Балалар мен жасөспірімдердің морфофункционалдық даму ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Балалар мен жасөспірімдердің морфофункционалдық даму ерекшеліктері

МАЗМҰНЫ

Бет: Бет

: БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР

Бет: 3

: КІРІСПЕ

Бет: 4

: 1

Бет: ҚАЛА ЖӘНЕ АУЫЛ БАЛАЛАРЫ МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРІНІҢ МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫҚ ДАМУЫ

Бет: 1. 1 Балалар денсаулығын қалыптастырушы факторлар

Бет: 1. 2 Дене бітімі дамуын зерттеу және бағалау тәсілдері

Бет: 1. 3 Мектеп оқушылар денсаулығының медициналық-физиологиялық аспектілері

Бет: 1. 4 Жасөспірімдердің тірек-қимыл жүйесінің физиологиялық негіздері

: 2

Бет: КОНТИНГЕНТ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

Бет: 2. 1

Зерттелінген контингент сипаттамасы

Бет: 2. 2

Морфофункционалдық параметрлерді зерттеу әдістері

Бет: 2. 4

Статистикалық сараптама әдісі

: 3

Бет: ТҮРЛІ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ТИПТЕГІ ҚАЛА ЖӘНЕ АУЫЛ БАЛАЛАРЫ МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРІНІҢ МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫҚ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Бет: 3. 1

Түрлі конституциялық типтегі 7-15 жастағы ер балалардың морфофункционалдық дамуы

БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР

БҰ - бой ұзындығы

ДМ - дене массасы

ККА - көкірек клеткасының аумағы

ӨТС - өкпенің тіршілік сыйымдылығы

ЖЖЖ - жүректің жиырылу жиілігі

ОЖЖ - орталық жүйке жүйесі

АҚ - артериялық қысым

ҚСК - қанның систолалық көлемі

ҚМК - қанның минуттық көлемі

САҚ - систолалық артерия қысымы

ДАҚ - диастолалық артерия қысымы

КИ - Кетле индексі

ҚӨ - қос өнімділік

ТИ - тіршілік индексі

ФЖ - физикалық жұмыс қабілеті

ОМТ - оттегіні максималды тұтыну

РWC ₁₇₀ (ФР ₁₇₀ ) - жүректің минутына 170 рет қаққандағы ағзаның физикалық жұмыс қабілеті

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Табиғи және әлеуметтік ортаның жағымсыз факторы ағзаның физикалық дамуына кері әсер ететіндігі анықталды. Бұл физикалық дамуды көрсететін (бой ұзындығы, дене массасы, көкірек клеткасының аумағы, май, бұлшықет және сүйек ұлпаларының қатынасындағы өзгеріс) көрсеткіштердің төмендеуімен сипатталады. Әлеуметтік фактор халықтың, жастық және жыныстық ерекшеліктегі топтың, әлеуметтік, этноұлттық топтардың денсаулық жағдайларының деңгейіне анықтама беретін ең негізгі жағдай болып табылады.

Физикалық даму көрсеткіші денсаулық деңгейіне сипаттама беруге мүмкіншілік береді, белгілі бір туындауы мүмкін деген ауру түріне, балалар мен жасөспірімдердің өсіп-даму ерекшелігіне болжам жасайды, дене шынықтыру сабағында оқыту-шынықтыру жүктемесін рационалды жоспарлап жүргізуге болады.

Қазіргі заманғы талапқа сай сауықтыру жұмысына, педагогикалық үрдістер қызметіне адамның жеке даму этаптарындағы конституциялық айырмашылығын терең зерттеу қажет. Аурудың қыр-сыры, ерекшелігі, баланың өмір сүру сипаты және өсу-даму үрдісінің динамикасы көбінесе баланың дене сымбатының конституциялық типіне байланысты. Балалық шақтағы дене сымбатының типі - маңызды болжамдық көрсеткіш.

Мектеп жасындағы балалардың денсаулық жағдайларының төмендеуі оқу жүктемесінің өсуімен, оқу материалының көлемі мен мазмұнының жас ерекшелігіне сай келмеуімен сипатталады.

Осыған орай, талқыланып жатқан тақырыптың өзектілігіне және толық зерттелінбеуіне байланысты аталған зерттеу жұмысы алынды.

Жұмыстың мақсаты жасына, жынысына, конституциясына және тұрғылықты мекеніне байланысты 7-15 жас аралығындағы балалардың және жасөспірімдердің морфологиялық, функционалдық даму ерекшеліктеріне анықтама беру.

Міндеті:

1. Жасына, жынысына және тұрғылықты мекеніне (қала, ауыл) байланысты балалардың және жасөспірімдердің ағзасындағы морфологиялық көрсеткіштеріне және функционалдық мүмкіншіліктеріне салыстырмалы сараптама жасау.

2. 7-15 жас аралығындағы ер және қыз балалардың және жасөспірімдердің конституциялық типіне байланысты морфофункционалдық ерекшеліктерін анықтау.

Ғылыми жаңашылдығы

Алматы облысы аймағының 7-15 жас аралығындағы қала және ауыл балаларының морфологиялық көрсеткіштерін кешенді түрде зерттеу алғаш рет жүргізіліп отыр.

Ауыл балалары мен қала балаларының дене сымбатының көрсеткіштерінде салыстырмалы түрде үлкен айырмашылық байқалады.

Балалар мен жасөспірімдердің дене құрамындағы май және бұлшық ет ұлпасының компоненті анықталды. Ауыл балаларының ағзасымен салыстырғанда қала балаларының ағзасында май ұлпасы жоғары көлемдік көрсеткішке ие болды, дене салмағы жоғары және бұлшық ет күшінің белсенділігі жоғары көрсеткішті көрсетті.

7-15 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдердің РWC ₁₇₀ анықтау негізінде физикалық жұмыс қабілеті мен аэробты өндірісі анықталды. Ауыл балаларында физикалық жұмыс қабілеті мен аэробты өндіріс жоғары көрсеткішті көрсетті.

Алматы облысының 7-15 жас аралығындағы қала және ауыл балалары мен жасөспірімдерінің конституциялық жарақтары алғаш зерттелінді. Қалалық және ауылдық жерде мекендейтін балаларды және жасөспірімдерді конституциялық типке жіктеу кезінде торакальді конституциялық типтегілер саны көп, ал дигестивті конституциялық типтегілер саны аз болды. Астеноидты және бұлшық етті типтегілер аралық жағдайда болды. Алғаш рет Алматы облысында дигестивті типтегілерде морфологиялық көрсеткіштерінің жоғары болуына қарамастан кардио-респираторлық жүйесінің функционалдық резервтері төмен.

Теориялық және практикалық маңыздылығы

Алынған нәтижелер 7-15 жас аралығындағы балалар мен жасөспірімдердің онтогенетикалық, конституциялық дамуының жалпы теориялық көрсеткішін тереңдетеді. Зерттеу нәтижесі Алматы облысы бойынша қалалық және ауылдық жерде тұратын балалар мен жасөспірімдердің ағзасының физикалық және функционалдық дамуының нормативті аймағын құруға негіз бола алады.

Қорғауға енгізілетін негізгі ережелер

1. 7-15 жас аралығындағы қала балалары мен жасөспірімдерінің жалпы өлшемдері жоғары, бірақ функционалдық мүмкіншіліктері жас ерекшеліктерімен, жыныстарымен бірдей ауыл балаларымен салыстырғанда төмен көрсеткішке ие. 7-15 жастағы қаланың балалары және жасөспірімдері тотальді өлшемдері үлкен, бірақ ауылдағы қатарлас балалармен салыстырғанда функционалдық мүмкіншіліктері төмен.

2. Қала және ауыл балалары мен жасөспірімдерінің морфофункционалдық көрсеткіштері конституциялық типіне байланысты.

3. Қала балаларының ой еңбегіне байланысты еңбек қабілеттерінің, есте сақтаудың психофизиологиялық көрсеткіштері жоғары, ал қобалжу деңгейі ауыл балаларымен салыстырғанда неғұрлым төмен.

4. Балалардың морфофункционалдық және психофизиологиялық даму ерекшелігін зерттеудің кешенді әдістері денсаулық жағдайларын бақылауға, валеологиялық зерттеулерге, білім беру жүйесінде оқу-тәрбие үрдісін басқаруға, медициналық алдын-алу шарасы бойынша мониторинг жүргізу кезінде қолдануға болады.

Жұмыстың мақұлдануы (апробациясы) :

1 ҚАЛА ЖӘНЕ АУЫЛ БАЛАЛАРЫ МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕРІНІҢ МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫҚ ДАМУЫ

Қазіргі таңда қаланың өсу қарқыны ерекше сипатта. Урбанизацияның жағымды және жағымсыз жақтары да бар. Қалалы жерлерде антропогенді сипаттағы әсерлер күшейіп, тіршілік әрекетінің ырғағы жылдамдап, адамдардың эмоционалдық-психологиялық қарым-қатынас деңгейлері қиындап, физикалық жүктемелер азаюда.

Біздің қоғамның жуық арада экологиялық құрамында урбанизация қалай жалғасса, қалалы жағдайдағы агрессивті ортаның өсуі сияқты ауылдық жағдайда да өсімін табады. Соңғы жылдары халықтың өмір-салтына тікелей әсер еткен әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық және әлеуметтік мәдени жағдайларына жағымсыз әсер беруші кешен туындаған. Сондықтан қазіргі таңда және болашақта баланың денсаулығын сақтау мәселесінің шешімі қоғамның тұрақты дамуына негіз болатын приоритетті міндеті болып табылады [1-3] .

Қалалы жерлерде физиологиялық функциялардың басқарылуында және биоырғақ құрылымының тұрақтылығын сақтауда маңызды роль атқаратын сыртқы ортаның экологиялық факторларынан шектеу жиі орын алады (жарықтың ауысуы, температураның төмендеуі, күн сәулесінің әсері) . Тіршілік үшін жасанды орта жағдайын жасау ақпараттық ауыр жүктемеге сай келетін сенсорлық ашығуды тудырады. Анализатордың осындай тұрақсыз жүктелінуі және қозғалыс белсенділігінің төмендеуі аурудың көбеюіне және жүйке ауруларын дамытуға негіз болатын вегетативті қызмет координациясын бұзады [4-9] .

Атмосферасы ластанған өндірістік аймақтарда тұратын балаларда денсаулық индексі (аурудың саны әр жылғы 100 тексерілушілерге) бақылау аймағындағы балалармен салыстырғанда 2-3 есе жоғары; бұл балалар 1, 6-2 есе жиі ауырады [10] .

Қалаларда дене шынықтыру сабақтарындағы өзгеше талап қойылады. Ауасы қатты ластанған орта жағдайында сабақ жүргізу нәтижесі ағзаны сауықтыруға емес, керісінше денсаулық жағдайына керағар нәтиже көрсетуі мүмкін, себебі кез-келген қимыл-қозғалыс белсенділігі жоғары сабақтарда өкпе вентиляциясының көлемі ұлғаяды және ауадан ағзаға токсинді заттардың енуі орын алады [11-13] .

Ауылдық жерлерде соңғы он жылдықта экономикалық қиындықтарға байланысты ауылшаруашылық мекемелері сыртқы ортаға экологиялық зиянды гербицидтер мен тыңайтқыштарды қолдануды азайтты. Бірақ та экономикалық қайта өрлеу нәтижесінде жағымсыз әсерімен жоспарда бірінші болып әлеуметтік-экономикалық факторлар тұр. Бұл жағымсыз кері әсерлер әлеуметтік-экономикалық кризисті басынан өткерген мемлекеттерде өндірістік және тұрмыстық инфрақұрылымның даму кезеңі басталған шақта ауыл аймақтарында халық жағдайы өте төмен болған [14] .

Осыған орай, қалалы жер мен ауыл аймақтарының сыртқы орта жағдайы әр-түрлі. Қала балаларына «урбанизация» деген терминдік сөзбен анықталатын факторлар кешені (тамақтану, микроклимат, қозғалыс белсенділігі, экология) әсер етеді, қала тұрғындары популяцияның генетикалық полиморфизмін көтеретін гетеролокальді отау көлемінің жоғарылығымен ерекшеленеді [15] . Бұл балалардың дене бітімінен көрініс табуы мүмкін.

Ауылды жер қалалы жермен салыстырғанда соңғы жылдары қатты өріс алған өзінің жағымсыз әлеуметтік факторларымен ерекшеленеді. Ол фактор сәтсіз отбасының өсуіне, балалардың әлеуметтік қорғансыздығына, мектептегі үлгерімінің төмендеуіне, денсаулықтарында ауытқушылықтың туындауына негіз болатын жұмыссыздықтың және ішімдікке әуестіктің қарқынды көбеюі [16] .

Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың кері өзгерісі, халықтың тіршілік деңгейінің төмендеуі баланың өсу және дамуына әсер етеді. ММУ антропологиясы ҒЗИ көрсеткіші бойынша қала халқы ауыл халқынан дене көлемінің ірілігімен, май ұлпасының дамуымен, астеникалық және пикникалық типтің пайыздық мөлшерінің үлкендігімен ерекшеленеді. Дене бітім типінің тұқым қуалауы маңызды роль атқарады, сонымен қатар қала халқы арасында демографиялық үрдістердің де өзіндік ерекшелігі бар. Аз көлемдегі популяциямен салыстырғанда ірі қала халқы интенсивті түрде мутациялық үрдістердің қысымын сезінеді [17] . Будапешт қаласының зерттеуден өткен балалары ауыл балаларымен салыстырғанда бой ұзындығы, дене салмағы және жыныстық жетілу дәрежесі жоғары көрсеткішті көрсеткен. Қалалы жердегі баланың бой ұзындығы аяқ ұзындығы есебінде жоғары көрсеткішті көрсетсе, ауылдық жердегі балалар Рорер индексінің мәні бойынша дене ұзындығы тұлға ұзындығы есебінде осындай көрсеткішті көрсеткен [18-20] .

Сонымен, әдебиеттер сараптамасы бойынша, қалалы жердің балалары мен жасөспірімдері морфологиялық көрсеткіштері жағынан, жыныстық жетілу кезеңі бойынша ауыл балаларының, жасөспірімдерінің көрсеткіштерінен жоғары.

Жүрек қан-тамырлар жүйесі ұлпаларға және мүшелерге оттегін және қоректік заттарды тасымалдауды қамтамасыз етеді, оның функционалдық мүмкіншілігі жалпы және арнайы еңбекқабілетінің деңгейін анықтайды. Жас ағзаның өсу мен даму үрдісі кезеңінде оттегіге сұраныс жоғарылаған жағдайда оттегін тасымалдау жүйесінің дамуымен, миокард қарқындылығының жалпы ұлғаюымен, нейрогуморальдік басқару аппаратының жетілдірілуімен қанағаттандырылады [21-26] .

Ауылдық және қалалық өзбек оқушыларының САҚ және ДАҚ деңгейін зерттегенде [127], ауыл балаларында САҚ қала балаларымен салыстырғанда төмен, ал ДАҚ ерекшелік жоқ екендігін анықтаған.

Жүктемелік сынақтан кейін систолалық көрсеткіш тек ауыл оқушыларында ғана жоғарылаған [27] . В. Л. Карпман СК (СО) өсуіне байланысты минуттық көлемі барлық жастық және жыныстық ерекшеліктегі топтарда жоғарылауы керек дейді [28, 29] . Осыған орай кішкентай балаларда жүктеме кезінде СК жүректің сол жақ қарынша қуысынан толық айдалуына байланысты жоғарылауы мүмкін.

Н. Н. Гребневаның айтуы бойынша, қала және ауылдың мектепке дейінгі жастағы балаларында физикалық жүктеме кезінде ҚМК қажетті деңгейде түрлі физиологиялық механизмдермен қамтамасыздандырылады: қалалықтарда - ЖЖЖ-нің жоғарылауы есебінде. Мұндай механизм функционалдық қордың шығынына, яғни жүректің хронотропты қорына байланысты. Ал ауыл балаларында ҚМК жоғарылауына рационалды түрде жағдай жасалынып отырды: ағза үшін үнемді болатын ЖЖЖ-нің өсуімен және систола көрсеткішінің өсуімен сипатталады.

Н. Н. Гребневаның айтуынша, ауыл мен қаланың ер және қыз балаларының 80% физикалық жүктемеге реакциясы нормотонды болды, ауылдың ер балаларының 10% және қыз балаларының 13, 2% жүктемеге жағымсыз гипотонды типте жауап берген, бірнеше оқушыларда гипертонды типте жауап беру реакциясы байқалған. Осыған орай, 6% зерттелінушілерде АҚ және ЖЖЖ көрсеткіші нормотонды бағаланған, 5 минуттық уақыт аралығында қалпына келген, яғни өте жай, мұны жағымсыз реакциялық сипатқа жатқызуға болады. Ауыл балаларымен салыстырғанда қала балаларында нормотонды типті реакция көрсеткіштері - ер балаларда 66, 9%, қыз балаларда 73, 4%. Нормотонды типтегі ер балалардың 6, 6% және қыз балалардың 3, 3% АҚ мен ЖЖЖ қалпына келу кезеңі өте жай болғандығы байқалған, педиаторлар мұны адекватты емес типтегі реакцияларға жатқызады. Гипотондық типте қала балаларында 10%, ауылдың ер балаларында 10% және қыз балаларында 13, 2%. Тек қаланың балаларында ғана физикалық жүктемеге жағымсыз - дистониялық типтегілер анықталған /физикалық жүктеменің дистониялық типке әсері. / Жүрек қан-тамырлар жүйесінде осындай реакциялардың туындауы ағзаның астенизациялық және қажу, тежелу себебінен болуы мүмкін.

Осыған орай, қолданылған әдебиеттер арқылы қазіргі заманда қала және ауыл балаларында, жасөспірімдерде морфофункционалдық дамуында айырмашылық бар екенін атап өттік. Қала оқушылары ауылдағы өздерімен жасты құрдастарын морфологиялық көрсеткіштерімен, жыныстық даму кезеңімен алдыңғы орында. Бірақ ауыл оқушылары физикалық еңбек қабілетінің деңгейімен және аэробты көрсеткіштерімен жоғары деңгейде. Анықталатын айырмашылықтар негізі бірнеше факторлар кешенінен тұрады: ақпараттық және тұрмыстық физикалық жүктемелер деңгейі, қоршаған орта экологиясы, урбанизацияның кері әсері.

1. 1 Балалар денсаулығын қалыптастырушы факторлар

Қолайсыз факторларға халықтың барлық топтарының ішінде, қолайсыз факторларға, не-гізінен аналар мен балалардың организмдері өте сезімтал келеді. Балалардың денсаулығын қалыптастыратын негізгі факторлар мыналар:

Ата-аналардың денсаулығы мен конституциясына әсер етуші (әсіресе аналарға жүкті болғанға дейін әсер ететін) факторлар;
Генетикалық (тұқым қуалағыштыққа әсер етуші) факторлар;
Ауаның, судың, топырақтың санитарлық-гигиеналық сипаты;
Тамақтану жағдайы;
Жанұя тұрмыстық факторлар: жанұяның құрамы, тұратын мекен жайдың сипаттамасы, орташа кіріс мөлшері, жанұя тұрмысы және сәбидің күтімі, жанұяның психологиялық климаты, зиянды әдеттердің (шылым шегу, арақ құмарлық т. с. с. ) болуы;
Сәбидің мектепке дейінгі мекемелерде болу жағдайының санитарлық-гигиеналық сипаты.

Бұлай топтастыру әлеуметтік гигиенаның ғылыми зерттеу институтында және Денсаулық сақтау министрлігінің ұйымдарында жасалған. Көрсетілген факторлардың ішінде, әсіресе, жүктілік пен босанудың нәтижесінде, жаңа туған нәрестенің денсаулығына және сәбидің алғашқы жылғы өміріне әсер ететіндері тереңірек зерттелген. Мысалы, балалардың дене салмағының аз (2500гр төмен) болып туатыны көбінесе жас (18 жасқа дейінгі) және кәрі (35 жастан жоғары) аналарда болатыны байқалды. Оларда перинаталдық өлім саны мен жүктіліктің асқынуларының көрсеткіштері де жоғары болып келеді. Балалардың дене салмағына, мезгілінен бұрын босануына және іс -жүзіндегі өлім санының көбеюіне аналардың жүктілікке дейін және жүктілік кезінде дұрыс тамақтанбауы да әсер етеді [30] .

Анасының шылым шегуі, әртүрлі дәрі-дәрмектерді бақылаусыз пайдалануы, ішімдікке әуес болуы нәрестенің құрсақта жатқандағы өсуіне ғана емес, одан кейінгі дамуына да зиянды әсерлерін тигізеді. Аналардың жұмасына екі рет 100 гр. артығырақ арақ ішуі, салмағы азайған балалар туу қаупін көбейтіп жібереді. Емшек сүтімен асырау және дұрыс тамақтандыру сәбилердің денсаулығына әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Кейінгі жылдары көптеген экономикасы дамыған елдерде дене салмағы жоғарылап кеткен (200% жоғары) мектеп оқушыларының саны көбейіп келеді. Бұл құбылыстың себептері, басқа да қауыптілік факторлары сияқты тереңірек зерттеуді қажет етеді [31] .

Ата-анасының білім деңгейі мен әлеуметтік-экономикалық статусының балаларының денсаулығына тигізетін әсері туралы көптеген мәліметтер бар.

Балалардың денсаулық көрсеткіштері әсіресе ерте жастағы балаларддың, жанұя жағдайына байланысты. Толық емес жанұялардағы балалардың аурушаңдығы толық жанұяларға қарағанда сенімді түрде жоғары және оларда жиі ауыратын балалар саны да басым келеді. Мұндай айырмашылық жас өскен сайын тереңдей түседі. Некеге тұрмаған ата-аналардың балаларының денсаулығы нашарлау келеді, олар көбінесе айы-күні жетпей шала туады, аяқтануы, сөйлеуі уақытынан кешірек қалыптасады, осындай балалардың арасында жедел және созылмалы аурулардың жиірек болатынын байқауға болады. Үйлесімсіз тұратын жанұялардағы балалардың созылмалы ауруларының асқынулары жиі қайталанады және олар ауыр түрде, ұзақ жүретіндігі байқалады.

Балалардың денсаулығы мен күн тәртібінің де арасында айқын корреляциялық байланыс бар екені анықталған. Ұйқысы қанбаған оқушылар арасында денсаулық көрсеткіші төмен екендігі, таза ауада күніне 1-ақ сағат немесе одан да аз болатын оқушылар көз рефракциясының анамалиясымен, ревматизммен, зат алмасу бұзылыстарымен, басқа мұндай тәртіпті сақтаған балаларға қарағанда жиірек зардап шегеді. Жедел респираторлық аурулардың балалар арасында таралуы, негізінен, оқу-тәрбие бөлмелерінің ауданының жеткіліктілігіне, желдетілуіне және сонымен қатар, ғимараттың жоспарлануына тікелей байланысты болып келеді [32] .

Академик Г. Н. Сердюковскаяның басшылығымен көп өлшемді “бала-қоршаған орта” жүйесіне факторлық анализ жасалып, мұнда мектеп оқушыларында аурушылдық қалыптасуына әсер ететін 80-ге жуық көрсеткіштердің әсері анықталған.

Мұнда оқушылардың денсаулығына елеулі әсер ететін төмендегі факторлар анықталды: жергілікті жердің климаттық ерекшеліктері; атмосфералық ауаның ластануы; қанағаттанғысыз санитарлық-гигиеналық жағдайлар (әсіресе мектеп сиымдылығының жоғарылауы, екі сменде сабақ оқу, оқу бөлмелерінің ауданының жеткіліксіздігі т. с. с. ) ; жанұяның материалдық деңгейінің нашарлығы; анасының жұмыс бастылығы; мектепке дейінгі жаста бала бақшаның сәбилер тобында болуы, бастауыш сыныпта ұзартылған күн тәртібінде болуы; әкесінің маскүнемдігі; мектептегі оқу жүктемесінің жоғары болуы; күн тәртібін сақтамау, әсіресе ұйқы қанбауы;

Іс жүзінде өсіп келе жатқан организмдердің денсаулық жағдайы мен өсіп, дамуына ең көбірек әсер ететін әлеуметтік-гигиеналық факторлардың практикалық мақсатқа арнап шартты түрде жасалған жіктемесін (А. Г. Сухарев) қолдануға болады:

Қолайлы факторлар:

а) ең жақсы қимыл-қозғалыс тәртібі;

б) шынығу;

в) дұрыс, балансты тамақтану;

г) рационалды күн тәртібі;

д) қоршаған орта әсерінің гигиеналық нормаларға сәйкес болуы;

е) гигиеналық дағдылар және дұрыс тұрмыс-қалыпта өмір сүру.

Қолайсыз факторлар ("қауыптілік" факторлары) :

а) қимыл-қозғалыс қажеттілігінің жеткіліксіздігі, немесе шамадан тыс жоғары болуы;

б) оқу-тәрбие процесстерінің және күн тәртібінің бұзылуы;

в) ойын, оқу және еңбек іс-әрекеттеріне қойылатын гигиеналық талаптардың орындалмауы;

г) тамақтануды ұйымдастырудағы кемшіліктер;

д) гигиеналық дағдылардың болмауы, зиянды әдеттермен айналысу;

е) жанұядағы және балалар ұжымдарындағы қолайсыз психологиялық климат.

1. 2 Дене бітімі дамуын зерттеу және бағалау тәсілдері

Сонымен қатар, дене бітімінің дамуының көрсеткіштері, балалар организміне қоршаған ортаның тигізетін әсерінің деңгейін анықтаумен бірге, салауаттандыру шараларының тиімділігі туралы пікір айтуға да мүмкіндік береді. Жеке баланың, немесе ұжымның дене бітімінің даму дәрежесі, бағалы гигиеналық көрсеткіш болғандықтан, балалар мен жасөспірімдердің морфологиясы ішкі факторлардың да, сыртықы факторлардың да әсерін көрсетеді. Сондықтан да, және қолданылып жүрген тәсілдердің қарапайымдылығы мен арзандығына байланысты, балалар мен жасөспірімдерге дүниеге келген күннен бастап, жыныстық ер жету кезеңіне дейін антропометриялық байқауларды міндетті түрде жүргізу керек [33, 34] .

Сондықтан, дене бітімінің дамуын бағалағанда бой ұзындығын, дене салмағын және кеуде шеңберін міндетті түрде зерттеу керек. Арнаулы, терең жүргізілетін зерттеулерде дененің әртүрлі бөліктерінің ұзындық диаметрі, сан, иық, жіліншіктерінің шеңбері т. б. қосымша өлшенеді. Ұжымның дене бітімінің дамуын, жеке жас мөлшері топтарының негізгі антропометриялық белгілерінің және олардың өзгерістерінің орташа арифметикалық өлшемдерін есептеп шығару арқылы бағалайды.

Балалардың дене бітімінің дамуына жеке баға беру әртүрлі тәсілдермен жүргізіледі: Ең басында осы мақсат үшін көп уақыттар бойы жеке антропометриялық параметрлердің қатынастары - индекстер тәсілі қолданылды. Бұндай индекстердің саны бірнеше ондықтарға дейін жетті. Әртүрлі индекстер әртүрлі көрсеткіштердің санынан тұрды, ең қарапайым индекстер - екі көрсеткіштен тұрды (дене салмағы - бой ұзындығы және кеуде шеңбері - бой ұзындығы индекстері) . Индекстердің есептелуі қарапайым болып келетіндіктен, бұрынғы кезде кеңінен қолданылған болатын. Әсіресе, ең кең таралғандары Брок, Пинье, Кетле, Гульда және Кауп, Ливи, Рорера жоғарыда аталған Эрисман индексі және т. б. болды [35, 36] .

Осы уақытқа дейін жеткен Брок индексі бойынша, дене салмағы (кг), бой ұзындығынан (см) 100 см алғанға тең. Мысалы, бой ұзындығ 170 см болса, дене салмағы 70 кг тең болуы керек. Пинье индексі, немесе "сандық көрсеткіш", бой ұзындығынан дене салмағын және кеуде шеңберінің көлемін алғанға тең. Индекс аз болған сайын, организм әлсіз болады деп есептелді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.