Молекула және атом

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Молекула және атом 2
Молекула 2
Қоспа және таза зат 3
Атом. 5
Элемент.Элемент таңбасы. 9
Пайдаланылған әдебиет 12

Молекула және атом

Айналадағы дүние алуан түрлі заттардан құралған, бірақ заттың өзі
неден құралған? Мысалы: буырқана аққан су – жалғасты, оны шексіз бөлуге
болама? әлде болса ең соңында ендігәрі бөлінбейтін судың ұсақ бөлшектерінен
құралған ба ? Бұл мәселе, ежелден тартып, көптеген ғалымдарда талас-тартыс
тудырады. Ұзақ уақыттық әмәлиәт және ғылыми зерттеулер арқылы адамдар
заттың молекула, атом секілді микро бөлшектерден құралатындығын ақыры бірте
–бірте түсінді және дәлелдеді. Мұны бейне ғимараттың кірпіштен
құралатындығы сияқты деп ойлауға болады.

Молекула

1.Молекула немесе қымызхананың маңайына барсақ мұрнымызға гүлдің
немесе қымыздың иісі келеді: су киімді күміс жайсақ кебеді: қантты суға
салсақ біртіндеп жоқ болып, судың дәмі тәтті болады:
Қатты күйдегі иодтың ұзындығы шамамен 10 см келетін шыны
түтіктің иод бар ұшын спирт лампасымен болымсыз қыздырып, түтікте пайда
болған құбылысты бақылайық.
Қатты күйдегі иод қызғанда буға айналады. Иод буы суыққа тигенде
қатты күйдегі иодқа айналады. Жоғарыда айтылған осы мысалдар сырттай
қарағанда бір–бірімен қатыссыз көрінеді, әрі олардыоңай түсіндіруге
болмайды. Адамдар зат атаулының бәрі сәкес келетін микро бөлшектерден
құралатындығын білгеннен кейін, бұл құбылыстарды түсіндіру біршама оңай
болды. Мысалы: адам гүлдің немесе қысыздың иісін сезе алады, өйткені иісті
ұсақ түйірлерауаға таралып, адамның иіс түсігі клеткаларына жанасады,
сондықтан, адам хош иісті иіскей алады. Су киімнің құрғауы суды құрғайтып
микро бөлшектердің желдің үрлеуі мен күннің қақтауында ауаға таралалуынан
болады. Қанаттың суда еруі, сонымен бірге судың тәтті болуы қанттың микро
бөлшектерінің арасына таралуынан болады. Спирттің сумен араласқаннан
кейінгі жалпы көлемі араласудың алдындағы олардың көлемінің қосындысынан
кіші болады. Мынаны ойлауға болады, спиртпен судың микро бөлшектерінің
арасында бостық болатындықтан, осы екі түрлі микро бөлшектерді
араластырғанда кейбір микро бөлшектер бостандықтарды
ақтырады қатты күйдегі иод қызғанда буға айналады, бұл қызғаннан кейінгі
иодтың микро бөлшектерінің қозғалыс жылдамдығы артып, микро бөлшектердің
аралығының кеңеюінен болады: иод буы суығанда иодтың қатты затына айналады.
Бұл иодтың микро бөлшектерінің қозғалыс жылдамдығы мен бос аралықтың
кішіреюінен болады.
Жоғарыда айтылған су, спирт, сахароза және иодтың микро
бөлшектері ғылымда айтылатын молекулаға жатады. Молекула дегеніміз затты
құрайтын бір түрлі микро бөлшек.
Молекуладан құралған затта физикалық өзгеріс пайда болған кезде
зат молекуласының өзі өзгермейді. Мысалы: су буға айналған кезде су
молекуласының өзі өзгермейді судың судың химиялық қасиеті де өзгермейді.
Молекуладан құралған затта химиялық өзгеріс пайда болған кезде, оның
молекуласына өзгеріп, басқа заттың молекуласына айналады. Мысалы: күкірт
немесе күкірттегі оттегінде жанғанда күкірт, көміртегі оттегінің
молекулалары өзгеріп, күкірт қос тотығы немесе күкірттегі қос тотығының
молекулалары түзіледі. Сондықтан күкірт, көміртегі оттегінің химиялық
қасиеттері сақталмайды.
Сондықтан, молекула дегеніміз заттың химиялық қасиетін
сақтайтын бір түрлі микро бөлшек. Ұқсас заттың молекулаларының қасиеті
ұқсас болады: ұқсамаған заттардың молекулаларының қасиеті ұқсас болмайды.
Молекуланың көлемі өте кішкене болады. Бір тамшы суда (20 тамшы судың
көлемі 1ml есептеледі). Шамамен 1.67*1021 молекуласы бар. Егер бір
миллияад адам бір тамшы судағы су молекуласын санайтын болса әр адам
минутына 100 ден күні – түні тынбай санағанда 30 мың жылдан астам уақытта
әрең санап болады. Егер су молекуласының үлкендігін тақ-тұқ доппен
үлкендігін жер шарымен салыстырғанға ұқсас болар еді. Молекула осыншалық
кішкене болғандықтан, оны жәй көзбен тікелей көруге болмайды. Қазір адамдар
ғылыми аспаптар мен бірнеше есе үлкейту арқылы молекуланың суретін тартты.
Төменде бензол молекуласының фото суреті берілген мұның өзі молекуланың
шынында бар екендігін пәрменді дәлелдеді.
Молекуланың массасы өте кішкене, мысалы: су молекуласының
массасы шамамен 3*10-26kg .
Молекула тыныш күде болмайды, ол қашанда үздіксіз қозғалыста
болады. Бір стакан сумен бір кесек қантты үстелдің үстіне қойсақ, тыныш
тұрғандай көрінеді. Іс жүзінде су молекуласы мен қантты молекуласы үздіксіз
қозғалыста болады. Сондықтан қантты суға салсақ қант ериді.
Молекулалардың аралығында белгілі бос аралық болады. Әлбетте
делерде жылудан ұлғайып, суықтан тарау құбылысының болуы заттар
молекуласының аралығындағы бос аралықтың жылудан кеңейіп, суықтан
таралуының нәтижесі. Қаз күйдегі заттар молекуласының аралығындағы бос
аралық өте үлкен, ал сұйық күйдегі және қатты күйдегі заттар молекуласының
аралығындағы бос аралық өте кішкене болады.

Қоспа және таза зат

Қоспа - екі түрлі немесе көп түрлі заттардың қосылуынан құралған
зат. Осы заттар бір–бірімен химиялық реакцияға кіріспейді. Қоспадағы
әрқайсы заттар әуелгі қасиетін сақтайды. Мысалы: ауа – оттегі, азот, сирек
кездесетін газдар, көміртегі қос тотығы қатарлы көп түрлі құрамдардан
құралған қоспа. Әртүрлі құрамдар арасында химиялық реакция жүрілмейді.
Олардың әрқайсысы әуелгі қасиетін сақтайды.
Таза зат қоспаға ұқсамайды, ол бір ғана заттар құралады. Мысалы:
оттегі, азот, хлорлы қышқыл. Калий қатарлылар таза зат.
[2-2 тәжірибе] екі жапырақ сүзгі қағазға жеке –жеке темір ұнтағы мен күкірт
ұнтағын төгіп, олардың түсі мен күйін бақылайлқ. Осы екі түрлі заттың
ұнтағын бір жапырақ сүзгі қағаздың үстіне төгіп, біркелкі араластырайық.
Онан соң олардың түсін, күйін бақылайық .
Жоғарыдағы тәжірибеден мынаны көруге болады: Темір ұнтағы мен
күкірт ұнтағы қоспасының түсі темір ұнтағы мен күкірт ұнтағының түсіне
ұқсамайды. Магнит қорытпадағы темірді өзіне тартады, ал күкірт ұнтағын
өзіне тарта алмайды. Демек, қоспадағы темір мен күкірт өздерінің әуелгі
қамиетін сақтаған.
Молекула жөніндегі білімдер қоспа мен таза зат жөніндегі ұғымдарды
тереңірек түсінуімізге көмегін тигізеді. Молекуладан құралған құралған зат,
егер ұқсамаған молекуладан құралған болса қоспа болады. Ұқсас молекуладан
құралған болса таза зат болады. Мысалы: ауаның құрамындағы оттегі, азот,
көміртегі қос тотығы секілді заттардың ұқсамаған молекулалары болады.
Сондықтан, ауа –қоспа зат. Оттегі –оттегі молекуласынан құралған.
Сондықтан, оттегі –таза зат.
Әрқандай бір заттың қасиетін зерттегенде таза затты алып істету
керек. Егер бір заттың құрамында араласпа зат болатын болса, онда ол сол
заттың кейбір байырғы қасиетіне нұқсан жеткізеді.
Іс жүзінде, мүлде кіршікшіз таза зат болмайды. Әдетте айтылатын
таза зат дегеніміз құрамында араласпа зат өте аз болған. Белгілі түрде
саптық дәрежесіне ие затты көрсетеді. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы
өндірісінің және ғылыми зерттеудің қажетіне үйлесу үшін, физикалық немесе
химиялық әдіс арқылы таза болмаған затты біршама таза затқа айналдыруға
болады. Мысалы: жартылай өткізгіш материя ретінде қолданылатын кемний
минералдан алынады. Тазарту арқылы кремнидің массалық үлесін 99,999999999%
ке жеткізуге болады. Мұндай кемний өте таза (кіршікшіз) кемний деп аталады.

1. Төмендегі бос орынды толтырыңдар.
(1) Молекула заттың қасиетін сақтайтын микро бөлшек.
Ұқсас заттың молекулаларының қасиеті болады: Ұқсамаған
заттың молекулаларының қасиеті болмайды.
(2) Бу суда шамамен су молекуласы бар.
2. Төмендегі сұрауларға жауап беріңдер.
(1) Спирт, бензин құйылған шөмектің аузын не үшін мықтап тығындау керек?
(2) Белгілі температурада, белгілі мөлшердегі газға қысым түсіргенде,
оның көлемі кішірейеді. Бұл не үшін ?
(3) Су киімді күн нұрына жайғанда тез кебеді, бұл не үшін?
3. Молекула заттың физикалық қасиетін сақтай ма жоқпа? Мысал келтіріп
түсіндіріңдер.
4. Төмендегі байымдаулар дұрыс па, не үшін ?
(1) ауа- ауаның молекуласынан құралған.
(2) Ауадағы азот пен оттегі араласқанда олардың химиялық қамиеті өзгерген.
(3) Ауадағы азот пен оттегінің молекуласы біркелкі араласады.
5 Төмендегі заттардың қайсысы қоспаға, қайсысы таза затқа жатады?
(1) магний тотығы (2) ауа (3) отегі (4) сұйық күйдегі оттегі (5) күкірт
ұнтағы (6) көміртегі қос тотығы (7) хлорлы қышқыл калий мен маргеніс қос
тотығын қосып қыздырып оттегі алынғаннан кейінгі асып қалған зат.

Атом

1. Атом
Молекула өте кішкене, ол онан ары бөліне ме, жоқ па? Мәлім түрдегі
заттың молекуласы химиялық реакция арқылы басқа заттың молекуласына
аналалатындығы тәжірибе арқылы дәлелденген. Мысалы: негіздік көмір қышқыл
мыстың молекуласын қыздарғанда мыс тотығы, су және көміртегі қос тотығының
молекуласына айналады. Бұдан молекула өте кішкене болғаны мен тағы бөліне
алатындығын көруге болады. Қарапайым мысалдан тағы біреуін келтірейік.
Сынап тотығын (қызыл түсті ұнтақ) қыздырғанда, күмістей ақ түсті метал
сынап алынады. Сонымен бірге оттегі түзіледі. Ғылыми тәжірибе, сынап
тотығы қызғанда, сынап тотығының молекуласы оттегінің микро бөлшектері мен
сынаптың микро бөлшектеріне ыдырайтындығын дәлелдеді. Осындай микро
бөлшектер қайта беріледі. Оттегінің, әр ені микро бөлшегі бірігіп бір
оттегі молекуласына айналады. Сыныптың көптеген микро бөлшектері топтасып
метал сыныпқа айналады. Бұл реакцияны 2-5 суреттегідей көрсетуге болады.
Сынып тотығы сынап атомы оттегі атомының молекуласы.
Оттегі атомдары оттегі молекуласы 2-5-сынап тотығы молекуламының
ыдырау схемасы.
Химиялық реакция барысында оттегінің микро бөлшектері немесе сыныптың
микро бөлшектері өте кішкене бөлшектерге онан ары бөлінбейді. Ғылымда
химиялық реакция барысында онан ары бөлінбейтін мұндай микро бөлшектер атом
деп аталады. Химиялық реакция барысында молекула өзгеріп, жаңа молекула
түзіледі. Ал атом әуелгіндей атом түрінде болады. Сондықтан, атом дегеніміз
химиялық өзгеріс барысындағы ең кішкене микро бөлшек.
Атомның көлемі өте кішкене, егер мүмкіндік болып, оттегінің 100
миллион атомын бір қатар етіп түзетін болса, олардың ұзындығы 1 километрден
артығырақ қана болар еді. Сондықтан, атомды жай көзбен көруге болмайды.
Қазір адамдар ғылыми аспаптар арқылы атомның фото суретін түсірді.
Атомның массасы өте кішкене, ол молекула сияқты үздіксіз қозғалыста
болады. Кейбір заттар молекуладан құралады. Мысалы: су, спирт, сахароза
қатарлылар: Кейбір заттар тікелей атомнан құралады. Мысалы: сирек
кездесетін газдар, снап қатарлылар.
Атом мен молекуланың табылуы, зат – жалғаспайтын микро бөлшектерден
құралған, бұл ойдың туылғандығына өте ұзақ болды. Жаңа арадан бұрынғы 5-
ғасырда Греция философы Демократ (Democrieus жаңа ерадан бұрынғы 460?-370?)
қатарлы адамдар заттар бөлінбейтін көптеген микро бөлшектерден құрады деп
қараған. Әрі осы микро бөлшектерді атом (грек тілінде бөлінбейді деген
мағынада) деп атаған. Адамдар ерте замандағы атом туралы мұндай көз
қарасты, табиғат құбылыстарын бақылау, межелеу және топшылау арқылы ортаға
қойған. Осы арқылы араласу, булану, еру сияқты құбылыстарды алғащқы қадамда
түсіндірген. Бірақ, ғылыми тәжірибе сынағынан өтпеген.
17-18-ғ жеткенде, ғалымдар газдың қасиеті мен жылу құбылысын
зерттегендіктен қируар фасеттерді топтап, атом мен молекуланың бар
екендігін дәлелдеді. Англия ғалымы Далтон (I.Dalton,1776-1844) 19-ғ басында
таяу заман атом ілімін алға қойған. Ол былай деп қараған, заттар атомнан
төтенше кішкене, бөлінбейтін тығыз шаршы дыне. Ұқсас атомның қасиеті мен
массасы ұқсас болады. Далтонның атом ілімі химияның дамуы үшін төтенше
маңызды рөл атқарады, бірақ ол атом мен молекуланы парықталаған. Кейін
келе, Италия ғалымы Авагадро (A.Avogadro. 1776-1856) молекула туралы ұғымды
алға қойып, молекула мен атомның парқын және байланысын атап көрсетті.
Адамдар заттардың атом мен молекуладан құралуы жөніндегі ілімді атом
–молекула теориасы деп атады.
Заттардың қасиеті мен өзгерісін атом–молекула теориясы арқылы
зерттелгеннен кейін ғана химия өз алдына бір ғылым болып қалыптаса бастады.
Қазір, адамдардың заттадың құрылысы жөніндегі танымы атом –молекула
теориясы өресінен әлде қайда асып кетті.
2 Атом тағы да бөліне ме жоқ па?
- Атом химиялық реакция барысында онан ары бөлінбейді. Басқа
әдістерді қолданғанда немесе басқа өзгеріс барысында онан арі бөліне ме жоқ
па?
Х1Х ғ. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.