Бағаға əсер етуші факторлар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

№5 Лекция тақырыбы: Бағаға əсер етуші факторлар

Лекцияның мақсаты мен міндеттері: Бағаға əсер етуші факторлар ретінде шығындар; бəсекелестер; мемлекет (мемлекеттік басқару) ; тауар қозғалысы каналдарының қатысушылары мен тұтынушы факторларын қарастырып, олардың бағаға әсерін талдау болып табылады.

Лекция мазмұны:

5. 1. Шығындар

5. 2. Бəсекелестер

5. 3. Мемлекет (мемлекеттік басқару)

5. 4. Тауар қозғалысы каналдарының қатысушылары

5. 5. Тұтынушылар

Бағалық стратегияны жасау үшін фирма бағаға əсер ете алатын бүкіл факторларды анықтап, талдауы қажет. Көп жағдайда бұл фирмаға қатысты сыртқы себептер, жəне оларды фирма бақылай алмайды. Шекті бағалардың өлшеміне (мөлшеріне) келесі факторлар əсер етеді:

1) шығындар;

2) бəсекелестер;

3) мемлекет (мемлекеттік басқару) ;

4) тауар қозғалысы каналдарының қатысушылары;

5) тұтынушылар.

Бұл факторлардың əрқайсысын бөлек қарастырайық.

5. 1. Шығындар

Шығындарды анықтаудың (есептеудің) екі жолы болады:бухгалтерлік жəне экономикалық жол. Бухгалтерлік жолдарға қатысты өнімді шығарудың шығындары тұтынудың факттік бағаларына шығындалған ресурстардың құны ретінде анықталады.

Экономикалық жолға сəйкес, шығындар бірдей қорларды (ресурстарды) қолданудың бүкіл балама бағыттардың ең падалысын қолданып алуға болатын басқа игіліктердің құны ретінде анықталады.

Кəсіпорын үшін тауар бағасының құрамындағы мағынасы бойынша маңызды элементі болып оның өздік құны (ақша түрінде кездесетін өндіріс жəне өнімді жөнелту шығындары) табылады.

Бағаны негіздеу кезінде кəсіпорында өнім бірлігінінің өздік құнының калькуляциясы əзірленеді. Мұнда шығындар тізімі, олардың шығындардың бұйымдары мен орталықтарының құрамы жəне бөлу əдістері өнімнің өздік құнын жоспарлау, есептеу бойынша салалық нұсқаулықтармен бекітіледі.

Уақытша шығындар - олардың өлшемдері өндірістік қуаттардың деңгейлері өзгерген кезде бірге өзгереді (өндіріс көлемдері өзгеруімен бірге: шикізат, материалдар, негізгі жұмысшылардың жалақылары, электроэнергия жəне т. б. ) .

Тұрақты шығындарға əдетте өндірістік қуаттар дəрежесі өзгерген кезде өдшемдері өзгермейтін шығындар жатады (қосымша жұмысшылардың жалақылары, коммуналдық төлемдерге шығындар, көлік шығындары, жарнама шығындары, амортизация жəне т. б. )

Өнімнің құрамына қосуға байланысты шығындар тура жəне жанама болып бөлінеді.

Тура шығындар - өнімнің құрамына тура еңгізілген (шикізат, материалдар, негізгі жұмысшылардың жалақылары) .
Жанама шығындар - өнімнің құрамына жанама еңгізілген (жарнама шығындары, көлік шығындары, коммуналдық төлемдер жəне басқалар) .

Кəсіпорын шығындары тауардың шекті бағасына үлкен əсерін тигізеді. Олар шикізатты, жұмыс күшін, тауардың бөлек компоненттерін, көлік қызметтерін алуымен, қоршаған ортаны қорғаумен байланысты болуы мүмкін. Мұндай шығындар бақылана алмайды, бірақ баға белгілеу кезінде есепке алынуы тиіс. Оны бірнеше əдістер арқылы іске асыруға болады:

- шығындар көбейген сайын фирма өзінің өнімінің бағаларын жоғарылатады жəне олардың жоғарылау «ауырлығын» тұтынушының иығына салады;

- фирма шығындары өсуін өндірілетін өнімнің алуан түрлігін (ассортиментін) өзгертпей, өзінің ішкі резервтері арқылы бөлшектеп қайтара алады;

- өнімдердің өздерін өзгерту (олардың өлшемдерін қысқарту, арзан шикізатты қолдану арқылы сапасын азайту), бірақ бағаның деңгейін өзгеріссіз қалдыру;

- өнімді сатып алушылар үшін бағаның жоғарылауы шамадан тыс болып көрінбей, ал ол жоғарғы сапалықпен, ынғайлықпен, абыроймен теңестірілетіндей деңгейде толық жетілдіру;

- шығындарды төмендету арқылы, фирма өнімнің бағасын төмендетуге немесе мүлде өзгеріссіз қалдыруы мүмкін, сөйтіп, өзінің пайдасын арттыру.

5. 2. Бəсекелестер

Бағаның дəрежесіне əсер ететін маңызды элемент ол - бəсекелестік болып табылады. Маркетингтік тұрғыдан фирма өзінің іс əрекетін белгілі орталарда талдайды. Бағаны кім бақылайтындығына байланысты оның үш ортасын бөліп көрсетеді:

- нарықта бақыланатын бағалар орталығы, ол бəсекелестік деңгейінің жоғарылығымен, сонымен қатар тауар мен қызметтің ұқсастығымен ерекшеленеді. Осы жағдайға байланысты фирманың дұрыс бағаны белгілеуі өте маңызды болады, өйткені бағаның тым жоғары болуы тұтынушыларды өзінен алшақтатып, бəсекелестік фирмаларға кетуіне ықпал етеді, ал бағалардың төмендеуі кəсіпорынға болашақ пайданы əкелмейді;

- бағаның бір немесе бірнеше фирмалармен бақылануы, ол шектелген бəсекелестікпен, тауар мен қызметпен ерекше болуымен сипатталады. Бағалардың төмендігі немесе жоғарылығына қарамастан, олар өз тұтынушыларын табады, бағаны таңдау тек стратегиялық жəне мақсаттық нарыққа байланысты болады;

- үкіметпен бақыланатын бағалар ортасы, олар транспортқа, байланысқа, коммуналды қызметке жəне азық түлік өнімдеріне таралады.

5. 3. Мемлекеттік басқару

Үкімет заң шығару жолымен өндірушілер араларында жəне көтерме сауда жəне бөлшектік сауда араларында бағалар туралы келісімдер жүргізу жəне бекітілген бағаларды құру əрекеттеріне шек қояды.

Тура мемлекеттік бағалық басқарудың негізгі рычагтарын атап өтейік:

1) бағаның жоғарғы абсолюттік шегін құру (нарық шарттарындағы ең қатаң (қатал) рычаг) ; нұсқа - алғашқы негізгі бағаны жəне оның өсуінің шекті бағалық коэффициенттерін анықтау;

2) рентабелдік нормативтердің пайыздарын өздік құнға регламенттеу арқылы бағаның өсуіне шек қою;

3) делдалдық сый-сыйапаттарға шек қою;

4) бағаның төменгі шегін анықтау.

Алғашқы үш рычаг арқылы инфляцияның өсуін жою үшін бағаның өсуін сақтайды.

Төртінші рычаг, ең алдымен, фиксалдық мақсаттарда қолданылады. Бағаны төмендету мүмкінсіздігі бюджетке бөлу өлшемдерін жоғарылатуға көмектеседі. Бұл рычаг бюджеттін ең маңызды кірістік статьясы болып саналатын жанама салығының үлкен бөлігі бар (ең алдымен акциздер) тауарларға қатысты кенінен қолданылады.

Төменгі бағалық шекті мемлекет ғылыми-техникалық прогреске түрткі болу үшін бекітеді. Прогрессивтік салаларда өндірістің өсуі - жалпы ұлттық міндет. Бағаның төменгі шегін еңгізу монополиялардың монполияландырылмаған кəсіпорындар - ұқсас прогресшіл өнімдерді өндірушілерді əлсірету үшін бағаларды төмендетуді қолдану мүмкіндігінен айырады.

Тура бағалық басқарудың ең ақырғы жолы - бекітілген бағалар (бір деңгейдегі бағалар) болып табылады. Мұнда сатушы олардан құтыла алмайды. Бекітлген бағалар басқа да барлық көрсеткіштердін бірдейлігін көрсетеді, сондықтан олар нарықтық емес, ал əкімшілік басқарушы экономикаға тəн.

Бағаны басқарудың мемлекеттік əдістеріне сатушының бағаның өзгеруі туралы алдын ала хабарлауы, сатушының бағаның ресми мəлімдеуі жəне сатушы мен мемлекет араларында баға туралы келісім жүргізуі жатады.

5. 4. Делдалдар

Өндірушілерден көтерме жəне бөлшек саудамен айналысатын делдалдар барлық жолдармен өнім өндіруді жоғарылатып, түскен пайда мен белгіленген бағаны бақылайды. Өткізу арналарының барлық қатысушыларының бағаны белгілеуі туралы бір шешімге келуі үшін, кəсіпорын бірнеше шарттарды орындауы тиіс:

- əрбір қатысушыға өз шығындарын жауып жəне өзіне табыс əкелетіндей белгілі үлеспен қамтамасыз ету;

- көтерме жəне бөлшек саудагерлері үшін өнімді ең төмен бағамен сатып алуына кепілдік беру;

- арнайы келісімдерді ұсыну, олар өзіне мыналарды жатқызады: анықталған уақытқа дейін жеңілдіктерді немес бөлшек жəне көтерме саудагерлерге тегін партия тауарды жеткізуі керек болады.

5. 5. Тұтынушылар

Тауарды тұтынушылар басқа фирмалардың өз тауарына деген бағасын анықтағанда əсер етеді. Ұсынылған бағалар бойынша істелген сатып алулар мен бағалар арасындағы байланысты екі себеппен түсіндіруге болады: сұраныс заңының əсері мен бағалық иілгіштікті ұсынып, тұтынушылардың өмірлік деңгейінің əртүрлілігіне байланысты бағаға деген іс əрекеті.

Тұтынушылардың келесі түрлерін ажыратады:

- экономист (үнемшіл) тұтынушылар- олар сатып алу барысында бағаға, сапасына жəне ассортиментіне негізгі көлемін аударады. Осы топтағы адамдарға көбінесе жарнама үлкен əсер етеді, өйткені жарнамада тауардың қосымша пайдалы құрамы көрсетіледі;

- тұлғалық тұтынушылар. Сатушы жағынан өзіне қалай қызмет көрсеткеніне көп көңіл аударады. Тауар бағасы олар үшін екінші орынды алады;

- этикалық тұтынушылар- өзінің сатып алулары арқылы кішігірім фирмаларды қолдап, олар үшін тауарды жоғары баға бойынша да сатып алуға дайын болады;

- апатикалық тұтынушылар- олар бірінші орынға ыңғайлылық пен жайлылықты қояды, ал бағасына ешқандай көңіл аудармайды.

Бағаның сұраныс пен ұсынысқа тәуелділігі.

Бағаның өзгеруіне әсер ететін факторлар

Нарық құрылымы және бағаны жасау

1 . Нарықтық экономикада бағаға әсер ететін бірден бір фактор ретінде нарық конъюнктурасы, яғни сұраныс пен ұсыныстың ара-қатысы болады.

Сұраныс және ұсыныстың анықтамаларын еске түсіру (маркетинг пәнінен) және олардың баға деңгейіне байланысты мөлшерін өзгерту тәуелділігін сипаттау.

Сұраныс пен бағаның тәуелділігін сипаттайтын формула:

\[Q_{D x}=f(P x,P y,...,P z,I,W,T x,F,S,q)\]

мұндағы: Рх - Х тауарының бағасы

Ру, . . . Рz - ауыстырғыш (субститут) және толықтырғыш (комплиментарлы) тауарларының бағалары

І - сатып алушының табысы

W - тұтынушының сатып алушылық қабілеті немесе тұрмыстық жағдайы

Tx - сатып алушылардың жеке тағлымдары, көзқарастары

Ғ - тұтынушылық күтімдер

S - берілген тауар қанағаттандыратын мұқтаждықтың маусымдылығы

q - сатып алушылардың саны

Рх-тен басқасы бағадан басқа факторларға жатады. Олар сұраныстың өзін (қисығын) өзгерте алады.

Ұсыныс пен бағаның тәуелділігін сипаттайтын формула:

\[Q_{S x}=f(P x,P y,...,P z,K,L,N,q)\]

мұндағы: Рх - Х тауарының бағасы

Ру, . . . Рz - бәсекелес және осы тауармен қоса шығарылатын тауарлардың бағалары

К - өндіріс технологиясының деңгейі

L - салықтар мен дотациялар

N - өндірістік қорлар үшін төлемдер

q - сатушылардың саны

Икемділік - бір өзгермелі шаманың басқа шаманың өзгерісіне ықпал ету өлшемі.

Икемділік коэффициенті

\[E d={\frac{Q2\cdot Q1}{(Q1+Q2)/2}}\,;{\frac{P2\cdot P1}{(P1+P2)/2}}\]

Егер Ed<1 - икемсіз сұраныс (бірінші қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлар: тұрғын үй, электрэнергиясы, т. б., ауыстыратын тауар жоқ өнімдер: сүт, нан, дәрі-дәрмек, медицина қызметтері, шамамен аз тұратын тауарлар: тұз, сіріңке, дефицитті (таңдау мүмкіндігі жоқ) тауарлар), Ed>1 - икемді сұраныс.

Бағаның өзгеруіне әсер ететін факторлар:

Бағалардың төмендеуіне көмектесетін факторлар:

Өндірістің өсуі, техникалық прогресс, өндірістің және айналыстың шығындарын төмендету, еңбек өнімділігін өсіру, бәсеке, салықтарды төмендету, тура байланыстарды кеңейту.

Бағалардың өсуін тудыратын факторлар:

Өндірістің төмендеуі, экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы, кәсіпорынның монополиясы, ажиотажды сұраныс, айналыстағы ақшаның өсімі, салықтардың өсуі, еңбек ақының өсуі, кәсіпорын пайдасының өсуі, тауар сапасының өсуі, модаға сәйкес болу, жұмыс күші құнының өсуі, кәсіпорында барлық қорларды дұрыс (тиімді) қолданбау.

Бағаның жасалу процесіне әсер ететін факторлар:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.