Асыл металлдардан бұйымдарының нарығы
ЖОСПАР
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-шi тарау. Алтын нарығының теориялық
негiздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..8
1.1 Алтынның пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .8
1.2 Ақшалай алтын
стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...18
1.3 Алтын нарығы асыл металлдар және гауhар тастардың нарықтағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2-шi тарау. Әлемдiк экономикадағы алтынды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 37
2.1 Континенттердегі алтын
қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..37
2.2 Жеке елдердегi алтын
қолданысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3 Табылған алтын қолданысы және
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3-шi тарау. Әлемдiк нарықтағы алтынның қазiргi
күйi ... ... ... ... ... ... ... ... .68
3.1 Табылған алтын қолданысы және мәселесінің
шешімі ... ... ... ... ... ... ... . ..66
3.2 Әлемдiк нарықтағы алтынның даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... 73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
Қолданылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.86
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі:Бұл атаудың адамзат баласына жақын болып
кеткені соншалық, оған анықтама іздеудің қажеті жоқ. Алтын-күміс тас екен,
арпа-бидай ас екен дегендей, небір қилы кезеңдерді бастан өткерген адамзат
қоғамының өркендеулер мен тұралаулардан тұратын сан
ғасырлық даму тарихында алтын өзінің әу бастағы
құндылықтың өлшеміндей болып қабылданған қасиетін жоғалтпай бүгінге
жетті. Бұлай болары, алтынның өзімен деңгейлес бағалы металдардың басқа
бірінде кездеспейтін қайталанбас қасиеттеріне байланысты. Адам баласының
тұрмыс-тіршілігінде жоғары бағалануымен қатар, алтын
адамзаттың рухани әлемінде кір шалмайтын саф тазалық ұғымына ие.
Өзіне қатысты көзқарастың түрлі кезеңдерінен өте отырып, адам
баласының өмірінде мәңгіліктің, сенімділіктің талабына сай келетін металл,
құндылықтың рухани сипаты ретінде орныққаналтынның бұл тұрғыдағы рөлі мен
қызметін пайдалану кеңейіп,тереңдей түсуде. Физикалық-химиялық және
физикалық-механикалық ғажап қасиетт ері алтын мен басқа да бағалы
металдардың өндірісте және экономиканың түрлі салаларында жоғары
технологияларға пайдаланудағы теңдессіз тауар ретінде тұтыну құндылығы мен
бағасына деген қызығушылықты соңғы жүзжылдықта бірден арттырды. Болашақта
адамзат қоғамының дамуындағы алтынның рөлі бұдан да жоғары
болатындығын өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары жарық көрген Қазақстан
алтыны аттызерттеу еңбегінде дәлелдеп берген белгілі ғалым, қоғам
қайраткері Сауық Тәкежановтың тұжырымдары бүгін алдымыздан шығып отыр.
Міне, қаржылық дағдарыс қысқан шақта жалпақ әлем алтынға
басқойды. Біз де елімізде өндірілет ін барлық алтынды қазына қорына сатып
алуға кірістік. Еліміздің бағалы металдар нарығындағыөзгерістерге орай
өткізген соңғы баспасөз мәслихатында Ұлттық банктің төрағасы Григорий
Марченко: 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ұлттық банк еліміздегі
тазартылған алтынның бәрін сатып алатын болады. Бұл – Елбасының тапсырмасы.
Оны орынды және қажетті тапсырма деп білемін, – деді.
Төрағаның сөзіне қарағанда, ұлттық банк қазіргі күні елімізде өндіріле-
тін барлық алтынды сатып алуға мүдделі. Кемінде алдағы екі-үш жыл бойы
осылай болмақ. Еліміздің бағалы металдар нарығы баяғыда ырықтандырылғаны
белгілі. Соңғы уақытқа дейін жеке меншікке өткен кеніштерден өндірілген
қазба байлық қорытпа күйінде сыртқа тасылып келді. Ешкім мемлекетке алтын
сатқан жоқ,оны қажет еткен мемлекет те болмады. Енді ұлттық банк басшысыны ң
айтуынша, еліміздегі алтын өндірісінің бар көлемін толықтай сатып ала
аламыз. Алтын көлемі белгілеген шектен асатындайб олған күнде, біз өз
ұсынымымыздың тәртібін өзгертуіміз мүмкін.Яғни мұндай жағдайда ұлттық банк
өндіріліп жатқан алтынның бір бөлігін игеріп, қалғанын экспортқа
шығаруға келісімін береді.Немесе қазынадағы алтынның бір бөлігін сыртқы
нарықтарға өткізу және орналастырумен өзіміз де айналысатын боламыз.Ұлттық
банктің қорындағы алтынның біршама бөлігін елден жырақта сақтау бізге де
оңайға түседі. [2]
Алтын айналымдарына ҚҚС салу мəселесіндегі бастамалар туралыҚазіргі
кезде алтын сату бойынша айналымдарға ҚҚС салу жүйесі өндірушілердіалтынды
экспортқа шығаруын ынталандырады. Алтынның ішкі нарығын дамыту жəне отандық
өндірушілер ел ішінде өндіретінжəне қайта өңдейтін алтынды сату бойынша
жағдайлар жасау мақсатында Ұлттық БанкҮкіметке ішкі нарықта жəне экспортқа
алтын сату үшін ҚҚС салу тұрғысынан алғанда теңжағдайлар жасау мəселесі
туралы бастама жасады. Тау-кен өндіру жəне тау-кен металлургия
кəсіпорындарының қауымдастығыҰлттық Банктің осы ұсыныстарын қолдайды жəне
өз тарапынан Үкіметке тиісті үндеужолдайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Əлемнің кез келген елі алтынға
мемлекеттің ішкі байлығы деп қана емес, елдің қауіпсіздігін сақтап
қалатын құндылық деп қарайды. Себебі, жаһандық экономикадағы алтын
бағасының жылдан-жылға қымбаттап бара жатуы небір алпауыт елдерді өз
бағыт-бағдарын сол бағалы металлдың бағасына қарай түзеп отыруға
мəжбүрлейді. Алтынның басты қасиеті — тауар ретінде айналыстан ешқашан
шықпайтындығы. Өндірілген алтын мұнай иə газ секілді жағылып, тұтынылып
кетпейді. Сосын, доллар мен евроның сатып алу құны əр кезде əрқалай
жағдайға сəйкес сəт сайын құбылып отырса, алтынның сатып алу құны
грамдап өлшеніп, грамдап бағаланады.
ҚР Статистикалық Агенттігінің мә-ліметі бойынша, 2009 жылы
елімізде 10,336 келі таза алтын өндірілген екен. Бұл осының алдындағы
жылмен салыстырғанда, 26 пайызға артық. Ал, жартылай өңделген, қоспа
түрінде өндірілген алтын көлемі 22,525 келіні құрапты. Соған қарамастан,
Қазақстанның ішкі нарығындағы ал-тын мөлшері азайып барады. Өйт-кені,
біздің елдегі алтынды өндіру жүйесі өнімді сыртқа шығарып сатуға
бейімделген. Содан да болар, оны ел ішінде сатқаннан гөрі сыртқа шығарып
пұлдаған анағұрлым тиімді.
Себебі, ішкі нарықта сатылған алтын үшін салық төленеді. Ал, сыртқа
сатылатын алтын салықтық алымнан босатылған. Бір қызығы, елімізде
өндірілген ең жоғары сапалы (999, 9999 пробалы) алтын Швейцарияда
біздегіден 2,5 есеге дейін арзан. Сондықтан да жергілікті өнім
өндірушілер жоғары сапалы саф алтын өндіруге құлшына қоймайды.
Керісінше, құрамында күміс тәрізді бағалы металл түрі араласқан, бірақ
95 пайызы алтыннан тұратын доре деп аталатын қоспаны шикізат түрінде
жеделдетіп өндіріп, тезірек пайда табуға ниетті. Қазіргі таң-да әлемдік
нарықта инвестиция үшін алтын ең белсенді актив болып тұрғанын ескерсек,
оған тек құнды металл деп қа-на қарау қателік болары анық.
Бірқатар мамандар айтқандай, ішкі нарықта алтын саудасын жүргізу жүйесі
құрылса, оның қандай өнім түрінде өндірілгеніне қарамастан ішкі нарықтық
айналысқа түсуіне, Қазақстанның жаһандық алтын нарықтан тыс қалмауына
жағдай жасап, халықаралық деңгейде өзге елдерді бізбен есептесуге мәжбүр
етер еді. Бірақ, мұндай жүйе құруға әлгі алтынның ішкі нарықтағы
сатылымына салынатын салық кедергі келтіретін көрінеді.
2008 жылы әлемдік нарықтағы ал-тынның 1 унциясының (31,1035 г.) бағасы
700 доллардан асса, 2009 жылы бұл көрсеткіш 1130 долларға жетті. Сол
себептен де, алтыннан қор құру, сақтау — жеке адам мен компания үшін де,
банк пен мемлекет үшін де аса қолайлы. Әр ел бағзы замандардан бері-ақ
мемлекеттік сақтандыру мен қосалқы қорын алтынға сеніп тапсырып келген,
бұл үрдіс қазір де жалғасуда. Себебі, алтынның уақытқа төзімділігі оның
құндылығын арттырмаса, кемітпейді.
Ал, стратегиялық маңызға ие мұнай, газ, уран қоры күн өткен сайын
азайып, ақыры түгесіліп, сарқылып бітуге бейім. Рас, қазіргі күні
алтынды ашық әдіспен оңай өндіру жоқтың қасы болса, әр түрлі қоспалардың
құрамынан алтын-ды ажыратып алу да қиындап, күрде-лене түсті. Сол
себепті, алтын бағасы қымбаттаған сайын, Қазақстандағы алтын өндіру
көлемі де арта түсуде, бұл — заңдылық. Бірақ, жылына 10 тоннадан астам
алтын өндіргенмен, бізге оның қара тырнақтың көлеміндей сынығы да
бұйырмайды екен: елде өндірілген таза, саф алтынның біраз бөлігін Ұлттық
банк сатып алса, басым бөлігі Лондон биржасына пұлдап сатуға, жартылай
шикізат күйінде өндірілген өнімдер Германияның қайта өңдеу зауыттарына
жіберіліп, қалған-құтқандары Қытай асып кетеді екен.
Сырттан көз сүзгендер көп Есесіне, қазақ алтынына сырттан көз
сүзгендердің есебі түгел. Мәселен, 2005 жылы Гонконгтың Ivanhoe
ком-паниясы біздегі Бақыршақ алтын ке-нішін бірлесіп игеруге ұсыныс
жасап, сол бойынша жасалған келісімге сәйкес, бірлесіп өндірген өнімнің
70 пайызы шетелдіктердің, 30 пайызы ел Үкіметінің үлесіне тиетін болды.
2006 жылы Британияның Hambledon Mining компаниясы Қазақстанның екі кен
орнында алтынды ашық әдіспен өндіруді қолға алды. Ресейдің Полиметалл
компаниясы Қазақстандағы ең ірі алтын кен орны — Варваринск кенішін
сатып алды. 1979 жылдан бері өнім өндіріле бастаған бұл кен орнының
бүгінге дейін тек 10 пайызы ғана игерілген.
Оның қоры — 370 тонна. Қазақстан алтын қорының көлемі жөнінен (800
тонна) әлемде алғашқы ондық қатарына енсе, өнім өндіру бойынша тек 25-і
орында. Көршілес елдер ішінде алтын өндіру жөнінен біз Қытай мен Ресей
және Өзбекстаннан кейінгі төртінші орынды еншілейміз. Бұл жағынан
өздерінде алтын өндірмейтін, тек оны алып-сатумен ғана айналысатын
Түркия мен Үндістан бізді шаң қаптырып кетеді. Осы іспен 90-ы жылдардан
бері ғана айналыса бастаған Түркия жыл сайын әлемдік рынокқа 120 тонна
алтын шығарады екен. Бұл жағынан өзінде алтын өндірмейтін елдер ішінде
Түркия Үндістаннан кейінгі екінші орында тұр. Еліміздегі екінші бір ең
ірі алтын өндіруші кен орны — Бақыршақ(оның қоры 326 тоннаны құрайды
деседі).
Ақсу, Жолымбет, Бестөбе кен орындары да өзінің қоры жөнінен тек
Қазақстанда ғана емес, Орта Азия өңірі бойынша алдыңғы орындардың
бірінде. Алтын өндіруді өткен ғасырдың 30-ы жылдарынан бері бастаған бұл
кен орындары жылына 1 тоннаға дейін өнім өндіре алады. Бұлардың бәрі
Қазалтын компаниясының құрамына кірсе, ал, оның өзі бүгіндері күллі
әлемге танымал болған KazakhGold Group компаниясының бір бөлімшесі болып
табылады.
Курстық жұмыстың міндеті: Аталған компания 2005 жылы өз акциясын алғаш
рет Лондон биржасына 15 доллардан орналастырған болатын. Кейін бұл баға
екі есеге дейін өсті (бір акцияның құны 26,5 долларға дейін
көтерілген-ді). Аталған компания Ресейдің ең ірі алтын өндіруші Полюс
Золото компаниясымен бірлесіп жұмыс істеуге байланысты келісімшартқа
отырған. Оның Қазақстан үшін қанша-лықты тиімді боларын алдағы уақыт
көрсетеді.
Алтынға қатысты айтуға тиісті компанияның тағы бірі — Алтын-Алмас, ол
1993 жылы құрылған. Бұл акционерлік қоғамның құрамына Ақ-бақай мен
Свектинскоe кен орындары кіреді. Дегенмен, жекеменшік компания
болғандықтан, оның қанша өнім өндіретіні мен өнімін қайда сататыны жайлы
мәлімет алу мүмкін емес, оның бәрі — жеті қат жер астына жасырылған
коммерциялық құпия. Қазақстан эко-номикасының қарқынды дамуына үлес
қосады-ау деген кен орындарының қатарына Карьер, Ақсақал, Бескемпір
(қоры — 95 тонна), Орталық және Оңтүстік Қазақстандағы Үшшоқы, Мыңарал,
Шашубай, Пустынноe кеніштерін де жатқызуға болады. Соңғыларын күні
кешеге дейін АБС Балқаш кен-руда комбинаты игеріп келген-ді. Осыдан 7
жыл бұрын жылына 2,5 тоннаға дейін алтын өндіріп келген бұл комбинат
1985 жылы шағын артель ғана еді.
Экономиканың жұлынын үзіп, әбден қиратқан 90-ы жылдарда-ғы қиындыққа бел
алдырмай, нағыз кластерлік әдіске қол жеткізген бұл комбинат бертінде
рейдерліктің құрбаны болып кетті. Келешекте өнімді сатудан түскен
қаржымен қарыздың орнын жабамыз деген үмітпен банктен несие алған
комбинатты белгілі бір мүдделі топтар қасақана банкротқа ұшыратты.
Сөйтіп, қаржылай ес жиюына уақыт пен мұрша бермеген өндіріс орны 2005
жылы банкрот деп табылып, ақыры ол бар-жоғы 20 миллион долларға сатылып
кетті (канадалық Килборн Инжиниринг компаниясы сонау 90-ы жылдардың
өзінде комбинатты 105 миллион долларға бағалаған еді). Ал, өндірістің
банкке берешегі 30 миллион ғана доллар тұғын.
Өндірісті арзан бағаға қолға түсірген жаңа қожайындар оны әрі қарай
қалай жұмыс істетуді білмеді. Кен орны біреудің, байыту комбинаты
екіншісінің, электр жүйесі үшіншісінің иелігіне көшкеннен кейін комбинат
ісінде бірлік болмай, ақыры ол тоқтап тынды. Нәтижесінде 4 мыңдай адам
жұмыссыз қалып, жан-жаққа жұмыс іздеп тентіреп кетсе, жергілікті
тұрғындар алтын өндірісі тарапынан көрсетілетін әр түрлі қаржылай
көмектен айырылды. Ақтоғай, Мойынқұм аудандарындағы салық комитеттері
үздіксіз түсіп тұратын салықтан қағылса, республикалық бюджет те
айтарлықтай зиян шекті. Бұдан ешкім ұтқан жоқ, керісінше, ұтылғандар
саны көп.
І ТАРАУ. АЛТЫН НАРЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 АЛТЫННЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Алтынның тарихы адам баласының дамуында тарихпен тығыз байланысты.
Мыңжылдықтарымен дүниежүзілiк мемлекеттердегі алтынның ақшалай
қатынастарының негiзiн валюталық-қаржы құрайды.
Қазiргіалтынның негiзгi рөлiнде әлемде доллар, евро және иена
валюталар болып табылады. Бүгiнгi күнге алтын - резервтегi құралдың
маңыздылығы бойынша екiншi орында. Еуропа алтынның үлкен қосымшаларының
сатында деп қате ойлауғамүдделi. Мұндай маңызды резервтiк активтi
құндылықтың iрi ұстаушыларын қызықтырмағаннан ешкім төмендетпейді.
Жүйе Ресей үшiнғана емес, дүниежүзілiк үшiн де валюталық-қаржы
инвестицияларының сенiмдiлiктiң кепiлдiгiнiң құтқарушы аспабы сияқты
алтынға қарап сөйлеу көкейкестi.
Теория және алтынның әлемдiк нарығының қызметi тәжiрибесiндегі
сұрақтарды өңдеудiң өзектiлiктерi туралы барлық жоғарыда айтылған мәселелер
дипломдықжұмыстың ауқымын анықтайды.
Зерттеу нысаналар алтынның әлемдiк нарығын сөз сөйлейдi:
Зерттеудiң заты - алтынның әлемдiк нарығының жұмыс жасауымен
байланысты пайда болатын экономикалық қатынас.
Жұмыстың мақсат алтынның әлемдiк нарығының қазiргi күйiн зерттеуi және
оның болашағы тұрады.
Жұмыста зерттеудiң мақсаттарына сүйене орнатылған, оның логикасы және
iшкi құрылым анықтаған келесi негiзгi тұжырымдар ұйғарылады:
• алтынқұрылымныңқазiргi нарығындағы қағида ұйымының зерттеу;
• алтынның қосарлы бағаға әр түрлi факторлардың ықпалының талдануы;
• алтынның әлемдiк нарығының қазiргi күйiн талқылау;
• алтынның әлемдiк нарығы дамытуының негiзгi перспективаларын қарап шығу.
Нарыққа қатысты алтын сұрақтар соңғы жылда барлық отандық
экономисттермен жиiрек талқыланады. Бұл сұрақтар жеке алғанда С.В.Бажанин
жұмыстарындағы шағылысу, С.В.Бурцева, В.И.Букато, Л.Н.Красавиндарды тапты
тағы басқалар.
Жұмыстар теориялық негiзі ретiнде жұмыс жасаудың сұрақтары бойынша
Ресейлiк және шетел ғалымдарының еңбектерiн сөз сөйлейдi және алтынның
әлемдiк нарығының дамытуында.
Алтынның пайда болуы бұл барлығына ортақ балама. Бастапқыда адамдар
тiптi білген жоқ, олар тауарлық айырбасты бастағанда, оларға қиын басты
экономикалық мiндеттішешу алда тұрғанын. Тайпа, бос емес мал
шаруашылығымен, екпе диқандармен әдiлдiк бойынша дәнге еттiң пайда болған
оның артықшылықтары айырбастауға болады айырбас байланыстар неткен мүлде
бiлмедi.
Есептiң мәнi көмегiмен тауарлар құн бәрi түгел өлшеуге болатын
(тауардың құны бойынша тең) танымал барлық балама ашып, табылғандай етiп
тұрды. Мұндай барлық адамдардың арасындағы тауарлық айырбастың баламалығы
берiк орнатар едi затты табу.Мұнсыз ұлттық шекаралардың тауарлық
шеңберiнде- нарықтық шаруашылығы және халықаралық масштабта ойдағыдай дами
алмауы мүмкін.
7 шақты мыңжылдықтар экономикалық құралдың мәлiметiнiң iздестiруiне
жұмсаған. Бұл iздестiру тәжiрибелi жолымендi бұйырды және нарықтық
байланыстардың дамытуын шара бойынша кеңiдi. Кездейсоқ бастапқыда тең
бағалы тауарлар ретiнде сөз сөйледi болжағыш. Содан соңы жергiлiктi
нарықтарға басқа пайдалылықтар айырбастауға болатын өтiмдi тауарлар өте
адырайды. Мысалы, бұл гректер және арабтарда мал болды, славяндарда - терi.
Халықаралық сауданың талаптарына әр түрлi жергiлiктi баламаларға
сәйкес келмедi. Бiр нәтижеде бөлектедi - танылған барлық халықтармен -
барлығына ортақ балама: ақшалар. Егер керектi мөлшерде сұқтанамын және
қызығарлықтай зат келген болса осылай айналып кетуге қабiлеттi ашық сиқырлы
құрал болды.
Қазына рөлдегi орындаулары үшiн алтынға өте келдi - үлкен сақталу ие
болатын бағалы металл.Алтын сапаның барлығына ортақ баламасы үшiн сонымен
бiрге басқа қажеттi алады: мысалы, (асыл металлдан астам - платина
табиғатта сиректеу кездеседi) айырбас, (алтынның 1 кгi олжа үлкен еңбек
шығындары талап етедi) үлкен құн үшiн жеткiлiктi сандағы (арқасында үлкен
алтынның дара салмағына салыстырғанда мыспен аз керек болды) бөлiнгiштiк,
ықшамдық, бар болу.
Демек, ол демонетизировано қазiргi әлемдегi алтын ақшалай функцияларды
орындамайды. Ұлттық валюталар алтындай қамтамасыз ету, алтындар жоғалтты
халықаралық есептердегiнi тiкелей қолданылмайды. Алтынға тез өтiмдi тауар
мемлекеттiң қаржы резервтерiнiң құрама бөлiгi құрастыра бұрынғыша сияқты
қастерленедi.
Алтын сақтандыру қор қалай қолданылады (Лондон, Цюрих тағы басқалар) алтын,
бәсеке саудаларда ол сату сквтi сатып алу үшiн жолымен базарға керек болса.
Алтын қарыздардың шет мемлекеттер немесе халықаралық ұйымдарынан алу
кезiнде кепiлдiкпен қызмет көрсете алады.
Алтынның қасиетi суреттей, қышқылдар және сiлтiлердiң әсерiне оның
орнықтылықтарын әдетте асты сызылады. Және әйтсе де суты еру және алтынның
тасымалдауын есепке алтын возникли бәрi туған жерлерi тап мақұлдауы керек.
Кәдiмгiден мүлдем емес су емес, өте ыстық және күрделi тау жыныстардың
сызаттарындағы айналу уақыты жоқ жер асты суы ерiтiндi. Артық бұл
температурасы бар сiлтiлер, көмiр қышқылы, күкiрт, хлор және фтор көптiк
болатын жоғары қойылтылған ерiтiндiлер 400. 2 мың ретке жер асты суы
ерiтiндiсiнде көмiр қышқылы шоғырландыру тек қана жалғыз кейде "Нарзан"
таныс бiзге көмiрқышқылының қос тотықтың көпiршiктерiн ерекшелеген суға
қарағанда жоғары.
Бұл ерiтiндiлер жер тереңдiктерiндегi шөгiндi жыныстарды су болатын
ерiтiлмелi магмалардың қатуында жылытуында құрастырады. Мұндай
ерiтiндiлерде тап кешендi еритiн алтынның қосулары пайда болады, және
металл бұл түрде оның бетiне жер қойнауларынан тасысады. Көтерiле, ерiтiндi
төмен қысымды будың облысы, олардан суып қалып, бiр нәрсеге ти металл
газдар, комплекс қосылыстарды ерекшеле тұрақсызданады, және алтын табиғи
металлдың түрiнде тұнып қаладиды немесе күмiсi бар алтынның бiршама өте
сирек қосуларын түрде, кейбiр басқа металлдармен теллурмен.[4]
Ұқсас кiшкентай ағаштарға октаэдрлардың бiтiп кету айдай сұлу
қалыптастыратын пiшiн әдетте болатын алтын осы кристалликтердiң кейде
ұшырасады - агрегат дендритовые деп аталатын. Жиi алтынның бөлуi тамшы
пiшiндi, созушылықтар, тамыршықтар ие болады. Дегенмен майда бөлулерiн
түрде көбiнесе золоторассеяно, тек қана микроскоппен көрiнетiн. Iс жүзiнде
бәрi табылған алтындар деп айтуға болады жер асты суы тасымалдауын кезең
арқылы өттi және жер қабығы аймақтары рудоотложения үшiн "ыңғайлы"
шоғырландырды.
Табиғи, әр жер асты суы ерiтiндiсi емес соншама одан жалтылдақ асыл
кесектердi кристалдану үшiн алтын бай. Дегенмен аймақтың алтынының кейiнге
қалдыруы үшiн қолайлы сүрменiң кенi, қорғасын, цинк, мыс шоғырландыратын iс
жүзiнде ерекшеленбейдi. Бұл әдетте iрi сызаттар - пiшiнге және темiр, мыс,
цинк, қорғасынның сульфидтерiнiң жекелеуiнiң өлшемдерi бойымен әр түрлi
болатын кварц тамыр толтырылған сынықтар. Ақтас және темiр, Маргандықтың
басқа карбонаттары, барийдың сульфатының жиi осы жерде ұшырасады - барит,
хлорит, слюда минералдары - серицит және су слюда ; қали дала шпаттары
кейде көрiнiп қалады. Мүдде алтынды қылқанды тақта тастар сонымен бiрге
өкiлдiк етедi.
Мезозой және кайнозой жасының жаңадан көрiнген жанар тау құрылымдарына
алтынның туған жерлерiнiң ұштасқандығы океаниялық қабықтың өзара iс-
әрекетiнiң облыстарымен құнды металлдың туған жерлерiнiң айқын байланысын
бейнелеп көрсетедi және континенттiк. Өте тынық мұхиттiң жиегiнiң
алтындығының картасы бұл реттеде көрнекi.
Сөз туралы асылдары бар сандық сүлделерге қарақшы қоймаларға жолды
көрсететiн Арал мұхит далада қалған лық толы батқан испандық галеондар
туралы кеткенiн ойлау керек емес. Азияның шығыс аудандарының қазыналары
туралы сөз болады, анағұрлым сонымен бiрге берiк тығылған нақтырақ, бiрақ
сонымен қатар ескi замандарда қоймалар.
Геологиялық зерттеулер тынық мұхитiнiң алып тостағанын белдеу Тынық
мұхит Рудныйы мың километрлерге қзап кеткен ондық белдеулейтiнiн анықтады.
Ол Северндi және оңтүстiк Америка, Азияның бәрi шығыс жиегi және тынық
мұхиттiң көп Аралы батыс жиектерiн қамтиды. Бұралап бүлдiрiлген жанар тау
жыныстардың миллион текше километрлерiнiң белдеуi қосқан және жердiң
денесiндегi мол тыртықты еске салады. Континенттердiң аралығында бұл ауысу
аумақ және океаниялық ойпаң орасан зор жанар тау атылуылардың аренасымен
қызмет еттi. Оның себебi жұмбақтың зерттеушiлерi үшiн қалады. Мүмкiн,
болған iстiң олары континенттiк үйiндiлердi дрейфпен байланған және апатты
мiнездердi кидi. Үлкен жанар тау таулар, километрлердiң жүздiгiндегi жердiң
сызаттарынан өс жалынды көшкiннiң ағындары, қызылған жанартау күлiн жайыл
күндi жапты.
Жер қабығының тереңдiк кететiн терең сызаттар бойымен ғаламшардың
кернеулi тұрақсыз бөлiмшелерiнде бiрге және жер қойнауларының жалынды
тынысымен 200-300шС дейiн қыздырылған жер асты суы ерiтiндiлерiн көтерiлдi.
Жанар тау жыныстардың арасында сызаттарындағы, ерiтiндiлердiң көтерiлуiн
жол белгi сала, құнды металлдарды жалтылдақ кесектер кейiнге қалдырылды.
Бұл қарқынды процесстерден мұра қалай туған жерiнiң золотосеребряныелерiнде
қалды. Ол Северннiң жанар тау жыныстарында және оңтүстiк Америка, жаңа
Зеландия, Суматра, Яваның Аралы, Сулавеси, жаңа гвинеяның жолағымен қзап
кетедi, Филиппины, Жапония және КҚДР сонымен бiрге ал.
Қорыта келгенде, тынық мұхит басқа жағынан арналған табылған алтынға
туыс белгiлi мөлшерде Мексиканың туған жерлерiнiң алтынның инктерiн ацтек
алтынның конкистадор аударылған iзсiз жоғалған алтын және Калифорниды,-
төмендегi - Амур және Магадан облыстарына, жиек және Чукоткаға Охотскте.
Белгiлi Венгрия, Румыния, Чехосовакияның жанар тау реттерiндегi туған
жерiнiң ұқсас золотосеребряныелерi. Ол мезозойда сонымен бiрге
құрастырылған қызық, кайнозой.
Бәрi бұл ол мыңдаған километрлерге бiр-бiрiнен алып тасталуға
қарамастан туған жерлерi жанар тау атылуылармен тығыз байланған. Алтын
күмiспен бiрге жүредi, кен минералдары ашық-сары, төмен сынамалы алтынмен,
табиғи күмiспен, күкiртi бар күмiстiң қосулары және мышьяк елестеткен,
кейде бұл жерде көрiнiп қалады және алтынның теллуридтерi. Сөзсiз әр түрлi
сандардағы қоспасы сапада цинк, мыс, қорғасынның минералдарына қатысады.
Тексерулердiң аймақтардың Рудныйында сыпайы шоғырландыратынын өзгерiссiз
көрсетедi, бiрақ қали таң ғажайып радиоактивтi элемент.
Құрметтi рөл абзал металлдың серiк болу. Белгiлi барлығын қоса
алтынның серiктерi. Бұл мыс, күмiс, цинк, мышьяк. Қали бұл турасында, онда
оның ұзақ уақыты қал көлеңке түсiр, оларға жай ғана қараумады. Қали ал бұл
алтынның серiгi, осылай емес өйткенi пайдасыз.
Ыстық жер асты суы ерiтiндiлерiнiң қоршаған жанар тау жыныстары
әрекетпен күштi сатылады. Көшкiндердегi жаңа бiлiмдер көрiнiп қалады -
балауса хлорит, түссiз пластинкалы ақтас, бор, козернистый қали дала шпаты
- адуляр, мөлдiр тау хрусталь және күлгiл аметистiнiң кристаллдары,
көгiлдiр - боз жолақ жұзақ, дақшы алунит, әр түрлi сазды минералдар.
Бұл минералдар туған жерiнiң терең көкжиектерi және бетке дейiн өлшем
бойымен құрам және жер асты суы ерiтiндiлерiнiң қышқылдығының өзгерiсi
оларды көтерiлген бейнелеп көрсеткен бiр-бiрлерiн заңды ауыстырады.
Калифорниға, жаңа Зеландия және басқа аудандарды гейзерлердi даму
аудандарындағы ұңғымақтары және ыстық көз Камчаткасында жанар тау
зерттеушiлермен және гидрогеолог терең бұрғылау өткiзiлген бақылау, ыстық
ерiтiндiлердi үлкен тереңдiкте қышқыл мiнезi болатынын көрсеттi. Темiр және
натридың екiншi минералдары бұл көшкiндердегi пайда болады: хлорит, үстiнде
дот, натри дала шпаты - альбит. Содан соң ерiтiндiлер биiктеп бiр нәрсеге
ти - төмен қысымды аймақ және вскипают бұл жерде қапелiмде, тығыны ашылған
құтыда шампанша. Бұл ұқсастық кiнәден де, кенi бар ерiтiндiлерден де әлi
белгiлi сондықтан, екi жағдай және - көмiр қышқылын ерекшелейдi.
Көмiр қышқылының ысырабы кенi бар ерiтiндiнiң қатты сiлтiлеуiне алып
келедi. Өз кезегiндеге, сiлтiлi ортада қалидың активтiлiгi өседi және өте
ұсақ жарық толтыратын қали дала шпатының қарқынды бiлiмiн бастайды. Бұл
iсiктердегi қалидың мазмұны қорытындыда бастапқы жынысы бар салыстыру
бойымен 2-3 ретте өседi. Маңызды жағдай тағы бiр: тереңдiкте кенi бар
ерiтiндi, ал содан соң сiлтiлiк болған қышқыл болды. Бұл демек, уақыт оны
әлдебiр бейтарап болған.
Химиктердi ең төменгi ашпалы қабiлеттiлiк дегендей бейтарап
ерiтiндiлерге ие болатынын бiледi. Және бұл реттеде табиғи жер асты суы
ерiтiндiлерi алтын және күмiстiң жүгi "лақтырып тастайды" олары тап металл
өте қиын еритiн ауысуларында оны ерекшелiк бейтарап кеңiстiгi арқылы болып
табылмайды.
Құнды металлдардың туған жерлерi близкоповерхностных өткiзiлген
бақылаулардың өзi iсiндегi алтын және күмiсi едәуiр бөлiк
"адуляризированных" қали дала шпат тамақ берiлген көшкiндердiң арасында
кварц тамырларында шоғырландыратынын көрсеттi. Расында, ол жеңiл емес
бiлдiру: дерлiк адуляризациидың аймағында жыныс көшкiндердiң көп түр
айырылмалатын ашық, тығыз, майда дәндi сыртынан қарағанда. Егер талдау
өткiзiлсе, онда қалидың мазмұнына 5-6% жететiнiн көрсетедi, ол өзгерiссiз
көшкiндерде сонда әдетте 3% аспайды.
Демек, қалидың қатты қорлануы процесстiң Рудныйының көрсетушiлерi,
маңызды iздестiру белгiсiмен қызмет көрсетедi! Бiрақ қалай оныны бiлдiредi
ме? Аймақ адуляризаций қалай ерекшелейдi? Көмекке бұл жерде гамма-
спектрометрдi келедi, қали радиоактивтi элемент топырақтың үстiнде шағын
биiктiкке және бекiтетiн гамма-сәулелену самғауық тiкұшақ бортқа
орнатылған.
Жанар тау жыныстардағы туған жерiмен золоторуднымның үстiнде ауадан
мұндай бақылаулары алғаш Э.Я.Островскийдi техникалық ғылымдардың докторының
геофизикаларының 1967 жылында өткiздi. Қалидың аномалды биiк мазмұны
бойымен кен аймақты ол және ол торидың аласа мазмұнымен бiр мезгiлде
ерекшеленгенiн орнатуға ерекшелеудiң сәтi түстi, өйткенi тори алтынды
аймақтардың бай щелочьтарынан шығарады.
Кристаллизацияның нәтижесiнде түстi металл ыстық су көз, тән пайда болған
туған жерлерi. Көбiнесе ол тау жыныстардың тамырларға және сызаттарына
ұштасқан және атау желiлi киедi.
Әр түрлi шоғырландыруларда бiр жағынаннан, түстi металлдардың туған
жерлерiнiң көпшiлiгi алтындарда болады. Бұл алтынның алуын көз тек қана
емес құрамында алтын бар кендер бола алғанын бiлдiредi, бiрақ және басқа
металлдардың кенi. Кен алтыны мыс, мыс - никел және қорғасын-мырыш көбiнесе
жолшыбай табады.
Кристалдану температурасынан тәуелдiлiкте туған жерi ( 400-300)
гипотермия, ( 500-150) мезотермаль және ( төменде 150) эпитермаль
ерекшелейдi. Негiзгi туған жерлерi мезотермаль тегi болады, бiрақ геолог
соңғы кезде эпитермаль да көңiл қоя бастады. Алтынның оларында күмiспен
көбiнесе көршi болады.
Белгiлi теллуридтердi алтынның химия қосуларыдан туған жерге -
калаверит, креннерит, сильванит және басқа. Алтын таза химия қосуларында
басқа заттармен кiрмей ешқашан болмайды. Қатты ерiтiндi алтынмен
құрастыртатын металлдарға, мыс, күмiс, паллад, висмут, платина, ирридий,
осмиды жатады және ро. Мыс қызыл түстi алтынды тұлдайды.
Алтын ұзақ уақыт алуын негiзгi көз төк туған жерлерi болып табылды. Ол
екiншi қонақ шақырып алады, өйткенi ол алғашқы шашырандыларға болып
табылған рудалы кенорындарды материалдың бұзылуының нәтижесiнде
құрастырылды. Баста әлi XX. төк туған жерлерi әлемдiк өндiрудi алтын
бiрдеменiң ең көбiн бердi.
Әлемде әр жерде шашырандылардың әзiрлеуi созылатындығыменнен, бiрiншi
рөлге бүгiн рудалы кенорындар шықты.Жердiң бетiндегi тау жыныстары
температура айырымдарының әсерi, жел, жауындарға ұшырайды, жыныс нәтижеде
не бүлiнедi. Геолог желдетумен бұл процесстi қонақ шақырып алады. Бұзу рет
металлдар және минералдардың бөлшегi, жердiң бетiн босат теңеледi.
Бұл процессте әрқашан болды, бiздiң күндер де болады. Қиратылған
құрамында алтын бар жыныстардан алтынды босатады. Ол металлдың еркінiн
түрде бола алады немесе жыныспен жабыса өскендерi. Пайдалы қазба кен қандай
болса да болатын тау жыныстардың қопсытылған бөлшектерiнiң жиналып қалуы,
және төк туған жерiмен қонақ шақырып алады. Оларда тек қана емес алтын
көрсете алады, бiрақ және көп басқа минералдар және металл - платина,
қалайы, алмаздар.
Қиратылған сөйлеп қойыл, шашырандылар бастайтын азу туған жерлерi.
Қопсытылған материал бiрiншi уақыт орнында қалады. Ол жауындар, қарлардың
еруiн әрекетпен баурайды бiртiндеп төмен қарай сырғып түседi. Шашыранды
қашан азу туған жерiнен жыртты, бiрақ әлi де таудың етегi, оған жет
делювиаль қонақ шақырып алады. Шашыранды қашан толық сырғып түстi, ол оның
жазықтығына таситын жылғамен көбiнесе ұшырасады.
Бұл шашыранды және аллювеальной, немесе переотложнойларды қонақ
шақырып алады. Ие болатын биiк тығыздықпен, алтын Түпке түседi, маңыздылау
сандардағы шоғырлана алатындығынан тегiс еместiк тұнып қаладиды. Сонымен
қатар белгiлi, өзен өз жиi айырбаста бәлекей, және мұндай жағдайларда
алтыны күнiнде әр түрлi қоқыстардың қалыңдығымен қазiргi өзен арнадан
түбегейлi қашықтық бола тұра жабылған бола алуға кейiнге қалдырылған.
Әдеттегiдей сұйық алтын, Рудный тазалау. Ол биiгiрек сынақ ие болады.
Бұл тау жыныстардың қиратуы және су ағындарды заттың тасымалдауы алтынның
кекемаралдарының қоспаларынан бiрге жүретiн нәтижесiнде болады. Төк алтын
Рудныйдан және сырт пiшiнiмен ерекшеленедi. Бұл ұзақ механикалық әсер тап
болған қоламта шашырандыларында әсiресе көзге түседi.
Алтынның бөлшегi өткiр бiртiндеп сасқалақтат домалатылған пiшiндi де
қырла. Бұл шашырандылардағы алтынның қырлы көсегi кездестiруге болмайтынын
бiлдiрмейдi. Егер алтын жақында қатысты азататын тас қабықта болса, мұндай
болып шыға алады.
Ерітілген алтынның туған жерлерi жер қыртысының беткі жағында және қазу
қол жетімді . Шашырандылардың басқа маңызды артықшылығы оларда алтын түр
еркінде болатын және жанында талап етпейтiн, мұндай ұсақталу және ұсақтау
сыйымды және қымбат операциялардың әзiрлеу болғандығында.
Бәрi бұл құнды металлдың тең мазмұндарында шашырандылардағы және азу
туған жерiнде әзiрлеуге шығындары едәуiр аз бiрiншi талап етедi. Алтынды
аудандарды игеру бұл себеп бойымен тап шашырандылардың әзiрлеуiнен, күйеу
тек қана әрқашан баста кеннен алтынның өндiруiне өттi.
Алайда, егер шашыранды бiлдiрген, бұл көршiлiк бойымен азу туған жерi
мiндеттi түрде көрсететiнiн бiлдiрмейдi.
Ақшалардың азу туған жерiн толық қиратып, шашыранды ал әзелденге тек
қана оның тiршiлiгiнiң куәлiгi болып табылған болу. Бұл туралы көне грек
аңызын еске сал алтын түске бояды, "Метоморфоздар" дастанда қайта айтылған
Овидием.
Алтынның туған жерлерiнiң тегi туралы айтатын болсақ , жер қабығында
алтынның алып шоғырланған бiр таң ғажайып түр туралы әлi қоры болады. Бұл
туралы ерекше маңыздылықты ашу Уолкер жергiлiктi фермер әлдебiр жалтыр-
жұлтыр нүктелерге тас арасында байқауатында Оңтүстiк Африкада 1886 жылда
әлсiредi. Расында пиритпен, бiрақ өте жақсы нәтиже доланы суы бар легенде
бөлшектенген жыныстың жууының жанында алтынға бiрiншi сынақ: барлық жеңiл
кварц қашан супен, легеннiң күнiнде шайып алтын құмның сары жолағында
қалған болды.
Бiздiң күндерлерi дейiн Битватерсранда ашық атақты алтынды
конгломераттар болған iсi осылай түбегейлi алтынның әлемдiк өндiруi жиi
беретiнбiз. Қосамыз.[4]
Алтынның аспаннан жауғаны рас па ? [
p
i
c
]
Тарихшылардың пікірінше, соғыстың небір атасы осы алтынның кесірінен болған
көрінеді. Ерте әлемде мол алтынға ие болу үлкен бедел саналғанымен, оның
артында ұдайы қауіп тұрды. Ат басындай алтынның елесі ел билеген көсемдерді
атқа қондырып, жаугершілікке бастады. Дегенмен осы металл адамзат дамуына
өзіндік үлесін қосып, әлемдік қаржы жүйесінің жаңа көкжиекке көтерілуіне
жол ашты. Алтынның арқасында қазіргі капитализмнің діңгегіне баланатын
кредиттік-қаржылық жүйе қалыптасты.
Әңгімемізге арқау болған бағалы металдың тарихы тым тереңде жатыр.
Адамның алтынмен таныстығына кем дегенде 6500 жылдай болғанын алға тартады
зерттеушілер. Қазіргі Болгарияның Варна қаласының маңында қазба жұмыстарын
жүргізген мамандар біздің дәуірімізге дейінгі 4600 жылдары әзірленген алтын
бұйымдарды кездестіреді. Бұл нақты, дәлелденген мәлімет. Сондықтан алтынның
тарихының тіптен тереңде жатуы да ғажап емес.
Ертедегі адамдар оны құмнан немесе өзен-сулардың түбінен тапқан. Жарқыраған
сары түсті затты алғаш көргеннен-ақ олар алтынның ерекше қасиетті екенін
түсінген.
Алтынды отқа салып, қыздырмай-ақ түрліше майыстыруға болатындықтан
ұста-шеберлер әшекей бұйымдарын жасай бастайды. Мемлекеттік тұрғыда маңыз
беріп, алтынды жаппай өндіруді Мысыр елі бастаған екен. Мысырлықтар Қызыл
теңіз бен Нілдің арасындағы Нуби елді мекенінде алтын өндіру ісін жақсылап
тұрып жүргізіпті. Осы кен орынының бір өзі әлемге 6 мың тоннадан астам өнім
берген екен.
XIX ғасырдың орта шенінен бастап алтын өндірушілер ғылыми-техникалық
секіріс жасады. Шамамен 1890 жылдары өндіріске гидравликалық және цианидті
қолдану тәсілдері енгізілді. Бұл алтын өндіруді жеңілдетіп, оның сапасын да
арттыра түсті.
Алтынды өзге бағалы металдардан ерекшелендіретін қасиеттерінің бірі
- жұмсақтығы. Ешбір қоспасыз таза алтынға адамның тырнағымен-ақ із салуға
болады. Сол себепті таза алтыннан жасалған бұйымдарды қымбат әшекейлермен
бір қатарда кездестіре алмаймыз. Ал әшекей заттарды жасау үшін шеберлер
алтынды өзге элементтермен қоспада пайдаланады.
Тағы бір ерекшелігі, оның жұмсақ бола тұра өте ауыр екендігі. Мәселен,
қарапайым бөтелкеге алтын құйсақ, оның салмағы 15 келіден бір-ақ асады
екен. Сондай-ақ бір грамм алтыннан ұзындығы 3000 метрге жететін сым жасауға
және адамның шашынан 500 есе жұқа қабыршық істеуге болатын көрінеді.
Алтын турасындағы мына бір дерек те өте қызық. Мамандардың
зерттеулеріне қарағанда, бұл бағалы металл аспаннан түскен екен. 4,5
миллиард жыл бұрын Жер планетасы қалыптаса бастағанында үлкен отты сұйық
зат тәріздес болыпты. Кейінірек температура суығанда ондағы ауыр заттар
(ішінде алтын да бар) жердің ең төменгі қабаттарына батқан. Сондықтан да
алтынды жердің бетінен кездестіруге еш негіз жоқ сияқты. Бірақ Англиядағы
Бристоль университетінде еңбек ететін доктор Матиас Виллбольд бастаған
мамандардың зерттеуінше, алтын және өзге де бірқатар бағалы металдарды
біздің планетамызға алып метеорит алып келген көрінеді.
Ол осыдан шамамен 3,9 миллиард жыл бұрын құлаған. Соның нәтижесінде
Жердің салмағы 1 пайызға артқан. Расымен де бұдан 4,1 және 3,8 миллиард жыл
бұрынғы аралықта Жерге метеориттер өте көп құлаған екен. Ғалымдар аталған
кезеңді Үлкен шабуыл деп атап кеткен.
1869 жылы Австралияда Джонс Дисон және Ричард Оутс дейтін екі азамат
салмағы 72 келіге жуық табиғи алтынның үстінен түседі.
Мельбурн қаласының солтүстік-батысындағы Молиагул деп аталатын
жерден табылған бұл алтын әлі күнге дейін рекордшы ретінде тіркеуде тұр.
Дәлірек айтсақ, оның өзі емес, аты ғана тізімнің ең бірінші сатысына
орналасқан. Өйткені бақыттан бастары айналған әлгі екі пақыр мен сол
оқиғаға куә болған қара халық бірегей алтынды өлшеу үшін дәу таразы таппай
қиналыпты. Ақыры олар Құрметті қонақ деген атқа ие болған саф алтынды
үшке бөлуді жөн деп тауыпты.
Бүгінде алтын қоры жөнінен АҚШ көш бастап тұр. Бұл елдің
көрсеткіші 2011 жылдың желтоқсан айына дейінгі мәлімет бойынша, 8,133.5
тоннаға тең. Одан кейінгі орында 3,401.0 тоннаны құрайтын алтын қоры бар
Германия елі келеді. Үшінші сатыда Халықаралық валюта қоры 2,814.0 тонна
көрсеткішімен тұр.
Сондай-ақ екі жарым мың тоннаға жақын алтын қорлары бар Италия мен
Франция мемлекеттері үздік бестікке енеді.Ал алтын өндіру жөнінен бірнеше
жылдан бері Қытай елі алда келеді. Австралия, Оңтүстік Африка Республикасы,
АҚШ, Ресей, Перу елдері де бұл жөнінен үнемі алдыңғы қатарда жүреді.
1.2 АҚШАЛАЙ АЛТЫН СТАНДАРТТАРЫ
Алтын стандарт - бұл үндеуде алтыны және қатар алтынмен жанында қай
барлығына ортақ баламасының рөлiнде ойнайды номиналы бойынша алтын
айырбасталатын несие қаржылары еркiн болатын ақшалай қатынастардың ұйымының
әдiсi.
Әлемде алтын стандарттардың келесi үш түрлерiн дәйектi түрде
ауыстырды:
1. Алтын ақша.
2. Алтын кесек.
3. Алтын ұрандық.
Алтын стандарттар қазына рөлде күмiс және алтындарды қолданылатында
биметаллизмнан өткелдiң процессiнде барлығына ортақ баламаның рөлi алтынға
бекiнгенде монометаллизмға құрастырды.
Бiрiншi алтын стандартпен алтын монета стандарт болды. Барлық
тауарларды бағалар бұл стандартта саналды алтын түске бояды және дiлдәлердi
еркiн айналды. Кесектер немесе зергерлiк бұйымдардағы алтынның кез келген
иесi дiлдәнiң мемлекеттiк ақша сарайындағы металлдан соғып шығаруға шексiз
құқығы болды. Номинал бойынша алтынға банкноталарының еркiн айырбасы iске
асты. Елге және алтынның шығарылымы әкелiмге шектеу шетелге болмады.
Алтынмен және банкноталармен iшкi нарықта қатар нақты қазыналардың
орынбасарларын айналды. Олар, сонымен бiрге алтынға банкнотадағы тауар
айнымының процессiнде айырбаса ал ауысып кете алды.
Алтын монета стандарт еркiн бәсекенiң мерзiмiнiң дамитын капитализмының өте
орнықты, тиiстi қажеттiктерiне болды.
Инфляцияны бұл жерде шығарылды, өйткенi артық банкноталар үндеулерден
алтынданып жүрдi. Алтын монета стандарт әрбiр ұлттық валютаның мазмұны
алтында негiзделдi. Мұндай мазмұн алтынға банкноталарының кедергiсiз
айырбасына кепiлдiк беретiн үкiметпен ұғындырылды.
Ұлыбритания алтын монета стандарт жұмыс iстеген бiрiншi ел болды. 1816
жылда, Жеңiстерден кейiн Наполеонның үстiнде, бұл ел заң шығару алтын
стандартты бекiттi бұл ұлттық ақша жүйенi.
Алтын монета стандарттың АҚШында 1837 жыл, Ресейде орнатылды - 1895-1897
жылда.
Халықаралық төлеулер алтын монета стандарттың мерзiмдерiне векселдер
арқылы iске асты, сонымен бiрге банктегi есептер бойынша жазулар олардың
ақшалайсыз формасында ақшалай жолымен, болатын корреспонденттiк қатынастар.
Үстіңгі бетінің (аверсінің) жоғары бөлігінде Қазақстан Республикасының
елтаңбасы бейнеленген, оның астында екі жолға "20 ТЕҢГЕ" деген жазу
орналастырылған. Номиналдың оң және сол жағында - ұлттық ою-өрнек элементі.
Айналдыра "ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКI" деген сөздер орналастырылған.
Монетаның сырт жағында (реверс) - жиынтық бейне бар: алдыңғы жағында
мүсіндер топтамасымен өрілген Қазақстан Тәуелсіздігінің монументі қанатты
барыс үстіндегі жауынгер, оның артында Іле Алатауы таулы қыраты аясындағы
Республика Президентінің резиденциясы мен Үкімет Үйі бейнеленген. Монетаның
жоғары бөлігінде айналдыра "ТӘУЕЛСIЗ ҚАЗАҚСТАНFА" деген жазу
орналастырылған. Оның астындағы бос орында "5 ЖЫЛ" және монетаның
шығарылған жылын білдіретін "1996" сандары жазылған.
Төлеулердi өзара сөндiрдi. Сальдосы алтынмен төленетiн төлем балансы
алыс-берiстердiң нәтижесiнде анықталды. Төлем балансы қарама-қайшы әрбiр
валюта қорытынды жасалды. Ол шетелге шет елдендi валютаның түсуiн сомамен
төлемдердiң сомасының байланысын мiнездедi.
Сайып келгенде, олардың төлем баланстары бойынша елдердiң арасындағы
ақырғы макроэкономикалық есептеулер алтын стандарттың жұмыс жасауын
мерзiмдерге автоматты iске асты - алтынның жоспарсыз құлпыруларының төлеу
балансының дефицитi бар елден қасында белсендi сальдо пайда болатын елге
арқылы. Алтындар бұл орын ауыстыруда сыртқыэкономикалық мәмiлелер бойынша
әрiптестер бөлiндiлер өндiрiп алды.
Алтынның таралуы күтпеген апат iске асты, төлем баланстары күтпеген
апат қалыптасатыны әлгiндей. Алтынның қозғалысына валюта бағамы ықпалда
болды. Алтындай нүктелердiң шектерiндегi айнала ақша пара-парлығы валюта
бағамы алтын монета стандартта былқ-сылқты.
Валюталық курстiң ауытқуларының шектерi шетелге оның қажеттi
валютасына айырбастың мақсатымен шығындармен анықталды. Пара-парлықтан
ауытқу сол немесе басқа жағынандарға iс жүзiнде 1-2% аспады. Егер ауытқулар
болса, онда бiр шетелдiк банктен басқа шетелдiк банкке алтынның қозғалысын
бастады.
Алтын монета стандарт бұл ақша жүйенi ұйымның негiзгi формасы 1867
жылдағы Париждiк конференциясындағы Халықаралық келiсiмi, және Еуропа елi
және Америка заң жүзiнде ресiмделiп дүниелiк қазыналардың жалғыз формасымен
алтындармен заң жүзiнде қабылдаған болды.
Ұлттық және халықаралық валюта жүйенi алтын монета стандарттың
мерзiмiне сол тек қана осы елдi ақшаларды лақтырып тастайтын, К.Маркстiң
өрнегi бойынша, кесек халықаралық төлеу айналымдарына өттi ретiнде ұлттық
мундирлар iшкi ақша айналымдар сонан соң қайта шекiмеден кейiн қайта қызмет
көрсететiн разницейден болды.
Алтын монета стандарт инфляцияны шығарды. Ол өндiрiстiң күтпеген апат
реттеуiшi, халықаралық экономикалық байланыстар, халықаралық есептер,
әлемдiк бағалар және төлем баланстарының теңестiруi ролдi ойнады.
Стандарт тауар өндiрiнi дамытуға, банктер және бiрiншi дүниелiк валюта
жүйелерге бiртiндеп орын алатын халықаралық ақшалай байланыстар мүмкiндiк
туғызды. Бұл стандарт және бүгiнгi жүз жылдық өткенi экономикалық
байланыстарын халықаралық бөлiсiп еңбектенудi дамытудың ең маңызды
алғышарттарының шекарасындағы бiр болып тұрды.
Үндеудегi дiлдәнiң тiкелей қатысуын алтын монета стандарттың мерзiмiне
ешқайдар әсері , әсiресе түбегейлi өлшемдер өзгермейді, өйткенi қатар
алтынмен жетпедi банкнот айналыда және олардың орынбасарларында болғанында
емес, өте iрi төлеу айналымы ақшасыз есептермен қызмет көрсеткенiнде. Бұдан
басқа, салдарынан биiк құндылықтың дiлдәсi майда ұсақ тиынын айналымнан
ығыстыра алмады.
Егер ол бiр үндеуде болса алтынға опасыздық алтынның бiр уақыттағы
үндеуi және оның орынбасарлары дегенмен пайда болусыз үндеу және төлеудiң
жұмыс iстейтiн құралдарының жалпы саны сол керек болар едi алтынның саны
шектен шықпайтын туралы куәландырды.
Опасыздықтар дiлдәнiң арзан металлдардан қағаз ақшалар және ақша
бейнеленген номиналының үстiнде алтынның базар нарғының асып кетуiн осы
жағдайда бiлдiредi.
Барлық соғысқан елдердегi бiрiншi әлемдiк соғысынан алтынға
банкноталарының айырбасы тоқтатты. Ол АҚШта ақшаның 1933 Алтындай жылында
тоқтатылды қағаз ақшаның үндеуден ауыс-түйiстеге алып қойды.
Мемлекеттiк қорларда алтынның шоғырландыруы арналған әр түрлi шара
қолданған - тұрғында, және жаңа олжа алтындай бұйымдар сатылып алынды
мемлекеттiк резеретiк қорларда толық түстi. Ақша қалай алтынды үкiметтiң
қарамағында өттi, және ол қолдану халықаралық есептер үшiн тек қана рұқсат
етiлдi.
Франция ол да алтын стандартты бұзды, 1936 жылдағы ұлттық валютасы, өз
азаматтарына құнсыздады қазынасына тапсыруға бұйрық бердi алтын ол тәуелдi.
Францияға Голландия және Швейцариялар ердi. Тек қана Белгiя алтын
стандартты сақтады екiншi әлемдiк соғыс шейiн бастады.
Елдердiң көпшiлiгi және өз валюталарының құрамындағы алтыны
өзгертпегендiгiмен, бiрақ алтын олардың ауыс-түйiстелерi тоқтатты және
алтынның шығарылымы елдiң сыртына тыйым салдынан, соғыстың нәтижесiнде
алтын монета стандарт өштi. Алтын мемлекет қолдарындағы жинақталды.
Соғысқан елдердiң тұрақтануын мерзiм соғыстың аяқтауларынан кейiн
басталды. Бұл тұрақтанулар дегенмен қағаз қазыналарының олардың
шығарылымымен инфляцияны және жүйелi бюджеттiк тапшылықтарды себеп және
жамылғы толық шеттете алмады.
1993 жылы қараша айына дейін эмиссиялау қызметін тек қана КСРО-ның
Мемлекеттік банкі, кейіннен Ресейдің Орталық банкі атқарып келді. Ол кезде
Қазақстан аумағында төлем құралы ретінде КСРО Мемлекеттік банкінің немесе
Ресей Орталық банкісінің 1961— 1991 жылдары шығарған рублдегі банкноталары
мен монеталары қызмет етті. Ендеше сол уақыттары біздің шаруашылық
айналымға қажетті Ресейдің рублін сатып алып отырғанымызда жасырын емес.
Әсіресе 1 рублдегі қолма-қол ақшаны 2 рубль қолма-қолсыз ақшаға сатып
алған. КСРО ыдырағаннан кейін кейбір оның кұрамына енген республикалар
өздерінің ұлттық ақша бірлігін айналымға енгізіп, яғни рубль аймағынан
шығып кеткен болса, ал біздің республикамыз сол аймақта екі жыл бойы қалды.
Оның басты себебі, Қазақстанда өзінің банкнота шығаратын фабрикасы мен
Монета сарайы болмады.[14]
1992 жылы құпия жолмен біздің алғашқы валюталарымыз 1, 3, 5, 10, 20,
50, 100 номиналдағы банкноталар түрінде төрт ғасырлық тәжірибесі бар
ағылшынның пошта маркілері мен банкнота жасауды кәсіп еткен Харрисон және
оның ұлдары компаниясымен өзара жасалған келісімшартқа байланысты
шығарылды.
1992 жылы 26 шілде күні Ресей өзінің төл валютасын енгізгеннен бастап,
өзге елдердің, соның ішінде рубль аймағындағы Қазақстан, Өзбекстан,
Тәжікстан сияқты елдердің қаржылық жүйелерін бөліп жібергендігін хабарлады.
Сондай-ақ, Ресей Орталық банкі Қазақстанға казақ нышандары бар рубльді
шығарып беруді үсынған.
Соған қоса, олардың мынадай талаптары болды: біріншіден, егер рубльді
пайдалану үшін Қазақстанның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-шi тарау. Алтын нарығының теориялық
негiздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..8
1.1 Алтынның пайда
болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .8
1.2 Ақшалай алтын
стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...18
1.3 Алтын нарығы асыл металлдар және гауhар тастардың нарықтағы
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2-шi тарау. Әлемдiк экономикадағы алтынды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... 37
2.1 Континенттердегі алтын
қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..37
2.2 Жеке елдердегi алтын
қолданысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
2.3 Табылған алтын қолданысы және
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3-шi тарау. Әлемдiк нарықтағы алтынның қазiргi
күйi ... ... ... ... ... ... ... ... .68
3.1 Табылған алтын қолданысы және мәселесінің
шешімі ... ... ... ... ... ... ... . ..66
3.2 Әлемдiк нарықтағы алтынның даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... 73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...82
Қолданылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.86
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі:Бұл атаудың адамзат баласына жақын болып
кеткені соншалық, оған анықтама іздеудің қажеті жоқ. Алтын-күміс тас екен,
арпа-бидай ас екен дегендей, небір қилы кезеңдерді бастан өткерген адамзат
қоғамының өркендеулер мен тұралаулардан тұратын сан
ғасырлық даму тарихында алтын өзінің әу бастағы
құндылықтың өлшеміндей болып қабылданған қасиетін жоғалтпай бүгінге
жетті. Бұлай болары, алтынның өзімен деңгейлес бағалы металдардың басқа
бірінде кездеспейтін қайталанбас қасиеттеріне байланысты. Адам баласының
тұрмыс-тіршілігінде жоғары бағалануымен қатар, алтын
адамзаттың рухани әлемінде кір шалмайтын саф тазалық ұғымына ие.
Өзіне қатысты көзқарастың түрлі кезеңдерінен өте отырып, адам
баласының өмірінде мәңгіліктің, сенімділіктің талабына сай келетін металл,
құндылықтың рухани сипаты ретінде орныққаналтынның бұл тұрғыдағы рөлі мен
қызметін пайдалану кеңейіп,тереңдей түсуде. Физикалық-химиялық және
физикалық-механикалық ғажап қасиетт ері алтын мен басқа да бағалы
металдардың өндірісте және экономиканың түрлі салаларында жоғары
технологияларға пайдаланудағы теңдессіз тауар ретінде тұтыну құндылығы мен
бағасына деген қызығушылықты соңғы жүзжылдықта бірден арттырды. Болашақта
адамзат қоғамының дамуындағы алтынның рөлі бұдан да жоғары
болатындығын өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары жарық көрген Қазақстан
алтыны аттызерттеу еңбегінде дәлелдеп берген белгілі ғалым, қоғам
қайраткері Сауық Тәкежановтың тұжырымдары бүгін алдымыздан шығып отыр.
Міне, қаржылық дағдарыс қысқан шақта жалпақ әлем алтынға
басқойды. Біз де елімізде өндірілет ін барлық алтынды қазына қорына сатып
алуға кірістік. Еліміздің бағалы металдар нарығындағыөзгерістерге орай
өткізген соңғы баспасөз мәслихатында Ұлттық банктің төрағасы Григорий
Марченко: 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ұлттық банк еліміздегі
тазартылған алтынның бәрін сатып алатын болады. Бұл – Елбасының тапсырмасы.
Оны орынды және қажетті тапсырма деп білемін, – деді.
Төрағаның сөзіне қарағанда, ұлттық банк қазіргі күні елімізде өндіріле-
тін барлық алтынды сатып алуға мүдделі. Кемінде алдағы екі-үш жыл бойы
осылай болмақ. Еліміздің бағалы металдар нарығы баяғыда ырықтандырылғаны
белгілі. Соңғы уақытқа дейін жеке меншікке өткен кеніштерден өндірілген
қазба байлық қорытпа күйінде сыртқа тасылып келді. Ешкім мемлекетке алтын
сатқан жоқ,оны қажет еткен мемлекет те болмады. Енді ұлттық банк басшысыны ң
айтуынша, еліміздегі алтын өндірісінің бар көлемін толықтай сатып ала
аламыз. Алтын көлемі белгілеген шектен асатындайб олған күнде, біз өз
ұсынымымыздың тәртібін өзгертуіміз мүмкін.Яғни мұндай жағдайда ұлттық банк
өндіріліп жатқан алтынның бір бөлігін игеріп, қалғанын экспортқа
шығаруға келісімін береді.Немесе қазынадағы алтынның бір бөлігін сыртқы
нарықтарға өткізу және орналастырумен өзіміз де айналысатын боламыз.Ұлттық
банктің қорындағы алтынның біршама бөлігін елден жырақта сақтау бізге де
оңайға түседі. [2]
Алтын айналымдарына ҚҚС салу мəселесіндегі бастамалар туралыҚазіргі
кезде алтын сату бойынша айналымдарға ҚҚС салу жүйесі өндірушілердіалтынды
экспортқа шығаруын ынталандырады. Алтынның ішкі нарығын дамыту жəне отандық
өндірушілер ел ішінде өндіретінжəне қайта өңдейтін алтынды сату бойынша
жағдайлар жасау мақсатында Ұлттық БанкҮкіметке ішкі нарықта жəне экспортқа
алтын сату үшін ҚҚС салу тұрғысынан алғанда теңжағдайлар жасау мəселесі
туралы бастама жасады. Тау-кен өндіру жəне тау-кен металлургия
кəсіпорындарының қауымдастығыҰлттық Банктің осы ұсыныстарын қолдайды жəне
өз тарапынан Үкіметке тиісті үндеужолдайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Əлемнің кез келген елі алтынға
мемлекеттің ішкі байлығы деп қана емес, елдің қауіпсіздігін сақтап
қалатын құндылық деп қарайды. Себебі, жаһандық экономикадағы алтын
бағасының жылдан-жылға қымбаттап бара жатуы небір алпауыт елдерді өз
бағыт-бағдарын сол бағалы металлдың бағасына қарай түзеп отыруға
мəжбүрлейді. Алтынның басты қасиеті — тауар ретінде айналыстан ешқашан
шықпайтындығы. Өндірілген алтын мұнай иə газ секілді жағылып, тұтынылып
кетпейді. Сосын, доллар мен евроның сатып алу құны əр кезде əрқалай
жағдайға сəйкес сəт сайын құбылып отырса, алтынның сатып алу құны
грамдап өлшеніп, грамдап бағаланады.
ҚР Статистикалық Агенттігінің мә-ліметі бойынша, 2009 жылы
елімізде 10,336 келі таза алтын өндірілген екен. Бұл осының алдындағы
жылмен салыстырғанда, 26 пайызға артық. Ал, жартылай өңделген, қоспа
түрінде өндірілген алтын көлемі 22,525 келіні құрапты. Соған қарамастан,
Қазақстанның ішкі нарығындағы ал-тын мөлшері азайып барады. Өйт-кені,
біздің елдегі алтынды өндіру жүйесі өнімді сыртқа шығарып сатуға
бейімделген. Содан да болар, оны ел ішінде сатқаннан гөрі сыртқа шығарып
пұлдаған анағұрлым тиімді.
Себебі, ішкі нарықта сатылған алтын үшін салық төленеді. Ал, сыртқа
сатылатын алтын салықтық алымнан босатылған. Бір қызығы, елімізде
өндірілген ең жоғары сапалы (999, 9999 пробалы) алтын Швейцарияда
біздегіден 2,5 есеге дейін арзан. Сондықтан да жергілікті өнім
өндірушілер жоғары сапалы саф алтын өндіруге құлшына қоймайды.
Керісінше, құрамында күміс тәрізді бағалы металл түрі араласқан, бірақ
95 пайызы алтыннан тұратын доре деп аталатын қоспаны шикізат түрінде
жеделдетіп өндіріп, тезірек пайда табуға ниетті. Қазіргі таң-да әлемдік
нарықта инвестиция үшін алтын ең белсенді актив болып тұрғанын ескерсек,
оған тек құнды металл деп қа-на қарау қателік болары анық.
Бірқатар мамандар айтқандай, ішкі нарықта алтын саудасын жүргізу жүйесі
құрылса, оның қандай өнім түрінде өндірілгеніне қарамастан ішкі нарықтық
айналысқа түсуіне, Қазақстанның жаһандық алтын нарықтан тыс қалмауына
жағдай жасап, халықаралық деңгейде өзге елдерді бізбен есептесуге мәжбүр
етер еді. Бірақ, мұндай жүйе құруға әлгі алтынның ішкі нарықтағы
сатылымына салынатын салық кедергі келтіретін көрінеді.
2008 жылы әлемдік нарықтағы ал-тынның 1 унциясының (31,1035 г.) бағасы
700 доллардан асса, 2009 жылы бұл көрсеткіш 1130 долларға жетті. Сол
себептен де, алтыннан қор құру, сақтау — жеке адам мен компания үшін де,
банк пен мемлекет үшін де аса қолайлы. Әр ел бағзы замандардан бері-ақ
мемлекеттік сақтандыру мен қосалқы қорын алтынға сеніп тапсырып келген,
бұл үрдіс қазір де жалғасуда. Себебі, алтынның уақытқа төзімділігі оның
құндылығын арттырмаса, кемітпейді.
Ал, стратегиялық маңызға ие мұнай, газ, уран қоры күн өткен сайын
азайып, ақыры түгесіліп, сарқылып бітуге бейім. Рас, қазіргі күні
алтынды ашық әдіспен оңай өндіру жоқтың қасы болса, әр түрлі қоспалардың
құрамынан алтын-ды ажыратып алу да қиындап, күрде-лене түсті. Сол
себепті, алтын бағасы қымбаттаған сайын, Қазақстандағы алтын өндіру
көлемі де арта түсуде, бұл — заңдылық. Бірақ, жылына 10 тоннадан астам
алтын өндіргенмен, бізге оның қара тырнақтың көлеміндей сынығы да
бұйырмайды екен: елде өндірілген таза, саф алтынның біраз бөлігін Ұлттық
банк сатып алса, басым бөлігі Лондон биржасына пұлдап сатуға, жартылай
шикізат күйінде өндірілген өнімдер Германияның қайта өңдеу зауыттарына
жіберіліп, қалған-құтқандары Қытай асып кетеді екен.
Сырттан көз сүзгендер көп Есесіне, қазақ алтынына сырттан көз
сүзгендердің есебі түгел. Мәселен, 2005 жылы Гонконгтың Ivanhoe
ком-паниясы біздегі Бақыршақ алтын ке-нішін бірлесіп игеруге ұсыныс
жасап, сол бойынша жасалған келісімге сәйкес, бірлесіп өндірген өнімнің
70 пайызы шетелдіктердің, 30 пайызы ел Үкіметінің үлесіне тиетін болды.
2006 жылы Британияның Hambledon Mining компаниясы Қазақстанның екі кен
орнында алтынды ашық әдіспен өндіруді қолға алды. Ресейдің Полиметалл
компаниясы Қазақстандағы ең ірі алтын кен орны — Варваринск кенішін
сатып алды. 1979 жылдан бері өнім өндіріле бастаған бұл кен орнының
бүгінге дейін тек 10 пайызы ғана игерілген.
Оның қоры — 370 тонна. Қазақстан алтын қорының көлемі жөнінен (800
тонна) әлемде алғашқы ондық қатарына енсе, өнім өндіру бойынша тек 25-і
орында. Көршілес елдер ішінде алтын өндіру жөнінен біз Қытай мен Ресей
және Өзбекстаннан кейінгі төртінші орынды еншілейміз. Бұл жағынан
өздерінде алтын өндірмейтін, тек оны алып-сатумен ғана айналысатын
Түркия мен Үндістан бізді шаң қаптырып кетеді. Осы іспен 90-ы жылдардан
бері ғана айналыса бастаған Түркия жыл сайын әлемдік рынокқа 120 тонна
алтын шығарады екен. Бұл жағынан өзінде алтын өндірмейтін елдер ішінде
Түркия Үндістаннан кейінгі екінші орында тұр. Еліміздегі екінші бір ең
ірі алтын өндіруші кен орны — Бақыршақ(оның қоры 326 тоннаны құрайды
деседі).
Ақсу, Жолымбет, Бестөбе кен орындары да өзінің қоры жөнінен тек
Қазақстанда ғана емес, Орта Азия өңірі бойынша алдыңғы орындардың
бірінде. Алтын өндіруді өткен ғасырдың 30-ы жылдарынан бері бастаған бұл
кен орындары жылына 1 тоннаға дейін өнім өндіре алады. Бұлардың бәрі
Қазалтын компаниясының құрамына кірсе, ал, оның өзі бүгіндері күллі
әлемге танымал болған KazakhGold Group компаниясының бір бөлімшесі болып
табылады.
Курстық жұмыстың міндеті: Аталған компания 2005 жылы өз акциясын алғаш
рет Лондон биржасына 15 доллардан орналастырған болатын. Кейін бұл баға
екі есеге дейін өсті (бір акцияның құны 26,5 долларға дейін
көтерілген-ді). Аталған компания Ресейдің ең ірі алтын өндіруші Полюс
Золото компаниясымен бірлесіп жұмыс істеуге байланысты келісімшартқа
отырған. Оның Қазақстан үшін қанша-лықты тиімді боларын алдағы уақыт
көрсетеді.
Алтынға қатысты айтуға тиісті компанияның тағы бірі — Алтын-Алмас, ол
1993 жылы құрылған. Бұл акционерлік қоғамның құрамына Ақ-бақай мен
Свектинскоe кен орындары кіреді. Дегенмен, жекеменшік компания
болғандықтан, оның қанша өнім өндіретіні мен өнімін қайда сататыны жайлы
мәлімет алу мүмкін емес, оның бәрі — жеті қат жер астына жасырылған
коммерциялық құпия. Қазақстан эко-номикасының қарқынды дамуына үлес
қосады-ау деген кен орындарының қатарына Карьер, Ақсақал, Бескемпір
(қоры — 95 тонна), Орталық және Оңтүстік Қазақстандағы Үшшоқы, Мыңарал,
Шашубай, Пустынноe кеніштерін де жатқызуға болады. Соңғыларын күні
кешеге дейін АБС Балқаш кен-руда комбинаты игеріп келген-ді. Осыдан 7
жыл бұрын жылына 2,5 тоннаға дейін алтын өндіріп келген бұл комбинат
1985 жылы шағын артель ғана еді.
Экономиканың жұлынын үзіп, әбден қиратқан 90-ы жылдарда-ғы қиындыққа бел
алдырмай, нағыз кластерлік әдіске қол жеткізген бұл комбинат бертінде
рейдерліктің құрбаны болып кетті. Келешекте өнімді сатудан түскен
қаржымен қарыздың орнын жабамыз деген үмітпен банктен несие алған
комбинатты белгілі бір мүдделі топтар қасақана банкротқа ұшыратты.
Сөйтіп, қаржылай ес жиюына уақыт пен мұрша бермеген өндіріс орны 2005
жылы банкрот деп табылып, ақыры ол бар-жоғы 20 миллион долларға сатылып
кетті (канадалық Килборн Инжиниринг компаниясы сонау 90-ы жылдардың
өзінде комбинатты 105 миллион долларға бағалаған еді). Ал, өндірістің
банкке берешегі 30 миллион ғана доллар тұғын.
Өндірісті арзан бағаға қолға түсірген жаңа қожайындар оны әрі қарай
қалай жұмыс істетуді білмеді. Кен орны біреудің, байыту комбинаты
екіншісінің, электр жүйесі үшіншісінің иелігіне көшкеннен кейін комбинат
ісінде бірлік болмай, ақыры ол тоқтап тынды. Нәтижесінде 4 мыңдай адам
жұмыссыз қалып, жан-жаққа жұмыс іздеп тентіреп кетсе, жергілікті
тұрғындар алтын өндірісі тарапынан көрсетілетін әр түрлі қаржылай
көмектен айырылды. Ақтоғай, Мойынқұм аудандарындағы салық комитеттері
үздіксіз түсіп тұратын салықтан қағылса, республикалық бюджет те
айтарлықтай зиян шекті. Бұдан ешкім ұтқан жоқ, керісінше, ұтылғандар
саны көп.
І ТАРАУ. АЛТЫН НАРЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 АЛТЫННЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Алтынның тарихы адам баласының дамуында тарихпен тығыз байланысты.
Мыңжылдықтарымен дүниежүзілiк мемлекеттердегі алтынның ақшалай
қатынастарының негiзiн валюталық-қаржы құрайды.
Қазiргіалтынның негiзгi рөлiнде әлемде доллар, евро және иена
валюталар болып табылады. Бүгiнгi күнге алтын - резервтегi құралдың
маңыздылығы бойынша екiншi орында. Еуропа алтынның үлкен қосымшаларының
сатында деп қате ойлауғамүдделi. Мұндай маңызды резервтiк активтi
құндылықтың iрi ұстаушыларын қызықтырмағаннан ешкім төмендетпейді.
Жүйе Ресей үшiнғана емес, дүниежүзілiк үшiн де валюталық-қаржы
инвестицияларының сенiмдiлiктiң кепiлдiгiнiң құтқарушы аспабы сияқты
алтынға қарап сөйлеу көкейкестi.
Теория және алтынның әлемдiк нарығының қызметi тәжiрибесiндегі
сұрақтарды өңдеудiң өзектiлiктерi туралы барлық жоғарыда айтылған мәселелер
дипломдықжұмыстың ауқымын анықтайды.
Зерттеу нысаналар алтынның әлемдiк нарығын сөз сөйлейдi:
Зерттеудiң заты - алтынның әлемдiк нарығының жұмыс жасауымен
байланысты пайда болатын экономикалық қатынас.
Жұмыстың мақсат алтынның әлемдiк нарығының қазiргi күйiн зерттеуi және
оның болашағы тұрады.
Жұмыста зерттеудiң мақсаттарына сүйене орнатылған, оның логикасы және
iшкi құрылым анықтаған келесi негiзгi тұжырымдар ұйғарылады:
• алтынқұрылымныңқазiргi нарығындағы қағида ұйымының зерттеу;
• алтынның қосарлы бағаға әр түрлi факторлардың ықпалының талдануы;
• алтынның әлемдiк нарығының қазiргi күйiн талқылау;
• алтынның әлемдiк нарығы дамытуының негiзгi перспективаларын қарап шығу.
Нарыққа қатысты алтын сұрақтар соңғы жылда барлық отандық
экономисттермен жиiрек талқыланады. Бұл сұрақтар жеке алғанда С.В.Бажанин
жұмыстарындағы шағылысу, С.В.Бурцева, В.И.Букато, Л.Н.Красавиндарды тапты
тағы басқалар.
Жұмыстар теориялық негiзі ретiнде жұмыс жасаудың сұрақтары бойынша
Ресейлiк және шетел ғалымдарының еңбектерiн сөз сөйлейдi және алтынның
әлемдiк нарығының дамытуында.
Алтынның пайда болуы бұл барлығына ортақ балама. Бастапқыда адамдар
тiптi білген жоқ, олар тауарлық айырбасты бастағанда, оларға қиын басты
экономикалық мiндеттішешу алда тұрғанын. Тайпа, бос емес мал
шаруашылығымен, екпе диқандармен әдiлдiк бойынша дәнге еттiң пайда болған
оның артықшылықтары айырбастауға болады айырбас байланыстар неткен мүлде
бiлмедi.
Есептiң мәнi көмегiмен тауарлар құн бәрi түгел өлшеуге болатын
(тауардың құны бойынша тең) танымал барлық балама ашып, табылғандай етiп
тұрды. Мұндай барлық адамдардың арасындағы тауарлық айырбастың баламалығы
берiк орнатар едi затты табу.Мұнсыз ұлттық шекаралардың тауарлық
шеңберiнде- нарықтық шаруашылығы және халықаралық масштабта ойдағыдай дами
алмауы мүмкін.
7 шақты мыңжылдықтар экономикалық құралдың мәлiметiнiң iздестiруiне
жұмсаған. Бұл iздестiру тәжiрибелi жолымендi бұйырды және нарықтық
байланыстардың дамытуын шара бойынша кеңiдi. Кездейсоқ бастапқыда тең
бағалы тауарлар ретiнде сөз сөйледi болжағыш. Содан соңы жергiлiктi
нарықтарға басқа пайдалылықтар айырбастауға болатын өтiмдi тауарлар өте
адырайды. Мысалы, бұл гректер және арабтарда мал болды, славяндарда - терi.
Халықаралық сауданың талаптарына әр түрлi жергiлiктi баламаларға
сәйкес келмедi. Бiр нәтижеде бөлектедi - танылған барлық халықтармен -
барлығына ортақ балама: ақшалар. Егер керектi мөлшерде сұқтанамын және
қызығарлықтай зат келген болса осылай айналып кетуге қабiлеттi ашық сиқырлы
құрал болды.
Қазына рөлдегi орындаулары үшiн алтынға өте келдi - үлкен сақталу ие
болатын бағалы металл.Алтын сапаның барлығына ортақ баламасы үшiн сонымен
бiрге басқа қажеттi алады: мысалы, (асыл металлдан астам - платина
табиғатта сиректеу кездеседi) айырбас, (алтынның 1 кгi олжа үлкен еңбек
шығындары талап етедi) үлкен құн үшiн жеткiлiктi сандағы (арқасында үлкен
алтынның дара салмағына салыстырғанда мыспен аз керек болды) бөлiнгiштiк,
ықшамдық, бар болу.
Демек, ол демонетизировано қазiргi әлемдегi алтын ақшалай функцияларды
орындамайды. Ұлттық валюталар алтындай қамтамасыз ету, алтындар жоғалтты
халықаралық есептердегiнi тiкелей қолданылмайды. Алтынға тез өтiмдi тауар
мемлекеттiң қаржы резервтерiнiң құрама бөлiгi құрастыра бұрынғыша сияқты
қастерленедi.
Алтын сақтандыру қор қалай қолданылады (Лондон, Цюрих тағы басқалар) алтын,
бәсеке саудаларда ол сату сквтi сатып алу үшiн жолымен базарға керек болса.
Алтын қарыздардың шет мемлекеттер немесе халықаралық ұйымдарынан алу
кезiнде кепiлдiкпен қызмет көрсете алады.
Алтынның қасиетi суреттей, қышқылдар және сiлтiлердiң әсерiне оның
орнықтылықтарын әдетте асты сызылады. Және әйтсе де суты еру және алтынның
тасымалдауын есепке алтын возникли бәрi туған жерлерi тап мақұлдауы керек.
Кәдiмгiден мүлдем емес су емес, өте ыстық және күрделi тау жыныстардың
сызаттарындағы айналу уақыты жоқ жер асты суы ерiтiндi. Артық бұл
температурасы бар сiлтiлер, көмiр қышқылы, күкiрт, хлор және фтор көптiк
болатын жоғары қойылтылған ерiтiндiлер 400. 2 мың ретке жер асты суы
ерiтiндiсiнде көмiр қышқылы шоғырландыру тек қана жалғыз кейде "Нарзан"
таныс бiзге көмiрқышқылының қос тотықтың көпiршiктерiн ерекшелеген суға
қарағанда жоғары.
Бұл ерiтiндiлер жер тереңдiктерiндегi шөгiндi жыныстарды су болатын
ерiтiлмелi магмалардың қатуында жылытуында құрастырады. Мұндай
ерiтiндiлерде тап кешендi еритiн алтынның қосулары пайда болады, және
металл бұл түрде оның бетiне жер қойнауларынан тасысады. Көтерiле, ерiтiндi
төмен қысымды будың облысы, олардан суып қалып, бiр нәрсеге ти металл
газдар, комплекс қосылыстарды ерекшеле тұрақсызданады, және алтын табиғи
металлдың түрiнде тұнып қаладиды немесе күмiсi бар алтынның бiршама өте
сирек қосуларын түрде, кейбiр басқа металлдармен теллурмен.[4]
Ұқсас кiшкентай ағаштарға октаэдрлардың бiтiп кету айдай сұлу
қалыптастыратын пiшiн әдетте болатын алтын осы кристалликтердiң кейде
ұшырасады - агрегат дендритовые деп аталатын. Жиi алтынның бөлуi тамшы
пiшiндi, созушылықтар, тамыршықтар ие болады. Дегенмен майда бөлулерiн
түрде көбiнесе золоторассеяно, тек қана микроскоппен көрiнетiн. Iс жүзiнде
бәрi табылған алтындар деп айтуға болады жер асты суы тасымалдауын кезең
арқылы өттi және жер қабығы аймақтары рудоотложения үшiн "ыңғайлы"
шоғырландырды.
Табиғи, әр жер асты суы ерiтiндiсi емес соншама одан жалтылдақ асыл
кесектердi кристалдану үшiн алтын бай. Дегенмен аймақтың алтынының кейiнге
қалдыруы үшiн қолайлы сүрменiң кенi, қорғасын, цинк, мыс шоғырландыратын iс
жүзiнде ерекшеленбейдi. Бұл әдетте iрi сызаттар - пiшiнге және темiр, мыс,
цинк, қорғасынның сульфидтерiнiң жекелеуiнiң өлшемдерi бойымен әр түрлi
болатын кварц тамыр толтырылған сынықтар. Ақтас және темiр, Маргандықтың
басқа карбонаттары, барийдың сульфатының жиi осы жерде ұшырасады - барит,
хлорит, слюда минералдары - серицит және су слюда ; қали дала шпаттары
кейде көрiнiп қалады. Мүдде алтынды қылқанды тақта тастар сонымен бiрге
өкiлдiк етедi.
Мезозой және кайнозой жасының жаңадан көрiнген жанар тау құрылымдарына
алтынның туған жерлерiнiң ұштасқандығы океаниялық қабықтың өзара iс-
әрекетiнiң облыстарымен құнды металлдың туған жерлерiнiң айқын байланысын
бейнелеп көрсетедi және континенттiк. Өте тынық мұхиттiң жиегiнiң
алтындығының картасы бұл реттеде көрнекi.
Сөз туралы асылдары бар сандық сүлделерге қарақшы қоймаларға жолды
көрсететiн Арал мұхит далада қалған лық толы батқан испандық галеондар
туралы кеткенiн ойлау керек емес. Азияның шығыс аудандарының қазыналары
туралы сөз болады, анағұрлым сонымен бiрге берiк тығылған нақтырақ, бiрақ
сонымен қатар ескi замандарда қоймалар.
Геологиялық зерттеулер тынық мұхитiнiң алып тостағанын белдеу Тынық
мұхит Рудныйы мың километрлерге қзап кеткен ондық белдеулейтiнiн анықтады.
Ол Северндi және оңтүстiк Америка, Азияның бәрi шығыс жиегi және тынық
мұхиттiң көп Аралы батыс жиектерiн қамтиды. Бұралап бүлдiрiлген жанар тау
жыныстардың миллион текше километрлерiнiң белдеуi қосқан және жердiң
денесiндегi мол тыртықты еске салады. Континенттердiң аралығында бұл ауысу
аумақ және океаниялық ойпаң орасан зор жанар тау атылуылардың аренасымен
қызмет еттi. Оның себебi жұмбақтың зерттеушiлерi үшiн қалады. Мүмкiн,
болған iстiң олары континенттiк үйiндiлердi дрейфпен байланған және апатты
мiнездердi кидi. Үлкен жанар тау таулар, километрлердiң жүздiгiндегi жердiң
сызаттарынан өс жалынды көшкiннiң ағындары, қызылған жанартау күлiн жайыл
күндi жапты.
Жер қабығының тереңдiк кететiн терең сызаттар бойымен ғаламшардың
кернеулi тұрақсыз бөлiмшелерiнде бiрге және жер қойнауларының жалынды
тынысымен 200-300шС дейiн қыздырылған жер асты суы ерiтiндiлерiн көтерiлдi.
Жанар тау жыныстардың арасында сызаттарындағы, ерiтiндiлердiң көтерiлуiн
жол белгi сала, құнды металлдарды жалтылдақ кесектер кейiнге қалдырылды.
Бұл қарқынды процесстерден мұра қалай туған жерiнiң золотосеребряныелерiнде
қалды. Ол Северннiң жанар тау жыныстарында және оңтүстiк Америка, жаңа
Зеландия, Суматра, Яваның Аралы, Сулавеси, жаңа гвинеяның жолағымен қзап
кетедi, Филиппины, Жапония және КҚДР сонымен бiрге ал.
Қорыта келгенде, тынық мұхит басқа жағынан арналған табылған алтынға
туыс белгiлi мөлшерде Мексиканың туған жерлерiнiң алтынның инктерiн ацтек
алтынның конкистадор аударылған iзсiз жоғалған алтын және Калифорниды,-
төмендегi - Амур және Магадан облыстарына, жиек және Чукоткаға Охотскте.
Белгiлi Венгрия, Румыния, Чехосовакияның жанар тау реттерiндегi туған
жерiнiң ұқсас золотосеребряныелерi. Ол мезозойда сонымен бiрге
құрастырылған қызық, кайнозой.
Бәрi бұл ол мыңдаған километрлерге бiр-бiрiнен алып тасталуға
қарамастан туған жерлерi жанар тау атылуылармен тығыз байланған. Алтын
күмiспен бiрге жүредi, кен минералдары ашық-сары, төмен сынамалы алтынмен,
табиғи күмiспен, күкiртi бар күмiстiң қосулары және мышьяк елестеткен,
кейде бұл жерде көрiнiп қалады және алтынның теллуридтерi. Сөзсiз әр түрлi
сандардағы қоспасы сапада цинк, мыс, қорғасынның минералдарына қатысады.
Тексерулердiң аймақтардың Рудныйында сыпайы шоғырландыратынын өзгерiссiз
көрсетедi, бiрақ қали таң ғажайып радиоактивтi элемент.
Құрметтi рөл абзал металлдың серiк болу. Белгiлi барлығын қоса
алтынның серiктерi. Бұл мыс, күмiс, цинк, мышьяк. Қали бұл турасында, онда
оның ұзақ уақыты қал көлеңке түсiр, оларға жай ғана қараумады. Қали ал бұл
алтынның серiгi, осылай емес өйткенi пайдасыз.
Ыстық жер асты суы ерiтiндiлерiнiң қоршаған жанар тау жыныстары
әрекетпен күштi сатылады. Көшкiндердегi жаңа бiлiмдер көрiнiп қалады -
балауса хлорит, түссiз пластинкалы ақтас, бор, козернистый қали дала шпаты
- адуляр, мөлдiр тау хрусталь және күлгiл аметистiнiң кристаллдары,
көгiлдiр - боз жолақ жұзақ, дақшы алунит, әр түрлi сазды минералдар.
Бұл минералдар туған жерiнiң терең көкжиектерi және бетке дейiн өлшем
бойымен құрам және жер асты суы ерiтiндiлерiнiң қышқылдығының өзгерiсi
оларды көтерiлген бейнелеп көрсеткен бiр-бiрлерiн заңды ауыстырады.
Калифорниға, жаңа Зеландия және басқа аудандарды гейзерлердi даму
аудандарындағы ұңғымақтары және ыстық көз Камчаткасында жанар тау
зерттеушiлермен және гидрогеолог терең бұрғылау өткiзiлген бақылау, ыстық
ерiтiндiлердi үлкен тереңдiкте қышқыл мiнезi болатынын көрсеттi. Темiр және
натридың екiншi минералдары бұл көшкiндердегi пайда болады: хлорит, үстiнде
дот, натри дала шпаты - альбит. Содан соң ерiтiндiлер биiктеп бiр нәрсеге
ти - төмен қысымды аймақ және вскипают бұл жерде қапелiмде, тығыны ашылған
құтыда шампанша. Бұл ұқсастық кiнәден де, кенi бар ерiтiндiлерден де әлi
белгiлi сондықтан, екi жағдай және - көмiр қышқылын ерекшелейдi.
Көмiр қышқылының ысырабы кенi бар ерiтiндiнiң қатты сiлтiлеуiне алып
келедi. Өз кезегiндеге, сiлтiлi ортада қалидың активтiлiгi өседi және өте
ұсақ жарық толтыратын қали дала шпатының қарқынды бiлiмiн бастайды. Бұл
iсiктердегi қалидың мазмұны қорытындыда бастапқы жынысы бар салыстыру
бойымен 2-3 ретте өседi. Маңызды жағдай тағы бiр: тереңдiкте кенi бар
ерiтiндi, ал содан соң сiлтiлiк болған қышқыл болды. Бұл демек, уақыт оны
әлдебiр бейтарап болған.
Химиктердi ең төменгi ашпалы қабiлеттiлiк дегендей бейтарап
ерiтiндiлерге ие болатынын бiледi. Және бұл реттеде табиғи жер асты суы
ерiтiндiлерi алтын және күмiстiң жүгi "лақтырып тастайды" олары тап металл
өте қиын еритiн ауысуларында оны ерекшелiк бейтарап кеңiстiгi арқылы болып
табылмайды.
Құнды металлдардың туған жерлерi близкоповерхностных өткiзiлген
бақылаулардың өзi iсiндегi алтын және күмiсi едәуiр бөлiк
"адуляризированных" қали дала шпат тамақ берiлген көшкiндердiң арасында
кварц тамырларында шоғырландыратынын көрсеттi. Расында, ол жеңiл емес
бiлдiру: дерлiк адуляризациидың аймағында жыныс көшкiндердiң көп түр
айырылмалатын ашық, тығыз, майда дәндi сыртынан қарағанда. Егер талдау
өткiзiлсе, онда қалидың мазмұнына 5-6% жететiнiн көрсетедi, ол өзгерiссiз
көшкiндерде сонда әдетте 3% аспайды.
Демек, қалидың қатты қорлануы процесстiң Рудныйының көрсетушiлерi,
маңызды iздестiру белгiсiмен қызмет көрсетедi! Бiрақ қалай оныны бiлдiредi
ме? Аймақ адуляризаций қалай ерекшелейдi? Көмекке бұл жерде гамма-
спектрометрдi келедi, қали радиоактивтi элемент топырақтың үстiнде шағын
биiктiкке және бекiтетiн гамма-сәулелену самғауық тiкұшақ бортқа
орнатылған.
Жанар тау жыныстардағы туған жерiмен золоторуднымның үстiнде ауадан
мұндай бақылаулары алғаш Э.Я.Островскийдi техникалық ғылымдардың докторының
геофизикаларының 1967 жылында өткiздi. Қалидың аномалды биiк мазмұны
бойымен кен аймақты ол және ол торидың аласа мазмұнымен бiр мезгiлде
ерекшеленгенiн орнатуға ерекшелеудiң сәтi түстi, өйткенi тори алтынды
аймақтардың бай щелочьтарынан шығарады.
Кристаллизацияның нәтижесiнде түстi металл ыстық су көз, тән пайда болған
туған жерлерi. Көбiнесе ол тау жыныстардың тамырларға және сызаттарына
ұштасқан және атау желiлi киедi.
Әр түрлi шоғырландыруларда бiр жағынаннан, түстi металлдардың туған
жерлерiнiң көпшiлiгi алтындарда болады. Бұл алтынның алуын көз тек қана
емес құрамында алтын бар кендер бола алғанын бiлдiредi, бiрақ және басқа
металлдардың кенi. Кен алтыны мыс, мыс - никел және қорғасын-мырыш көбiнесе
жолшыбай табады.
Кристалдану температурасынан тәуелдiлiкте туған жерi ( 400-300)
гипотермия, ( 500-150) мезотермаль және ( төменде 150) эпитермаль
ерекшелейдi. Негiзгi туған жерлерi мезотермаль тегi болады, бiрақ геолог
соңғы кезде эпитермаль да көңiл қоя бастады. Алтынның оларында күмiспен
көбiнесе көршi болады.
Белгiлi теллуридтердi алтынның химия қосуларыдан туған жерге -
калаверит, креннерит, сильванит және басқа. Алтын таза химия қосуларында
басқа заттармен кiрмей ешқашан болмайды. Қатты ерiтiндi алтынмен
құрастыртатын металлдарға, мыс, күмiс, паллад, висмут, платина, ирридий,
осмиды жатады және ро. Мыс қызыл түстi алтынды тұлдайды.
Алтын ұзақ уақыт алуын негiзгi көз төк туған жерлерi болып табылды. Ол
екiншi қонақ шақырып алады, өйткенi ол алғашқы шашырандыларға болып
табылған рудалы кенорындарды материалдың бұзылуының нәтижесiнде
құрастырылды. Баста әлi XX. төк туған жерлерi әлемдiк өндiрудi алтын
бiрдеменiң ең көбiн бердi.
Әлемде әр жерде шашырандылардың әзiрлеуi созылатындығыменнен, бiрiншi
рөлге бүгiн рудалы кенорындар шықты.Жердiң бетiндегi тау жыныстары
температура айырымдарының әсерi, жел, жауындарға ұшырайды, жыныс нәтижеде
не бүлiнедi. Геолог желдетумен бұл процесстi қонақ шақырып алады. Бұзу рет
металлдар және минералдардың бөлшегi, жердiң бетiн босат теңеледi.
Бұл процессте әрқашан болды, бiздiң күндер де болады. Қиратылған
құрамында алтын бар жыныстардан алтынды босатады. Ол металлдың еркінiн
түрде бола алады немесе жыныспен жабыса өскендерi. Пайдалы қазба кен қандай
болса да болатын тау жыныстардың қопсытылған бөлшектерiнiң жиналып қалуы,
және төк туған жерiмен қонақ шақырып алады. Оларда тек қана емес алтын
көрсете алады, бiрақ және көп басқа минералдар және металл - платина,
қалайы, алмаздар.
Қиратылған сөйлеп қойыл, шашырандылар бастайтын азу туған жерлерi.
Қопсытылған материал бiрiншi уақыт орнында қалады. Ол жауындар, қарлардың
еруiн әрекетпен баурайды бiртiндеп төмен қарай сырғып түседi. Шашыранды
қашан азу туған жерiнен жыртты, бiрақ әлi де таудың етегi, оған жет
делювиаль қонақ шақырып алады. Шашыранды қашан толық сырғып түстi, ол оның
жазықтығына таситын жылғамен көбiнесе ұшырасады.
Бұл шашыранды және аллювеальной, немесе переотложнойларды қонақ
шақырып алады. Ие болатын биiк тығыздықпен, алтын Түпке түседi, маңыздылау
сандардағы шоғырлана алатындығынан тегiс еместiк тұнып қаладиды. Сонымен
қатар белгiлi, өзен өз жиi айырбаста бәлекей, және мұндай жағдайларда
алтыны күнiнде әр түрлi қоқыстардың қалыңдығымен қазiргi өзен арнадан
түбегейлi қашықтық бола тұра жабылған бола алуға кейiнге қалдырылған.
Әдеттегiдей сұйық алтын, Рудный тазалау. Ол биiгiрек сынақ ие болады.
Бұл тау жыныстардың қиратуы және су ағындарды заттың тасымалдауы алтынның
кекемаралдарының қоспаларынан бiрге жүретiн нәтижесiнде болады. Төк алтын
Рудныйдан және сырт пiшiнiмен ерекшеленедi. Бұл ұзақ механикалық әсер тап
болған қоламта шашырандыларында әсiресе көзге түседi.
Алтынның бөлшегi өткiр бiртiндеп сасқалақтат домалатылған пiшiндi де
қырла. Бұл шашырандылардағы алтынның қырлы көсегi кездестiруге болмайтынын
бiлдiрмейдi. Егер алтын жақында қатысты азататын тас қабықта болса, мұндай
болып шыға алады.
Ерітілген алтынның туған жерлерi жер қыртысының беткі жағында және қазу
қол жетімді . Шашырандылардың басқа маңызды артықшылығы оларда алтын түр
еркінде болатын және жанында талап етпейтiн, мұндай ұсақталу және ұсақтау
сыйымды және қымбат операциялардың әзiрлеу болғандығында.
Бәрi бұл құнды металлдың тең мазмұндарында шашырандылардағы және азу
туған жерiнде әзiрлеуге шығындары едәуiр аз бiрiншi талап етедi. Алтынды
аудандарды игеру бұл себеп бойымен тап шашырандылардың әзiрлеуiнен, күйеу
тек қана әрқашан баста кеннен алтынның өндiруiне өттi.
Алайда, егер шашыранды бiлдiрген, бұл көршiлiк бойымен азу туған жерi
мiндеттi түрде көрсететiнiн бiлдiрмейдi.
Ақшалардың азу туған жерiн толық қиратып, шашыранды ал әзелденге тек
қана оның тiршiлiгiнiң куәлiгi болып табылған болу. Бұл туралы көне грек
аңызын еске сал алтын түске бояды, "Метоморфоздар" дастанда қайта айтылған
Овидием.
Алтынның туған жерлерiнiң тегi туралы айтатын болсақ , жер қабығында
алтынның алып шоғырланған бiр таң ғажайып түр туралы әлi қоры болады. Бұл
туралы ерекше маңыздылықты ашу Уолкер жергiлiктi фермер әлдебiр жалтыр-
жұлтыр нүктелерге тас арасында байқауатында Оңтүстiк Африкада 1886 жылда
әлсiредi. Расында пиритпен, бiрақ өте жақсы нәтиже доланы суы бар легенде
бөлшектенген жыныстың жууының жанында алтынға бiрiншi сынақ: барлық жеңiл
кварц қашан супен, легеннiң күнiнде шайып алтын құмның сары жолағында
қалған болды.
Бiздiң күндерлерi дейiн Битватерсранда ашық атақты алтынды
конгломераттар болған iсi осылай түбегейлi алтынның әлемдiк өндiруi жиi
беретiнбiз. Қосамыз.[4]
Алтынның аспаннан жауғаны рас па ? [
p
i
c
]
Тарихшылардың пікірінше, соғыстың небір атасы осы алтынның кесірінен болған
көрінеді. Ерте әлемде мол алтынға ие болу үлкен бедел саналғанымен, оның
артында ұдайы қауіп тұрды. Ат басындай алтынның елесі ел билеген көсемдерді
атқа қондырып, жаугершілікке бастады. Дегенмен осы металл адамзат дамуына
өзіндік үлесін қосып, әлемдік қаржы жүйесінің жаңа көкжиекке көтерілуіне
жол ашты. Алтынның арқасында қазіргі капитализмнің діңгегіне баланатын
кредиттік-қаржылық жүйе қалыптасты.
Әңгімемізге арқау болған бағалы металдың тарихы тым тереңде жатыр.
Адамның алтынмен таныстығына кем дегенде 6500 жылдай болғанын алға тартады
зерттеушілер. Қазіргі Болгарияның Варна қаласының маңында қазба жұмыстарын
жүргізген мамандар біздің дәуірімізге дейінгі 4600 жылдары әзірленген алтын
бұйымдарды кездестіреді. Бұл нақты, дәлелденген мәлімет. Сондықтан алтынның
тарихының тіптен тереңде жатуы да ғажап емес.
Ертедегі адамдар оны құмнан немесе өзен-сулардың түбінен тапқан. Жарқыраған
сары түсті затты алғаш көргеннен-ақ олар алтынның ерекше қасиетті екенін
түсінген.
Алтынды отқа салып, қыздырмай-ақ түрліше майыстыруға болатындықтан
ұста-шеберлер әшекей бұйымдарын жасай бастайды. Мемлекеттік тұрғыда маңыз
беріп, алтынды жаппай өндіруді Мысыр елі бастаған екен. Мысырлықтар Қызыл
теңіз бен Нілдің арасындағы Нуби елді мекенінде алтын өндіру ісін жақсылап
тұрып жүргізіпті. Осы кен орынының бір өзі әлемге 6 мың тоннадан астам өнім
берген екен.
XIX ғасырдың орта шенінен бастап алтын өндірушілер ғылыми-техникалық
секіріс жасады. Шамамен 1890 жылдары өндіріске гидравликалық және цианидті
қолдану тәсілдері енгізілді. Бұл алтын өндіруді жеңілдетіп, оның сапасын да
арттыра түсті.
Алтынды өзге бағалы металдардан ерекшелендіретін қасиеттерінің бірі
- жұмсақтығы. Ешбір қоспасыз таза алтынға адамның тырнағымен-ақ із салуға
болады. Сол себепті таза алтыннан жасалған бұйымдарды қымбат әшекейлермен
бір қатарда кездестіре алмаймыз. Ал әшекей заттарды жасау үшін шеберлер
алтынды өзге элементтермен қоспада пайдаланады.
Тағы бір ерекшелігі, оның жұмсақ бола тұра өте ауыр екендігі. Мәселен,
қарапайым бөтелкеге алтын құйсақ, оның салмағы 15 келіден бір-ақ асады
екен. Сондай-ақ бір грамм алтыннан ұзындығы 3000 метрге жететін сым жасауға
және адамның шашынан 500 есе жұқа қабыршық істеуге болатын көрінеді.
Алтын турасындағы мына бір дерек те өте қызық. Мамандардың
зерттеулеріне қарағанда, бұл бағалы металл аспаннан түскен екен. 4,5
миллиард жыл бұрын Жер планетасы қалыптаса бастағанында үлкен отты сұйық
зат тәріздес болыпты. Кейінірек температура суығанда ондағы ауыр заттар
(ішінде алтын да бар) жердің ең төменгі қабаттарына батқан. Сондықтан да
алтынды жердің бетінен кездестіруге еш негіз жоқ сияқты. Бірақ Англиядағы
Бристоль университетінде еңбек ететін доктор Матиас Виллбольд бастаған
мамандардың зерттеуінше, алтын және өзге де бірқатар бағалы металдарды
біздің планетамызға алып метеорит алып келген көрінеді.
Ол осыдан шамамен 3,9 миллиард жыл бұрын құлаған. Соның нәтижесінде
Жердің салмағы 1 пайызға артқан. Расымен де бұдан 4,1 және 3,8 миллиард жыл
бұрынғы аралықта Жерге метеориттер өте көп құлаған екен. Ғалымдар аталған
кезеңді Үлкен шабуыл деп атап кеткен.
1869 жылы Австралияда Джонс Дисон және Ричард Оутс дейтін екі азамат
салмағы 72 келіге жуық табиғи алтынның үстінен түседі.
Мельбурн қаласының солтүстік-батысындағы Молиагул деп аталатын
жерден табылған бұл алтын әлі күнге дейін рекордшы ретінде тіркеуде тұр.
Дәлірек айтсақ, оның өзі емес, аты ғана тізімнің ең бірінші сатысына
орналасқан. Өйткені бақыттан бастары айналған әлгі екі пақыр мен сол
оқиғаға куә болған қара халық бірегей алтынды өлшеу үшін дәу таразы таппай
қиналыпты. Ақыры олар Құрметті қонақ деген атқа ие болған саф алтынды
үшке бөлуді жөн деп тауыпты.
Бүгінде алтын қоры жөнінен АҚШ көш бастап тұр. Бұл елдің
көрсеткіші 2011 жылдың желтоқсан айына дейінгі мәлімет бойынша, 8,133.5
тоннаға тең. Одан кейінгі орында 3,401.0 тоннаны құрайтын алтын қоры бар
Германия елі келеді. Үшінші сатыда Халықаралық валюта қоры 2,814.0 тонна
көрсеткішімен тұр.
Сондай-ақ екі жарым мың тоннаға жақын алтын қорлары бар Италия мен
Франция мемлекеттері үздік бестікке енеді.Ал алтын өндіру жөнінен бірнеше
жылдан бері Қытай елі алда келеді. Австралия, Оңтүстік Африка Республикасы,
АҚШ, Ресей, Перу елдері де бұл жөнінен үнемі алдыңғы қатарда жүреді.
1.2 АҚШАЛАЙ АЛТЫН СТАНДАРТТАРЫ
Алтын стандарт - бұл үндеуде алтыны және қатар алтынмен жанында қай
барлығына ортақ баламасының рөлiнде ойнайды номиналы бойынша алтын
айырбасталатын несие қаржылары еркiн болатын ақшалай қатынастардың ұйымының
әдiсi.
Әлемде алтын стандарттардың келесi үш түрлерiн дәйектi түрде
ауыстырды:
1. Алтын ақша.
2. Алтын кесек.
3. Алтын ұрандық.
Алтын стандарттар қазына рөлде күмiс және алтындарды қолданылатында
биметаллизмнан өткелдiң процессiнде барлығына ортақ баламаның рөлi алтынға
бекiнгенде монометаллизмға құрастырды.
Бiрiншi алтын стандартпен алтын монета стандарт болды. Барлық
тауарларды бағалар бұл стандартта саналды алтын түске бояды және дiлдәлердi
еркiн айналды. Кесектер немесе зергерлiк бұйымдардағы алтынның кез келген
иесi дiлдәнiң мемлекеттiк ақша сарайындағы металлдан соғып шығаруға шексiз
құқығы болды. Номинал бойынша алтынға банкноталарының еркiн айырбасы iске
асты. Елге және алтынның шығарылымы әкелiмге шектеу шетелге болмады.
Алтынмен және банкноталармен iшкi нарықта қатар нақты қазыналардың
орынбасарларын айналды. Олар, сонымен бiрге алтынға банкнотадағы тауар
айнымының процессiнде айырбаса ал ауысып кете алды.
Алтын монета стандарт еркiн бәсекенiң мерзiмiнiң дамитын капитализмының өте
орнықты, тиiстi қажеттiктерiне болды.
Инфляцияны бұл жерде шығарылды, өйткенi артық банкноталар үндеулерден
алтынданып жүрдi. Алтын монета стандарт әрбiр ұлттық валютаның мазмұны
алтында негiзделдi. Мұндай мазмұн алтынға банкноталарының кедергiсiз
айырбасына кепiлдiк беретiн үкiметпен ұғындырылды.
Ұлыбритания алтын монета стандарт жұмыс iстеген бiрiншi ел болды. 1816
жылда, Жеңiстерден кейiн Наполеонның үстiнде, бұл ел заң шығару алтын
стандартты бекiттi бұл ұлттық ақша жүйенi.
Алтын монета стандарттың АҚШында 1837 жыл, Ресейде орнатылды - 1895-1897
жылда.
Халықаралық төлеулер алтын монета стандарттың мерзiмдерiне векселдер
арқылы iске асты, сонымен бiрге банктегi есептер бойынша жазулар олардың
ақшалайсыз формасында ақшалай жолымен, болатын корреспонденттiк қатынастар.
Үстіңгі бетінің (аверсінің) жоғары бөлігінде Қазақстан Республикасының
елтаңбасы бейнеленген, оның астында екі жолға "20 ТЕҢГЕ" деген жазу
орналастырылған. Номиналдың оң және сол жағында - ұлттық ою-өрнек элементі.
Айналдыра "ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКI" деген сөздер орналастырылған.
Монетаның сырт жағында (реверс) - жиынтық бейне бар: алдыңғы жағында
мүсіндер топтамасымен өрілген Қазақстан Тәуелсіздігінің монументі қанатты
барыс үстіндегі жауынгер, оның артында Іле Алатауы таулы қыраты аясындағы
Республика Президентінің резиденциясы мен Үкімет Үйі бейнеленген. Монетаның
жоғары бөлігінде айналдыра "ТӘУЕЛСIЗ ҚАЗАҚСТАНFА" деген жазу
орналастырылған. Оның астындағы бос орында "5 ЖЫЛ" және монетаның
шығарылған жылын білдіретін "1996" сандары жазылған.
Төлеулердi өзара сөндiрдi. Сальдосы алтынмен төленетiн төлем балансы
алыс-берiстердiң нәтижесiнде анықталды. Төлем балансы қарама-қайшы әрбiр
валюта қорытынды жасалды. Ол шетелге шет елдендi валютаның түсуiн сомамен
төлемдердiң сомасының байланысын мiнездедi.
Сайып келгенде, олардың төлем баланстары бойынша елдердiң арасындағы
ақырғы макроэкономикалық есептеулер алтын стандарттың жұмыс жасауын
мерзiмдерге автоматты iске асты - алтынның жоспарсыз құлпыруларының төлеу
балансының дефицитi бар елден қасында белсендi сальдо пайда болатын елге
арқылы. Алтындар бұл орын ауыстыруда сыртқыэкономикалық мәмiлелер бойынша
әрiптестер бөлiндiлер өндiрiп алды.
Алтынның таралуы күтпеген апат iске асты, төлем баланстары күтпеген
апат қалыптасатыны әлгiндей. Алтынның қозғалысына валюта бағамы ықпалда
болды. Алтындай нүктелердiң шектерiндегi айнала ақша пара-парлығы валюта
бағамы алтын монета стандартта былқ-сылқты.
Валюталық курстiң ауытқуларының шектерi шетелге оның қажеттi
валютасына айырбастың мақсатымен шығындармен анықталды. Пара-парлықтан
ауытқу сол немесе басқа жағынандарға iс жүзiнде 1-2% аспады. Егер ауытқулар
болса, онда бiр шетелдiк банктен басқа шетелдiк банкке алтынның қозғалысын
бастады.
Алтын монета стандарт бұл ақша жүйенi ұйымның негiзгi формасы 1867
жылдағы Париждiк конференциясындағы Халықаралық келiсiмi, және Еуропа елi
және Америка заң жүзiнде ресiмделiп дүниелiк қазыналардың жалғыз формасымен
алтындармен заң жүзiнде қабылдаған болды.
Ұлттық және халықаралық валюта жүйенi алтын монета стандарттың
мерзiмiне сол тек қана осы елдi ақшаларды лақтырып тастайтын, К.Маркстiң
өрнегi бойынша, кесек халықаралық төлеу айналымдарына өттi ретiнде ұлттық
мундирлар iшкi ақша айналымдар сонан соң қайта шекiмеден кейiн қайта қызмет
көрсететiн разницейден болды.
Алтын монета стандарт инфляцияны шығарды. Ол өндiрiстiң күтпеген апат
реттеуiшi, халықаралық экономикалық байланыстар, халықаралық есептер,
әлемдiк бағалар және төлем баланстарының теңестiруi ролдi ойнады.
Стандарт тауар өндiрiнi дамытуға, банктер және бiрiншi дүниелiк валюта
жүйелерге бiртiндеп орын алатын халықаралық ақшалай байланыстар мүмкiндiк
туғызды. Бұл стандарт және бүгiнгi жүз жылдық өткенi экономикалық
байланыстарын халықаралық бөлiсiп еңбектенудi дамытудың ең маңызды
алғышарттарының шекарасындағы бiр болып тұрды.
Үндеудегi дiлдәнiң тiкелей қатысуын алтын монета стандарттың мерзiмiне
ешқайдар әсері , әсiресе түбегейлi өлшемдер өзгермейді, өйткенi қатар
алтынмен жетпедi банкнот айналыда және олардың орынбасарларында болғанында
емес, өте iрi төлеу айналымы ақшасыз есептермен қызмет көрсеткенiнде. Бұдан
басқа, салдарынан биiк құндылықтың дiлдәсi майда ұсақ тиынын айналымнан
ығыстыра алмады.
Егер ол бiр үндеуде болса алтынға опасыздық алтынның бiр уақыттағы
үндеуi және оның орынбасарлары дегенмен пайда болусыз үндеу және төлеудiң
жұмыс iстейтiн құралдарының жалпы саны сол керек болар едi алтынның саны
шектен шықпайтын туралы куәландырды.
Опасыздықтар дiлдәнiң арзан металлдардан қағаз ақшалар және ақша
бейнеленген номиналының үстiнде алтынның базар нарғының асып кетуiн осы
жағдайда бiлдiредi.
Барлық соғысқан елдердегi бiрiншi әлемдiк соғысынан алтынға
банкноталарының айырбасы тоқтатты. Ол АҚШта ақшаның 1933 Алтындай жылында
тоқтатылды қағаз ақшаның үндеуден ауыс-түйiстеге алып қойды.
Мемлекеттiк қорларда алтынның шоғырландыруы арналған әр түрлi шара
қолданған - тұрғында, және жаңа олжа алтындай бұйымдар сатылып алынды
мемлекеттiк резеретiк қорларда толық түстi. Ақша қалай алтынды үкiметтiң
қарамағында өттi, және ол қолдану халықаралық есептер үшiн тек қана рұқсат
етiлдi.
Франция ол да алтын стандартты бұзды, 1936 жылдағы ұлттық валютасы, өз
азаматтарына құнсыздады қазынасына тапсыруға бұйрық бердi алтын ол тәуелдi.
Францияға Голландия және Швейцариялар ердi. Тек қана Белгiя алтын
стандартты сақтады екiншi әлемдiк соғыс шейiн бастады.
Елдердiң көпшiлiгi және өз валюталарының құрамындағы алтыны
өзгертпегендiгiмен, бiрақ алтын олардың ауыс-түйiстелерi тоқтатты және
алтынның шығарылымы елдiң сыртына тыйым салдынан, соғыстың нәтижесiнде
алтын монета стандарт өштi. Алтын мемлекет қолдарындағы жинақталды.
Соғысқан елдердiң тұрақтануын мерзiм соғыстың аяқтауларынан кейiн
басталды. Бұл тұрақтанулар дегенмен қағаз қазыналарының олардың
шығарылымымен инфляцияны және жүйелi бюджеттiк тапшылықтарды себеп және
жамылғы толық шеттете алмады.
1993 жылы қараша айына дейін эмиссиялау қызметін тек қана КСРО-ның
Мемлекеттік банкі, кейіннен Ресейдің Орталық банкі атқарып келді. Ол кезде
Қазақстан аумағында төлем құралы ретінде КСРО Мемлекеттік банкінің немесе
Ресей Орталық банкісінің 1961— 1991 жылдары шығарған рублдегі банкноталары
мен монеталары қызмет етті. Ендеше сол уақыттары біздің шаруашылық
айналымға қажетті Ресейдің рублін сатып алып отырғанымызда жасырын емес.
Әсіресе 1 рублдегі қолма-қол ақшаны 2 рубль қолма-қолсыз ақшаға сатып
алған. КСРО ыдырағаннан кейін кейбір оның кұрамына енген республикалар
өздерінің ұлттық ақша бірлігін айналымға енгізіп, яғни рубль аймағынан
шығып кеткен болса, ал біздің республикамыз сол аймақта екі жыл бойы қалды.
Оның басты себебі, Қазақстанда өзінің банкнота шығаратын фабрикасы мен
Монета сарайы болмады.[14]
1992 жылы құпия жолмен біздің алғашқы валюталарымыз 1, 3, 5, 10, 20,
50, 100 номиналдағы банкноталар түрінде төрт ғасырлық тәжірибесі бар
ағылшынның пошта маркілері мен банкнота жасауды кәсіп еткен Харрисон және
оның ұлдары компаниясымен өзара жасалған келісімшартқа байланысты
шығарылды.
1992 жылы 26 шілде күні Ресей өзінің төл валютасын енгізгеннен бастап,
өзге елдердің, соның ішінде рубль аймағындағы Қазақстан, Өзбекстан,
Тәжікстан сияқты елдердің қаржылық жүйелерін бөліп жібергендігін хабарлады.
Сондай-ақ, Ресей Орталық банкі Қазақстанға казақ нышандары бар рубльді
шығарып беруді үсынған.
Соған қоса, олардың мынадай талаптары болды: біріншіден, егер рубльді
пайдалану үшін Қазақстанның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz