Каучук және резеңке туралы мәліметтер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Каучук және резеңке

Каучукпен европалықтар алғаш рет XV ғасырдың аяғында танысқан. 1493
жылы Христафор Колумб екінші саяхатында Оңтүстік Америкадағы Гаити аралынын
тұрғындарының ойнайтын добы мен хош иісті шайнайтын сағызына назар
аударады. Бұл зат каучук еді. X. Колумб саяхатында кездескен бұйымдармен
бірге каучукты да Европаға ала келеді. Бірақ XVIII ғасырға дейін Европада
каучуктың сырын ешкім біле алмады. Каучуктың сырын 1735 жылы француз
оқымыстысы Шарль Де Ля Кандалин ашты. 1735 жылы Париж Академиясы жер
меридианының доғасын өлшеу үшін Оңтүстік Америкаға географиялық экспедиция
жібереді. Осы экспедицияның құрамына Кандалин де енеді. Кандалин өз жұмысын
орындай жүріп каучукты да зерттеп Европаға келгеннен соң каучуктың
қасиеттері туралы еңбек жазады.
Осы еңбек арқылы европалықтар каучукты алу жолы және оның
қасиеттерімен танысады. Европалықтар осы еңбек арқылы табиғи каучукпен
танысады және каучук ағашының қабығын қырыққан кезде бөлінетін латекс деп
аталатын сұйық заттан алынатындығын біледі. Каучук деген сөз Бразилияның
као-очу (ағаштың көз жасы) деген сөзінен шыққан.
Табиғи каучук белгілі топқа жатпайтын ботаникалық
өсімдіктердің шырынынан өндіріледі. Каучук өсімдіктері Оңтүстік Америка,
Африка, Малайя Архипелагы сияқты экватордың тропикалық аймақтарында өседі.
Каучукты ең көп беретін биіктігі 45 м, жуандығы 2,5—2,8 м-ге жететін
Бразилия гевеясы. Елімізде ертеде каучук тау сағыз, қырым сағыз, көк сағыз
деген өсімдіктерден өндірілген. Гевея ағашы егілген жердің 1 км2 ауданынан
жылына 300—500 кг, бір түп ағаштан күніне небәрі 160 г шырын (латекс)
алынады. Каучук ағашынан бөлініп алынған латекс ауада тез өзгеріп, қоюланып
қалады. Оңтүстік Американың тұрғындары ерте кезде-ақ латексте белгілі
формалы саз балшықтан жасалған қалыпқа (форма) жағып, оны оттың күлімен
кептіру арқылы аяқ киім, су құюға арналған ыдыс, резеңке сияқты көптеген
бұйымдар жасаған. Бразилиялықтар латекске оқ дәрісін (күкірт) қосып, күнге
кептіру арқылы оны резеңкеге айналдырған. Бұл вулканизация процесінің
жабайы түрі еді.
Табиғи латекстің құрамында майда шар (глобус) түрінде 40%-ке
дейін каучук, қалғаны су, белок, шайыр, қант және күл (минерал тұздар)
болады. Каучукты латекстен құмырсқа, сірке қышқылдарын қосу арқылы бөледі.
Бұл қышқылдардың әсерінен латекстің құрамындағы каучук түйіршіктері бірігіп
(каогуляция), тұнба түрінде ыдыстың түбіне шөгеді. Бөлінген каучук сумен
жуылып тазартылған соң, бетіне өрнек салынған екі валдың арасынан
өткізіліп, жалпақ лентаға айналдырылады. Лентаның бетіндегі өрнек оны орап
сақтағанда немесе бір орыннан екінші орынға тасымалдағанда лентаны бір-
біріне жабыстырмайды. 1832 жылы неміс химигі Людерсдор каучукты күкірттің
скипидардағы ертіндісімен өңдеу арқылы қатайтуға болатындығын, яғни,
вулканизация әдісін тапты.

Қазіргі кезде каучуктен халық шаруашылығының әр түрлі
салаларында қолданылатын резеңке түріндегі көптеген конструкциялық бұйымдар
жасалады. Резеңке — майға, әр түрлі агрессивті орталарға, үйкеліске берік,
созылғыш изолятор, тербелісті тұту қабілеті күшті, беріктік шегі жоғары
органикалық зат. Сондықтан резеңке басқа материалдармен салыстырғанда құнды
материал болып табылады.
Резеңке үй тұрмысынан бастап ракета жасау өндірісіне дейін
қолданылады. Резеңкеден тұрмыста аяқ киімнен бастап автомобиль мен
самолёттердің дөңгелектері және көптеген детальдары жасалады. Елімізде
өндірілген каучуктың жартысынан көбі машина жасау өндірісіне жұмсалады.
Бір комплект Москвич автомобилінің дөңгелегін жасауға 24 кг, ЗИЛ-150
машинасына—160 кг, ал МАЗ маркалы машинаның дөңгелектері не 1879 кг каучук
жұмсалады. ТУ-104 реактивті самолётте жалпы салмағы 2,5 т резеңкеден
жасалған 9 мыңдай детальдар бар. 1964 жылы 24 млн дана автомобиль дөңгелегі
өндірілген болса, ол 1970 жылы 44 млн данаға жетпек. Егер 1827 жылы дүние
жүзі өндірісінің каучукке мұқтаждығы 3 т болған болса, 1911 жылы 75 мың
тонна, 1962 жылы 48,1 млн т, ал 1980 жылы бұл сан 10—25 млн тоннаға жетпек.
XIX ғасырдың басында резеңкеден 10 мың түрлі бұйым жасалса, қазіргі кезде
40 мыңдай бұйым жасалады. Каучук өндірісі техниканың өсуіне байланысты,
күннен-күнге өркендеп келеді. Каучук өндірісі соңғы жүз жылдың ішінде 2000
есе артты. Резеңкенің серпімділік, су, газ өткізбеу, беріктік, пластикалық,
агрессивті ортаға төзімділігі сияқты тамаша физика-химиялық қасиеттері оны
техниканың сан алуан тарауларында қолдануға мәжбүр етеді. Сондықтан резеңке
қазіргі кезде аса құнды конструкциялық материалдардың қатарына жатады.
Жасанды каучук алу. Каучук жасанды және табиғи каучук болып
екіге бөлінеді. Табиғи каучук алу жолы жоғарыда айтылды. Енді жасанды
каучук алу жолдарын қарастырайық. Табиғи каучук өскелең өндіріс мұқтажын
қанағаттандыра алмайды. Себебі табиғи каучук алынатын өсімдіктер каучукты
аз береді және олар жер шарының барлық жерінде өсе бермейді. Сондықтан XIX
ғасырдың басында жер жүзінің химиктері жасанды каучук алудың жолын іздеді.
Жасанды каучук алу мақсатымен 1826 жылы ағылшын физигі Майкл Фарадей
каучуктың молекулалық құрылысын зерттеп, оның химиялық формуласын (С5Н )
анықтады.
1835 жылы неміс химигі Химли каучукты құрғақ айдау әдісімен оны
құраушыларына жіктеп, изопренді (С Н ) алды. Соңғы зерттеулердің
нәтижесінде каучук мономер изопреннің полимері екендігі анықталды. Полимер
дегеніміз жай қосылыстың біртектес молекулаларынан құралған көп молекулалы
зат. Жай молекулалы заттар белгілі температура мен қысымда бірігіп
(полимерленіп) күрделі молекула түзеді. Осылайша каучуктың табиғаты
анықталып болғаннан соң оны химиктер жасанды жолмен алуға кірісті. 1917 ж.
кейін біздің елде 1928 жылы дүние жүзінің ғалымдарына жасанды каучук алу
жолын табуға конкурс жариялады. Осы кезде неміс химигі Готлиб: Каучукты
синтездеу жолымен алғысы келген адамдар уақытын босқа жібереді деген еді.
Готлибке керісінше Лебедев каучукты жасанды жолмен алудың бір емес екі
жолын ұсынды: біріншісі изопренді полимерлеу де, екіншісі бутадиеннен алу.
1932 жылдан бастап елімізде Лебедев әдісі бойынша жасанды
каучук өндіретін заводтар жұмыс істей бастады. Қазіргі кезде полимерлеу
әдісімен каучуктың 40-қа жуық түрі алынады. Сонымен жасанды немесе
синтетикалық каучук дегеніміз көп молекулалы қасиеті каучуктың қасиетіне
ұқсас вулканизацияланатын органикалық зат.
Жасанды каучукты, этил, метил спирттері, мұнай, табиғи газ, бутадиен
және бутадиен туындылары мен стирол, изобутилен сияқты органикалық заттарды
полимерлеу арқылы алады.
Елімізде жасанды каучук көбінесе дивинилден алынады. Дивинил торф,
ағаш сияқты органикалық заттардан алынатын спирттерден өндіріледі. Дивинил
— қалыпты жағдайда иісі бар, қатаю температурасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.