Кеден органдары анықтау органдары ретінде
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Кеден органдары анықтау органдары ретінде.
Қазіргі кездегі ҚР кеден органдарының құқық қорғау қызметі және онын дамуы
переспективалары.
Қазақстан Республикасынын кеден органдарынын анықтауды жүргізуі.
2. Кеден органдарының тауарлар және көлік құралдарың контрабандасына
қарсы күрес жүргізуі.
1. Контрабанда ұғымы және негізгі белгілері.
2. Контрабанданың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы.
2.3 Тауар мен көлік құралдарының контрабандасына
күрес жүргізуде кедендік органдарының орңы.
Қорытынды
Библиография
Кіріспе
Қазақстанның саяси және әлеуметтік-экономикалық өмірінде жасалғаң
үлкен өзгерістер еліміздін көптеген салалар қызметтеріне өзгертулерді
енгізді.
Бұл салалардың бірі ол біздін еліміздін сыртқыэкономикалақ қызметі,
оғаң жолаушы және жетекші болған кедендік іс және кедендік саясат. Олар
экономикалық жанартулар басталғалы, өзгеше сапалы, аса күрделі манызға ие
болып, жана экономикалақ қатынастар мен байланыстады реттеу тәсілі болды.
Нарықтық экономикаға жол алғаннан еліміздегі экономикалық
қатынастардың прогрессивтік жағдайлар мен тенденцияларың және әлемдік
өркениетті кедендік-құқықтық тәжіребені, оған тиісті Қазақсатндық заңнаманы
есепке алатың жана, демократиялық кедендік іс тұжырымдамасы пайда болып
іске асырылуда.
Өзінін құрамында әр денгейдегі мемлекеттік билік органдардың
нормативтік құықтық актілерін қамтыйтын, кедендік заңнама Қазақстандық
заңнама жүйесінде ен кен блогы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Кеден кодексінін 1 бабына сәйкес ҚР кедендік
іс мелекеттік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарың өткізілуінін,
кедендік төлемдер мен баждардың өндірілуінін, кедендік рәсімдеу, кедендік
бақылау және кедендік саясатты жүзеге асырудың басқа құралдарының, сондай-
ақ ҚР кедендік органдарынын ұйымдастыру құқықтық негіздерінін тәртібі мен
ережелерін анықтайды.
Тақырыптың актуалдығы – контрабанда әлемнін барлық елдерінде ен
қауыпты қылмыстық қызметтін бірі болып табылатыны. Контрабанда басқа
көптеген қылмыстармен байланысты. Наша және есірткі заттарды тарату,
ланкестік және адам өлтіру, серек жануарларды өлтірі және басқа қылмыстар
контрабанданың салдарлары не оның себептері болу мүмкін.
Байыпты проблемалардың бірі - болып заңсыз қару айналымына қарсы
күресті ұйымдастыру, оғаң берекелі жер бұл басылмай тұрғаң соғыс
конфликтілерімен мемлекетте қалыптасып жатқаң криминалдық жағдай болып
табылады.
Қазақстандық кеденшілері жылда бірнеше жүз рет (онын ішінде аса ірі
көлемдерде де) шекарадан қару жарақпен, оқ-дәрілерді заңсыз өткізілуін
тоқтатуда.
ҚР кедендік огандары кедендік іс бойынша мәселелерді шешу барысыңда
басқа құқық қорғау органдарымен, мемлекеттік органдармен, ұйым,
кәсіпорындар және азаматтармен бірлесіп іс әрекетін жүзеге асырады.
Елеміздін әлеуметтік-экономикалык саласыңда болы жатқаң өзгерістер
кедендік іске жанартулар енгізді, жеке айтсақ контрабандаға қарсы күрес
жүргізуіне де.
Бұл диломдық жұмыстын мақсаты - тауарлар мен көлік құралдар
контрабандасына күрес жүргізуде ҚР кедендік органдардың орнын зерттеу.
Жұмыстың құрылымы – кіріспе, екі тарау және қорытынды.
Бірінші тарауда кеден органдарынын аанықтау органдары ретінде манызы
және ҚР басқа құқық қорғау органдарынын жүйесіндегі орны қарастылады.
Екінші тарау контабанданы және оған күрес жүргізу мәселелерін
қарастырады.
Осы жұмыста Алипбеков А, Сарсембаев М.А., Киреев А.П., Холопов А.В.,
Рогов И.И., Покровская В.В., Ершов А.Д. сияқты авторлардың енбектері мен
ғылыми монографялары пайдаланып жұмсалды. Сондай-ақ жұмысты орындау
барысында кеден органдарынын контрабандаға қарсы күрес жүргізу қызметін
реттейттін заңдар мен заң манызды актілер қолданды.
1. Келен органдары анықтау органдары ретінде.
Қәзіргі кездегі ҚР кеден органдарының құқық
қорғау қызметі және оның даму переспективалары.
2002-2004 жылдар аралығында кеден органдары анықтау органы ретінде
атқарған қызметі былай сипаталаңған: жалпы 1234 қылмыстық іс қозғалған
(бұл көрсеткіш жыл сайын өсуде ) және ҚР Қ-нің 209 бабы бойынша
(экономикалық контробанда ) және ҚР ҚК-нің 214 бабы бойынша ( кедендік
бажды және төлемдерді төлеуден жалтару ) қылмыстын жалпы санына 22% пайыз
құрайды, ол бюджетке 55 милион тенге табысты әкелді.
Кедендік істе қылмыстар мен құқық бұзушылықтар, едәуір көпшілігі жеке
тұлғалардын мемлекет шекарасынаң автокөлікті кіргізгенде немесе шығарғаңда
жасалады. Салтшылдылық бойынша құңды валютаның заңсыз айналымнын көрсеткіші
жоғары.
Экспорттін импорттан басымдылығына қарамастан, импортта кедендік
қылмыстардың саны мен сапа көрсеткіштері экспорт операцияларда жасалатың
қылмыстар көрсеткіштерінен әлденеше рет жоғары, бұл экспортті
ымрашылыңдыру, ал экспотті реттеу шараларың катандатылуымен түсіндіріледі.
Импорт бойынша негізгі позицияларды тағамдық азықтар, алкогольдық
өнім мен автокөлік орың алады. Қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың басын
көпшілігі осы тауар тобына қатысты. Ұсынылғаң айыптық санкциялардың соммасы
мен тәркіленген тауардың көлемі бойынша бірінші орыңды алкогольдық өнім
алады.
Байыпты проблемалардың бірі - болып заңсыз қару айналымына қарсы
күресті ұйымдастыру, оғаң берекелі жер бұл басылмай тұрғаң соғыс
конфликтілерімен мемлекетте қалыптасып жатқаң криминалдық жағдай болып
табылады.
Қазақстандық кеденшілері жылда бірнеше жүз рет шекарадан қару
жарақпен, оқ-дәрілерді заңсыз өткізілуін тоқтатуда.
ҚР кедендік огандары кедендік іс бойынша мәселелерді шешу барысыңда
басқа құқық қорғау органдарымен, мемлекеттік органдармен, ұйым,
кәсіпорындар және азаматтармен бірлесіп іс әрекетін жүзеге асырады.
Мемлекеттік органдармен оның лауазымды тұлғалары ҚР кедендік
органдарының өзіне жүктелген мақсаттарың жүзеге асыру кезінде көмектесуі
және оларға тиімді жағдай жасауға міндетті.
ҚР ІІМ, ҰҚК және басқа да мемлекеттік органдармен бірлесіп заңсыз
жолмен ҚР-на қару жарақ, есірткі, валюта және мәдени құңдылықтарды
шығарумен кіргізуді анықтап тоқтатуды, бұл қылмыстарды жасаудың
себептерімен салдарың анықтап, қылмыстың алдың алу, ашу және тергеу жүргізу
әрекетін бірлесіп атқарғаңы жөн. Сонымен қатар органдар мен ұйымдар өз
қызмет бабына сай кәзіргі заңнамаға және мекемеаралық норматвтік актілерге
сәйкес бірлесіп жұмыс атқаруын дайыңдауға тиісті.
Бірлесіп әрекет жасауның негізгі принциптері мыналар болуы тиіс:
- заңды қатаң түрде сақтау,
- қызметтік мәлеметтерді сақтау жөнінде жоғары жауапкершілік
- шашаңдық және ішкі істер органдары, қауіпсіздік комитеті мен кеден
огандарынын күші мен құралдарың кешенді пайдалануы.
Кәзіргі кезде бірлесіп әрекет жасау келесі бағыттарда дамуда:
- анализ негізінде оперативтік жағдайды істеу және сол саладағы
қылмыстың алдың алу, ашу және тергеу жүргізуде бірлесіп шара өткізу
- ішкі нарық түсімдерінін заңсыз каналдар мен қайнар көздері туралы
ақпаратпен алмасу, сонымен қатар шетелге шығарылу мүмкін қару жарақ,
есірткі заттар, валюта, мәдени құңдылықтар және шикі заттар
рессурстары, кәсіптік бұйымдар мен халық тұтынатың тауарлардың ірі
партиясы
- ҚР мелекеттік шекарасыныа контрабанда заттарың өткізетін адамдарды
анықтау, бұл қылмыстық әрекеттерді құжаттандыруды бірлесіп жүргізу
- ғылыми зерттеу мен кадрларды дайыңдауда бр біріне көмектесу
- жұмыс барысыңдағы кездесулер мен кенес өткізу, жасалғаң жұмыстың
қорытындысың жинақтап қорытыңдылау және бірлесіп іс әрекет жасауң
жетілдіруге бағыттылғаң ұсыныстарды дайыңдау.
ҚР ІІМ және оның бөлімшелері есірткің заттарды пайдаланушы мен сатушылар
ортасыңда, валюта және мәден құңдылықтарды алы-сатарлар арасыңда және шетел
азаматтары қызмет ету өрісінде, сонымен қатар экспорт-импорт операцияларың
жүзеге асыратың ұйымдар мен кәсіпорыңдар өрісінде жедел-іздестіру және өзге
де шарларды өткізуде; бұл өрістегі қылмыстарды анықтауға, бұлтартпауға,
ашуға және тергеуге қатысу; контрабанда бойынша ұсталғаң мәден
құңдылықтардың есебін жүргізуді сонымен қатар аймақаралық қарымқатынасы бар
есірткі заттарды өткізушілердін есебін жүргізеді.
Органдар ҰҚК мен кеден мекемелерін контрабандалық мәмілелерді, заңсыз
сыртқы экономикалық операциялар мен оларды дайыңдау және өткізуге қатысқаң
сезікті тұлғалар туралы; ішкі нарықта шетел есірткі заттарының заңсыз
айналымы туралы; сыртқы экономикалақ қатынасқа қатысатың және контрабандаға
қатысты сезіктілердің жағынаң мемлекеттік қауыпсіздігінін қызығушылығына
қарсы келетін аса ауыр мемлекеттік қылмыстардың немесе іс әрекеттердін
дайындалуы не жасалу белгілерін анықталғаны туралы; мемлекеттік шекарадан
шығаруға, кіргізуге және транзитпен өткізуге тийім салыңғаң заттарды
мемлекеттік шекарадан өткізуге бағытталғаң фактілер, нысан және әдістері
туралы; мұражайдаң жеке коллекциялардаң, шіркеуден мәдени құңдылықтарды
ұрлау туралы хабарлайды, ұрлаңғанның толық сүреттеу мен фотографиясфң
ұсынады.
ҰҚК ішкі істер органдарының сұрау бойынша нашаның ҚР түсуі туарлы,
контрабанда фактілері туралы, осы қылмыстар бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тартылатың тұлғалардың байланыстары туралы ақпараттап жедел іздестіру
объектілері бойынша бақылауды нығайтуды көмектеседі.
Кедендік органдар ішкі істер органдар қызметшілеріне тауарларды
шығару, алып кіру туралы материалдарды танысу үшін келтіреді, бірлесіп
жүргізілетін жедел-іздестіру іс-шараларға жүргізеді. Шығаруға немесе
кіргізуге тыйым салыңғаң заттарды ұстап қалу фактілері туралы, наша өткізу
үшін ұсталғаң адамдар туралы, кедендік бақылау кезінде мәлім болғаң ҚР
аумағыңда қаруды, нашаны сату каналдары мен оларды тасымалдау кезінде
қолданылатың әдістер туралы ҰҚК және ІІМ органдарың хабарландырады.
Бұл саладағы қылмыстар бойынша алдын алу, анықтау және тергеу іс-
шараларың іске асырғаң кезде кедендік органдармен ҰҚК және ІІМ органдардың
бірлескен жұмыстары бірлескен жоспарларға негізделенген. Бұл салада
ұйымдастырылғаң қылмыстыққа қарсы күрес жүргізу бойынша, нақты мәселелерді
шешу барысында арақатынастардың координациясың, арнайы құрастырылатың
бірлескен іскерлік топтар жүргізеді.
Кедендік құқық бұзышылықтар саласыңда жақсы
перспективаларды шетел кедендік органдармен қарымқатынасардың дамуы
көрсетеді.
2000 жылы ҚР кедендік комитеттін шетел құқық қорғау органдармен
бірлесіп жүргізілген 25 бақылаңғаң жеткізілім жасалғаң, олардың нәтижесінде
2532,97 кл. наша құралдары тәркеленді.
Кеден Агенттігі (кәзір Қаржы министірлігінін КК) төрағасының
бастамасы По инициативе Председателя Агентства таможенного контроля (ныне
ТК при Минфине) Астана қ. 2004 ж. 30-31 наурызда ТМД елдерінін кедендік
қызмет органдарының ішкі қаупсіздік бөлімшелерінін және кедендік іс
саласында қылмыстар мен бұзышылықтарға қарсы күрес көрсету бөлімшелерінін
басшылардың қатысуымен тәжіребелік шешімдерді жасау саласында
қарымқатынастарды нығайту үшін, ақпаратты алмастыру сұрақтары қарастыру
үшін кенестік жүргізілген. Бұл кенестікке Ресей Федерациясының, Узбекистан
Республикасының, Кыргызстан Республикасының, Азербайджан Республикасының,
Украина Республикасының, Таджикистан Республикасының кедендік қызмет
органдарының өкілдері қатысқаң. ТМД елдерінін кедендік қызмет органдарының
ішкі қаупсіздік бөлімшелерінін және кедендік іс саласында қылмыстар мен
бұзышылықтарға қарсы күрес көрсету бөлімшелерінін басшылардың қатысуымен
тәжіребелік шешімдерді жасау саласында қарымқатынастарды нығайту үшін,
ақпаратты алмастыру сұрақтары қарастырылғаң.
ТМД елдерінін кедендік органдарының өкілдері сөйлегенннен кейін және
тиіс сұрақтарды қарастырып талқылаңғаннан кейін кенестіктін қатысушылары ҚР
КК ІҚБ осындай бастамасың мақтап оны негізге салудың жолына тұру қажет
екенін таныды. Ланкесттік әрекеттер мен жарылғыш заттарды өткізуге, наша
контрабандасына байланысты айнала және ТМД елдерінде әсіресе қалыптасқаң
жағдайда бұл кенестікте қарастырылғаң сұрақтар актуалды екенін белгіленді
және ішкі қауыпсіздік бөлімшелерінін қызметшілері мен кедендік қызмет
саласында қылмыстар мен бұзышылықтарға қарсы күрес жүргізу бөлімшілерінін
қызметшілері жедел обстановкасы жайлы ақпаратқа ие болып, оғаң байланысты
бірлесіп, ТМД елдеріннін мемлекеттік шекараларыңда құқықтық тәртіпті
қамтамасыз ететін адекватты іс-шаралар қолдану. Осы мәселелерді адал
орындау үшін осындай бірлесіп жұмыс істеу қажет (кенестік өткізу, жұмыс
топтарың құрастыру), ақпаратты алмастыру саласында бірлесіп жұмыс істеу
(жедел жұмыстармен қатар статистикалық жұмыстар) және анықталғаң кедендік
органдардың бөлімшілерінін бірлесіп істейтін жана жолдарың іздестіру.
Сонымен қатар ТМД елдерінін аталаңған қызметтердін басшылары арасында
кедендік органдардың қызметі бойынша және олардың жедел-іздестіру қызметі
бойынша тәжіребені алмастыруды негіздейтін келісім жасалды.
ҚР кеден органдарынын анықтауды жүргізуі.
ҚР ҚІЖК 65 б. 2 т. сәйкес контрабанда және кедендік төлемдерден
жалтару істері бойынша кеден органдары анықтау органдары болып табылады,
сондайақ ҚР Кеден кодексінін 242 б. бойынша қылмыстың белгілері болғаң
жағдайларда, кеден органдары қылмыстық іс жүргізу зандарың басшылыққа алып
кеден органдарының анықтауна берілген істер бойынша қылмыстық іс қозғап,
қылмыстың іздерін белгілеу және бекіту мақсатында, оларды жасаған
тұлғаларды анықтау үшін қажетті тергеу іс әрекеттерін жасайды.
Қылмыстық іс қозғау – бұл қылмыстық іс жүргізудін дербес сатысы.
Қылмыстық іс қозғаудың себептері мен негіздерін айыру қажет.
Қылмыстық іс қозғаудың себептері:
1) азаматтарадың арызы;
2) өз кінәсін біліп келу;
3) мемлекеттік орган лауазымды тұлғасының немесе ұйындың басқару
функцияларың жүзеге асыратың тұлғаның мәліметі бойынша;
4) бұқаралық ақпарат құралдарында хабарлау;
5) қылмыстық істі қозғауға өкіліттілігі бар органдардығ лауазымды
адамдардың қылымысқа тікелей көз жеткізу.
Қылмыстық істі қозғау негізін айтатың болсақ бұл қылмыстық құрамның
барлық белгілерін қамтыйтын және нақты қылмыс болып ҚР Қылмыстық кодексте
көрсетілген іс әрекеттер жасалуы.
Кеден органы анықтау органы ретінде кедендік салада жасалғаң,
қылмыстың белгілерін қамтыйтың іс әрекет жасалғаң кезде қылмыстық істі
қозғайды.
Анықтаушымен шығарылып, анықтау органның басшысымен бекітілетін
қылмыстық іс қозғау туралы қаулыда оны шығару уақыты мен орны, оны шығарған
тұлғаның лауазымы, атағыжәне тегі, қылмыстық істі қозғау себебі мен негізі
және қылмыстық занның бабы көрсетіледі
Кеден органның басшысы анықтау органы ретінде істі қозғап және оны
өзінін өндірісіне қабалдау немесе анықтауды бір немесе бірнеше анықтаушыға
тапсыруға мүмкін, ол туралы қылмыстық істі қозғау қаулысында мәлімдейді.
Анықтауды жүргізуге тапсырма берілген анықтаушы, істі өзінін
өндірісіне қабылдау туралы қаулы шығарады.
Қылмыстық істі қозғау туралы қаулының көшірмесі шұғыл түрде прокурорға
жіберіледі.
Кеден органдары анықтау органдары бола тұра кеден ісі саласында
жасалғаң немесе дайындалып жатқаң қылмыстар туралы арыздар мен
хабарламаларды қабылдау тиіс.
Аузша жасалғаң арыз хаттамаға енгізіледі. Бұл хаттамаға арыз келтірген
адам мен оны қабылдағаң кеден органның лауазымды тұлғасы қол қояды.
Жазбаша арыз оны келтіретін адаммен қол қойылып бекітілу тиіс. Қажет
болғаң жағдайларда жазбаша арыз келтірген тұлға, арызда көрсетілген мән-
жайларды талқылау үшін шақырылып алыну мүмкін. Бұл кезде аузша арыз берген
кезде сияқты хаттама жасалады.
Арыз келтірушіге жалғаң ақпарат беру үшін қылмыстық жауаптылық туралы
ескертілу тиіс және ол жасалғаны туралы хаттамаға жазу енгізіледі, хаттама
арыз берушінін қолымеен бекітіледі.
Мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар мен лауазымды тұлғалардың
хабарламалары жазбаша нысанда жасалу тиіс.
Қабылдаңғаң арздар, хабарламалар және өзге нысандар “материал” түрінде
ресімделенеді. Қылмыстар туралы хабарламалар жалпы есеп журналда тіркелуіне
қарамастаң бұл әлі қылмыстық іс болып есептелмейді. Материал бойынша
тексеру жүргізіледі. Оның нәтижесі туралы кедендік органның басшысына
хабарланады және ол қылмыстық істі қозғау туралы шешім қабылдайды. Тексеру
кезінде қылымстың белгілері анықталмаса кеден органы қылмыстық істі
қозғаудаң бас тартады.
Келіп түскен, қылмыс жасалғаңы туралы немесе қылмыс дайындалып жатқаны
туралы арыз және хабарлама бойынша, шешім арыз келіптүскен күннен үш күн
мерзімге дейін, ал ерекше кездерде он күн мерзімге дейін шығарылады.
Қылмыстық істі қозғаудаң бас тарту туралы негізді қаулы шығарылыды
және ол бойынша арызды келтірген кәсіпорындарға, мекемелерге, ұйымдарға
хабарланады және бұл қаулыға шағымдану тәртібі түсіндіріледі.
Егер арыздар мен хабарландыруларда қамтылғаң мәліметтерде кеден
органдары тергеу жүргізетін қылмыстар тізімінен тыс қылмыстар белгілері
көрсетілсе бұл арыздар соттылығы, тергеу бағыныштылығы және ведомтсволық
бағыныштылығы бойынша жіберіледі. Бұл кезде тергеу әрекеттерді жасамай,
жасалғаң мекенді қорғау, қылмыстың іздерін сақтап қалу мен бекіту және
басқа қажетті іс-шаралар жасалу тиіс.
Қозғалғаң қылмыстық істер бойынша кеден органдары қылмыстық іс жүргізу
зандарына негізделініп шұғыл сипаттағы, қылмыстың ізін анықтау мен
бекітуге арналғаң тергеу іс-әрекеттерін жасайды.[1]
Щұғыл тергеу с-әрекеттерінін өндірісі. Қылмыстың кез келген
сатысында, сондайақ анықтау кезінде айыпталушының кінәлігін, қылмс оқиғасың
және басқа жағдайларды дәлелдеу қажет. Бұл дәлелдемелерді жинақтау арқылы
жасалады, жеке айтсақ – заңда көрсетілген тәртіппен тергеу іс-әрекеттерді
жасау арқылы.
Жоғарғыда айтылып кеткендей міндетті түрде алдынала тергеу
жүргізілетін істер бойынша кеден органдары шұғыл тергеу іс-әрекеттерді
жасайды. Әрине, олардың тізімі тергеу с-әрекеттердін тізімінен қысқа болып
табылады. Бұл қарау, тінту, алып қою, куәландыру жасау, сезімгерлерді ұстау
және сұрау, жәбірленушілер мен куәгерлерді сұрау. [2]
Осы тергеуіс-әрекеттердін біртүрлі процессуалдық ерекшеліктерін
қарастырайық.
Қылмыстың іздерін және басқа дәлелдемелерді анықтау үшін, оқиғаның
жағдайларың орналастыру үшін және іске манызды басқа жағдайларды анықтау
үшін қозғалғаң қылмыстық іс бойынша қылмыс жасалғаң орынның, елді
мекенінін, ғимараттың, заттар мен құжаттардың қарауың жүзеге асырады.
Әрине кеден органынң анықтаушына сақтау заттарың қараудың тәсілдерін
жаттығу қажет ( контрабандалық тауарды сақтау орындары және т.б., ).
Кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларда, (және ол жалпы ережелерден
жалғыз ерекшелік болып табылады), қарау қылмыстық іс қозғалғаңға дейін
жасалу мумкін. Бұл жағдайларда, істі қозғауға негіз пайда болса, қылмыстық
іс қарау аяқталғанның кейін кешіктірілмей қозғалу тиіс.
Анықтаушы қылмыс жасалғаң орыңға келгенше дейін оның қорғауың
қамтамасыз ету тиіс, ал келгеннен кейін қылмыс жасалғаннаң кейін орнында
қаңдай өзгерістер жасалғаның анықтауға міндетті.
Егер қылмыстың орнына анықтаушымен қатар тергеуші келсе қараудың
барысың тергеуші басшылыққа алады.
Қарау, қарау нәтижесі мен фактін куәландыратың айғақтар көзінше
жасалады.
Анықтаушы қарауға қатысуға сезімгерді, куәгерлерді және тиісті
мамандарды тартуға құқылы. Бұл кезде сезімгер тұлғаға анықтаушының
әрекеттеріне өтінім келтіріп шағымды жазуға құқығы түсіндірілу тиіс.
Қажетті жағдайларда қарау кезінде анықтаушы өлшеуді, фотосүреттеуді,
киносъемканы, бейнежазуды жасайды, жоспар мен схемаларды құрастырады,
іздердін орындары мен оттисктерін алады.
Табылғаң заттар мен құжаттардың қарауың анықтаушы тиісті тергеу іс
әрекетін жасау орында жасайды. Қажетті кездерде алынып жатқаң заттар бұйып
тыйылады және мөрлнеді.
Қарауды жасау туралы хаттама құрастырылады.. Хаттамада жасалғаң және
анықталғаң тәртіппен және қарастырлғаң күйде анықтаушының барлық іс
әрекеттері және табылғаң заттары сипатталанады.Хаттамада келесі ақпарат
көрсетіледі: кім, қайда, қашан, қай кезден, қай кезге дейін, қандай
жағдайларда қарау жасалды; қандай мекен, аумақтар немесе ғимараттар
қаралды, олардың мөлшерлері, заттардың, іздер мен басқа заттық
дәлелдемелердін нақты орналасқаң жері; және басқа іс манызды жағдайлар.
Хаттамада қарау кезінде тәркеленіп алыңғаң заттар тізімі келтірілу
тиіс. Егер олар бұйып тийлса немесе мөрленсе ол туралы тиісті белгілер
жасалады.Хаттамамен қарауға қатысқаң барлық тұлғалар танысу тиіс және
оларға хаттамаға ескерту жасау құқықтары түсндірілу тиіс. Хаттамаға
ескертулер болмауы хаттамада белгіленбейді. Қарау кезінде жасалғаң
жоспарлар мен схемалар туралы хаттамада ақпарат болу тиіс.
Хаттама қарауға қатысқаң барлық тұлғалармен қол қойып бекітіледі.
Хаттамаға фотосүрет негативтары мен бейнелер, киноленталар, бейне
кассеталары, диапозиттер, жоспарлар, схемалар, іздердін оттисктері мен
орындары келтіріледі.
Егер міндетті түрде соттық-медициналық сараптама қажет болмағаң
жағдайда, анықтаушы денелерінде қылмыстың іздері немесе ерекше белгілердін
болуын анықтау мақсатта сезімгерді, айыпталушыны, куәгерді медициналық
сараптамаға жіберуге құықылы.
Сараптамаға жіберу туралы анықтаушы өзінін атынан қаулы шығарады, ол
қаулы кеден органнның басшысымен бекітіледі.
Сараптама айғақтардың қатысуымен, ал дәлелді себептер болғаң жағдайда
дәрігердін қатысуымен жасалады.
Жаланаштыруды көздейтің сараптама жүргізу қажет болғаң жағдайда
айғақтар, сараптамаға тартылғаң тұлғамен бір жынысты болу тиіс. Бұл кезде
сараптама айғақтар қатысуымен дәрігермен жасалады.
Сараптаманы жүргізу кезінде сараптамаға тартылғаң тұлғаның қадыр-
қасиетін қорлайтың және оның денсулығына қауып төндіретін әдістер қолданбау
тиіс.
Қарау хаттамасың жасау тәртібімен, сараптамының нәтижесінде хаттамама
құрастырылады.[3]
Тінту және алып өндіру. Егер бір ғимараттар мен басқа жерлерде бар
болуын негіздейтін, іске манызы қылмыстың құралдары болғаң, қылмыстық
тәртіппен пайда болғаң заттар мен құңдылықтар және басқа заттар мен
құжаттар анықтауды жүргізетін анықтаушы оларды ісдестіріп алып қою
мақсатта тінтеу жасайды.
Тінтеу іздестіріліп жатқаң тұлғаларды анықтау үшін де жүргізілу тиіс.
Тінтеу прокурордың санкциясымен рұқсат етілген, кеденорганның
басшысымен бекітілген анықтаушының дәлелденген қауылысы бойынша
жүргізіледі. Қаулы екі данада жасалады.Бірінші дана прокуратураның ел
таңбалы мөрімен бекітіледі, ал екншісі прокуратурада өткізіледі.
Ерекше, кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларда тінту прокурордың
санкциясыз жүргізілу мүмкін, прокурорға ол туралы бір тәулік мерзімде
хабарлану тиіс.
Іске манызы бар заттар мен құжаттарды, егер олар кімде және қайда
орналасқаңы белгілі болса, тәркілеп алыну қажет болса анықтаушы алып
өндіруді жүзеге асыру тиіс. Алып өндірі кеден органның басшысымен
бекітілген анықтаушының дәлелді қаулысы бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік құпялы ақпаратты қамтийтін құжаттарды алып өндіру тек
прокрордың санкциясы бойынша, осы органның басшысымен келісілген тәртіппен
жүргізілу мүмкін.
Кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларды қоспағаңда, тінтеу мен алып
өндіру сағат 22 сағат 6 деін жүргізіледі.
Тінтеу және алып өндіру айғақтарды қатысуымен жүргізіледі.
Тінтеу мен алып өндіру кезінде тінтеу мен алып өндіру жасалып жатқаң
тұлға немесе оның кәмелетке толғаң отбасы мүшесі қатысу тиіс. Егер
ол адамдардың қатысуы мүмкін болмаса тінтеуге тұрғың үй ұйымның лауазыиды
адамы қатысу тиіс.
Мекемелермен, кәсіпорындармен және ұйымдармен пайдаланатың қызметтік
ғимараттарда тінтеу жасау, осы мекеменін, кәсіпорынның, ұйымның өкілінін
қатысуымен жасалады, ол туралы тінтеу хаттамасында көрсетілу тиіс.
Қажетті жағдайларда анықтаушы тінтеу мен алып өндіу кезінде тиісті
мамнды немесе аудармашыны тартып алу құқылы.
Егер тінтеу мен алып өндіру жасалып жатқаң адам осы тілді менгермейтін
болса және шетел тіліде жасалғаң жазбалар мен құжаттар тәркеленіп алыңғаң
жағдайда тінтеу мен алып өндіруге аудармашы тартылу тиіс.
Тінтеді жасар алдың анықтаушы тінтеу жасалатың тұлғаға тінтеу туралы
қаулыны келтіріп, оғаң қол қоюды ұсынады. Аудармашы көрінеу жалғаң
аударманы жасау үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіледі.
Алып өндіру кезінде анықтаушы тәркіленуге жататың заттарды еркінді
түрде беруге ұсыныс жасайды, берілмеген жағдайда алып өндіру мәжбүрлеу
түрде жасалады.
Тінтеу кезінде анықтаушы барлық адамдардың жеке басың анықтап оларды
тексеру тиіс және олардың тінтеу орныны келу мақсаттарың анықтайды.
Тінтеу ғимаратыңда болғаң адамдарға анықтаушы тінтеу аяқталғаңша бұл
жерден кетпеуге, бір-бірімен немесе басқа тұлғалармен телефон арқылы
сөйлесуге, бір-біріне құжаттарды және басқа заттарды беруге тыйым салуға
құқылы.
Іске манызы бар құжаттар мен заттарды жасырғаңы туралы жеткілікті
мәлімет болғаң жағдайда анықтаушы жеке бас тінтеуін жасау құқылы.
Тінтеу оларды анықтау үшін жасалып жатқаң заттарды, құжаттарды,
құңдылықтарды, сондайақ айналымнаң шығарылғаң заттарды өз еркінімен беруге
ұсынысты жасаудаң басталу тиіс.
Бұл заттарды, құжаттарды және құңдылықтарды өз еркінімен беру тінтеуді
жүргізбеуге негіз болмайды. Нақты жағдайларға және істін материалдарына
байланыста анықтаушы бұл мәселені шешеді.
Тінтеу кезінде анықтаушы ашуға тыйым салыңғаң ғимараттар мен сақтау
қоймаларың бұзып ашуға құқылы, осы кезде қажетті емес құлыптарды, есіктерді
және басқа заттарды сындырулардан бас тарту қажет.
Анықтаушы тінтеу кезінде мәлім болғаң мемлекеттік және басқа заңмен
қорғалатың құпияны қамтийтың, немесе тінтеуге тартылғаң адамның жеке өмірі
туралы ақпаратты қатаң түрде сақтак тиіс.
Дипломатиялық өкілдіктер орналасқаң ғимараттарда және дипломатиялқ
өкілдіктердін мүшелері және олардың отбасы мүшелері тұратың үйлерде тінтеу
мен алып өндіру тек осы дипломатиялық өкілдіктін сұрау немесерұқсаты
бойынша жасалу тиіс. Дипломатиялық өкілдіктін рұқсаты Сыртқы істер
министірлігі арқылы алынады.
Бұл ғимараттарда тінтеу мен алып өндіруді жүргізу кезде прокурор және
Сыртқы істер министірлігінін өкілі қатысу тиіс.
Азаматтық талап арызды қамтамасз ету мақсатта жасалатың тінтеу
кезінде, анықтаушы тінтеуді жүргізумен қатар тәркіленуге жататың мүлікке,
айыпталушының немесе қылмыстық тәртіппен алыңғаң мүліктін басқа заңды
иесінін мүлкіне арест салу құқылы.
Мүлікке тыйым салу туралы қаулы шығарылып, ол туралы хаттама
құрастырылады.
Тәркеленген мүлік анықтаушының шешімі бойынша жергілікті басқару
органдарға, осы мүлікті иеленушіге не оның туыстарына, оғаңосы мүлікті
сақтап ұстау міндеттерін түсіндіре тұра сақтауға берілу мүмкін. Қажетті
болғаң жағдайларда тыйым салыңғаңмүлік тәркіленуге тиіс.
Хаттамада айғақтарға, маманға және аудармашыға олардың құқықтары
түсіндірілгені туралы көрсетілу тиіс. Және аудармашы қатысқаң кезде,
аудармашының қолымен бекітілетін, көрінеу жалғаң аударма жасағаны үшін
қылмыстық жауаптылық туралы ескертілгені жайлы ақпарат көрсетілу тиіс.
Тәркеленген заттар мен құжаттар бойынша хаттамада олар қалай
тәркеленгені туралы, қайда және қаңдай жағдайларда тәркеленгені туралы
көрсетіледі.
Барлық тәркілеуге жататың затар мен құжаттар айғақтарға және басқа
тінтеуге қатысты тұлғаларға келтіріледі, хаттамада тізімі, саңы, өлшемі,
салмағы, жасалу материалы және басқа белгілері көрсетіліп жазылады.
Тәркеленген заттар мен құжаттар қажетті болғаң жағдайларда тәркеленген
жерде бұйып тийылады және мөрмен бекітіледі.
Анықталғаң құпиялы ұстаұ жерлер мен заттар қарастырылып фотоға
түсіріледі және хаттамада сипатталанады.
Үлкен көлемде заттарды, валютаны, және құңдылықтарды тәркелеп алу
кезде және оғаң тізім құрастыру жағдайларда тізім тінтеуге қатысқаң барлық
тұлғаларға танысу үшін келтіріледі, осы тұлғалардың қол қоюмен бекітіледі
және анықтаушымен қол қойылып хаттамаға қосылады. Хаттамаға фотопленка
негативтері және суреттері, киноленталар, бейне касеталар, диапозитивы,
жоспарлар мен схемалар қосылады.
Егер тінтеу кезінде тұлғалармен заттарды немесе құжаттарды жою іс
әрекеттері жасалса ол туралы және тінтеу кезінде тәртіпті бұзғаң тұлғалар
туралы хаттамада оларға келтірілген шараларымен ақпарат көрсетілу тиіс.
Хаттама тінтеуег қатысқаң тұлғалардың көзінше оқылады, оларға кейінен
хаттамаға сұрақтары, ескертулері барма анықталып хаттамада белгілену тиіс.
Бар ескертулер туралы хаттамада ақпарат көрсетіледі және олардың болмауы
туралы да ақпарат көрсетілу тиіс.
Хаттаамға тінтеу жүргізілген тұлға, айғақтар, осы тергеу ів
әрекеттердін басқа қатысушылары және анықтаушы қол қояды. Хаттаманың
көшірмесі тінтеу жасалғаң тұлғаға қолхат бойынша беріледі, ол болмағаң
жағдайда оның отбасы мүшелеріне, ал олар болмағаң жағдайда жергілікті
тұрғың үй басқармасының өкілдеріне.
Егер тінтеу мекеменін, ұйымның және кәсіпорынның ғимаратыңда жасалса
хаттаманың көшірмесі осы мекеменін, ұйымның және кәсіпорынның қызметшісіне
қолхат алынып беріледі.
Прокурордың санкциясысыз және ол туралы бөлек қаулы шығармай жеке бас
тінтеуі ұстап қалу кезінде және тінету жүргізілетін жерге келген немесе бұл
жерде болғаң тұлға іске манызы бар заттарды немесе құжаттардыжасырып
тұрғаныңа нақты негіздейтін ақпарат болғаң жағдайда жасалады.
Жеке бас тінтеуі кеден органның анықтаушымен бір жынысты айғақтар
қатысуымен жасалу мүмкін. Айғақтарға тінтеу жасауға тапсырма берунге жолм
берілмейді.
Жеке бас тінтеуге тінтеу өткізіліп жатқаң жерге келген депутатр,
қызмет бабы бойынша келген азаматтар (дәрігер, почтальон және тағыда басқа)
және дипломатиялық қол сұқпаушылыққа иеленген шетел азаматтар жатпайды.
Жеке бас тінтеу кезінде өзінін бабы бойынша барлық кийім заттары мен
жеке заттар қарастырылып ұқаланады.
Жеке бас тінтеу кезінді ерекше назарды қару жарақ және басқа
шабуншылық жасауға немесе өзіне қол салу үшін қолданылатың заттарға аудару
қажет.
Сезімгер тұлғаңы ұстап қалу және сұрау:
Сезімгер бұл:
а) қылмысты жасағаны үшін ұсталғаң тұлға;
б) кінә келтіруіне дейін, бұлтартпау шаралары қолданылғаң тұлға.
Сезімгер құқылы: оны ұстап қалу үшін негіз болғаң жағдайлар және оғаң
мәлім болғаң іс бойынша басқа жағдайлар бойынша өзінін айғақтарың беруге,
өтінім беруге; анықтауды жүзеге асыратыңы анықтаушының іс әрекеттерімен
шешімдеріне шағым жасауға.
Сезімгер қорғауды алуға құқылы. Бұл құқық сезімгер ұсталғаң немесе
оғаң бұлттартпау шаралары қолданылғаң кезден қорғаушының қатысуы арқылы
жүзеге асырылады.
Кеден органдары анықтау органдары ретінде қылмысты жасағанға сезімгер
тұлғаңы ұстап қалуға келесі негіздер бойынша ғаңа құқылы:
а) қылмысты жасағанның үстінде немесе оын жасағанның кейін ұсталса;
б) куәгерлер бүл тұлғаға қылмысты жасағаң тұлға деп нақты көрсетсе;
в) сезімгердін үстінде немесе оның кийімі және оның үйінде қылмыстың
іздері табылса.
Басқа адамды сезімгер ретінде танығаң жағдайларда оны ұстап қалу тек
қана ол қашуға ұмтылғаң және жеке басың анықтлмағаң жағдайларда мүмкін.
Барлық жағдайларда анықтаушы сезімгер тұлғаңы ұстап қалу туралы
хаттама құрастыру тиіс. Хаттама үш данада жасалады: бірінші қылмыстық іске
косылады, екінші ұсталғаң адамдарды ұстау мекемесіне жіберіледі, үшінші
ұстап қалуды жасағаң анықтау органыңда сақталады.
Ұстап қалу хаттамасыңда көрсетіледі: анықтаушыныңы лауазымы, атағы
және тегі; ұсталғаң тұлғаның тегі, аты және әкесінін аты және тұғаң күні,
айы, жылы; ұстап қалудың жағдайлары, негіздері, себептері, жылы, айы, күні,
сағаты; ұсталғаң адамның түсіндірмесі; хаттаманы жасау уақыты. Сонымен
қатар ұстауға қатысқаң адамдар қкөрсетіледі. Хаттама құрастырылғаң адаммен
және ұсталғанмен қол қойылып бекітіледі.
Ұстаудың мерзімі ағымы кеден ісі саласыңда жасалғаң қылмыстар бойынша,
бұл тұлғаны анықтау органына жеткізген кезден, ал егер оны ұстау кеден
органның қызметшісі жасағаң хаттамасы негізінде жасалса, нақты ұстап алғаң
кезден саналады.
Жасалғаң ұстап алу жөнінде тиісті органның басшысына не оның
орынбасарына мәлімденеді.
Жасалғаң ұстап алу жөнінде ұсталған адамның отбасысына хабарланады.
Шетел азаматың ұстап алу кезінде анықтау органның басшысы шұғыл түрде,
анықтауды занның тәртібімен орындалуын қадағалайтың прокурорға хабарлауға
міндетті.
Қылмысты жасау үшін сезімгер ұсталған тұлғалар және бұлтартпау
шаралары қолданылғаң тұлғалар құқылы:
а) ұстап алу кезден бастап құқық қорғаушыны келтіруге өтінім жасауға;
б) не бойынша сезімгер ретінде танылатыны туралы білу;
в) ұстап алудың құқықтық тәртіппен жасалғаны туралы прокурордаң
тексеру жүргізуге сұрау;
г) анықтаушының іс әрекеттеріне шағым жасау.
Кеден қылмыстарын істеді деп ұсталған сезікті тұлғаның ісі бойынша
кеден органдары анықтама органы ретінде 24сағат ішінде прокурорға жазбаша
хабарлама беру тиіс,ал прокурор хабарлама алғанан кейін 48сағат ішінде
тұлғаны ұстау немесе босату жөнінде санкция беруге міндетті.
Сезіктіден жауап алу немесе қамау шарасы оған кешіктірілмей
қолданылады,ал бұл мүмкін болмаған жағдайда ұсталғаннан кеін 24сағаттан
кешіктірілмеуі тиіс.
Жауап алудын алдында сезіктіге оның құқықтары түсіндірілуі
тиіс:қорғаушы алуға, оңы қамауға алу туралы мән-жайлар бойынша түсінктеме
беруге, істін басқа мән-жайлары бойынша сұрау беруге, дәлелдеме келтіруге,
прокурордың іс-әрекеттеріне және шешімдеріне шағым жасауға, жауап алу
хаттамасымен жеке танысуға, оған міндетті түрде енгізілетін толықтырулар
мен ескертулер енгізуді талап етуге, жауап беруден кейін оны өз қолымен
жазуға.
Сезіктіге қаңдай қылмысқа сезіктеніп отырғаңдығы туралы, оғаң
сезктінін құқықтары түсіндірлгені туралы хаттамада көрсетілуі тиіс
Сезіктіге қылмыстық жауаптылық туралы және жауап беруден бас тарту
туралы немесе жалғаң жауап бергені туралы түсіндірілмейді.
Жауап алудың басында анықтаушы сезіктіге оны ұстап, қамауға алу
негізіндегі мән-жайлар бойынша көрсетулер беруді ұсынады, қажет болған
жағдайда сұрақ қояды.
Сезіктіден жауап алу түнгі уақытта өткізілмейді, тек кейінге қалдыруға
болмайтың жағдайларды қоспағанда.
Жауап алу хаттамасы толтырылады, онда жауап алудың орны, уақыты, оның
басталуы мен аяқталу уақыты, анықтаушының, сезіктінің тұлғасы туралы
мәлімет, соның ішінде тегі, аты, әкесінін аты, туған жері, күні,
азаматтығы, ұлты, білімі, отбасы жағдайы, жұмыс орны, лауазымы, тұрғылықты
жері, соттылығы, және басқа да іскке манызы бар жағдайлар туралы мәлімет.
Сезіктіден жауап алғанан кейін хаттама сізіктінің оқуы үшін оған
беріледі немнсе оның сұрауы бойынша анықтаушымен оқылады.Егерде сезіктіде
хаттамаға толықтырулар мен ескертулер болса олар міндетті түрде
енгізіледі..
Сезікті хаттаманы оқығаннан кейін оны сезікті өзі немесе анықтаушы
оған оқығаны туралы хаттамаға енгізіледі.Егер хаттама бірнеше парақта болса
сезікті әр параққа қол қояды.Барлық толықтырулар мен ескертулер сезіктінің
және анықтаушының қолымен айқындалады.Сезікті хаттаманың соңындағы өзінің
қолымен хаттама оның берген жауабымен сәйкес екенін айқындайды.Жауап
алғаннан кейін сезіктінің сұрауы бойынша жауапты өз қолымен жазуға
мүмкіндік беріледі. Бұл жағдайда жауапқа анықтаушы мен сезікті қол қояды.
Анықтаушы жауаппен танысқаннан кейін сезіктіге қосымша сұрақ қоюы
мүмкін. Бұл сұрақ пен жауап хаттамаға жазылады..
Сараптама (сараптама тергеу әрекеттерінің кейінге қалдырымайтынына
жатпайды, бірақ біздің жұмыста біз анықтаманың екі қалпын да
қамтимыз).Нашақорлық туралы істер бойынша сараптама міндетті. Сараптама
тек анықтама кезінде ғылыми, техникалық, мәдениет салаларындағы білім керек
кезінде тағайындалады.Сараптаманы анықтаманы жүргізетін тұлғаның
тағайындаған сарапшылары мен мамандары жүргізеді.
Маман ретінде осы саладағы білімі бар әрбір тұлға қорытынды беру үшін
шақырылуы мүмкін.
Анықтаушы сезіктіден және айыпталушыдан тергеу барысында қажетті
сараптама жасау үшін жазу үлгілерін басқа да үлгілерді алуға құқылы, ол
туралы анықтама органының бастығымен айқындалған үлгілер алу туралы қаулы
толтырылады.
Үлгі алу туралы анықтаушы хаттама толтырады,ол оның қолымен
айқындалады, сонымен қатар куәгерлер,сезікті,айыпталушы және де тергеу
әрекетіне қатысушылар.
Сараптама жүргізудін керектігін анықтап анықтаушы анықтау органынын
бастығынын қолымен айқындалған қаулы шығарады.
Қаулыда көрсетіледі:сараптама тағайндаудын негізі,сараптама
өткізілетін мекемнің аты;эксперттін алдына қойылған сұрақтар берілген
материалдар көрсетіледі.
Соттық экспертизалар өткізіледі;кедендік лабораториялармен АТК ҚР,ҚР
әділет министірлігінің соттық сароаптама мекемелерімен,ҚР денсаулық сақтау
Министірлігінің мекемелерімен ІІМ ҚРсараптамалық бөлімшелерімен және
басқада осыған сәйкес сараптама мекемелерімен.
Сараптама ісі алынғанан кейін анықтаушы сарапшыға өзінің қаулысы мен
материалдалрын жібереді.
Егерде сараптама сараптама мекемесінен тыс жерде жасалған
болса,анықтаушы экспертиза тағайындау туралы қаулы шығарғанан кейін
сараптама жасаған тұлғаны өзіне шақыртып,оның тұлғасын,айыптыға немесе
сезіктіге қатыстылығын анықтайды және оған жалған қортынды бергені үшін
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертіледі.[4]
Анықтау іс жүргізуіндегі қылмыстық іс бойынша қорғаушының
қатысуыҚорғаушы қылмыстық іске айыптау басталғанан бастап
жіберіледі,қылмысты жасады деп сезіктелген тұлғаны ұстағанда оған
–хаттаманы оқығанан немесе қамауға алу түріндегі шара қолданылғанан
кейін,бірақ нақты ұсталғанан 24сағат аспауы тиіс.
Егерде осы уақыт ішінде сезікті тандаған қорғаушының келуі мүмкін
болмаса,анықтаушы тұлға оған қорғаушыны заңдық кеңес арқылы тағайндау тиіс.
Анықтамалық іс жүргізуде қорғаушының қатысуы міндетті:кәмілетке
толмағандар,сақау,саңырау,соқыр жәнеде іс жүргізу тілін білмейтін басқа да
өз құқықтарын жүзеге асыра алмайтын тұлғалардын ісі бойынша.Сезіктінің
қорғаушы алуға құқығын анықтаушы оған ұстау хаттамасын көрсеткен және
қамауға алу шарасын қолдану кезінде түсіндіреді.Бұл туралы анықтаушы
сәйкес хаттамада көрсетеді.Хаттамада сезіктінің қорғаушының қатысуы туралы
сұраулар мен арыздары көрсетіледі.
Ұмытпау қажет егер айыпталушы саңырау, сақау болмаса ол қорғаушы
алудан бас тартуға ,өз құқығын өзі қорғауға құқылы.Егер ол қорғаушыны талап
етсе онда ол көрсеткен тұлға қорғаушы ретінде шақырылуы тиіс.Бұндай
қорғаушының келуі мүмкін болмаса (мысалы, ол басқа іс жүргізуге қатысып
жатса – ауырса,демалыста)онда қорғаушы шақыру жергілікті қорғаушылар
коллегиясы арқылы жүргізіледі.Заң кеңесінің меңгерушісі немесе қорғаушылар
коллегиясының президиумы қорғаушы беруге міндетті.
Іске жіберілгеннен бастап қорғаушы құқылы: сезіктіден не
айыпталушыдан жауап алуға қатысуға, сонымен қатар басқа да тергеу
әрекетіне, қамауға алу хаттамасымен және айыпталушы ретінде ұстау
қаулысымен, ал анықтама аяқталғаннан кейін – барлық материалдармен,одан
керекті үзінділер жазып алуға, дәлелдемелер келтіруге, алып тастаулар
бенруге, анықтама жүргізген тұлғаның ісіне, шешіміне шағымдануға.
Іске жіберілгеннен бастап қорғаушы сезіктімен не айыпталушымен уақыты
шектелмеген кездесулер өткізуге құқылы.
Қорғаушы тергеу әрекеттеріне қатысушыларға сұрақ қоюға,хаттамадағы іс
әрекеттердің дұрыс еместігі туралы ескертулер жасауға құқылы..
Қорғаушы айыпталушыны не сезіктіні қорғаудан бас тартуға құқығы
жоқ.[5]
Анықтама органдарымен тұлғаны айыпталушы ретінде келтіру және
сұрау.Кеден органдары анықтама органы ретінде тек ҚК ҚР 214 бабы бойынша
ғана айыпталушы ретінде тартуға (Кедендік төлемдер және жинақтардан
жалтару), себебі осы қылмыстар бойынша алдын – ала тергеу өткізу міндетті
емес, тергеу анықтама ретінде.
КР ҚК 209бабында көрсетілген қылмыстар бойынша алдын-ала тергеу
міндетті,кедендік органдар тұлғаны айыпталушы ретінде тартуға құқығы
жоқ,ондай өкілеттік тергеушінің қолында.
Кедкн органынын анықтаушысы өзінің іс жүргізуіндегі қылмыстық іс
бойынша жеткілікті дәлелдемелер болуына байланысты белгілі бір тұлғаға
қылмыскер ретінде ҚР ҚК 214бабы бойынша (Кедендік төлемдерден жалтару)
қылмыстық жауаптылыққа тартады.
Анықтаушы тұлғаны айыпталушы ретінде ҚР ҚК 214бабы бойынша қылмыстың
оқиғасы анықталғанан кейін тартады,көрсетілген қылмыс бойынша айыпты тұлға
туралы фактілік мәліметтер алу,оның қылмыстық жауаптылығын жоққа шығаратын
мән-жайлардын болмауы.
ҚР ҚК 214 бабы бойынша қылмыс жасады деп айыптау үшін дәлелдемелердің
жеткілікті болғаннан кейін анықтаушы тұлғаны айыпталушы ретінде тартылуы
туралы қаулы шығарады.Бұл қаулы кеден органынын бастығымен немесе
орынбасарымен бектіледі.
Жоғарғы қаулы шыққанан кейін айыпталудын іс жүргізілуі басталады.
Айып тағу айыпталушы ретінде тарту қаулысы шыққаннан кейін екі күннен
кешіктірілмей, ал әкелу болған жағдайда - әкелген күні.
Айып мындай жағдайда екі күнде тағылуы мүмкін: егер оның тұрған жері
белгісіз болса, не ол кеден анықтаушысының шақыруына келмеген болса.
Анықтаушы айыпталушының тұлғасын анықтағасын оған айыпталушы ретінде
және айыптау негізін түсіндереді. Осы іс- әрекеттердің орындалуы айыпталушы
ретінде тарту туралы уақыты көрсетілген қаулыда айыпалушы мен
анықтаушының қолымен айқындалады.
Егер де айыпталушы қол қоюдан бас тартса анықтаушы айыпты ретінде
тарту туралы қаулысы оған оқылғандығы туралы көрсетеді. Кеден органының
анықтаушысы айыпталушыға оның құқықтарын түсіндіруге міндетті, бұл туралы
айыптаушы ретінде тарту туралы қаулысында көрсетеді, айыпталушы өз қолымен
айқындайды.
Кеден төлемінен бас тартты деп айып тағылған тұлға қорғаушы алуға
құқылы. Ол құқылы: ол өзінің не үшін айыпталып отырғанын, айыпқа
түсініктеме беруге; дәлелдер келтіруге; сұрау беруге;сотта қамаудың
заңдылығына арыздануға; тергеу әрекетінің хаттамасымен танысуға; сонымен
қатар сотқа кеткен материалдармен; ал алдын – ала тергеу аяқталғаннан кейін
– барлық материалдардан көлемі шексіз үзінділер жазып алуға; қорғаушыға
алуға; қамауға алу туралы сот қарап жатқан шағымдарды қарауға қатысуға;
бірінші сатыдағы сотқа қатысуға; прокурорды не судьяны алып тастауды талап
етуге; заңға қайшы келмейтін барлық әрекеттермен өзінің қызығушылығын
қорғауға құқылы.
Қамаудағы айыпталушы қорғаушымен кездесуге сондай – ақ туыстарымен
кездесуге , хат алысуға құқылы.
ҚР ҚІЖК 217 бабы айыпталушыдан жауап алудың тәртібін көрсеткен.Кеден
органының анықтаушысы оған айып тағылған кезден бастап жауап алуға
міндетті. Айыпталушыдан жауап алу түнгі уақытта жүргізілуге болмайды, тек
күтпейтін жағдайларда.
Айыпталушыдан жауап алу анықтау өткен жерде жүргізіледі. Анықтаушы
жауап алуды айыпталушының тұрғылықты жерінде өткізуге құқылы.
Бір іс бойынша шақырылған айыпталушылар бөлек жауап береді, анықтаушы
олардың кездеспеуіне шара қолданады. Жауап алудың басында анықтаушы
айыпталушыдан кінәсін мойындай ма деп сұрау керек, содан кейін одан айыптау
туралы көрсетулер беруді ұсынады.Анықтаушы айыпталушының жауапбын тыңдайды
керек кезде қосымша сұрақ қояды.
Кеден органының анықтаушысы айыпталушының әр жауабына хаттама
толтырады. Онда айыпталушының тұлғасы , аты, әкесінің аты, туған жері,
жылы, азаматтығы, ұлты, білімі, отбасы жағдайы, жұмыс орны лауазымы,
тұрғылықты жері, соттылығы және де басқа іске байланысты мәлімет.
Айыпталушының көрсетулері бірінші жақта жазылады және сөзбе – сөз
жазылады. ; керек кезде айыпталушыға қойылған сұрақтармен жауаптар
жазылады. Жауап аяқталғаннан кейін хаттама айыпталушыға оқуға беріледі не
оның сұрауымен анықтаушы оқиды. Айыпталушы хаттамаға толықтырулармен
ескертулер енгізуге құқылы. Олар міндетті түрде хаттамаға кіру керек.
Хаттама оқылғаннан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Кеден органдары анықтау органдары ретінде.
Қазіргі кездегі ҚР кеден органдарының құқық қорғау қызметі және онын дамуы
переспективалары.
Қазақстан Республикасынын кеден органдарынын анықтауды жүргізуі.
2. Кеден органдарының тауарлар және көлік құралдарың контрабандасына
қарсы күрес жүргізуі.
1. Контрабанда ұғымы және негізгі белгілері.
2. Контрабанданың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы.
2.3 Тауар мен көлік құралдарының контрабандасына
күрес жүргізуде кедендік органдарының орңы.
Қорытынды
Библиография
Кіріспе
Қазақстанның саяси және әлеуметтік-экономикалық өмірінде жасалғаң
үлкен өзгерістер еліміздін көптеген салалар қызметтеріне өзгертулерді
енгізді.
Бұл салалардың бірі ол біздін еліміздін сыртқыэкономикалақ қызметі,
оғаң жолаушы және жетекші болған кедендік іс және кедендік саясат. Олар
экономикалық жанартулар басталғалы, өзгеше сапалы, аса күрделі манызға ие
болып, жана экономикалақ қатынастар мен байланыстады реттеу тәсілі болды.
Нарықтық экономикаға жол алғаннан еліміздегі экономикалық
қатынастардың прогрессивтік жағдайлар мен тенденцияларың және әлемдік
өркениетті кедендік-құқықтық тәжіребені, оған тиісті Қазақсатндық заңнаманы
есепке алатың жана, демократиялық кедендік іс тұжырымдамасы пайда болып
іске асырылуда.
Өзінін құрамында әр денгейдегі мемлекеттік билік органдардың
нормативтік құықтық актілерін қамтыйтын, кедендік заңнама Қазақстандық
заңнама жүйесінде ен кен блогы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Кеден кодексінін 1 бабына сәйкес ҚР кедендік
іс мелекеттік шекарадан тауарлар мен көлік құралдарың өткізілуінін,
кедендік төлемдер мен баждардың өндірілуінін, кедендік рәсімдеу, кедендік
бақылау және кедендік саясатты жүзеге асырудың басқа құралдарының, сондай-
ақ ҚР кедендік органдарынын ұйымдастыру құқықтық негіздерінін тәртібі мен
ережелерін анықтайды.
Тақырыптың актуалдығы – контрабанда әлемнін барлық елдерінде ен
қауыпты қылмыстық қызметтін бірі болып табылатыны. Контрабанда басқа
көптеген қылмыстармен байланысты. Наша және есірткі заттарды тарату,
ланкестік және адам өлтіру, серек жануарларды өлтірі және басқа қылмыстар
контрабанданың салдарлары не оның себептері болу мүмкін.
Байыпты проблемалардың бірі - болып заңсыз қару айналымына қарсы
күресті ұйымдастыру, оғаң берекелі жер бұл басылмай тұрғаң соғыс
конфликтілерімен мемлекетте қалыптасып жатқаң криминалдық жағдай болып
табылады.
Қазақстандық кеденшілері жылда бірнеше жүз рет (онын ішінде аса ірі
көлемдерде де) шекарадан қару жарақпен, оқ-дәрілерді заңсыз өткізілуін
тоқтатуда.
ҚР кедендік огандары кедендік іс бойынша мәселелерді шешу барысыңда
басқа құқық қорғау органдарымен, мемлекеттік органдармен, ұйым,
кәсіпорындар және азаматтармен бірлесіп іс әрекетін жүзеге асырады.
Елеміздін әлеуметтік-экономикалык саласыңда болы жатқаң өзгерістер
кедендік іске жанартулар енгізді, жеке айтсақ контрабандаға қарсы күрес
жүргізуіне де.
Бұл диломдық жұмыстын мақсаты - тауарлар мен көлік құралдар
контрабандасына күрес жүргізуде ҚР кедендік органдардың орнын зерттеу.
Жұмыстың құрылымы – кіріспе, екі тарау және қорытынды.
Бірінші тарауда кеден органдарынын аанықтау органдары ретінде манызы
және ҚР басқа құқық қорғау органдарынын жүйесіндегі орны қарастылады.
Екінші тарау контабанданы және оған күрес жүргізу мәселелерін
қарастырады.
Осы жұмыста Алипбеков А, Сарсембаев М.А., Киреев А.П., Холопов А.В.,
Рогов И.И., Покровская В.В., Ершов А.Д. сияқты авторлардың енбектері мен
ғылыми монографялары пайдаланып жұмсалды. Сондай-ақ жұмысты орындау
барысында кеден органдарынын контрабандаға қарсы күрес жүргізу қызметін
реттейттін заңдар мен заң манызды актілер қолданды.
1. Келен органдары анықтау органдары ретінде.
Қәзіргі кездегі ҚР кеден органдарының құқық
қорғау қызметі және оның даму переспективалары.
2002-2004 жылдар аралығында кеден органдары анықтау органы ретінде
атқарған қызметі былай сипаталаңған: жалпы 1234 қылмыстық іс қозғалған
(бұл көрсеткіш жыл сайын өсуде ) және ҚР Қ-нің 209 бабы бойынша
(экономикалық контробанда ) және ҚР ҚК-нің 214 бабы бойынша ( кедендік
бажды және төлемдерді төлеуден жалтару ) қылмыстын жалпы санына 22% пайыз
құрайды, ол бюджетке 55 милион тенге табысты әкелді.
Кедендік істе қылмыстар мен құқық бұзушылықтар, едәуір көпшілігі жеке
тұлғалардын мемлекет шекарасынаң автокөлікті кіргізгенде немесе шығарғаңда
жасалады. Салтшылдылық бойынша құңды валютаның заңсыз айналымнын көрсеткіші
жоғары.
Экспорттін импорттан басымдылығына қарамастан, импортта кедендік
қылмыстардың саны мен сапа көрсеткіштері экспорт операцияларда жасалатың
қылмыстар көрсеткіштерінен әлденеше рет жоғары, бұл экспортті
ымрашылыңдыру, ал экспотті реттеу шараларың катандатылуымен түсіндіріледі.
Импорт бойынша негізгі позицияларды тағамдық азықтар, алкогольдық
өнім мен автокөлік орың алады. Қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың басын
көпшілігі осы тауар тобына қатысты. Ұсынылғаң айыптық санкциялардың соммасы
мен тәркіленген тауардың көлемі бойынша бірінші орыңды алкогольдық өнім
алады.
Байыпты проблемалардың бірі - болып заңсыз қару айналымына қарсы
күресті ұйымдастыру, оғаң берекелі жер бұл басылмай тұрғаң соғыс
конфликтілерімен мемлекетте қалыптасып жатқаң криминалдық жағдай болып
табылады.
Қазақстандық кеденшілері жылда бірнеше жүз рет шекарадан қару
жарақпен, оқ-дәрілерді заңсыз өткізілуін тоқтатуда.
ҚР кедендік огандары кедендік іс бойынша мәселелерді шешу барысыңда
басқа құқық қорғау органдарымен, мемлекеттік органдармен, ұйым,
кәсіпорындар және азаматтармен бірлесіп іс әрекетін жүзеге асырады.
Мемлекеттік органдармен оның лауазымды тұлғалары ҚР кедендік
органдарының өзіне жүктелген мақсаттарың жүзеге асыру кезінде көмектесуі
және оларға тиімді жағдай жасауға міндетті.
ҚР ІІМ, ҰҚК және басқа да мемлекеттік органдармен бірлесіп заңсыз
жолмен ҚР-на қару жарақ, есірткі, валюта және мәдени құңдылықтарды
шығарумен кіргізуді анықтап тоқтатуды, бұл қылмыстарды жасаудың
себептерімен салдарың анықтап, қылмыстың алдың алу, ашу және тергеу жүргізу
әрекетін бірлесіп атқарғаңы жөн. Сонымен қатар органдар мен ұйымдар өз
қызмет бабына сай кәзіргі заңнамаға және мекемеаралық норматвтік актілерге
сәйкес бірлесіп жұмыс атқаруын дайыңдауға тиісті.
Бірлесіп әрекет жасауның негізгі принциптері мыналар болуы тиіс:
- заңды қатаң түрде сақтау,
- қызметтік мәлеметтерді сақтау жөнінде жоғары жауапкершілік
- шашаңдық және ішкі істер органдары, қауіпсіздік комитеті мен кеден
огандарынын күші мен құралдарың кешенді пайдалануы.
Кәзіргі кезде бірлесіп әрекет жасау келесі бағыттарда дамуда:
- анализ негізінде оперативтік жағдайды істеу және сол саладағы
қылмыстың алдың алу, ашу және тергеу жүргізуде бірлесіп шара өткізу
- ішкі нарық түсімдерінін заңсыз каналдар мен қайнар көздері туралы
ақпаратпен алмасу, сонымен қатар шетелге шығарылу мүмкін қару жарақ,
есірткі заттар, валюта, мәдени құңдылықтар және шикі заттар
рессурстары, кәсіптік бұйымдар мен халық тұтынатың тауарлардың ірі
партиясы
- ҚР мелекеттік шекарасыныа контрабанда заттарың өткізетін адамдарды
анықтау, бұл қылмыстық әрекеттерді құжаттандыруды бірлесіп жүргізу
- ғылыми зерттеу мен кадрларды дайыңдауда бр біріне көмектесу
- жұмыс барысыңдағы кездесулер мен кенес өткізу, жасалғаң жұмыстың
қорытындысың жинақтап қорытыңдылау және бірлесіп іс әрекет жасауң
жетілдіруге бағыттылғаң ұсыныстарды дайыңдау.
ҚР ІІМ және оның бөлімшелері есірткің заттарды пайдаланушы мен сатушылар
ортасыңда, валюта және мәден құңдылықтарды алы-сатарлар арасыңда және шетел
азаматтары қызмет ету өрісінде, сонымен қатар экспорт-импорт операцияларың
жүзеге асыратың ұйымдар мен кәсіпорыңдар өрісінде жедел-іздестіру және өзге
де шарларды өткізуде; бұл өрістегі қылмыстарды анықтауға, бұлтартпауға,
ашуға және тергеуге қатысу; контрабанда бойынша ұсталғаң мәден
құңдылықтардың есебін жүргізуді сонымен қатар аймақаралық қарымқатынасы бар
есірткі заттарды өткізушілердін есебін жүргізеді.
Органдар ҰҚК мен кеден мекемелерін контрабандалық мәмілелерді, заңсыз
сыртқы экономикалық операциялар мен оларды дайыңдау және өткізуге қатысқаң
сезікті тұлғалар туралы; ішкі нарықта шетел есірткі заттарының заңсыз
айналымы туралы; сыртқы экономикалақ қатынасқа қатысатың және контрабандаға
қатысты сезіктілердің жағынаң мемлекеттік қауыпсіздігінін қызығушылығына
қарсы келетін аса ауыр мемлекеттік қылмыстардың немесе іс әрекеттердін
дайындалуы не жасалу белгілерін анықталғаны туралы; мемлекеттік шекарадан
шығаруға, кіргізуге және транзитпен өткізуге тийім салыңғаң заттарды
мемлекеттік шекарадан өткізуге бағытталғаң фактілер, нысан және әдістері
туралы; мұражайдаң жеке коллекциялардаң, шіркеуден мәдени құңдылықтарды
ұрлау туралы хабарлайды, ұрлаңғанның толық сүреттеу мен фотографиясфң
ұсынады.
ҰҚК ішкі істер органдарының сұрау бойынша нашаның ҚР түсуі туарлы,
контрабанда фактілері туралы, осы қылмыстар бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тартылатың тұлғалардың байланыстары туралы ақпараттап жедел іздестіру
объектілері бойынша бақылауды нығайтуды көмектеседі.
Кедендік органдар ішкі істер органдар қызметшілеріне тауарларды
шығару, алып кіру туралы материалдарды танысу үшін келтіреді, бірлесіп
жүргізілетін жедел-іздестіру іс-шараларға жүргізеді. Шығаруға немесе
кіргізуге тыйым салыңғаң заттарды ұстап қалу фактілері туралы, наша өткізу
үшін ұсталғаң адамдар туралы, кедендік бақылау кезінде мәлім болғаң ҚР
аумағыңда қаруды, нашаны сату каналдары мен оларды тасымалдау кезінде
қолданылатың әдістер туралы ҰҚК және ІІМ органдарың хабарландырады.
Бұл саладағы қылмыстар бойынша алдын алу, анықтау және тергеу іс-
шараларың іске асырғаң кезде кедендік органдармен ҰҚК және ІІМ органдардың
бірлескен жұмыстары бірлескен жоспарларға негізделенген. Бұл салада
ұйымдастырылғаң қылмыстыққа қарсы күрес жүргізу бойынша, нақты мәселелерді
шешу барысында арақатынастардың координациясың, арнайы құрастырылатың
бірлескен іскерлік топтар жүргізеді.
Кедендік құқық бұзышылықтар саласыңда жақсы
перспективаларды шетел кедендік органдармен қарымқатынасардың дамуы
көрсетеді.
2000 жылы ҚР кедендік комитеттін шетел құқық қорғау органдармен
бірлесіп жүргізілген 25 бақылаңғаң жеткізілім жасалғаң, олардың нәтижесінде
2532,97 кл. наша құралдары тәркеленді.
Кеден Агенттігі (кәзір Қаржы министірлігінін КК) төрағасының
бастамасы По инициативе Председателя Агентства таможенного контроля (ныне
ТК при Минфине) Астана қ. 2004 ж. 30-31 наурызда ТМД елдерінін кедендік
қызмет органдарының ішкі қаупсіздік бөлімшелерінін және кедендік іс
саласында қылмыстар мен бұзышылықтарға қарсы күрес көрсету бөлімшелерінін
басшылардың қатысуымен тәжіребелік шешімдерді жасау саласында
қарымқатынастарды нығайту үшін, ақпаратты алмастыру сұрақтары қарастыру
үшін кенестік жүргізілген. Бұл кенестікке Ресей Федерациясының, Узбекистан
Республикасының, Кыргызстан Республикасының, Азербайджан Республикасының,
Украина Республикасының, Таджикистан Республикасының кедендік қызмет
органдарының өкілдері қатысқаң. ТМД елдерінін кедендік қызмет органдарының
ішкі қаупсіздік бөлімшелерінін және кедендік іс саласында қылмыстар мен
бұзышылықтарға қарсы күрес көрсету бөлімшелерінін басшылардың қатысуымен
тәжіребелік шешімдерді жасау саласында қарымқатынастарды нығайту үшін,
ақпаратты алмастыру сұрақтары қарастырылғаң.
ТМД елдерінін кедендік органдарының өкілдері сөйлегенннен кейін және
тиіс сұрақтарды қарастырып талқылаңғаннан кейін кенестіктін қатысушылары ҚР
КК ІҚБ осындай бастамасың мақтап оны негізге салудың жолына тұру қажет
екенін таныды. Ланкесттік әрекеттер мен жарылғыш заттарды өткізуге, наша
контрабандасына байланысты айнала және ТМД елдерінде әсіресе қалыптасқаң
жағдайда бұл кенестікте қарастырылғаң сұрақтар актуалды екенін белгіленді
және ішкі қауыпсіздік бөлімшелерінін қызметшілері мен кедендік қызмет
саласында қылмыстар мен бұзышылықтарға қарсы күрес жүргізу бөлімшілерінін
қызметшілері жедел обстановкасы жайлы ақпаратқа ие болып, оғаң байланысты
бірлесіп, ТМД елдеріннін мемлекеттік шекараларыңда құқықтық тәртіпті
қамтамасыз ететін адекватты іс-шаралар қолдану. Осы мәселелерді адал
орындау үшін осындай бірлесіп жұмыс істеу қажет (кенестік өткізу, жұмыс
топтарың құрастыру), ақпаратты алмастыру саласында бірлесіп жұмыс істеу
(жедел жұмыстармен қатар статистикалық жұмыстар) және анықталғаң кедендік
органдардың бөлімшілерінін бірлесіп істейтін жана жолдарың іздестіру.
Сонымен қатар ТМД елдерінін аталаңған қызметтердін басшылары арасында
кедендік органдардың қызметі бойынша және олардың жедел-іздестіру қызметі
бойынша тәжіребені алмастыруды негіздейтін келісім жасалды.
ҚР кеден органдарынын анықтауды жүргізуі.
ҚР ҚІЖК 65 б. 2 т. сәйкес контрабанда және кедендік төлемдерден
жалтару істері бойынша кеден органдары анықтау органдары болып табылады,
сондайақ ҚР Кеден кодексінін 242 б. бойынша қылмыстың белгілері болғаң
жағдайларда, кеден органдары қылмыстық іс жүргізу зандарың басшылыққа алып
кеден органдарының анықтауна берілген істер бойынша қылмыстық іс қозғап,
қылмыстың іздерін белгілеу және бекіту мақсатында, оларды жасаған
тұлғаларды анықтау үшін қажетті тергеу іс әрекеттерін жасайды.
Қылмыстық іс қозғау – бұл қылмыстық іс жүргізудін дербес сатысы.
Қылмыстық іс қозғаудың себептері мен негіздерін айыру қажет.
Қылмыстық іс қозғаудың себептері:
1) азаматтарадың арызы;
2) өз кінәсін біліп келу;
3) мемлекеттік орган лауазымды тұлғасының немесе ұйындың басқару
функцияларың жүзеге асыратың тұлғаның мәліметі бойынша;
4) бұқаралық ақпарат құралдарында хабарлау;
5) қылмыстық істі қозғауға өкіліттілігі бар органдардығ лауазымды
адамдардың қылымысқа тікелей көз жеткізу.
Қылмыстық істі қозғау негізін айтатың болсақ бұл қылмыстық құрамның
барлық белгілерін қамтыйтын және нақты қылмыс болып ҚР Қылмыстық кодексте
көрсетілген іс әрекеттер жасалуы.
Кеден органы анықтау органы ретінде кедендік салада жасалғаң,
қылмыстың белгілерін қамтыйтың іс әрекет жасалғаң кезде қылмыстық істі
қозғайды.
Анықтаушымен шығарылып, анықтау органның басшысымен бекітілетін
қылмыстық іс қозғау туралы қаулыда оны шығару уақыты мен орны, оны шығарған
тұлғаның лауазымы, атағыжәне тегі, қылмыстық істі қозғау себебі мен негізі
және қылмыстық занның бабы көрсетіледі
Кеден органның басшысы анықтау органы ретінде істі қозғап және оны
өзінін өндірісіне қабалдау немесе анықтауды бір немесе бірнеше анықтаушыға
тапсыруға мүмкін, ол туралы қылмыстық істі қозғау қаулысында мәлімдейді.
Анықтауды жүргізуге тапсырма берілген анықтаушы, істі өзінін
өндірісіне қабылдау туралы қаулы шығарады.
Қылмыстық істі қозғау туралы қаулының көшірмесі шұғыл түрде прокурорға
жіберіледі.
Кеден органдары анықтау органдары бола тұра кеден ісі саласында
жасалғаң немесе дайындалып жатқаң қылмыстар туралы арыздар мен
хабарламаларды қабылдау тиіс.
Аузша жасалғаң арыз хаттамаға енгізіледі. Бұл хаттамаға арыз келтірген
адам мен оны қабылдағаң кеден органның лауазымды тұлғасы қол қояды.
Жазбаша арыз оны келтіретін адаммен қол қойылып бекітілу тиіс. Қажет
болғаң жағдайларда жазбаша арыз келтірген тұлға, арызда көрсетілген мән-
жайларды талқылау үшін шақырылып алыну мүмкін. Бұл кезде аузша арыз берген
кезде сияқты хаттама жасалады.
Арыз келтірушіге жалғаң ақпарат беру үшін қылмыстық жауаптылық туралы
ескертілу тиіс және ол жасалғаны туралы хаттамаға жазу енгізіледі, хаттама
арыз берушінін қолымеен бекітіледі.
Мекемелер, ұйымдар, кәсіпорындар мен лауазымды тұлғалардың
хабарламалары жазбаша нысанда жасалу тиіс.
Қабылдаңғаң арздар, хабарламалар және өзге нысандар “материал” түрінде
ресімделенеді. Қылмыстар туралы хабарламалар жалпы есеп журналда тіркелуіне
қарамастаң бұл әлі қылмыстық іс болып есептелмейді. Материал бойынша
тексеру жүргізіледі. Оның нәтижесі туралы кедендік органның басшысына
хабарланады және ол қылмыстық істі қозғау туралы шешім қабылдайды. Тексеру
кезінде қылымстың белгілері анықталмаса кеден органы қылмыстық істі
қозғаудаң бас тартады.
Келіп түскен, қылмыс жасалғаңы туралы немесе қылмыс дайындалып жатқаны
туралы арыз және хабарлама бойынша, шешім арыз келіптүскен күннен үш күн
мерзімге дейін, ал ерекше кездерде он күн мерзімге дейін шығарылады.
Қылмыстық істі қозғаудаң бас тарту туралы негізді қаулы шығарылыды
және ол бойынша арызды келтірген кәсіпорындарға, мекемелерге, ұйымдарға
хабарланады және бұл қаулыға шағымдану тәртібі түсіндіріледі.
Егер арыздар мен хабарландыруларда қамтылғаң мәліметтерде кеден
органдары тергеу жүргізетін қылмыстар тізімінен тыс қылмыстар белгілері
көрсетілсе бұл арыздар соттылығы, тергеу бағыныштылығы және ведомтсволық
бағыныштылығы бойынша жіберіледі. Бұл кезде тергеу әрекеттерді жасамай,
жасалғаң мекенді қорғау, қылмыстың іздерін сақтап қалу мен бекіту және
басқа қажетті іс-шаралар жасалу тиіс.
Қозғалғаң қылмыстық істер бойынша кеден органдары қылмыстық іс жүргізу
зандарына негізделініп шұғыл сипаттағы, қылмыстың ізін анықтау мен
бекітуге арналғаң тергеу іс-әрекеттерін жасайды.[1]
Щұғыл тергеу с-әрекеттерінін өндірісі. Қылмыстың кез келген
сатысында, сондайақ анықтау кезінде айыпталушының кінәлігін, қылмс оқиғасың
және басқа жағдайларды дәлелдеу қажет. Бұл дәлелдемелерді жинақтау арқылы
жасалады, жеке айтсақ – заңда көрсетілген тәртіппен тергеу іс-әрекеттерді
жасау арқылы.
Жоғарғыда айтылып кеткендей міндетті түрде алдынала тергеу
жүргізілетін істер бойынша кеден органдары шұғыл тергеу іс-әрекеттерді
жасайды. Әрине, олардың тізімі тергеу с-әрекеттердін тізімінен қысқа болып
табылады. Бұл қарау, тінту, алып қою, куәландыру жасау, сезімгерлерді ұстау
және сұрау, жәбірленушілер мен куәгерлерді сұрау. [2]
Осы тергеуіс-әрекеттердін біртүрлі процессуалдық ерекшеліктерін
қарастырайық.
Қылмыстың іздерін және басқа дәлелдемелерді анықтау үшін, оқиғаның
жағдайларың орналастыру үшін және іске манызды басқа жағдайларды анықтау
үшін қозғалғаң қылмыстық іс бойынша қылмыс жасалғаң орынның, елді
мекенінін, ғимараттың, заттар мен құжаттардың қарауың жүзеге асырады.
Әрине кеден органынң анықтаушына сақтау заттарың қараудың тәсілдерін
жаттығу қажет ( контрабандалық тауарды сақтау орындары және т.б., ).
Кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларда, (және ол жалпы ережелерден
жалғыз ерекшелік болып табылады), қарау қылмыстық іс қозғалғаңға дейін
жасалу мумкін. Бұл жағдайларда, істі қозғауға негіз пайда болса, қылмыстық
іс қарау аяқталғанның кейін кешіктірілмей қозғалу тиіс.
Анықтаушы қылмыс жасалғаң орыңға келгенше дейін оның қорғауың
қамтамасыз ету тиіс, ал келгеннен кейін қылмыс жасалғаннаң кейін орнында
қаңдай өзгерістер жасалғаның анықтауға міндетті.
Егер қылмыстың орнына анықтаушымен қатар тергеуші келсе қараудың
барысың тергеуші басшылыққа алады.
Қарау, қарау нәтижесі мен фактін куәландыратың айғақтар көзінше
жасалады.
Анықтаушы қарауға қатысуға сезімгерді, куәгерлерді және тиісті
мамандарды тартуға құқылы. Бұл кезде сезімгер тұлғаға анықтаушының
әрекеттеріне өтінім келтіріп шағымды жазуға құқығы түсіндірілу тиіс.
Қажетті жағдайларда қарау кезінде анықтаушы өлшеуді, фотосүреттеуді,
киносъемканы, бейнежазуды жасайды, жоспар мен схемаларды құрастырады,
іздердін орындары мен оттисктерін алады.
Табылғаң заттар мен құжаттардың қарауың анықтаушы тиісті тергеу іс
әрекетін жасау орында жасайды. Қажетті кездерде алынып жатқаң заттар бұйып
тыйылады және мөрлнеді.
Қарауды жасау туралы хаттама құрастырылады.. Хаттамада жасалғаң және
анықталғаң тәртіппен және қарастырлғаң күйде анықтаушының барлық іс
әрекеттері және табылғаң заттары сипатталанады.Хаттамада келесі ақпарат
көрсетіледі: кім, қайда, қашан, қай кезден, қай кезге дейін, қандай
жағдайларда қарау жасалды; қандай мекен, аумақтар немесе ғимараттар
қаралды, олардың мөлшерлері, заттардың, іздер мен басқа заттық
дәлелдемелердін нақты орналасқаң жері; және басқа іс манызды жағдайлар.
Хаттамада қарау кезінде тәркеленіп алыңғаң заттар тізімі келтірілу
тиіс. Егер олар бұйып тийлса немесе мөрленсе ол туралы тиісті белгілер
жасалады.Хаттамамен қарауға қатысқаң барлық тұлғалар танысу тиіс және
оларға хаттамаға ескерту жасау құқықтары түсндірілу тиіс. Хаттамаға
ескертулер болмауы хаттамада белгіленбейді. Қарау кезінде жасалғаң
жоспарлар мен схемалар туралы хаттамада ақпарат болу тиіс.
Хаттама қарауға қатысқаң барлық тұлғалармен қол қойып бекітіледі.
Хаттамаға фотосүрет негативтары мен бейнелер, киноленталар, бейне
кассеталары, диапозиттер, жоспарлар, схемалар, іздердін оттисктері мен
орындары келтіріледі.
Егер міндетті түрде соттық-медициналық сараптама қажет болмағаң
жағдайда, анықтаушы денелерінде қылмыстың іздері немесе ерекше белгілердін
болуын анықтау мақсатта сезімгерді, айыпталушыны, куәгерді медициналық
сараптамаға жіберуге құықылы.
Сараптамаға жіберу туралы анықтаушы өзінін атынан қаулы шығарады, ол
қаулы кеден органнның басшысымен бекітіледі.
Сараптама айғақтардың қатысуымен, ал дәлелді себептер болғаң жағдайда
дәрігердін қатысуымен жасалады.
Жаланаштыруды көздейтің сараптама жүргізу қажет болғаң жағдайда
айғақтар, сараптамаға тартылғаң тұлғамен бір жынысты болу тиіс. Бұл кезде
сараптама айғақтар қатысуымен дәрігермен жасалады.
Сараптаманы жүргізу кезінде сараптамаға тартылғаң тұлғаның қадыр-
қасиетін қорлайтың және оның денсулығына қауып төндіретін әдістер қолданбау
тиіс.
Қарау хаттамасың жасау тәртібімен, сараптамының нәтижесінде хаттамама
құрастырылады.[3]
Тінту және алып өндіру. Егер бір ғимараттар мен басқа жерлерде бар
болуын негіздейтін, іске манызы қылмыстың құралдары болғаң, қылмыстық
тәртіппен пайда болғаң заттар мен құңдылықтар және басқа заттар мен
құжаттар анықтауды жүргізетін анықтаушы оларды ісдестіріп алып қою
мақсатта тінтеу жасайды.
Тінтеу іздестіріліп жатқаң тұлғаларды анықтау үшін де жүргізілу тиіс.
Тінтеу прокурордың санкциясымен рұқсат етілген, кеденорганның
басшысымен бекітілген анықтаушының дәлелденген қауылысы бойынша
жүргізіледі. Қаулы екі данада жасалады.Бірінші дана прокуратураның ел
таңбалы мөрімен бекітіледі, ал екншісі прокуратурада өткізіледі.
Ерекше, кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларда тінту прокурордың
санкциясыз жүргізілу мүмкін, прокурорға ол туралы бір тәулік мерзімде
хабарлану тиіс.
Іске манызы бар заттар мен құжаттарды, егер олар кімде және қайда
орналасқаңы белгілі болса, тәркілеп алыну қажет болса анықтаушы алып
өндіруді жүзеге асыру тиіс. Алып өндірі кеден органның басшысымен
бекітілген анықтаушының дәлелді қаулысы бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік құпялы ақпаратты қамтийтін құжаттарды алып өндіру тек
прокрордың санкциясы бойынша, осы органның басшысымен келісілген тәртіппен
жүргізілу мүмкін.
Кейінге қалдыруды жібермейтін жағдайларды қоспағаңда, тінтеу мен алып
өндіру сағат 22 сағат 6 деін жүргізіледі.
Тінтеу және алып өндіру айғақтарды қатысуымен жүргізіледі.
Тінтеу мен алып өндіру кезінде тінтеу мен алып өндіру жасалып жатқаң
тұлға немесе оның кәмелетке толғаң отбасы мүшесі қатысу тиіс. Егер
ол адамдардың қатысуы мүмкін болмаса тінтеуге тұрғың үй ұйымның лауазыиды
адамы қатысу тиіс.
Мекемелермен, кәсіпорындармен және ұйымдармен пайдаланатың қызметтік
ғимараттарда тінтеу жасау, осы мекеменін, кәсіпорынның, ұйымның өкілінін
қатысуымен жасалады, ол туралы тінтеу хаттамасында көрсетілу тиіс.
Қажетті жағдайларда анықтаушы тінтеу мен алып өндіу кезінде тиісті
мамнды немесе аудармашыны тартып алу құқылы.
Егер тінтеу мен алып өндіру жасалып жатқаң адам осы тілді менгермейтін
болса және шетел тіліде жасалғаң жазбалар мен құжаттар тәркеленіп алыңғаң
жағдайда тінтеу мен алып өндіруге аудармашы тартылу тиіс.
Тінтеді жасар алдың анықтаушы тінтеу жасалатың тұлғаға тінтеу туралы
қаулыны келтіріп, оғаң қол қоюды ұсынады. Аудармашы көрінеу жалғаң
аударманы жасау үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіледі.
Алып өндіру кезінде анықтаушы тәркіленуге жататың заттарды еркінді
түрде беруге ұсыныс жасайды, берілмеген жағдайда алып өндіру мәжбүрлеу
түрде жасалады.
Тінтеу кезінде анықтаушы барлық адамдардың жеке басың анықтап оларды
тексеру тиіс және олардың тінтеу орныны келу мақсаттарың анықтайды.
Тінтеу ғимаратыңда болғаң адамдарға анықтаушы тінтеу аяқталғаңша бұл
жерден кетпеуге, бір-бірімен немесе басқа тұлғалармен телефон арқылы
сөйлесуге, бір-біріне құжаттарды және басқа заттарды беруге тыйым салуға
құқылы.
Іске манызы бар құжаттар мен заттарды жасырғаңы туралы жеткілікті
мәлімет болғаң жағдайда анықтаушы жеке бас тінтеуін жасау құқылы.
Тінтеу оларды анықтау үшін жасалып жатқаң заттарды, құжаттарды,
құңдылықтарды, сондайақ айналымнаң шығарылғаң заттарды өз еркінімен беруге
ұсынысты жасаудаң басталу тиіс.
Бұл заттарды, құжаттарды және құңдылықтарды өз еркінімен беру тінтеуді
жүргізбеуге негіз болмайды. Нақты жағдайларға және істін материалдарына
байланыста анықтаушы бұл мәселені шешеді.
Тінтеу кезінде анықтаушы ашуға тыйым салыңғаң ғимараттар мен сақтау
қоймаларың бұзып ашуға құқылы, осы кезде қажетті емес құлыптарды, есіктерді
және басқа заттарды сындырулардан бас тарту қажет.
Анықтаушы тінтеу кезінде мәлім болғаң мемлекеттік және басқа заңмен
қорғалатың құпияны қамтийтың, немесе тінтеуге тартылғаң адамның жеке өмірі
туралы ақпаратты қатаң түрде сақтак тиіс.
Дипломатиялық өкілдіктер орналасқаң ғимараттарда және дипломатиялқ
өкілдіктердін мүшелері және олардың отбасы мүшелері тұратың үйлерде тінтеу
мен алып өндіру тек осы дипломатиялық өкілдіктін сұрау немесерұқсаты
бойынша жасалу тиіс. Дипломатиялық өкілдіктін рұқсаты Сыртқы істер
министірлігі арқылы алынады.
Бұл ғимараттарда тінтеу мен алып өндіруді жүргізу кезде прокурор және
Сыртқы істер министірлігінін өкілі қатысу тиіс.
Азаматтық талап арызды қамтамасз ету мақсатта жасалатың тінтеу
кезінде, анықтаушы тінтеуді жүргізумен қатар тәркіленуге жататың мүлікке,
айыпталушының немесе қылмыстық тәртіппен алыңғаң мүліктін басқа заңды
иесінін мүлкіне арест салу құқылы.
Мүлікке тыйым салу туралы қаулы шығарылып, ол туралы хаттама
құрастырылады.
Тәркеленген мүлік анықтаушының шешімі бойынша жергілікті басқару
органдарға, осы мүлікті иеленушіге не оның туыстарына, оғаңосы мүлікті
сақтап ұстау міндеттерін түсіндіре тұра сақтауға берілу мүмкін. Қажетті
болғаң жағдайларда тыйым салыңғаңмүлік тәркіленуге тиіс.
Хаттамада айғақтарға, маманға және аудармашыға олардың құқықтары
түсіндірілгені туралы көрсетілу тиіс. Және аудармашы қатысқаң кезде,
аудармашының қолымен бекітілетін, көрінеу жалғаң аударма жасағаны үшін
қылмыстық жауаптылық туралы ескертілгені жайлы ақпарат көрсетілу тиіс.
Тәркеленген заттар мен құжаттар бойынша хаттамада олар қалай
тәркеленгені туралы, қайда және қаңдай жағдайларда тәркеленгені туралы
көрсетіледі.
Барлық тәркілеуге жататың затар мен құжаттар айғақтарға және басқа
тінтеуге қатысты тұлғаларға келтіріледі, хаттамада тізімі, саңы, өлшемі,
салмағы, жасалу материалы және басқа белгілері көрсетіліп жазылады.
Тәркеленген заттар мен құжаттар қажетті болғаң жағдайларда тәркеленген
жерде бұйып тийылады және мөрмен бекітіледі.
Анықталғаң құпиялы ұстаұ жерлер мен заттар қарастырылып фотоға
түсіріледі және хаттамада сипатталанады.
Үлкен көлемде заттарды, валютаны, және құңдылықтарды тәркелеп алу
кезде және оғаң тізім құрастыру жағдайларда тізім тінтеуге қатысқаң барлық
тұлғаларға танысу үшін келтіріледі, осы тұлғалардың қол қоюмен бекітіледі
және анықтаушымен қол қойылып хаттамаға қосылады. Хаттамаға фотопленка
негативтері және суреттері, киноленталар, бейне касеталар, диапозитивы,
жоспарлар мен схемалар қосылады.
Егер тінтеу кезінде тұлғалармен заттарды немесе құжаттарды жою іс
әрекеттері жасалса ол туралы және тінтеу кезінде тәртіпті бұзғаң тұлғалар
туралы хаттамада оларға келтірілген шараларымен ақпарат көрсетілу тиіс.
Хаттама тінтеуег қатысқаң тұлғалардың көзінше оқылады, оларға кейінен
хаттамаға сұрақтары, ескертулері барма анықталып хаттамада белгілену тиіс.
Бар ескертулер туралы хаттамада ақпарат көрсетіледі және олардың болмауы
туралы да ақпарат көрсетілу тиіс.
Хаттаамға тінтеу жүргізілген тұлға, айғақтар, осы тергеу ів
әрекеттердін басқа қатысушылары және анықтаушы қол қояды. Хаттаманың
көшірмесі тінтеу жасалғаң тұлғаға қолхат бойынша беріледі, ол болмағаң
жағдайда оның отбасы мүшелеріне, ал олар болмағаң жағдайда жергілікті
тұрғың үй басқармасының өкілдеріне.
Егер тінтеу мекеменін, ұйымның және кәсіпорынның ғимаратыңда жасалса
хаттаманың көшірмесі осы мекеменін, ұйымның және кәсіпорынның қызметшісіне
қолхат алынып беріледі.
Прокурордың санкциясысыз және ол туралы бөлек қаулы шығармай жеке бас
тінтеуі ұстап қалу кезінде және тінету жүргізілетін жерге келген немесе бұл
жерде болғаң тұлға іске манызы бар заттарды немесе құжаттардыжасырып
тұрғаныңа нақты негіздейтін ақпарат болғаң жағдайда жасалады.
Жеке бас тінтеуі кеден органның анықтаушымен бір жынысты айғақтар
қатысуымен жасалу мүмкін. Айғақтарға тінтеу жасауға тапсырма берунге жолм
берілмейді.
Жеке бас тінтеуге тінтеу өткізіліп жатқаң жерге келген депутатр,
қызмет бабы бойынша келген азаматтар (дәрігер, почтальон және тағыда басқа)
және дипломатиялық қол сұқпаушылыққа иеленген шетел азаматтар жатпайды.
Жеке бас тінтеу кезінде өзінін бабы бойынша барлық кийім заттары мен
жеке заттар қарастырылып ұқаланады.
Жеке бас тінтеу кезінді ерекше назарды қару жарақ және басқа
шабуншылық жасауға немесе өзіне қол салу үшін қолданылатың заттарға аудару
қажет.
Сезімгер тұлғаңы ұстап қалу және сұрау:
Сезімгер бұл:
а) қылмысты жасағаны үшін ұсталғаң тұлға;
б) кінә келтіруіне дейін, бұлтартпау шаралары қолданылғаң тұлға.
Сезімгер құқылы: оны ұстап қалу үшін негіз болғаң жағдайлар және оғаң
мәлім болғаң іс бойынша басқа жағдайлар бойынша өзінін айғақтарың беруге,
өтінім беруге; анықтауды жүзеге асыратыңы анықтаушының іс әрекеттерімен
шешімдеріне шағым жасауға.
Сезімгер қорғауды алуға құқылы. Бұл құқық сезімгер ұсталғаң немесе
оғаң бұлттартпау шаралары қолданылғаң кезден қорғаушының қатысуы арқылы
жүзеге асырылады.
Кеден органдары анықтау органдары ретінде қылмысты жасағанға сезімгер
тұлғаңы ұстап қалуға келесі негіздер бойынша ғаңа құқылы:
а) қылмысты жасағанның үстінде немесе оын жасағанның кейін ұсталса;
б) куәгерлер бүл тұлғаға қылмысты жасағаң тұлға деп нақты көрсетсе;
в) сезімгердін үстінде немесе оның кийімі және оның үйінде қылмыстың
іздері табылса.
Басқа адамды сезімгер ретінде танығаң жағдайларда оны ұстап қалу тек
қана ол қашуға ұмтылғаң және жеке басың анықтлмағаң жағдайларда мүмкін.
Барлық жағдайларда анықтаушы сезімгер тұлғаңы ұстап қалу туралы
хаттама құрастыру тиіс. Хаттама үш данада жасалады: бірінші қылмыстық іске
косылады, екінші ұсталғаң адамдарды ұстау мекемесіне жіберіледі, үшінші
ұстап қалуды жасағаң анықтау органыңда сақталады.
Ұстап қалу хаттамасыңда көрсетіледі: анықтаушыныңы лауазымы, атағы
және тегі; ұсталғаң тұлғаның тегі, аты және әкесінін аты және тұғаң күні,
айы, жылы; ұстап қалудың жағдайлары, негіздері, себептері, жылы, айы, күні,
сағаты; ұсталғаң адамның түсіндірмесі; хаттаманы жасау уақыты. Сонымен
қатар ұстауға қатысқаң адамдар қкөрсетіледі. Хаттама құрастырылғаң адаммен
және ұсталғанмен қол қойылып бекітіледі.
Ұстаудың мерзімі ағымы кеден ісі саласыңда жасалғаң қылмыстар бойынша,
бұл тұлғаны анықтау органына жеткізген кезден, ал егер оны ұстау кеден
органның қызметшісі жасағаң хаттамасы негізінде жасалса, нақты ұстап алғаң
кезден саналады.
Жасалғаң ұстап алу жөнінде тиісті органның басшысына не оның
орынбасарына мәлімденеді.
Жасалғаң ұстап алу жөнінде ұсталған адамның отбасысына хабарланады.
Шетел азаматың ұстап алу кезінде анықтау органның басшысы шұғыл түрде,
анықтауды занның тәртібімен орындалуын қадағалайтың прокурорға хабарлауға
міндетті.
Қылмысты жасау үшін сезімгер ұсталған тұлғалар және бұлтартпау
шаралары қолданылғаң тұлғалар құқылы:
а) ұстап алу кезден бастап құқық қорғаушыны келтіруге өтінім жасауға;
б) не бойынша сезімгер ретінде танылатыны туралы білу;
в) ұстап алудың құқықтық тәртіппен жасалғаны туралы прокурордаң
тексеру жүргізуге сұрау;
г) анықтаушының іс әрекеттеріне шағым жасау.
Кеден қылмыстарын істеді деп ұсталған сезікті тұлғаның ісі бойынша
кеден органдары анықтама органы ретінде 24сағат ішінде прокурорға жазбаша
хабарлама беру тиіс,ал прокурор хабарлама алғанан кейін 48сағат ішінде
тұлғаны ұстау немесе босату жөнінде санкция беруге міндетті.
Сезіктіден жауап алу немесе қамау шарасы оған кешіктірілмей
қолданылады,ал бұл мүмкін болмаған жағдайда ұсталғаннан кеін 24сағаттан
кешіктірілмеуі тиіс.
Жауап алудын алдында сезіктіге оның құқықтары түсіндірілуі
тиіс:қорғаушы алуға, оңы қамауға алу туралы мән-жайлар бойынша түсінктеме
беруге, істін басқа мән-жайлары бойынша сұрау беруге, дәлелдеме келтіруге,
прокурордың іс-әрекеттеріне және шешімдеріне шағым жасауға, жауап алу
хаттамасымен жеке танысуға, оған міндетті түрде енгізілетін толықтырулар
мен ескертулер енгізуді талап етуге, жауап беруден кейін оны өз қолымен
жазуға.
Сезіктіге қаңдай қылмысқа сезіктеніп отырғаңдығы туралы, оғаң
сезктінін құқықтары түсіндірлгені туралы хаттамада көрсетілуі тиіс
Сезіктіге қылмыстық жауаптылық туралы және жауап беруден бас тарту
туралы немесе жалғаң жауап бергені туралы түсіндірілмейді.
Жауап алудың басында анықтаушы сезіктіге оны ұстап, қамауға алу
негізіндегі мән-жайлар бойынша көрсетулер беруді ұсынады, қажет болған
жағдайда сұрақ қояды.
Сезіктіден жауап алу түнгі уақытта өткізілмейді, тек кейінге қалдыруға
болмайтың жағдайларды қоспағанда.
Жауап алу хаттамасы толтырылады, онда жауап алудың орны, уақыты, оның
басталуы мен аяқталу уақыты, анықтаушының, сезіктінің тұлғасы туралы
мәлімет, соның ішінде тегі, аты, әкесінін аты, туған жері, күні,
азаматтығы, ұлты, білімі, отбасы жағдайы, жұмыс орны, лауазымы, тұрғылықты
жері, соттылығы, және басқа да іскке манызы бар жағдайлар туралы мәлімет.
Сезіктіден жауап алғанан кейін хаттама сізіктінің оқуы үшін оған
беріледі немнсе оның сұрауы бойынша анықтаушымен оқылады.Егерде сезіктіде
хаттамаға толықтырулар мен ескертулер болса олар міндетті түрде
енгізіледі..
Сезікті хаттаманы оқығаннан кейін оны сезікті өзі немесе анықтаушы
оған оқығаны туралы хаттамаға енгізіледі.Егер хаттама бірнеше парақта болса
сезікті әр параққа қол қояды.Барлық толықтырулар мен ескертулер сезіктінің
және анықтаушының қолымен айқындалады.Сезікті хаттаманың соңындағы өзінің
қолымен хаттама оның берген жауабымен сәйкес екенін айқындайды.Жауап
алғаннан кейін сезіктінің сұрауы бойынша жауапты өз қолымен жазуға
мүмкіндік беріледі. Бұл жағдайда жауапқа анықтаушы мен сезікті қол қояды.
Анықтаушы жауаппен танысқаннан кейін сезіктіге қосымша сұрақ қоюы
мүмкін. Бұл сұрақ пен жауап хаттамаға жазылады..
Сараптама (сараптама тергеу әрекеттерінің кейінге қалдырымайтынына
жатпайды, бірақ біздің жұмыста біз анықтаманың екі қалпын да
қамтимыз).Нашақорлық туралы істер бойынша сараптама міндетті. Сараптама
тек анықтама кезінде ғылыми, техникалық, мәдениет салаларындағы білім керек
кезінде тағайындалады.Сараптаманы анықтаманы жүргізетін тұлғаның
тағайындаған сарапшылары мен мамандары жүргізеді.
Маман ретінде осы саладағы білімі бар әрбір тұлға қорытынды беру үшін
шақырылуы мүмкін.
Анықтаушы сезіктіден және айыпталушыдан тергеу барысында қажетті
сараптама жасау үшін жазу үлгілерін басқа да үлгілерді алуға құқылы, ол
туралы анықтама органының бастығымен айқындалған үлгілер алу туралы қаулы
толтырылады.
Үлгі алу туралы анықтаушы хаттама толтырады,ол оның қолымен
айқындалады, сонымен қатар куәгерлер,сезікті,айыпталушы және де тергеу
әрекетіне қатысушылар.
Сараптама жүргізудін керектігін анықтап анықтаушы анықтау органынын
бастығынын қолымен айқындалған қаулы шығарады.
Қаулыда көрсетіледі:сараптама тағайндаудын негізі,сараптама
өткізілетін мекемнің аты;эксперттін алдына қойылған сұрақтар берілген
материалдар көрсетіледі.
Соттық экспертизалар өткізіледі;кедендік лабораториялармен АТК ҚР,ҚР
әділет министірлігінің соттық сароаптама мекемелерімен,ҚР денсаулық сақтау
Министірлігінің мекемелерімен ІІМ ҚРсараптамалық бөлімшелерімен және
басқада осыған сәйкес сараптама мекемелерімен.
Сараптама ісі алынғанан кейін анықтаушы сарапшыға өзінің қаулысы мен
материалдалрын жібереді.
Егерде сараптама сараптама мекемесінен тыс жерде жасалған
болса,анықтаушы экспертиза тағайындау туралы қаулы шығарғанан кейін
сараптама жасаған тұлғаны өзіне шақыртып,оның тұлғасын,айыптыға немесе
сезіктіге қатыстылығын анықтайды және оған жалған қортынды бергені үшін
қылмыстық жауаптылығы туралы ескертіледі.[4]
Анықтау іс жүргізуіндегі қылмыстық іс бойынша қорғаушының
қатысуыҚорғаушы қылмыстық іске айыптау басталғанан бастап
жіберіледі,қылмысты жасады деп сезіктелген тұлғаны ұстағанда оған
–хаттаманы оқығанан немесе қамауға алу түріндегі шара қолданылғанан
кейін,бірақ нақты ұсталғанан 24сағат аспауы тиіс.
Егерде осы уақыт ішінде сезікті тандаған қорғаушының келуі мүмкін
болмаса,анықтаушы тұлға оған қорғаушыны заңдық кеңес арқылы тағайндау тиіс.
Анықтамалық іс жүргізуде қорғаушының қатысуы міндетті:кәмілетке
толмағандар,сақау,саңырау,соқыр жәнеде іс жүргізу тілін білмейтін басқа да
өз құқықтарын жүзеге асыра алмайтын тұлғалардын ісі бойынша.Сезіктінің
қорғаушы алуға құқығын анықтаушы оған ұстау хаттамасын көрсеткен және
қамауға алу шарасын қолдану кезінде түсіндіреді.Бұл туралы анықтаушы
сәйкес хаттамада көрсетеді.Хаттамада сезіктінің қорғаушының қатысуы туралы
сұраулар мен арыздары көрсетіледі.
Ұмытпау қажет егер айыпталушы саңырау, сақау болмаса ол қорғаушы
алудан бас тартуға ,өз құқығын өзі қорғауға құқылы.Егер ол қорғаушыны талап
етсе онда ол көрсеткен тұлға қорғаушы ретінде шақырылуы тиіс.Бұндай
қорғаушының келуі мүмкін болмаса (мысалы, ол басқа іс жүргізуге қатысып
жатса – ауырса,демалыста)онда қорғаушы шақыру жергілікті қорғаушылар
коллегиясы арқылы жүргізіледі.Заң кеңесінің меңгерушісі немесе қорғаушылар
коллегиясының президиумы қорғаушы беруге міндетті.
Іске жіберілгеннен бастап қорғаушы құқылы: сезіктіден не
айыпталушыдан жауап алуға қатысуға, сонымен қатар басқа да тергеу
әрекетіне, қамауға алу хаттамасымен және айыпталушы ретінде ұстау
қаулысымен, ал анықтама аяқталғаннан кейін – барлық материалдармен,одан
керекті үзінділер жазып алуға, дәлелдемелер келтіруге, алып тастаулар
бенруге, анықтама жүргізген тұлғаның ісіне, шешіміне шағымдануға.
Іске жіберілгеннен бастап қорғаушы сезіктімен не айыпталушымен уақыты
шектелмеген кездесулер өткізуге құқылы.
Қорғаушы тергеу әрекеттеріне қатысушыларға сұрақ қоюға,хаттамадағы іс
әрекеттердің дұрыс еместігі туралы ескертулер жасауға құқылы..
Қорғаушы айыпталушыны не сезіктіні қорғаудан бас тартуға құқығы
жоқ.[5]
Анықтама органдарымен тұлғаны айыпталушы ретінде келтіру және
сұрау.Кеден органдары анықтама органы ретінде тек ҚК ҚР 214 бабы бойынша
ғана айыпталушы ретінде тартуға (Кедендік төлемдер және жинақтардан
жалтару), себебі осы қылмыстар бойынша алдын – ала тергеу өткізу міндетті
емес, тергеу анықтама ретінде.
КР ҚК 209бабында көрсетілген қылмыстар бойынша алдын-ала тергеу
міндетті,кедендік органдар тұлғаны айыпталушы ретінде тартуға құқығы
жоқ,ондай өкілеттік тергеушінің қолында.
Кедкн органынын анықтаушысы өзінің іс жүргізуіндегі қылмыстық іс
бойынша жеткілікті дәлелдемелер болуына байланысты белгілі бір тұлғаға
қылмыскер ретінде ҚР ҚК 214бабы бойынша (Кедендік төлемдерден жалтару)
қылмыстық жауаптылыққа тартады.
Анықтаушы тұлғаны айыпталушы ретінде ҚР ҚК 214бабы бойынша қылмыстың
оқиғасы анықталғанан кейін тартады,көрсетілген қылмыс бойынша айыпты тұлға
туралы фактілік мәліметтер алу,оның қылмыстық жауаптылығын жоққа шығаратын
мән-жайлардын болмауы.
ҚР ҚК 214 бабы бойынша қылмыс жасады деп айыптау үшін дәлелдемелердің
жеткілікті болғаннан кейін анықтаушы тұлғаны айыпталушы ретінде тартылуы
туралы қаулы шығарады.Бұл қаулы кеден органынын бастығымен немесе
орынбасарымен бектіледі.
Жоғарғы қаулы шыққанан кейін айыпталудын іс жүргізілуі басталады.
Айып тағу айыпталушы ретінде тарту қаулысы шыққаннан кейін екі күннен
кешіктірілмей, ал әкелу болған жағдайда - әкелген күні.
Айып мындай жағдайда екі күнде тағылуы мүмкін: егер оның тұрған жері
белгісіз болса, не ол кеден анықтаушысының шақыруына келмеген болса.
Анықтаушы айыпталушының тұлғасын анықтағасын оған айыпталушы ретінде
және айыптау негізін түсіндереді. Осы іс- әрекеттердің орындалуы айыпталушы
ретінде тарту туралы уақыты көрсетілген қаулыда айыпалушы мен
анықтаушының қолымен айқындалады.
Егер де айыпталушы қол қоюдан бас тартса анықтаушы айыпты ретінде
тарту туралы қаулысы оған оқылғандығы туралы көрсетеді. Кеден органының
анықтаушысы айыпталушыға оның құқықтарын түсіндіруге міндетті, бұл туралы
айыптаушы ретінде тарту туралы қаулысында көрсетеді, айыпталушы өз қолымен
айқындайды.
Кеден төлемінен бас тартты деп айып тағылған тұлға қорғаушы алуға
құқылы. Ол құқылы: ол өзінің не үшін айыпталып отырғанын, айыпқа
түсініктеме беруге; дәлелдер келтіруге; сұрау беруге;сотта қамаудың
заңдылығына арыздануға; тергеу әрекетінің хаттамасымен танысуға; сонымен
қатар сотқа кеткен материалдармен; ал алдын – ала тергеу аяқталғаннан кейін
– барлық материалдардан көлемі шексіз үзінділер жазып алуға; қорғаушыға
алуға; қамауға алу туралы сот қарап жатқан шағымдарды қарауға қатысуға;
бірінші сатыдағы сотқа қатысуға; прокурорды не судьяны алып тастауды талап
етуге; заңға қайшы келмейтін барлық әрекеттермен өзінің қызығушылығын
қорғауға құқылы.
Қамаудағы айыпталушы қорғаушымен кездесуге сондай – ақ туыстарымен
кездесуге , хат алысуға құқылы.
ҚР ҚІЖК 217 бабы айыпталушыдан жауап алудың тәртібін көрсеткен.Кеден
органының анықтаушысы оған айып тағылған кезден бастап жауап алуға
міндетті. Айыпталушыдан жауап алу түнгі уақытта жүргізілуге болмайды, тек
күтпейтін жағдайларда.
Айыпталушыдан жауап алу анықтау өткен жерде жүргізіледі. Анықтаушы
жауап алуды айыпталушының тұрғылықты жерінде өткізуге құқылы.
Бір іс бойынша шақырылған айыпталушылар бөлек жауап береді, анықтаушы
олардың кездеспеуіне шара қолданады. Жауап алудың басында анықтаушы
айыпталушыдан кінәсін мойындай ма деп сұрау керек, содан кейін одан айыптау
туралы көрсетулер беруді ұсынады.Анықтаушы айыпталушының жауапбын тыңдайды
керек кезде қосымша сұрақ қояды.
Кеден органының анықтаушысы айыпталушының әр жауабына хаттама
толтырады. Онда айыпталушының тұлғасы , аты, әкесінің аты, туған жері,
жылы, азаматтығы, ұлты, білімі, отбасы жағдайы, жұмыс орны лауазымы,
тұрғылықты жері, соттылығы және де басқа іске байланысты мәлімет.
Айыпталушының көрсетулері бірінші жақта жазылады және сөзбе – сөз
жазылады. ; керек кезде айыпталушыға қойылған сұрақтармен жауаптар
жазылады. Жауап аяқталғаннан кейін хаттама айыпталушыға оқуға беріледі не
оның сұрауымен анықтаушы оқиды. Айыпталушы хаттамаға толықтырулармен
ескертулер енгізуге құқылы. Олар міндетті түрде хаттамаға кіру керек.
Хаттама оқылғаннан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz