Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

1 Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің теориялыќ негіздері . . . 10

1. 1 Жасөспірімдік шақтағы оќушылардың өзін-өзі баѓалау ерекшеліктерінің психологияда зерттелуі . . . 10

1. 2 Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің мәні . . . 19

1. 3 Жасөспірімдік шақтаѓы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің дамуы . . . 20

2 Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеу . . . 30

2. 1 Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеуді ұйымдастыру жєне оның әдістемелері . . . 30

2. 2 Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеу әдістемелерінің қорытындылары . . . 40

Қорытынды . . . 65

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 68

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасында қазіргі таңда жүріп жатқан әлеуметтік, экономикалық, мәдени өзгерістер жас ұрпаќ өмірінің барлық жақтарын әлеуметтендіру үрдісіне ықпал етеді. Бұл мәселеге байланысты елбасымыз Н. Назарбаев: « . . . жаңа жағдайларға сай біздің бәрімізді алаңдататын мәселе - білімді, кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттыќ жэне дүниежүзілік құндылықтарды қабылдауға қабілетті, рухани және әлеуметтік -адамгершілік мүмкіндігі мол тұлғаны қалыптастыру болып табылады» - деп атап көрсетті.

Осыған байланысты бұл күндері Отандық және әлемдік өркениетті елдердегі психология, педагогика және физиология ғылымдарының жетістіктерін пайдалана отырып жетілдірудің қажеттілігі туындауда. Тұжырымдамалардың басты теоретиктері (Карл Роджерс, Д. Гербертмид, А. Маслоу, Жан Пиаже, Лоуренс Колберг, Н. Миллер, Дж. Доллард, Альберт Бандура, Ури Бронфенбреннер) [1] өз еңбектерінде тұлғаның қоғамда орын алған тәртіпке саналы және тіпті сыни тұрғыда қарауын қалыптастыру, қоғамда өз орнын табуға ұмтылуын дамыту міндеттерін алға қойды.

Тұлғаның өзіндік бағалау ерекшеліктерін қарастырған жұмыстарда тұлғаның әртүрлі даму жақтары нақты қарастырылған (Б. Г. Ананьев, Л. И. Божович, А. И. Липкина, И. И. Чеснакова т. б. ) [2] .

Өзіндік бағалауды адамның мінез-құлқын реттеуші, жеке бастық феномен ретінде сипатталған көптеген эксперименттік жұмыстар бар. (Коссов Б. Б, Сафин З. В, Спичак С. Ф. т. б. ) [3] .

Сонымен қатар, Қазақстанда жүргізілген зерттеулердің ішінде профессор Ж. Ы. Намазбаеваның жетекшілігімен Р. Ш. Сабырова, С. Ж. Өмірбекова және Л. С. Пилипчуктың жұмысында балалардың өзіндік сана-сезімдері, өзіндік бағалау ерекшеліктері зерттелінді [4] . Қазіргі қоғамда жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалауын психологиялық тұрғыда зерттеудің психология ғылымы мен педагогика ғылымы үшін қажеттілігі әрқашан да зор. Сондықтан да, біздің зерттеуіміз өзін-өзі бағалау оқытудың табыстылығына әсер ететінін негіздей отырып, жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалауына арналады. Өзінің әртүрлі тұрғыларында бағалау Отандық және шетелдік психологтар мен педагогтар (Ќ. К. Жампеисова, Жарықбаев, Р. Т. Мендалеева, А. К. Рыспекова, А. Е. Берікханова, Б. Г. Ананьев, Ю. К. Бабанский, П. П. Блонский, Дж. Брунер, Л. И. Божович, Л. С. Выготский, Э. Ф. Голубева, А. Н. Леонтьев, И. Я. Лернер, М. Н. Скаткин, Д. Б. Эльконин, А. И. Липкина) [5-21] еңбектерінен көрініс тапты. Сонымен бірге, әлеуметтік педагогикалық бағалаудың мәнін анықтайтын бағалау әрекетінің ќұрылымы мен жүйесі тұжырымдалған қағида бойынша бағалау әрі үрдіс, әрі іс-әрекет, әрі әлеуметтік біліктілік жиынтығы және қызмет ету аясы ретінде қызмет көрсетеді. Мектептің келешекке жылысуы үшін одан да маңызды мәселелер, әлеуметтік психологиялық қиындықтар туындайды. Яғни, біріншіден, баланың жеке басы мен жас ерекшелігіне, екіншіден, оқу үрдісіндегі қиындықтар мен оқу мәліметінің ерекшелігіне байланысты. Сол қиындықтарды әлеуметтік педагог, психологпен мұғалім бірлесе отырып, шешу жолдарын тауып, жеке тұлганың жеке бас ерекшелігі ескеріліп, оқытудағы кемшілік жеке тұлғаның қандай кешенді қасиеттеріне байланысты екенін анықтау керек. Сондықтан да, жалпы орта білім беретін мектептен жеткіншек ұрпаққа білім беру сапасын, оқыту әдістемелерін, әлеуметтік тәрбиелерін жетілдірумен бірге оқушыларға жан-жақты тәлім-тәрбие берудің әлеуметтік мазмұнын, әдістемелік іс-шараларын қоғамдық талаптарға негізделіп, үнемі жаңартып отыруды талап етеді. Қазіргі кезде қоғамның әлеуметтік дамуы жеке тұлғаның жетілуін, белсенділігін қалыптастыруға жоғары талаптар қояды. Жеке тұлға қалыптасуының маңызды факторы өзін - өзі бағалау болып табылады. Жасөспірімде өзін - өзі бағалауды қалыптастыру мәселесі - оның тұлғасының дамуын анықтайтын маңызды мәселе. Міне, сондықтан да жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау ерекшеліктері мәселесі психологтардың назарына алынып, бүгінгі күн талабына сай мәселелердің бірі болып отырады.

Өзін - өзі бағалаумен байланысты мәселелер кеңестік кезең зерттеушілері - Л. С. Выготскийдің, С. Л. Рубинштейннің, В. В. Давыдовтың, Л. И. Божович, Э. Эриксонның, М. С. Тайчиновтың [22-27] т. б., сондай - ақ шетел зерттеушілері - Р. Бернс, Куперслиздің, Скоттың зерттеген еңбектерінде жан - жақты қарастырылған [28] .

Жасөспірімдердің оқуда жоғары қабілеттілігін көрсетуде олардың талпынысына қызығушылық білдіріп отырса балада өзін - өзі бағалау жоғарылайды. Өзін - өзі бағалау төмен жасөспірімдер өз дамуында көптеген мәселелермен қақтығысады, яғни психологиялық күйзелістерге ұшырау, қоғамға қарсы тәртіппен айналысу, құрбы - құрдастарымен қарым - қатынастағы түрлі мәселелер, оқу үлгерімінің төмендеуі. Әрине, мұндай көрсеткіштер баланың білім алуында, құрбыларымен қарым - қатынасында, қоғамда жақсы рольге ие болады деген сенімді жоғалтуға мәжбүр етеді. Оқу дағдыларын мезгілінде меңгере алмаған оқушы оқуды әрі қарай жалғастыра алмайды. Сондықтан да баланың мектепте үлгілі оқушы деген атқа ие болуға талпындырып, өз ортасында ролінің төмендеуіне жол бермеу қажетті шығар. Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау ерекшеліктерін қарастыру - соның дәлелі, айғағы.

Зерттеудің мақсаты: жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін теориялық мәселе тұрғысынан және тәжірибелік әрекет ретінде қарастыруды ғылыми түрде негіздеу.

Зерттеудің нысаны: жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін анықтау үрдісі.

Зерттеудің пәні: жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері мазмұнының теориялық мәселелері мен тәжірибелік жақтары.

Зерттеудің болжамы: егер өзін - өзі бағалау құрылымын қалыптастыруда жасөспірімнің өзі жайлы терең білуін, өз мүмкіншілігі, іскерлігін және жеке сапаларын өздігімен бағалауға үйретуді, өзін - өзі бағалауды адамның басқа психикалық көріністерінен ажыратпауды, өзіне әділ баға беруге үйретуді әр мұғалім өз міндетіне алса - бала дамуындағы жетістіктер мен үлкен мүмкіндіктер деңгейі жоғарылар еді. Нәтижесінде: баланың жетістікке жетуге тырысқан іс - әрекетінде өзін - өзі бағалау дамып, ол өз іс - әрекетінің көрсеткіштерін байқап, өзін белгілі талаптарға сай дамытып, өзін - өзі бағалау ықпалымен жеке тұлға ретінде құрылып, жетіледі.

Зерттеу міндеттері:

жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің тарихи жасалу жолдарына шолу жасау;
жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің бала дамуындағы мәнін ашу, компоненттерін көрсету, сипаттама бере отырып теориялық тұрғыда негіздеу;
жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін дамытудың психологиялық мәніне тоқтала отырып, мәнін ашу;
жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктеріне эксперименттік зерттеулер жүргізу.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі: кеңестік кезең зерттеушілері Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, В. В. Давыдовтың теориялары, пікірлері; зерттеу проблемасы бойынша философтардың, мәдениеттанушылардың, педагогтар мен психологтардың еңбектері; педагогиканың ғылыми жетістіктері мен озық педагогикалық тәжірибелерді мектеп практикасына ендіру мәселесіне байланысты ресми құжаттар; оқу-әдістемелік кешен; автордың дербес зерттеу жұмысы; психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді тақырып бойынша теориялық талдау; психологиялық эксперимент; эксперимент нәтижелерін математикалық тұрғыдан өңдеу.

Зерттеу базалары:

Тәжірибелі-педагогикалық жұмыс Қарағанды қаласының № 68 мектеп- интернат- балабақша жалпы білім беретін кешенінде жүргізілді.

Дипломдыќ жұмыстың құрылымы:

Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі, нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, зерттеудің ғылыми болжамы, теориялық және әдіснамалық негіздері, зерттеу әдістері мен зерттеу базасы беріледі.

«Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерінің теориялық негіздері» атты бірінші тарауда өзін - өзі бағалау ерекшеліктерінің психологияда зерттелуі, жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін дамытудың психологиялық мәні қарастырылады.

«Жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктерін зерттеу» атты екінші тарауда жасөспірімдік шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалау ерекшеліктері эксперимент арқылы көрсетіледі.

Қорытындыда зерттеу нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.

1 Жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау ерекшеліктерінің теориялық негіздері

1. 1 Жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау ерекшеліктерінің психологияда зерттелуі

«Жеке адам», «тұлға» деген түсініктерді қарастыратын психологиялық білімдердің бірі - өзін-өзі бағалау. Кең мағынада бұл - адамның өз мүмкіндіктері мен өзіне баға беруі.

Өзін-өзі бағалау, П. П. Чеснакованың айтуынша, өзіндік сананың бір компаненті болып табылады. Өзін-өзі бағалау сондай-ақ талаптану, яғни адамның алдына қойған мақсат-міндетінің деңгейін және оны шешуге өзінің қабілетін айқындайды. Өзін-өзі бағалаудың алғашқы зерттеулерін 30-жылдары алғаш рет К. Левин жүргізген. Қазіргі таңда да бұл мәселе аз зерттелінген. Осы уақытта өзін-өзі бағалауды оқып үйрену және оның жеке тұлғаның дамуына ықпалы өзектілігімен қалып отыр.

Бұл бірінші кезекте, білім берудегі алға басумен, өзгерістермен байланысты болса, қоғаммен де соншалықты байланысты. Қазіргі кездегі мектептер үшін оқушыларға ақпарат, мәлімет беріп қана қоймай, оларды өздігінен білім алуға, өздігінен жетіліп-кемелденуіне дайындау өте маңызды. Ол үшін балада өзінің жеке басының ерекшеліктерін жан-жақты, әсіресе, әділ бағалай білетін белсенді ұстанымын, позициясын, яғни өзіндік бағасының белгілі бір деңгейін қалыптастыру қажет.

Қалыпты жағдайда дамыған жеке адамның өзіндік бағасы жағымды түрде болуы қажет. Бұл адамның өз күшіне деген сенімділігін және белсенді іс-әрекетке бағытталуын қамтамасыз етеді. Жағымсыз сипаттағы өзіндік баға адамды селқостыққа, енжарлыққа әкеп соқтыруы мүмкін. Мұндай жағдайды болдырмау үшін бала жетістіктері мен сәтсіздіктерін өзі сезе бастайтын, яғни жасөспірімдік кезеніңде оқушыда дер кезінде өз-өзіне қарым-қатынасын және өз күшіне деген сенімділігін қалыптастыру қажет.

Өзін-өзі бағалау - ойлау әрекеті өлшемдерінің бірі, күрделі динамикалық, жеке тұлғалық құрылым. Өзін-өзі бағалау ең алдымен реттегіштік қызметті атқарады.

Өзін-өзі тәрбиелеу өзі-өзі бағалаудан басталады. Адам өзін тәрбиенің қандай сапаларына тәрбиелеу керектігін нақты білуі керек. Өзіндік баға - өзін басқа адамдармен салыстыру арқылы және өзінің талаптану деңгейін өзінің іс-әрекетінің нәтижесімен салыстыру арқылы қалыптасады. Тепе - тең өзіндік баға өзін - өзі тәрбиелеудің мақсат-міндеттерін дұрыс қалыптастыруға ықпал етеді.

Өзін-өзі бағалау - субьект отбасында, оқу орындарында, басқа да жерлерде адамдармен қарым-қатынасқа түскен жағдайда және өзгелер өзі туралы көзқарастарын білдірген кезде қалыптасады. Ол өзін айналасындағылармен салыстырады, егер бұл байланыстардың нәтижесі төмен өзіндік бағаны көрсетсе, адам өзінің әрбір ісінен кедергілер мен тосқауылдар тауып отырады. Ол өз-өзіне деген сенімін жоғалтады. Оған жұмыс істеу қиындай түседі, айналасындағы адамдармен байланыс жасау да қиындық туғызады.

Өзін-өзі бағалауы төмен адамдар ақылды, жолы болғыш адамдармен әділетсіз сипатта болады.

Ұлғайған немесе өзгерген өзіндік баға адамды достарынан, ұжымынан бөлектеп, алыстатып, айналасындағылармен қалыпты әрекеттік байланысқа түсуіне, жағымды моральдық-психологиялық климат құруына кедергі жасайды. Барабар өзіндік баға өзін-өзі тәрбиелеуде қажеттілік туғызады. Басқадай болуы мүмкін емес, себебі, егер адам шыншыл болса, ол ешқашанда өзіне көңілі толмас еді. Адам өзінің мүмкіндіктерін білген кезде, өзін-өзі тәрбиелеудегі қажеттілік ерекше ұлғаяды. Олар шындығында шектеусіз.

Академик И. Е. Ефремовтың бекітуі бойынша, егер орташа қабілетті адам елу пайызға бас миы қыртысының мүмкіндіктерін қолданса, онда мектеппен жоғары оқу орындарында оқыған жылдарының орнында, ол әр түрлі саладағы 10 жоғары оқу орнын бітіріп, бір уақытта 40 сөйлеу тілін меңгеріп, үлкен энциклопедиялардың барлыќ мақалаларын жатқа білген болар еді.

Өзін-өзі бағалау - жеке бастық қатынастардың өмірлік құрылымдарын таратудағы белсенділікті шарттандыратын тұлғаның сипаттамасы. Өзін-өзі бағалау - әлеуметтік құбылыс, яғни ол тұлғаның өмір сүретін әлеуметтік орта ерекшеліктерімен, талаптарымен байланысты. Жалпы өзін-өзі бағалаудың жеткілікті жоғарғы деңгейі - еңбек пен қоғамдағы белсенділіктің маңызды шарты. Өзіне деген жағымды қатынас тұлғаның рухани жағымды белгісі болып табылатын өзін-өзі бағалауды зерттеу маңыздылығы осында. Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, тұлғаның өзі жайлы пікірі оның іс-әрекеті мен істерін реттеудің негізі болып табылады [30] .

Тұлғаның динамикалы, көпқырлы, күрделі құбылысы өзіндік бағалау адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын, өмірінің көп жақтарын шарттандырады. Өзін-өзі бағалаудың даму шарты, оның мазмұны жайлы, оның анықтамасы жайлы бірыңғай ықпалдар әлі де қалыптаспаған.

Жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалау - өз күш - жігерін, қабілетін, мүмкіндіктерін, ерекшеліктерін, кемшілігі, теріс сапаларын нақты көре алу. Жасөспірімдердің өзін - өзі бағалауы жоғары, төмен болады. Балаға өзіне дұрыс, әділ баға беруге үйрету - өзіндік тәрбие жетекшілігіндегі маңызды міндет. Нақты өзін - өзі бағалаудың шешуші шарттары: өмірлік тәжірибе, байқағыштық, өзіндік таным тұрақтылығы, ұжымдағы қоғамдық дұрыс пікір, достар тарапынан айтылған сындар.

Жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін - өзі бағалаумен байланысты мәселелер Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, М. С. Тайчинов [15], Л. И. Божович, Э. Эриксон [14], т. б. зерттеушілердің өзіндік танымды зерттеген еңбектерінде байқалады. Сондай - ақ шетелдік Скот, Куперслиз, Сейдман, Лорд, т. б. зерттеушілердің де еңбектерінде кездеседі.

Арнайы эксперименттік зерттеулерде жасөспірім шаќтағы оқушылардың өзін - өзі бағалауы іс - әрекеттің нақты түрінде зерттеледі. Бұл зерттеудің нәтижесін талдау 7 жаста баланың өзін - өзі бағалауы тұрақты күйге түсетінін көрсетеді. Жасөспірімнің өзі жайлы танымдық түсініктерінің қалыптасуы, іс - әрекетте өзін - өзі бағалаудың тұрақтылығы мен өзіндік танымын сипаттайтын мәліметтер психиканың когнитивті сферасының дамуында қарастырылады.

Өзін-өзі бағалаудың пайда болуы Л. С. Выготскийдің 7 жастағы дағдарыспен байланыстырады. 7 жас дағдарысы кезінде балалардың өзін-өзі бақылаумен не болады?

Бұл өзгерістің негізінде қандай психологиялық заңдылықтар мен механизмдер жатады? Оның оқу іс-әрекетінің құрылымымен қандай қатынасы байланысы бар? Қандай іс-әрекетінде бұл психологиялық механизмнің қалыптасуы жүреді? Жасөспірім шақтағы оқушыларда өзін-өзі бағалаудың экспериментальды әдісі бойынша, жасөспірім шақтағы оқушының өзіне деген қатынасының жоғарылауы байқалады. Егер жасөспірім шақтағы оқушылардың өзін-өзі бағалауы тұтас болса, яғни жасөспірім өзін жеке тұлға ретінде және іс-әрекет субьектісі ретінде ажырата алса, жасөспірім шақ оқушыларының өзін-өзі бағалауы обьективті, негізделген болып табылады. Бұл жастағы балалардың реакциясын спецификалық ерекше деуге болады, яғни табысқа жету өзін-өзі бағалаудың жоғалуына, ал сәтсіздік оның төмендеуіне әкеледі.

Баланың өзіне деген қатынасы, мектептегі жақсы оқумен тығыз байланысты. Тұрақты бағалаудың пайда болуы баланың мектепке психологиялық, дайындығының маңызды компоненті болып табылады.

Мектепте оқуда қиындықтарға кездесетін балалар өздерін жоғары бағаламайды. Бірақ бұл нәтиже баланың өзіне деген обьективті қатынасынан емес, оның психикалық және жеке тұлғалық даму ерекшеліктеріне байланысты болады.

Ересектермен қарым-қатынас балаға оқу міндетін қабылдауға, құрдастарымен қарым-қатынас жасауға, тапсырмаларды орындауды меңгерудің жалпы тәсілдерін құруға мүмкіндік береді [1] .

Оқу іс-әрекеті жөнінде айта келе, В. В. Давыдов былай деді: “оқушылардың білім игеруінде бақылау мен бағалау оқу әрекеттері үлкен роль атқарады. Бақылау мен бағалау әрекетін орындау оқушыларға өз әрекетінің мазмұнын талап етілетін міндет нәтижесіне сәйкес қарастыруға мүмкіндік береді. Оқушылардың өз әрекетін қарастыруы олардың құрылуы мен өзгерістерінің дұрыстығына қызмет етеді. Оқу іс-әрекетте және оның жеке компоненттері (бақылау мен бағалау) рефлексия деп аталатын адам санасының сапасына байланысты жүзеге асады”.

Зерттеушілердің айтуынша, жасөспірім шақ оқушыларының бақылау және бағалау әртүрлі балада рефлексияның пайда болуымен тығыз байланысты.

Л. С. Выготскийдің балалардың ересектермен және құрдастарымен қарым-қатынас жасау кезінде жоғары психикалық функцияларының дамуы жайындағы тұжырымдарына сүйене отырып, бала іс-әрекетінің құралдарын игеріп, рефлексияның бастауыш формалары қарым-қатынас жағдайында пайда болады [15] .

Л. С. Выготскийдің көрсетуінше, жасөспірім шақ оқушыларында өзін - өзі бағалау және өзіне деген қатынасы пайда бола бастайды. Өзін - өзі бағалау баланың өзіне деген қатынасының, оның іс - әрекетіне, басқалармен қарым - қатынасына тікелей қатысты. Бұл нормативтік критерийлер тұрғысынан өз іс - әрекетін бақылауға, әлеуметтік нормаға сай өз мінез - қүлқын құруға мүмкіндік беретін жеке тұлғалық инстанция болып табылады.

Р. Бернс көптеген зерттеулердің нәтижесіне сүйене келе, мектепке дейінгі жас пен бастауыш сынып аралығында Мен - концепциясының дамуында сапалы өзгерістер пайда болады деді [28] .

М. С. Тайчиновтың зерттеуі нәтижесі бойынша, нақты жасөспірімнің өзін - өзі бағалауға тәрбиелеу өзін - өзі тәрбиелеудің мазмұны мен бағытына байланысты. Ол үшін мыналар қажет. Біріншіден, әр оќушының бағасы жүйелі, нақты болуы керек. Жақсы қалыптасқан ұжымда жасөспірім шақтағы оқушыларда өзін - өзі бағалаудың жоғары деңгейі байқалады. Екіншіден, оқушының жеке тұлғасының бағасын оның ұжымдағы мінез - құлқы мен іс -әрекеттің нәтижесін талдауға байланысты құру керек. Балаға айтылған сын балаларды мазақ етпеуі керек. Үшіншіден, өзін - өзі бағалау өзіндік тәрбие мен өзіндік пікірмен тығыз байланыста болғанда мәні тереңдей түседі. Өзін басқалармен салыстыру, жасөспірімдердің өзін - өзі бағалаудың сапасы балалардың ұжымдағы алатын орнына, мамандық таңдауы, өмір жолына, өзіндік тәрбиелеу мақсатына байланысты. Бала жетістікке жетуге тырысқан іс - әрекетте жасөспірім шақтағы оқушыларда өзін - өзі бағалау дами бастайды. Өзін - өзі бағалаудың жас кезеңіне байланысты ерекшеліктері де бар. Жасөспірім шақтағы оқушылар өз мінез - құлқына байланысты себептерді түсіне бермейді [27] .

Э. Эриксонның айтуынша, ұялу сезімінің пайда болуы өзіндік танымның қалыптасуымен байланысты. Ұялған адам айналасындағылардың өзіне назар аудармағанын тілейді. Жазалау мен ұялту жасөспірімде жасаған жағымсыз қылықтарына “Барлық әлемнің көзі қарап отыр” деген сезімнің тууына әкеледі. “Жасөспірім әлемді өзіне қаратпауға ұмтылғысы келеді”, Бірақ ол мүкін емес. Сондықтан өз қылықтарын әлеуметтік тұрғыда мақұлдамау балада “ішкі әлем көзі” өз қатесі үшін ұялу сезімін қалыптастырады. Э. Эриксонның айтуынша, “күмәндану - ұялудың ағайыны”.

Ұялу мен күмәндануға қарсы тәуелсіз сезім күресі басқа адамдармен бірлесу қабілетіне, өзінің айтқанын дәлелдеуге, өз ойын жеткізуге әкеледі. Кезең соңында бұл қарама - қайшылықтар арасындағы тепе - теңдік қалыптасады. Егер ата - ана мен туыстары балаға шектен тыс басқару жүргізбесе ол оң нәтиже беруі мүкін. Жағымды жасөспірімнің өзін - өзі бағалау кезінде өзіндік бақылау сезімінен мейірімділік пен мақтаныш сезімі пайда болады. Өзіндік бақылау сезімін жоғалтудан ұялу мен күмәндануға бейімділік пайда болады.

Л. И. Божовичтің басшылығымен болған зерттеулерде баланың мінез - құлқында сыртқы бағалаудан өзін - өзі бағалауға өту кезіндегі уақыт пен процесс көрсетілген [25] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.