ет, сүт және консерватты өнеркәсібінің кәспорындарында келесі
экономикалық элементтерімен және калькуляциялық баптарға (шығын баптары)
топтастыруға болады.

Өндіріске кеткен шығынды топтастыру
Рет. Шығындар элементтері Калькуляциялау баптары бойынша
н-і бойынша
1 Шикізат және негізгі Шикізат және негізгі материалдар
материалдар(қалдықтарды (қайтымды қалдықтар шығарылады,
есептемегенде) транспортты және дайындау
шығындары да есептен шығарылады)
2 Көмекші материалдар Технологиялық мақсаттағы көмекші
материалдар
3 Шеттен әкелінген жанармай Технологиялық мақсаттағы энергия
мен жанармай
4 Шеттен әкелінген Өндірістегі жұмысшылардың негізгі
энеогияның барлық түр лерітөменгі төлемақылары
5 Өнеркәсіп және өндірістік Өндірістегі жұмысшылардың қосымша
қызметкерлердің негізгі төлемақылары
және қосымша жалақысы
6 Әлеуметтік Әлеуметтік қауіпсіздендіруге
қауіпсіздендіруге бөлу кеткен шығындар
7 Негізгі құралдарды Өндірісті игеру мен дайындауға
амортизациялау кеткен шығын
8 Басқа да шығындар Жабдықтарды қолдануңа кеткен
шығындар
9 Цехтық шығындар
10 Жалпы зауыттық шығындар
11 Сапасыз өнімге кеткен шығындар
(тек есеп беруде)
12 Басқа да өндірістік шығындар
13 Бірге өндірілетін өнім
14 Өндірістен тыс шығындар
Толық өзіндік құны Толық өзіндік құны

Өндірістегі шығынды экономикалық элементтер бойынша топтастыру келесі
мүмкіндіктерді береді:
Біріншіден кәсіпорынның жалпы тұтынуын материалдық ресурстар, негізгі
өндірістердік қорлардың амортизациясының сомасы еңбекке төлейтін жалақыға
кеткен шығын және кәсіпорынның басқа да ақшалай шығындарын анықтау.
Екіншіден өнімнің өзіндік құнына қандай шығын және қандай
көлемде енгенін анықтауға мүмкіндік береді.
Экономикалық элементтер бойынша топтастыру келесі мақсаттар үшін
қолданылады:
а) Өндірістің жүйесін құру үшін;
б) олданыстағы құралдарды жоспарлауға және оларды қолдануды қадағалау
үшін;
в) Жоспардың басқа да бөлімдерімен өнімнің өзіндік құнының жоспарын
байланыстыру үшін;
г) Кәспорынның өндірістік – шаруашылық жұмысының экономикалық сипаты
үшін, өйткені өндірістің техникасының денгейінің өзгеуін байқауға, еңбектің
өнімділігін, энергиялық қамтамасыздандырылғаны туралы байқауға мүмкіндік
береді;
д) Өнімнің өзіндік құнының құрылымын анықтауға мүмкіндік береді.
Калькуляциялық баптар бойынша шығынды классификациялау келесіде
мүмкіндіктер береді:
Біріншіден шығындарды пайда болу жерімен қолданылуы бойынша бөлу;
Екіншіден белгілі өнім түрлерін реализациялау және кәсіпорынға құны
қандай болатынын білуге көмектеседі.
Өзіндік құнды калькуляциялау бпаптары бойынша есептеу және жоспарлау
келесі жағдайлар үшін қажет:
а) Берілген өзіндік құн деңгейі қандай фактодың әсерінен құрылғанын
анықтауға көмектеседі.
б)Оны төмендету мен күресті қандай бағытта жүргізу керек.
в) Өнімге көтерме бағасы дұрыс қойылғанын анықтауға көмектеседі.
Жеке экономикалық элементтердің немесе шығын баптарының қатынасы, яғни
оның шығынының (өзіндік құнының) жалпы сомасындағы керекті салмағы өнімнің
өзіндік құнының құрылымын сипаттайды.
Шығындарды өнімнің өзіндік құнына жатқызудың әдістеріне байланысты
шығындар тура және жанама деп екіге бөлінеді. Тура шығында барілген өнім
түрлерін шығаруға кеткен шығынды білдіреді, оны тура өзіндік құнға
жатқызуға болады.
Ет, сүт және консервті өнеркәсіпте тура шығындарға мыналарды
жатқызады: шикізатпен негізгі материалдарға, сатып алынатын жартылай
өнімдерге, қосымша материалдарға, техникалық жанармай, электроэнергия, бу,
салқындату, технологиялық мақсаттағы су және сығылған ауа, және де
өндірістік жұмысшылардың негізгі төлемақысына кеткен шығынды жатқызады.
Жанама шығындар кәсіпорынның тұтастай өндірістік жұмысына байланысты, ол
өнімнін жеке түрлерін шығаруға байланысты емес. Бұл шығындарды жанама түрде
жекелеген бұйымдардың өзіндік құнына жатқызады. Жанама шығындарға цехтік,
жалпы зауыттық және өндірістен тыс шығындарды айтады.
Өндірістік көлемнің өзгеріп тұруында әртүрлі шығындар бірдей
өзгермуйді. Мысалы, шығарылатын сары май лөлемінің ұлғаюы кезінде 60%
сүттің шығыны 10%-ке өседі, бірақ бұл жағдайда майшығару зауытының
әкімшілік басқару жұмысшыларын қамтамасыздандыруға кеткен шығын өзгеріссіз
қалады. Сондықтан өзгеріс көлемінің өзгеруінен жекелеген шығындар мөлшері
белгісі бойынша барлық шығындарды пропорцианалды және пропорцианалды емес
деп 2-ге бөледі.
Пропорцианалды деп берілген керекті шығын нормаларының абсолюттік
көлемі өндіріс көлемінің өзгеруіре тура пропорцианал болып өзгеруін
айтамыз. (шикізатқа кеткен шығын, негізгі және көмекші материалдар
технологиялық мақсаттардағы жанармай мен энергияның барлық түрлеріне,
төлемақыға және т. с. ).
Пропорционалды емес шығындар деп - абсолютті денгей өндіріс өндіріс
көлемінің өзгеруіне тәуелсіз шығындарды айтады. (жалпызауыттық ғимараттарды
тазалауға кеткен қаржы, цехтарды тазалауға және жарықтандыруға кеткен
қаржы.).

3. Шығын баптарының калькуляциялық сипаттамасы.

Ет, сүт және консервті өндірісінің өнімің толық өзіндік құншығын
баптарының құрамы бірдей деуге болады. Айырмашылығы мынада - сүт
өндірісінің өнімің толық өзіндік құн бабында қатар жүретің өнім бабы
болмайды, консервті өндірісінде сапасыз өнімнен шығын бабы бар.
Шикізат және негізгі материалдар бабы шикізат және материалдар
шығының қарастырады. Олар жасалатын өнімнің негізің құрайды немесе өнімді
шығаруға қажетті компоненттері болып табылады. Ет өнеркәсібінің
кәсіпорындарында шикізатқа және негізгі материалдарға мал, құс, үй қояны,
субөнімдері, ақуыз толықтырмаларды және т.с.с. жатқызады. Сүт өнеркәсібінің
кәсіпорындарында шикізаттар табиғи сүт, қаймақ, лілегей және т.б. болып
табылады, ал негізгі материалдар болып-қант, кептірілген жеміс-жидек,
жүзім, ванилин, какао ұнтағы, кофе және т.б. болып табылады.
Қайтымды қалдықтар бабында шикізат және негізгі материалдарға кеткен
шығынына қосылмайтын қалдықтар бағамы көрсетіледі. Ет өнеркәсібінде
қайтымды қалдықтар болып тұтұну мақсатына қолданылмайтын әрі өз химиялық
құрамын өзгерткен ұша және субөнімдері конфискаты, тұтұнуға жарамсыз
кесілімдер және т.б. болып табылады. Сүт және май шайқау өнеркәсібі
орындарында қайтымды қалдықтарға қаймақ және басқа өнімдерді өндіру кезінде
алынған майсыздандырылған сүт, сироп, пахтаны жатқызады.
Көліктік және жасау немесе шығару шығындары бабында қабылдау
бекеттерін қамтамасыздандыру, кәсіпорынға шикізатты тасымалдау, малды бағу,
қабылдау бекеттерінде құс пен үй қояндарды ұстауға кеткен шығындары
қарастырылған, сонымен қатар кептіру нормалары шегінде жолда шикізатты
жоғалту немесе құртып алу бағамы қарастырылған және т.б. шығындар. Сүт
өнеркәсібі кәспорындарында айтылғандардан басқа көлікті жасап шығару
шығындарына сүт және сүт өнімдерін сатып алу жатады. Ол жұмыскерлер
қабылдау бекеттері мен сипораторлы бөлімшелеріне немесе төменгі, басты,
қалалы дәл зауыттарға өткізіп-өткіздеуіне байланыссыз көлікті жасап шығару
шығындарына жатқызады.
Технологиялық мақсаттағы көмекші материалдар бабына шығарылатын өнім
құрамына кіретін, бірақ оны жасауға қатысатын немесе нормалы технологиялық
процессті қамтамасыздандыру үшін дайын өнімді шығаруда қолданылатын
материалдарға кеткен шығынды жатқызады. Көмекші материалдарға: биркалар,
этикеткалар, шпагат жіптер,марля, фланель мақталы фильтрлер, өндірістік
химикаттар, дезинфекциялайтын және жуғыш құралдар, қаптау материалдары, бір
рет қолданылатын ыдыстар және т.б. жатады. Өнімді салатын ыдыстар: ағаш
ыдыстар (жәшік, ағаш бөшкелер, барабандар), кардондар, жәшіктер және
қораптар бағамы дайын өнім өзіндік құнына осы ыдыстар бағамының 100 % -дық
көлемінде кіреді, сонымен қатар, егер дайын өнім көтерме бағасына ыдыс
бағамы 60 % немесе 100% көлемінде қарастырылса да кіреді. Ет өнеркәсібі
кәсіпорындары өз өнімін сатып беретін металды және ағаш ыдыстардың барлық
түрлерін, (оларға өз өнімін сатушы ұйымдарға жергілікті ағымдағы
реализацияға салып беретін) өнім өзіндік құнына жатқызбайды, ал осы
ыдыстардың тозуына кеткен шығынды сатып алушылар қайтарады.
Басты сүтті, май-ірімшік жасау зауыттары өзінің сүт және сүт өнімдерін
қалалық сүт зауыттарына және сүт-консервті зауыттарына тасымалдайтын ағаш
бөшкелері мен металдан жасалған құтылар бағамын өнімнің өзіндік құнына
жатқызбайды. Ал ыдыстың тозуына кеткен шығындарды қалалық сүт және сүт-
консервті зауыттарының көлікті жасап шығару шығындарына жатқызады.
Көлікті материалдар бағамын көлікті жасап шығару шығындарын есепке
алатын қалыптасқан қолданыстағы бағалар бабына кіргізеді.
Технологиялық мақсаттағы жанармай және энергия бабы бойынша
жанармай, бу, салқындату, сығылғын ауа, суық және ыстық суға жоспарланған.
Ол әрине өнімді шығаруда қолданылатын материалдар. Осы бабқа шеттен алынған
және де кәсіпорынның өзінен шығарылған жанармай мен энергияға кеткен
шығындарды жатқызады. Кәсіпорынның энергетикалық цехтар мен шығарылатын
энергияға кеткен шығынды, энергияның цехтік өзіндік құны бойынша, осы
кәсіпорындардың өнімдерінің өзіндіқ құнына кіргізеді.
Кәсіпорын жұмыскерлерінің негізгі төлем ақысы бабында осы өнімді
шығаруға тура қтысатын кәсіпорын жұмысшыларының төлем ақылары
жоспарланған. Кәсіпорын жұмысшыларының негізгі төлем ақылары операциялардың
төлемі бағалау мен жасанды нормалар, еңбекті мезгілдеп төлеу, үстінен қосып
төлеу жұмыстары бойынша жасалып беріледі, үстінен қосып төлеу жасанды –
премиялы және мезгілді премиялы еңбекке ақы төлеу жүйелері бойынша
жеңілдетілген ауданды коэффициентері бойынша жасалады.
Кәсіпорын жұмысшыларына қосымша төлем ақы төлеу бабына еңбек
заңдарының кодексінде немесе ұжымдық келісімдерде қарастырылған жұмыс
жасалынбаған уақытта жұмыс істегені үшін кәсіпорын жұмысшыларының төлемдер
төлеуді қарастырады (кезекті демалыс төлемдері, жеңілдікті жасөспірімдер
басына төлемдер, баланы тамақтандыратын аналар үзілістері қоғамдық және
мемлекеттік міндеттерді орындау уақытысында төлемдер және т.б.).
Әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдер бабы кәсіпорын жұмысшыларының
негізгі және қосымша төлем ақыларының қабылданған нормалар бойынша бар
соманың 21 % әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдерден тұрады, сонымен бірге
материалдық көмек көрсету қорынан кәсіпорын жұмысшыларына берілген
сыйақыдан әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдер жасайды.
Өндірісті игеру және дайындауға кеткен шығындар бабына пусктік
шығындар (жаңа кәсіпорындарды өндірістерді, цехтер мен агрегаттардыигеруге
кеткен шығындар), технологиялық процестер мен жаңа өнімді шығаруда
өндірісті дайындап игеруге кеткен шығындар, жаңа техниканы жасап, енгізген
үшін премиялау қорына төлемдер. Алдында айтылған бабтардың қарастырмаған
жаңа кәсіпорындарды игеруге, өндірістерді, цехтерді, агрегаттарды игеру
кеткен шығындар өз кезегінде жөндеу жұмыстарына, жабдықтарды комплексті
игеру, проектер техникалық көмек көмек көрсету, ғылыми-зерттеу ұйымдарына
және басқа пускті шығындарға кеткен шығындарды қарастырады. Жаңа өнімді
игеру немесе технологиялық процестерге кеткен шығын тағы да проектілі,
технологиялық процестердің конструкторлық разработка техникалық
құжаттаржүргізуді құруға, төлем ақыға, айтылған жұмысын айналысатын
жұмысшыларға кететін шығындарды қарастырады.
“Жабдықтарды жұмыс істеу және оның күтімі” бабына күтімі,
амортизациясы, өндірістік жабықтардың ағымдвары жөндеулерін, цехтік
тасымалдау көліктері, көтеру – тасымалдау жабдықтарына кететін шығынды
өзіне кіргізеді. Бұл бап бойынша сонымен қатар жабдықтардың амортизациясына
және тракторлы құралдарға, жабдықтарды, қондырғыны жұмыс істеуге,
зауытындағы жүктерді тасымалдауға, азқұнды және тезтозғыш құралдар мен
құралдардың тозуына кеткен шығындар жоспарланады.
“Цехтік шығындар” бабы түгел цехтар жұмысымен байланысты шығындарды
жинақтап қарастырады. Оларға негізгі және қосымша төлемақы, мамандар мен
жұмысшылардың және МОП цехтарының әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдерді
жатқызады және де ағымдағы жөндеу, ғимараттардың амортизациясы мен күтімін
(жылу беру, жарықтандыру, тазалау) шығындары, еңбекті қорғауға және
қауіпсіздік шараларын қадағалауға кеткен шығындар, азқұнды және тезтозғыш
инвентарь құралдарының бағамы, зерттеулер мен тәжірибелерге, цехтың басқа
да шығындары жатады. Олар басқарма басшыларымен және өндіріс
қызметкерлерімен келісілген күйде болкы керек.
“Жалпызауыттық шығындар” бабына кәсіпорынды басқару және толығымен
өндірістің ұйымдастыруының шығындарын жатқызады. Оларға қызметкерлер
төлемақыларын, әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдер жасаумен зауыт басқаруға
шығындар, сапарлар мен қызметкерлерді тасымалдау көліктерге шығындар,
компьютерлік, типографиялық, пошта-телеграф шығындары, ғимараттардың
амортизациясы мен күтім, ағымдар жөндеулерге шығындар, инвентарьлар мен
жалпы зауыттық құрылыстарға (жалпы қолданысқа) шығындар, жұмыс күшін
жинауды ұйымдастыруға, кадрлар даярлауға кеткен шығын, сонымен бірге салық;
жиналымдар, төлемдегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.