Азаматтық қоғамның қалыптасуы барысындағы жеке тұлға мен мемлекеттің арақатынасы мәселелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3

1 Азаматтық қоғам мәні, белгілері және негіздері 6

1. 1 Азаматтық қоғам: мәні мен белгілері 6

1. 2 Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет: арақатынасы және өзара әрекеттесуі 19

1. 3 Қазақстан Республикасының Конституциясы және азаматтық қоғамның дамуы 33

2 Азаматтық қоғамның қалыптасуы барысындағы жеке тұлға мен мемлекеттің арақатынасы мәселелері 42

2. 1 Қазақстанда жеке тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудің қазіргі кездегі мәселелер 42

2. 2 Жеке тұлғаның конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етудегі ішкі істер органдарының 54

Қорытынды 66

Пайдаланылған дереккөздер тізімі 69

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі XXI ғасырдың бас кезіндегі Қазақстан тарихындағы мемлекеттік емес институттардың белсенділігімен байланысты, олардың қоғамдық қатынастардың барлық сфераларындағы функционалдық байланыстарына қатысты жаңа кезеңін атап өтті. Дамыған азаматтық қоғам жағдайында азаматтардың қабілеттері мен мүмкіндіктерін неғұрлым толығырақ жүзеге асыру үшін, нағыз халықтық билікке қол жеткізу үшін, қоғам өмірінің әлеуметтік экономикалық, рухани және өзге де сфераларында жеке тұлғаның бағдарын таңдау бостандығына қол жеткізуі үшін қажетті нақты алғышарттар құрылады.

Азаматтық қоғам бүкіл қоғамның ырыс-берекеге және гүлденуіне қол жеткізуін, халықтың өмірінің әлеуметтік экономикалық деңгейінің көтерілуін, қоғамның рухани мәдени жағынан дамуын, мемлекеттің құқыққа бағынуын болжайды.

Қазіргі күнде біздің еліміздің саяси жүйесінің жаңғыртылуы және демократияның әрі қарай дамуы мемлекет дамуының басым бағыттарының бірі ретінде атап көрсетілген. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, бәсекеге қабілеттілік көптеген елдердің, соның ішінде Қазақстанның дамуының саяси аспектілерін де анықтай бастады.

Бұдан шығатын қорытынды, Қазақстанда азаматтық қоғам құрылысының кешенді стратегиясын дәлме-дәл нақтылау мемлекеттік және қоғамдық институттардың алдында тұрған өзекті мәселе болып табылады.

Елдің саяси сферасын жаңғырту міндетін жүзеге асыру үшін Қазақстан Президентінің Жолдауында бірнеше шарттар нақты белгіленген:

Біріншіден, бұл қазақстандық қоғам реформаларының стратегиялық бағыты жанында шоғырлануы, ол елдің тұрақты түрде дамуының қажетті шарты болып табылады.

Екіншіден, бұл тек демократиялық дәстүрлердің дамуы ғана емес, сондай-ақ оларды жеткілікті деңгейде қатаң қорғауды қамтамасыз ету.

Үшіншіден, азаматтардың ел Конституциясы мен заңдарын орындауын қамтамасыз ету, онсыз азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекетті құру мүмкін емес.

Төртіншіден, елдегі жағдайды тұрақсыздандыруға қабілетті діни экстремизмнің кез келген нысанда байқалуына жол бермеу.

Бесіншіден, елдегі ұлтаралық келісімді сақтауға ықпал ететін қоғамдық институт болып табылатын Қазақстан халықтары Ассамблеясының ролін көтеру.

Алтыншыдан, азаматтық қоғам субъектілерін, ең алдымен үкіметтік емес ұйымдарды (ҮЕҰ) елдің дамуы бағдарламасының орындалуы және әлеуметтік сфераны дамыту жөніндегі жұмыстарға белсенді түрде тарту [1] .

«Азаматтық қоғам тек мемлекеттік билік пен азаматтық қоғам арасындағы қарым-қатынас жария келісім негізінде құрылатын демократиялық саяси жүйе жағдайында ғана дамудың жоғары деңгейіне қол жеткізе алады. Азаматтық қоғамда демократиялық процедуралар билік қызметінің сапасын бағалау, жариялық құқығына және қоғам мүддесі үшін билікке ықпал ету механизміне негізделеді» [2] .

Ғылыми жаңашылдығы мен қолданбалық маңызы мұнда қоғамдық қатынастардың әрқилы сфераларына қатысты Қазақстан Республикасының конституциялық негізі мен конституциялық заңнамаларының жетілдірілуі аспектісінде Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасуының қазіргі замандағы проблемаларын мазмұны жағынан кешенді тұжырымдамалық зерттеу жүзеге асырылды.

Азаматтық қоғамды , бір жағынан, мемлекеттің және оның органдарының тікелей қол сұғушылығынан азаматтардың өзін-өзі қорғауының құралы немесе тәсілі ретінде, ал екінші жағынан, оны демократиялық бағдарланған, құқыққа негізделген, жеке тұлғаның құқықтық мәртебесін қамтамасыз етуге, оның өмір сүруі мен бостандығының лайықты және жеткілікті деңгейін қамтамасыз етуге қызмет ететін мемлекеттің механизміне тиімді ықпал ету институты ретінде түсіну тұжырымдамасы ұсынылады.

Зерттелу деңгейі. Азаматтық қоғамның қалыптасу проблемасының тамыры сонау антикалық дәуірде жатыр. Бұған дәлел ретінде атақты ғалым, философтар Аристотель, Платонның, сонымен қатар, рим заңгерлерінің еңбектерін айтуға болады. Кейіннен, XVII-XIX ғасырларда азаматтық қоғамның неғұрлым толығырақ тұжырымдамасы Т. Гоббс, Б. Спиноза, Дж. Локк, Ш. Л. Монтескье, Ж. Ж. Руссо, Г. Гегель, И. Канттың және сол заманның өзге де ойшылдарының еңбектерінде ол туралы әртүрлі идеялар көрініс тапты. Азаматтық қоғамның қалыптасуы туралы идеялардың дамуына марксизмнің классиктері К. Маркс пен Ф. Энгельс те салмақты үлес қосты.

1990-жылдардың басында отандық ғалымдардың Қазақстан жағдайында азаматтық қоғамның қалыптасуы мен дамуы проблемаларына қызығушылығы артты. Бұл А. Т. Ащеуловтың, К. К. Айтхожиннің, М. Т. Баймахановтың, Ж. Жунусованың, А. К. Котовтың, Е. К. Көбеевтің, А. А. Матюхиннің, Г. С. Сапаргалиевтің, С. Өзбекұлының, Ө. Қопабаевтың және басқалардың еңбектерінде өз көрінісін тапты [3] .

Сондай-ақ ресейлік ғалымдар С. А. Авакьян, В. В. Бойцова, В. В. Витюк, K. C. Гаджиев, В. В Галкин, Н. Л. Гранат, Ю. С. Красин, Е. И. Козлова, О. Е. Кутафин, Г. В Мальцев, Г. Н. Манов, В. С. Нерсесянц, О. Г Румянцев, С. Л. Серебряков және басқалардың еңбектерін де атап өту қажет [4] .

Зерттеудің мақсаты азаматтық қоғам институттарының қалыптасуымен байланысты процестерді саяси және идеологиялық догмалардан тыс ұғыну, және қазіргі Қазақстан жағдайына сәйкес конституциялық негізін зерттеу шеңберінде оның үлгісін әзірлеу.

Зерттеудің міндеттері:

- зерттеліп отырған проблема бойынша ғылыми-теориялық базаны жинақтап және талдай отырып, оны жаңа мазмұнмен толықтыру;

- азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің арақатынасы туралы мәселелерді олардың белгілері мен функциялары аспектісінде қарастыру;

- мемлекет пен азаматтық қоғамның салыстырмалы түрдегі дербестігі туралы проблеманы зерттеу;

- Қоғамдық қатынастардың әрқилы сфераларындағы Қазақстанның азаматтық қоғамының конституциялық негіздері түсінігін қалыптастыру және мазмұнын ашу;

- Қазақстанның қоғамдық өмірінің саяси, әлеуметтік, рухани-мәдени сфераларында азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға байланысты құқық қолданушылық тәжірибесін оқып үйрену, Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамның қалыптасуы жағдайында адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету кепілдіктерін тұжырымдау және жіктеу;

Зерттеу объектісі ретінде азаматтық қоғамның өмір сүруімен және қызмет етуімен тығыз байланысты қазіргі заманғы қазақстандық қоғамның қоғамдық өмірінің барлық сфераларында болып жатқан әлеуметтік шындықтың нақты құбылыстары мен процестері, сонымен қатар, мемлекеттік емес институттар, азаматтық қоғамның қалыптасуы мен дамуын сипаттайтын құқықтық идеялар мен көзқарастар болып табылады.

Теориялық және әдіснамалық негізі . Азаматтық қоғамның қалыптасуы мен дамуы проблемасының теориялық аспектілері қысқа мерзімде шешілуі қажет. Идеологиялық шектеулердің жойылуы бұған қолайлы жағдай туғызады. Нанымды теория негізінде ел дамуының мемлекеттік (жалпы ұлттық) бағдарламасының (доктринасының) тиімді тұжырымдамасы құрастырылып, үкімет пен халыққа ұсынылуы керек. «Ұлттық идеяларды» біріктіретін ауыр іздеу салулар көзге көрінетіндей және ақталған негіздемеге ие болуы мүмкін еді: не әділдікті сақтай отырып, бір ауыздан, тірі қаламыз, жоғары дамыған ерікті халық боламыз, не біздің жалпы тағдырымыз өте қайғылы болуы мүмкін. Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарған ынтымақты, рухы еркін, экономикасы дамыған, қоғамы әділетті ұлы халық болмасақ, жұтылып, жоқ болуымыз әбден мүмкін. Біз осындай осындай ұлттық идеяны нығайтып, алға қадам жасауға тиіспіз.

Жұмыстың әдістемелік негізі ретінде диалектикалық әдіс, сонымен қатар, Аристотель, Кант, Гегель және басқа да ойшылдардың еңбектерінде баяндалған идеялар, отандық және шетелдік ғалымдардың, ойшылдардың, заңгерлердің, әлеуметтанушылардың, психологтардың азаматтық қоғамның қалыптасуы, құқықтың, мемлекеттің және қоғамның арақатынасы, құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның арақатынасы проблемаларына арналған тұжырымдамалары қызмет етеді. Әдістемелік қағидаттары объективтілік, тарихилық, жан-жақтылық болып табылады.

Деректік негізі халықаралық құқықтық актілер, Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы, Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, бағдарламалық құжаттар, мемлекеттік билік және басқару органдарының, қоғамдық құқық қорғау ұйымдарының іс қағаздарын жүргізу ресми құжаттары, баспасөз материалдары, мемлекет қайраткерлері мен заңгерлердің еңбектері құрайды.

Азаматтық қоғам мәні, белгілері және негіздері

1. 1 Азаматтық қоғам: мәні және белгілері

Кез келген қоғамның құрылуы мен қалыптасу процесі оның неғұрлым өркениетті, толысқан қоғамға айналуының белгілі бір тарихи кезеңдерімен (сатыларымен) сипатталады.

Қоғамдық санада демократиялық қағидаттар мен институттар бекітілді. Олардың одан әрі дамуында маңызды бағдар болған Қазақстанның демократиялық құқықтық мемлекетті құруға және азаматтық қоғамды қалыптастыруға талпынысы болды.

Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу мүмкіндіктерін зерттеуді «азаматтық қоғам, мемлекет, демократиялық қоғам» сияқты терминдердің мазмұнын ашудан бастаған жөн [5, 9-10] . Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасуы - жеткілікті деңгейде ұзақ әрі күрделі, белгілі бір тарихи кезеңге есептелген процесс. Алайда мұндай қоғам идеясы (тұжырымы) өз тамырын ғасырлар тереңіне жайған.

Азаматтық қоғамның философиялық анықтамасын ғылымға тұңғыш рет атақты ойшыл және философ Аристотель енгізген. «Мемлекет деген не екендігін анықтап алмастан бұрын» деп көрсетеді ол: «азамат» түсінігін анықтап алу қажет, өйткені мемлекет бұл басқа емес азаматтардың жиынтығы, азаматтық қоғам [6, 5] . Бұлай тұжырымдау, бұл түсініктің антикалық философиялық ойға белгілі бір көне идеялық-теориялық бастауға ие екендігі туралы қорытынды шығаруға мүмкіндік береді.

Алайда, тарихи қалыптасқан «азаматтық қоғам» деген қоғамды (адамдардың саяси емес қауымдастығын) білдіретін сөз тіркесі өзінің мемлекетпен (саяси қауымдастықпен) арақатынасында олар берген мағынаға сөзсіз сәйкес келмейді. Өйткені азаматтық қоғам бұл −азаматтардың (саяси субъектілердің) қоғамы емес, керісінше, жеке (саяси емес) тұлғалардың жеке мақсаттар мен мүдделерді ұстанушылардың қауымдастығы. Ал азаматтардың қауымдастығы−саяси қауымдастық, яғни мемлекеттің (саяси мемлекет) қоғамнан (азаматтық қоғамнан) ерекшелігі. Ескере кететін жай, «азаматтық құқықтың» өзі (құқық саласы ретінде) − бұл азаматтардың құқығы емес, жеке тұлғалардың құқығы.

Қалыптасып кеткен «азаматтық қоғам» термині рим азаматтарының қауымдастығын, римдіктердің азаматтық қауымын білдіретін көнеримдік «civitas» сөзінен келіп шығады. Бұл қауымның мүшесі (civis - гражданин) сонымен қатар рим азаматтық құқығының субъектісі (jus civile) де болып табылды.

Сivitas, civis, jus civile сөздері (олардың саяси және саяси емес мәнін айырмастан) синкретикалық (бөлінбейтін) мәнге ие болды. Кейінірек олардың бейсаяси мәні «азаматтық қоғам», «азаматтық құқық» терминдерінде, ал саяси мәні «азамат» терминінде сақталды [7, 278] .

Бұл азаматтық қоғамның негізгі субъектісі жеке тұлға ретінде адам, бюргер, қалыптасып келе жатқан буржуа болды. Ыдырап бара жатқан феодализм жағдайында қалыптаса бастаған мұндай азаматтық қоғам өзінің мәні бойынша рулық құрылыстың бекітілуіне, азаматтық қоғамның талаптары мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін мемлекетті бекітуге деген табиғи және бөлінбейтін құқығы сипатында жеке адамның бостандығы мен дербестігін мойындауға бағытталды [7, 280] .

Азаматтық қоғам тұжырымдамасы XVII-XIX ғғ. Т. Гоббс, Б. Спиноза, Дж. Локк, Ш. Л. Монтескье, Ж. Ж. Руссо, Г. Гегель сияқты ғалымдардың еңбектерінде толық әзірленіп өз бейнесін тапты және қорғалды.

Мысалы, Т. Гоббстың пікірінше, барлық адамдар, табиғи тіршілік иелері ретінде, шамасы бірдей тән және ақыл-ой қабілетіне ие, бұл оларды өзара тең етеді. Олар ерікті болып туылады, өз іс-әрекеттерінде жеке мүдделерін басшылыққа алады, ал олардың мінез-құлқының қозғаушы күші өмірлік игіліктер болып табылады. Адамдар тумысынан өз іс-әрекеттеріне бірдей табиғи құқықтарға ие болғандықтан, оларды жүзеге асыруға талпынады, бірақ олар өзді-өзі тең құқылы емес, өйткені мүдделердің қайшылығы басым. «Менікі» және «сенікі» ұғымдарының арасындағы шектеулердің болмауы, «баршаның баршаға қарсы соғысына» әкеп соғады, бұл адамзаттың жойылуы қаупін төндіреді. Табиғи жағдайдан және табиғи заңдардан азаматтық қоғамға және азаматтық заңдарға өту, Гоббстың пікірінше, меншіктің пайда болуымен байланысты. Соңғысы адамдар арасындағы келісімнің, жалпының еркі және «қоғамдық шарт» негізінде олардың бірігуінің қажеттілігін тудырады, әрбір адам өзінің еркін әркімнің және баршаның еркін білдіретін жалпының еркіне бағындырады. Осындай жолмен құрылған бірігу мемлекет немесе азаматтық қоғам, сонымен қатар азаматтық тұлға деп аталады [8, 311] .

Ал Б. Спиноза өзінің әлеуметтік-саяси көзқарастарына сәйкес адамды өзін-өзі сақтау заңдылықтарына бағынатын табиғи тіршілік иесі ретінде қарастырады. Бұл табиғи заң әрбір адамның өмір сүруге, ойлау және іс-әрекет жасау бостандығына табиғи құқықтарымен сәйкес келеді. Философ мемлекет пен азаматтық қоғамды ұқсастырады, өйткені адамдардың табиғи өзара әрекеттесу жағдайы олардың өзі мен мемлекет арасындағы «қоғамдық шарт» негізінде өзара әрекеттесуімен алмасады, барлық адамдар біртұтас қауымдастықтың азаматтарына айналады деп есептейді [9, 7-8] .

Дж. Локк басқаша тұжырымды ұстанады, оның пікірінше адамның өз өмірін, ар-намысын, бостандығын, мүлкін қорғауға деген табиғи құқығынан келіп шығады. Ол адамзат қауымдастығын табиғи және саяси (азаматтық) деп бөледі. Табиғи қауымдастық - үйдегі басқару жүзеге асырылатын отбасыларының жиынтығы. Отбасының басшысы мұнда шексіз билікке ие. Табиғи қауымдастықта адамдар өздерінің өмір сүруін қамтамасыз ететін меншікке ие болады. Меншік қатынастарының тұрақсыздығы, басқа адамның мүлкіне қол сұғуға мүмкіндіктің болуы адамдар арасында «қоғамдық шарттың» жасалуы қажеттілігіне әкеп соғады. Бұл шарт адамдардың бірге тұруы, меншікті қалыпты пайдалануы үшін қажет. Осылайша, қауымдастық азаматтық қоғамға айналады, бұл «қандай да бір адамдар санының бір қоғамға бірігуі және олардың әрқайсысының табиғат заңдарына сай өздеріне тән болған атқарушылық биліктен бас тартуы және оны саяси немесе азаматтық қоғамға беруі» болып табылады. Дж. Локк бұл мәселе жөнінде былай деп жазады: « . . . шексіз билік кімнің қолында болуына қарамастан, азаматтық қоғамның түрі болудан өте аулақ, ол құлдық пен меншік тәрізді соншалықты сәйкессіз» [10, 312-365] .

Ш. Л. Монтескьенің айтуынша, азаматтық қоғамның пайда болуы қоғамдық шарттың нәтижесі болып табылады, және адамдар ортақ еркі негізінде осындай бірігуге келіседі, мұндай бірігу азаматтық жағдай деп аталады. Азаматтық жағдайдың, немесе мемлекеттің қалыптасуын ол қажетті тарихи процесс ретінде қарастырады. Табиғи жағдайда адамдар тең болып туылады, бірақ та олар бұл теңдікті сақтап қала алмайды, қоғам теңдікті олардан тартып алады және олар тағы да «тек заңдарға сәйкес» қана өмір сүреді. Қоғам дамуындағы заңдардың маңыздылыған көрсете отырып, Монтескье, заңдар адамдар, халықтар және билеушілер арасындағы қарым-қатынастарды реттейді деп түсіндіреді. Оның көзқарасы бойынша, «бостандық дегеніміз бұл - заңдармен рұқсат етілген іс-әрекеттер». Осыған орай ол басқарудың үш нысанын көрсетеді: республика, монархия, деспотия. Деспотия бір тұлғаның озбырлығы ретінде билікті теріс пайдалануға әкеп соғады. Азаматтар, сонымен қатар азаматтар мен билік арасындағы қарым-қатынастарды реттеуші ретінде құқық озбырлықтан кепіл болып табылады [11, 289 ] .

Ж. Ж. Руссо жеке меншікке көп көңіл бөлді. Оның пікірінше, ол азаматтық қоғам мен мемлекеттің экономикалық негізі болып табылады. Ол, өз заманындағы көптеген басқа ғалымдар сияқты «қоғамдық шарт» негізінде саяси билікті құруды қолдады, соның негізінде «әрқайсысымыз өз меншігін ортақ еріктің жоғарғы басшылығына береді, және біз әрбір мүшені тұтастың бөлінбейтін бөлігі ретінде қабылдаймыз».

Заң, азаматтардың оны бұлжытпай орындауын және олардың еркін заңды түрде жүзеге асыруын ғана емес, сонымен қатар күшті мемлекеттің өмір сүруін талап етеді [12, 161-162] .

XVII-XVIII ғғ. еуропалық саяси-құқықтық ойларды зерттеу нәтижесінде мынадай қорытындыға келдік. Біріншіден, азаматтық қоғамның негізін өмір сүруге, бостандыққа, меншікке, мүлікке және т. б. азаматтардың табиғи құқықтары мен жалпы адамзаттық құндылықтары құрайды. Екіншіден, азаматтық қоғамның қалыптасу процесі феодализм дәуірінен басталады. Үшіншіден, азаматтық қоғам саяси билік, тұтас мемлекет институттарынсыз болуы мүмкін емес.

А. Токвилдің тұжырымдамасы Американың тәжірибесі негізінде пайда болды. Оның басты назарында индивидтің (жеке тұлғаға) ерік білдіруін, шаруашылық және қоғамдық қызметпен айналысуын қамтамасыз ететін нақты институттар жүйесі қалыптасты. «Қоғамдық теңдік пен демократиялық басқарудың әдет-ғұрыптарға, ұғымдар мен өнегеге ықпалын бейнелеу» мақсатын көздегенде Токвиль дәл осы американдық қоғамның ерекшелігіне жүгінеді. Ол американдық әлеуметтік жүйені еуропалық теоретиктер қоғамдық шарт және азаматтық қоғамның келешекке бағытталған үлгісі ретінде ұсынған қағидаларының жүзеге асырылуы деп қарастырады. «Бұл қағидалардың жүзеге асырылуы Еуропаның кейбір елдерінде ізбе-ізділіксіз, жартылай енді-енді ғана басталды, ал екінші бірінде билікке қайта оралған аристократиямен жасанды түрде ұсталып отырды. Ал Америкада ол қоғам мен мемлекеттің тарихи қалыптасқан ерекше белгілеріне ғана емес, сондай-ақ американдық ерекше мінез-құлыққа, өзіндік ұлттық рухқа да байланысты болды» [13, 10] .

Америкадағы азаматтық қоғамды сипаттай отырып, Токвиль американдық әлеуметтік өмірдің ерекше белгісі болған отбасылық, кәсіби, діни ассоциацияларға баса назар аударады. Олар адамдардың әлеуметтік мінез-құлығының барлық сфераларын қамтиды, ой бостандығы мен адамгершілік құндылықтарды үкімет тарапынан болатын қол сұғушылықтар мен озбырлықтардан қорғау тәсілі болып табылады, жеке тұлғалардың өзінің әлеуметтік орта мен саяси құрылымдарға ықпал ету механизмі сипатында да қатысады. Бұл ассоциациялардың тағы бір тиімді тұсы - адамдардың жекешелендірілген және ұжымдық талпыныстарының үйлесімділігі, оларды бостандық және жауапкершілік, демократиялық құндылықтар мен әдет-ғұрыптарды құрметтеу, тиісті әлеуметтік мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру рухында тәрбиелеу [14, 35] .

Азаматтық қоғамның қалыптасуы мәселесін өңдеуде орасан көп үлес қосқан ойшыл Г. Гегель болды. Оның пікірі бойынша, азаматтық қоғам «отбасы мен мемлекеттің ортасында» болады. Табиғи «мәдениетсіз» қалыптан адамдар азаматтық қоғамға кіруі тиіс. Соңғысында құқықтық қатынастар шындыққа сәйкес келеді [15, 228] .

Гегельдің пікірі бойынша, азаматтық қоғам төмендегідей үш элементті қамтиды: а) «бірегейлер» мен «басқалардың барлығының» жұмысы арқылы қанағаттандырылатын қажеттіліктер жүйесі; ә) әділсоттылық арқылы жалпы еркіндікті және меншікті қорғау; б) полиция және корпорация.

Полицияны азаматтық қоғамның элементі ретінде қарастыра отырып Гегель, оны бұрында муниципальдық шаруашылықты басқару бойынша белгілі бір функцияларды атқарғанымен байланысты. [16, 233] .

Ескере кететін жай, бұл мәселе жөнінде И. Бентам, Ж. Сисмонди, Л. Фон Штейннің көзқарастары да осыған ұқсас. Алайда азаматтық қоғамның мемлекеттен үстемдігін бейнелейтін екінші бір бағыт бар. ( Т. Спейс, Т. Ходжскин, Т. Пейн) . Бұл бағыт Т. Пейннің еңбектерінде өте айқын бейнеленген, оның пікірінше, мемлекет бұл тек қажетті зұлымдық ғана, және оның әсер ету сферасы қаншалықты аз болса, соншалықты тиімді. Бұл көзқарас А. Токвиль және Дж. С. Миллге де тән.

Нақты өмірде, азаматтық қоғам мен мемлекет жеткілікті деңгейде тығыз байланысты болды және болып қала береді [17, 421-423] . Осылайша, Гегель азаматтық қоғамды әлеуметтен бөліп қарастырды, оның мемлекетке ұқсас еместігін атап көрсетті және оған адамдардың мүдделері мен қажеттіліктерінің үш: жеке, ерекше және жалпы, деңгейін білдіретін отбасын, қоғамды, мемлекетті кіргізді. Ол азаматтық қоғамды индивидтердің және олардың арасындағы қатынастардың, құрылған шаруашылықтар, қауымдар мен корпорациялардың қызметтері сферасының жиынтығы ретінде қарастырды. Жеке меншік және жеке бостандық қағидаттарымен қатар, азаматтық қоғамның негізін қалаушы қағидаттары - «жариялылық», «жалпы хабардар болушылық», сонымен қатар, «құқықтық мемлекет».

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.