Индустриялық - инновациялық инфрақұрылымның теориялық негіздері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

I. Индустриялық - инновациялық инфрақұрылымның теориялық негіздері
1.1 Индустриялық - инновациялық инфрақұрылым түсінігі және оның мәні
1.2 Индустриялық - инновациялық инфрақұрылым элементтері
1.3 Индустриялық - инновациялық инфрақұрылым дамуының әлемдік
тәжірибесі

II. Қазақстан Республикасында технопарктердің қалыптасуы мен дамуын талдау
2.1 Қазақстанда индустриялық - инновациялық инфрақұрылымның қазіргі
жағдайы
2.2 Қазақстан Республикасында 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама
шеңберінде технопартерді талдау
2.3 Қазақстан Республикасындағы технопарктер қызметін бағалау және оның
шешу жолдарының негізінде ғылыми жаңалыққа енгізу

III. Қазақстан Республикасында индустриялық - инновациялық инфрақұрылым
дамыуының негізгі бағыттары
3.1 Қазақстанда технопарктердің даму жолдары
3.2 Қазақстанда технопарктер қызметін жетілдіру тетіктері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Дүние жүзінде жаһандану үрдісінің күрделенуіне
байланысты бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыруда әрбір мемлекет
өзінің ұлттық инновациялық жүйесі мен инновациялық инфрақұрылымынын
дамытуға басымдық беріп отыр. Өйткені ұлттық экономикасы қалыптасқан және
дамыған елдердің тәжірибелеріне сүйенсек, олардың жеткен жоғары
жетістіктеріне инновациялық инфрақұрылымның оңды әсер еткенін байқаймыз.
Олардың әлемдік нарықтағы үлесі де қомақты. Сондықтан да, дамыған елдердің
қатарына кіруге талпыныс білдіріп отырған Қазақстанның өзінің мүмкіндіктері
мен стратегиялық мақсаттарына сай ұлттық инновациялық жүйесі мен
инфрақұрылымын дамыту өзекті мәселе болып отыр.
Әлемдік экономиканың қарқындап дамуы - адами және интеллектуалдық
ресурстардың нәтижелі еңбегінің жемісі екені белгілі. Қазіргі заман
талабына сай дамыған елдерде тиімді әзірлемелер жүйесі және түрлі қызмет
сфераларына жаңа технологиялық шешімдерді енгізуге негізделген инновациялық
экономикаға өту үрдісі байқалады. Сонымен бірге, табиғи ресурстардың
молдығын пайдалану маңызды болған дәуір өтіп барады, оның орнына
экономиканың технологиялық тұрғыдан дамуын тездету, үдету мақсатында тиімді
тетіктерді қолдану мүмкіншілігі үлкен мәнге ие болып отыр. Арзан, сапасы
төмен еңбекке негізделген өндіріс кезеңі аяқталуда. Дәл қазіргі қоғам –
адамның интеллектуалдық ресурстарына, оның инновацияларды қабылдауы мен
жүзеге асыру қабілетіне негізделген қоғам болып қалыптасуда.
Өнеркәсібі жан-жақты дамыған елдер индустриялдық әлеуеті қалыптасқан топқа
кіреді. Дәл осы топ құрамына кірудің арнайы ережемен белгілемеген шарттары
да бар. Солардың қатарына, өнеркәсіптік өнімнің жылдан-жылға артуы, тек
оның көлемінің ғана емес, сапалық және ассортименттік құрамының да көбейуі,
шикізаттық сектордың жалпы экономикадағы үлесінің қысқаруы сияқты және
басқа да көрсеткіштер бойынша нәтижелі болу жатады. Мұның барлығы да
инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру мәселесіне жете мән беріп, оны
мемлекеттің арнайы стратегиялық мақсаттарының бірі етіп белгілеуді
міндеттейді. Жұмыстың мақсаты бұл – іскерлік жүйенің инвестициялық және
инновациялық-кәсіпкерлік белсенділігін арттыру болып табылады. Осы
мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
- технопарктерді құруға мемлекеттік жүйелік тәсілдерді әзірлеу;
- технопарктер салуды және дамытуды қаржыландыру тетіктері мен іске
асыру кестесін әзірлеу;
- заңнама ортасының жаңа технологияларды сатып алуына ынталандыруды
жасау;
- жаңа жоғары технологиялық өнімді жасау (сатып алу) үшін мемлекеттің
жәрдемдесуі;
- басқару және технологиялық сауаттылықты көтеру.
Зерттеу объектісі - ҚР индустриялық-инновациялық инфрақұрылымы, оның
ішінде технопарктердің құрылымын талдау.
Зерттеу пәні - индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның қалыптасуы мен
дамуының негіздері, Қазақстан Республикасында технопарктердің жағдайы.
Теоретикалық және әдістемелік негізі Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық инфрақұрылымының дамуы және халықтың әлеуметтік-
экономикалық жағдайын және өмір сапасын көтеру мақсатында басты кешен
ретінде технологиялық парктерді қарастыру.
Ғылыми жаңалығы Қазақстан Республикасының технологиялық парктерін дамыту
мақсатында технологиялық парктің жаңа нұсқасы әрі оны дамытудың тиімді
механизмі келтірілген:
- индустриялық-инновациялық инфрақұрылым механизмі;
- қалыптасуының нақты әдістемелік кешені;
- жаңа өнім шығаруға бетбұрыс;
- ауыл шаруашылығы машиналарын жасау;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру;
- ауыл шаруашылығы саласына сапалы мамандар даярлау;
- шет елдермен байланыс жасау.
Зерттеу барысында мынадай ғылыми нәтижелер жүзеге асырылды:
- технопарк резиденттерін тіркеу жүйесі жеңілдетілген әрі жеделдетілген
нұсқасы ұсынылды;
- жаңа технопарк кешені құрылды;
- бұл технопарктің арнайы құрылымы құрылды.
Тәжірибелік маңызы. Ғылыми жаңалық тәжірибелік негізде мынадай
республикалық бағдарламаларда жүзеге асырыла асырылу мүмкіндігі бар:
- Қазақстан Республикасында инновацияны дамыту және технологиялық
жаңғыртуға жәрдемдесу жөнiндегi 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама;
- Мемлекеттік индустриалды-инновациялық дамудың бағдарламасы;
- Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттігі.

I. Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның теориялық негіздері
1.1. Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым түсінігі және оның мәні

Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым дамуының негізгі мақсаты отандық,
шетелдік потенциал мен технологияны қолдану негізінде өнімнің бәсеке
қабілеттігін қамтамасыз ететін ашық инновациялық жүйені құру. Ұлттық
индустриялық-инновациялық жүйенің дамуы 2 негізгі бағытты қарастырады:
индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның жасалуы мен дамуы және
инновациялық қызмет субъектілерінің арасында қатынастардың тиімді жүйесін
құру.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым - ғылыми идеяның өндірісте қолдау
тауып, нақты өнім, қызмет, жұмыс түрінде көрініс табуына дейінгі барлық
кезеңдерді қамтитын іс-шаралардың жүруіне ыңғайлы жағдай жасайтын, қажетті
жұмыстар мен қызметтерді орындайтын ұйымдар жиынтығынан тұрады.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның негізгі міндеті инновациялық
өнім өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыс орындаумен) айналысатын
кәсіпорындарға қолдау көрсету деп топшыласақ, онда инновациялық
инфрақұрылымды қалыптастыру мемлекеттің техникалық, технологиялық,
экономикалық, қаржы, әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, сонымен
бірге оның әлемдік экономикадағы тұғырын көтеруге де, сыртқы нарықтарға
шығып, ондағы өзінің орнын табуға немесе иеленуге де мүмкіндік жасайды
деген байламға келуге болады.
Индустриялық–инновациялық даму қызметінің маңызды факторларының бірі
индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру. Индустриялық-
инновациялық инфрақұрылым - инновациялық қызметтi жүзеге асыру үшiн
қажеттi жұмыстарды орындайтын және қызмет көрсететiн ұйымдар жиынтығы болып
табылады. Дүниежүзілік тәжірибе бойынша көптеген ғылыми-техникалық
саласы дамыған мемлекеттерде инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру және
қолдау мемлекет тарапынан жүргізіледі. Индустриялық-инновациялық
инфрақұрылымының негізін инновациялық қорлар, венчурлық қорлар,
технологиялық кәсіпкерлік-инкубаторлар, технологиялық парктер және т.б
ұйымдар құрайды
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның негігі элементтері жалпы
экономикалық инфрақұрылым бөлігінің негізгі сипаты сияқты (көлік, байланыс,
ақпарат, телекоммуникация) және өзіне тән бөлігі (патенттік қолдау,
сақтандыру, консалтингтік және инженерлік кәсіпорындар, инкубаторлар)
тұрады, бұларсыз инновациялық қызмет нарық жағдайында өмір сүре алмайды.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымға кіретін барлық ұйымдар
инновациялық қызметтің біртұтастығын білдіретін белгілі бір технологиялық
және экономикалық байланыста болады.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым субъектілерінің қызметтері:
инновациялық даму субъектілерінің ұйымдық-құқықтық құрылу процессі бойынша
қызмет көрсету, бизнестік қызмет көрсету кешені, ақпараттық-коммуникациялық
қамсыздандыру, білім беру қызметінің кешені, технологиялар трансфері.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым элементтеріне инновациялық
қызметтің барлық субъектілері жатады:
- индустриялық-инновацияларды жасайтын және іске асыратын жеке және
заңды тұлғалар;
- индустриялық-инновациялық қызметтің мамандандырылған субъектілері,
парктер, бизнес инкубаторлар, инновациялық қорлар, орталықтар және басқа
ұйымдар;
- индустриялық-инновациялық қызметті реттеуге қатысатын мемлекеттік
басқару органдары;
- индустриялық-инновацияны өндіруші мен тұтынушылардың құқығын қорғайтын
қоғамдық бірлестіктер;
Қазіргі кезде Қазақстанның инновациялық инфрақұрылымын мемлекеттік
бюджет құралдарының қатысуымен жасалған жұмыс істеуші субъектілер және
мемлекетпен құрылған сервистік даму институттары құрайды. 2015 жылға дейін
Ұлттық инновациялық жүйені құру шегінде келесі қаржылық инфрақұрылымның
элементтері жүзеге асырылады:
- гранттарды ұсыну жүйесін кеңейту
- ұлттық және шетел капиталына қатысуымен венчурлық қаржыландыру жүйесі
- венчурлық қорлар мен жаңа технологиялық компаниялардың бағалы қағаздар
нарығы
Сонымен қатар мемлекеттің инновациялық инфрақұрылым элементтері жүзеге
асырылады. Олар: технологиялық парктер мен зоналар; ақпараттық
технологиялар паркі; ядролық технологиялар паркі; биотехнологиялар паркі; 7
аймақтық технопарктер; ҚР-дағы инновациялық қызметтің бірегей ақпараттық
базасы.

1.2 Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым элементтері

Арнайы экономикалық аймақ (бұдан әрі - АЭА) - қызметтің басымды
түрлерін жүзеге асыру үшін қолайлы жағдай жасалатын дәл белгіленген
шекаралармен Қазақстан Республикасының шектелген аумағы;

Индустриялық аймақ (бұдан әрі - ИА) - Қазақстан Республикасының Жер
кодексімен және Қазақстан Республикасының өзге де Заңдарымен белгіленген
тәртіппен өнеркәсіптік объектілерді орналастыру және пайдалану үшін жеке
кәсіпкерлік субъектілерге мемлекет ұсынатын, коммуникациялармен қамтамасыз
етілген, ауыл шаруашылығындағы емес мақсаттағы жер;

Инжинирингтік ұйымдар – бір жағынан ғылыми зерттеулер мен жасалымдарды,
және екінші жағынан жаңалық еңгізу мен өндірісті байланыстыратын
элементі.Инжинирингтік қызмет өнеркәсіптік меншік объектілерін жасау,
жобалау бойынша қызмет, машина өндірісі мен эксплуатациясы, өндірістік
процесстерді ұйымдастырумен байланысты. Енгізуші ұйымдар инновациялық
процесс дамуын көздейді және қолданылмаған технологияларды енгізуге
мамандандырылған. Технополис жеке қала негізінде жасалған ғылыми -
өндірістік құрылымның бүтіндігін айқындайды. Ғылыми орталықтарда жасалған
жаңа тауарлар мен технологиялар қаланың әлеуметтік-экономикалық
проблемалар кешенін шешуде қолданылады. Технопарктік құрылымдар кіруші
ресурстарды шығушы инновациялық қызметтерге айналдырады. Технопарктік
құрылымдар кіруші ресурстар мен шығушы қызметтердің
құрылымы мен көлемі бойынша ерекшеленеді.
Ғылыми-технологиялық парк –
жоғары технологиялы өнім нарығында өндірісті үйрену және жүзеге асыру үшін
ортаны құру және кіші ғылыми- техникалық кәсіпкерлікті қолдау мақсатымен
ғылыми және ғылыми қызмет көрсету саласында құрылатын ұйымдық
құрылым.18.08.2003 ж №1166 ҚР-ның Президентінің жарлығы бойынша Алматы
қаласының Алатау поселкесінде Ақпараттық технологиялар паркі атты арнайы
экономикалық зона құрылған. 12.08.2005 ж №832 ҚР Үкіметі қаулысымен
Ядролық технологиялар паркін басқаратын компания Курчатов қаласында
ашылған. Қазақстанның басқа аймақтарында Ақтөбе индустриалды паркі,
Алгоритм технопаркі, Астанада Биотехнология паркі, Қарағандылық
аймақтық технопарк құрылған. Венчурлық фирмалар өте
икемді және тиімді кәсіпорындардан тұрады. Венчурлық бизнестің мәні: ғылыми
зертеулерді жүргізетін дәстүрлі құрылымға әсер ететін жаңа шаруашылық
бірліктерін құру және мемлекеттегі қоғамдық өндірісте құрылымдық
өзгерістердің пайда болына әкеледі.

Қазақстанда 5 отандық және 5 шет елдік венчурлық қорлар құрылған: Әрекет,
Адвант, Сентрас венчурлық қоры, Almaty Venture Capital, Glotur
Technology fund , Wellington Partners Еуропалық технологиялық венчурлық
қоры, CASEF Орта Азиялық қоры, Flagship Ventures Fund 2004, LP, JAIC-
Mayban ASEAN Fund, Vertex III.

Кәсіпкерлік инкубаторы – ерекше ғылыми-техникалық идеяларды іске
асырушы кіші инновациялық ұйымдардың тиімді қызмет етуіне жағымды жағдайлар
жасауға маманданған құрылым. Клиент ұйымның инкубациялық кезеңі 2-3 жыл,
кейде 5 жылға созылады. Осы мерзім өткен соң ұйым инкубатордан шығып, өз
еркімен қызмет жасайды.
Кәсіпкерлік инкубатор – шектеулі персоналы бар кіші ұйым. Алматыдағы
Қазақстандық-Британдық Университет, Шымкенттегі М.Ауезов атындағы Оңтүстік
Қазақстан Мемлекеттік университеті және Астанадағы Л.Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті мен бірігіп технологиялық бизнес инкубаторлар
жасалған. Қазақстандағы дамудың қаржылық және сервистік институттары.

2015 ж. дейін арналған стратегия
шегінде ұлттық институттар қызметін координациялау жолымен экономиканың
диверсификациясын қамтамасыз етеді. Қазына қоры, Қазақстанның
инвестициялық қоры, Ұлттық инновациялық қор АҚ, Кіші кәсіпкерлік
дамуының қоры АҚ, Маркетингтік-аналитикалық зерттеулер орталықтары АҚ,
Әлеуметтік инновациялық технологиялар АҚ, Kazyna Cappital Management АҚ
сияқты ұлттық даму институттарының жалғыз акционері болып табылады.
Қазына АҚ мемлекеттік холдингінің міндеттері: корпоративті басқару
принциптері негізінде, институттар дамуы қатынасында басқарушы компания
қызметінің тиімділігін жоғарылату; экономикада инвестициялық белсенділікті
күшейту; Қазақстандық бизнестің сыртқы нарыққа шығуын қолдау жүйесін
ұйымдастыру; әлемдік қызметті іске асыру; шет елдік әріптестерді іздестіру.

1.3 Индустриялық-инновациялық инфрақұрылым дамуының әлемдік тәжірибесі

Әлемдік экономиканы дамытудың қазіргі заманғы кезеңінде шаруашылық
практикасында арнайы экономикалық аймақтар кең таралған - шаруашылық
жүргізудің арнайы экономикалық-құқықтық жеңілдік режимімен әртүрлі
елдердегі оқшау аймақтар. Экономиканы ырықтандыруға және әлемдік
экономикалық қатынастардың жаһандануы үрдістеріне байланысты арнайы
экономикалық аймақтарды құру идеясы Таяу Шығыстың араб
елдерінде, Солтүстік Африка мен бұрынғы кеңес үкіметі елдерінде соғұрлым
көп таралуда. Бұл жай кездейсоқтық емес, өйткені географиялық жағдай Азия,
Еуропа және Африка арасында оларға көпір болуға мүмкіндік береді, ал
стратегиялық жағдай халықаралық саудадағы мәнін айқындайды. Сыртқы
экономикалық қызметтің әлемдік тәжірибесінде әртүрлі аймақтардың
үлгілері бар, ал оларды құру идеясы түп тамыры терең
тарихқа кетеді.
АЭА құру және қалыптасуы ырықтандыруға және белсенді сыртқы экономикалық
қызметке бағытталған. Мұндай аймақтар экономикасы әлемдік нарықта
ашықтықтың жоғары деңгейін көрсетеді, ал кедендік және салықтық режимдер
ұлттық және шетелдік инвестициялар үшін қолайлы.
Әлемдік нарыққа ашықтық миллиардтаған
инвестициялары барлық құрлықтарға салынатын трансұлттық компанияларды
АЭА үшін тартымды етеді. Өз коммерциялық қызметі үшін қолайлы
жағдайларды іздестіруде халықаралық корпорациялар АЭА-ны өз
экспанциясының маңызды бағыттарын байланыстыратын неғұрлым пайдалы
экономикалық құрылым ретінде қарастырады.
АЭА өз дамуының ұзақ тарихи жолында еркін экономикалық аймақтардың
тұтастай жүйелерін құрған бұрынғы кеңес үкіметі елдерін де айналып өткен
жоқ.
Алайда, осы құрылымдардың мәнін ашатын айқындама жақында ғана пайда
болды. Ол 1973 жылдың көктемінде тауарлар ұлттық кеден аумағының шегінен
тысқары орналасқан объектілер ретінде қарастырылатын және сондықтан,
міндетті кеден бақылауы мен салық салынуына жатпайтын тауарларға ел
аумағының бөлігі түсінілетін, Киото конвенциясында айтылатын "Еркін
экономикалық аймақ ретінде" алғаш рет ресми жарияланды. Өзгеше айтқанда,
"кеден эксаумақтығы" қағидаты сақталатын аумақ.
Осындай жолмен, АЭА - бұл осы мемлекет үшін жалпы қабылданған шаруашылық
қызметінің режимімен салыстырғанда олардың саяси орталықтары неғұрлым
жеңілдіктерді беретін географиялық аумақ. Өзгеше айтқанда, олар
экономикалық үдерістерге мемлекеттің қол сұғушылығын іріктеп қысқарту
жүзеге асырылатын, осы мемлекеттің басқа аумақтарында пайдаланылмайтын,
жеңілдіктердің белгілі бір жүйесі қолданылатын ұлттық экономикалық
кеңістігінің оқшауланған бөлігін құрайтын анклавты білдіреді. Жаңа
технологиялар негізіндегі жеңілдіктер мен ынталандырулардың мұндай жүйесі
жоғары сапалы өнім өндірісін шығаруды қамтамасыз етуге, өңірлердің
әлеуметтік-экономикалық деңгейін арттыруға қабілетті экономиканың басымды
салаларын құруға мүмкіндік береді.
АҚШ. Автокөлік саласының жедел қалыптасуымен және дамуымен байланысты
1934 жылы АҚШ-та сыртқы сауда аймақтары құрылды. Қазіргі уақытта олар, осы
елде, бірақ іс жүзінде кеден аумағынан тыс орналасқан. Америка
экономикасында кәсіпкерлік аймақтар мен технологиялық парктер ретінде
осындай құрылымдар да жұмыс істейді, олар ішкі өңірлік дамумен байланысты,
депрессиялық аудандарда шағын және орта кәсіпкерлікті тірілтуге
бағытталған.
Аймақтық құрылымдарды көп жылғы дайындау, олардың тиімді жұмыс істеуі
Америка экономикасында, көптеген мәселелерді шешуге, атап айтқанда,
жекелеген өңірлердің қалып қоюын еңсеруге, экономикалық әлеуметті
теңестіруге мүмкіндік берді. Жетекші аймақтардың арасында есептеу техника
құралдары мен компьютерлердің әлемдік көлемінің 20 % астамы шығарылатын
"Силикон аңғары" мәлім.
Оңтүстік Корея.1970 жылдың 1қаңтарында Оңтүстік Корея әлемдегі алғашқы
елдердің бірі болып арнайы экономикалық аймақты құру туралы заң қабылдады.
Шетелдік инвестицияларды тарту, экспорттың ұлғаюын көтермелеу, жұмыспен
қамтамасыз етудің өсуі, өнеркәсіптік технологияларды жетілдіру және
қорытындысында, елдің экономикалық дамуын жеделдету мақсатымен осы заң
шеңберінде "Азия кереметі" көшбасшыларының біріне айналған Оңтүстік
Кореяның жағалау аудандарында АЭА құрылды.
Қытай. 90 жылдары экономикалық өсудің қарқыны бойынша Қытай әлемдік
көшбасшыға айналды, қазіргі күні онда 6 ерекше экономикалық аймақтар АЭА
1980 жылдың өзінде жеңілдіктер алды. Бұдан өзге, Қытайдың 14 қаласы ашық
теңіз жағалауы мәртебесін алды. Дәл осы Қытайдың шығыс аумақтарының теңіз
жағалауы факторы осы өңірлерге елдің экономикалық дамуының көшбасшыларына
шығуына мүмкіндік берді.
ҚХР-да барлығы 32 техникалық-экономикалық дамудың аймақтары құрылған,
олар мәртебесі бойынша АЭА-ға жақын. Қазіргі уақытта, осы экономикалық
құрылымдардың аумағында шетелдік капиталды тарта отырып, жаңа технологиялар
әзірленетін технопарктер орналасқан, экспортқа бағытталған өндіріс жұмыс
істейді, сауда кәсіпорындары белсенді жұмыс істейді. АЭА аша отырып, Қытай
Үкіметі алға қойған негізгі мақсат - шетелдік капиталды, технологиялар мен
менеджментті тарту. Бұл үшін АЭА-да кәсіпкерлікті жүргізу үшін барынша
қолайлы жағдай жасалған. Жоғарыда аталған аймақ аумақтарында, ел бойынша
орташа алғанда, жұмыспен қамту, жұмысшылар мен қызметшілердің тұрмыс
деңгейі мен біліктілігі өсуде.
Біріккен Араб Әмірліктері (Дубай). Біріккен Араб Әмірліктерінде жеті
әмірліктің әрбірі бір немесе бірнеше еркін экономикалық аймақтарға ие, онда
шетелдік инвесторлар үшін жеңілдік жағдай ұсынылады және 5 мыңнан астам
компаниялар жұмыс істейді. Олардың ішіндегі ең ірісі және әлемдегі көлемі
бойынша үшінші орын алатыны Дубай әмірлігіндегі Джебел Әли АЭА болып
табылады. Бұдан өзге, осы АЭА осындай аймақтарды дамытудың неғұрлым сәтті
үлгілері болып табылады. Джебел Әли (Jebel Ali Free Zone) еркін
экономикалық аймағы әлемнің ең үздік порттарының ондығына кіреді. Ол 100
мың шаршы метр аумағында құрылған және портты, кеденді және еркін аймақтың
өзін қамтиды. Әлемдік тәжірибе көрсететіндей, АЭА-ны құру - жекелеген
аумақтар мен өңірлердің экономикасын дамытуға бағытталған пәрменді бағыт.

II. Қазақстан Республикасында технопарктердің қалыптасуы мен дамуын
талдау
2.1 Қазақстанда индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның қазіргі
жағдайы

Технопарктер уәкілетті органның немесе өзге де орталық атқарушы органның
жергілікті атқарушы органдармен келісілген ұсынысы бойынша Қазақстан
Республикасы Үкіметінің шешімімен құрылады.
Технопарк мынадай қызмет түрлерін:
– материалдық-техникалық кешенді басқаруды;
– технопаркті дамытуға қатысу үшін инновациялық қызметтің
әлеуетті субъектілерін тартуды;
– инфрақұрылымдық қорларды пайдалану қызметін көрсетуді, қызметін
технопарк аумағында жүзеге асыратын инновациялық қызмет
субъектілеріне қызметтер көрсетуді;
– қызметін технопарк аумағында жүзеге асыратын инновациялық
қызмет субъектілерінің мүдделерін мемлекеттік органдармен қарым-
қатынастарда білдіруді;
– ғылыми-зерттеу ұйымдары, білім беру ұйымдары мен қызметін
технопарк аумағында жүзеге асыратын басқа да инновациялық қызмет
субъектілері арасында инновациялық технологияларды сатып алуда
және ақпарат алмасуда жәрдемдесуді;
– индустриялық-инновациялық қызметті жүзеге асыру үшін қажетті
жұмыстар мен қызмет көрсетулерді шарт талаптары бойынша беруді;
– Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де
қызметті жүзеге асырады.

Бюджет қаражаттарының есебінен жүзеге асырылатын қолданбалы ғылыми
зерттеулерді жүргізу кезінде тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар
технопарктердің және (немесе) тиісті материалдық-техникалық базасы бар
ғылыми ұйымдардың базасында орындалады. Технопаркті салу жобасы уәкілетті
органмен келісілуге тиіс. Технопарктердің жанынан сараптама
кеңестері құрылады, олардың қызметі уәкілетті орган айқындаған тәртіппен
жүзеге асырылады. Еуропадағы және АҚШ-тағы ғылыми парктердің жедел дамуы
1980 жылдары басталды. Ғылыми парктің ұжымдық қызметтерді пайдаланатын
шағын және орта кәсіпорындарын қалыптастыруға жәрдемдесетін ерекшеліктердің
бірі болып табылатын онда шағын фирмаларды орналастыруға арналған ғимараты
бар үшін.
Ғылыми парк идеясы елдің аумағынан тысқары шықты. Ғылыми парктер
Бразилияда, Үндістанда, Малайзияда, ал қазіргі күні бұрынғы "Шығыс
блогының" елдері - Шығыс Еуропада, ТМД-да және Қытайда құрыла бастады.
Қазіргі күні, әлемде шамамен 400 ғылыми парктер жұмыс істейді. Көптеген
басқа парктер құрылу сатысында тұр.
Бірнеше технопарктерді құрумен байланысты теріс құбылыстар оң нәтиже
бермеген нашар дамыған аумақтарда орналасқан Жапонияда байқалды.
Әлемдік статистиканың деректері бойынша 700 жұмыс істеп тұрған
аймақтардан шамамен 30 ғана тиімді жұмыс істейді. Үкімет мемлекеттік
субсидиялар мен демеу қаржыларды, кепілдіктер мен төмен пайызды қарыздарды
пайдалана отырып, кәсіпкерліктің бағытын және даму жолдар кәсіпорындарды
ынталандыратын мемлекеттерде ғана қамтамасыз етіледі.
Индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды құру мен дамытуға жүйелілікті
беру үшін технопарктер құру және дамыту саласындағы халықаралық
консалтингтік компанияларды тарта отырып, аумақтық, өндірістік, адами және
шикізаттық қорларға кешендік зерттеу жүргізу қажет. Осы зерттеулер
Қазақстан Республикасында аймақтарды ұйымдастырудың дамушылық жоспарын
әзірлеуге бағытталатын болады, негіздемесіне олардың саны, оларды құрудың
өлшемдері мен оларды орналастыру өңірлеріне қатысты ұсынымдарды әзірлеу
қажет.

Қазақстан Республикасындағы технопарктердің алғашқы толқыны
Технопарктер құру мынадай қағидаттарға сәйкес келуі тиіс:
– әлемдік нарықтың жаһандық жүйесіне кіру;
– осы өңірлерде технопарктер құру мен орналастырудың орындылығы;
– қаржылық, өндірістік және еңбек ресурстарын орынды салу;
– мемлекеттік-жеке серіктестіктің тәуекелдерін бөлу.
Технопарктерді құруға мемлекеттік тәсілдерді жүйелендірудің жоқ болуы
бюджет қаражаттарын тиімсіз шығыстауға, Қазақстанның салықтық жүйесінің
тұтастығын жоғалтуға, экономиканың жеңілдік жасалатын және жеңілдік
жасалмайтын салаларының тепе-теңдігін тереңдетуге, жер нарығында қулықтарға
және басқа да теріс салдарларға алып келуі мүмкін.
Сондықтан тұтастай алғанда технопарктер құру туралы шешім дамуы нақты
салықтық жеңілдіктерсіз тиімсіз болып табылатын негізгі де, көмекші де
өндірістер мен қызметтердің дамуын талап ететін қағидатты жаңа капиталды
қажетсінетін және жоғары технологиялы салалар мен өндірістерді дамыту
қажеттілігінен әкімшілікпен ұсынылған болуы тиіс.
Осылайша технопарктер құру өлшемдеріне мыналарды жатқызуға болады:
1. Салалық дамудың барынша жоғары деңгейіне көшуді қамтамасыз ететін
өндірілетін өнімнің қосылған құнына өндірістік шынжырды дамыту
жәненемесе күшейту;

2. Транзиттік әлеуетті дамыту үшін елдің артықшылықты жағрафиялық
орналасуын пайдалану;

3. Технопарктердің серік болатын және қосымша өндірістердің нақты
өсуін қамтамасыз ететін даму жолының жобаларын іске асыруға
инвестицияларды тартуға бағыттылығы;

4. Жаңа отандық немесе шетелдік технологияларды пайдалана отырып,
өндірістерді құру;
5. Технопарктер жұмыс істетуді аяқтағаннан кейін еңбек өнімділігін,
аймақты дамытудың болашағын арттыру есебінен оны технопарктер
орналастыру өңірінде халық табысын өсіруді қамтамасыз етуге
қабілетті өндірістерді құру.

2.2 Қазақстан Республикасында 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама
шеңберінде технопартерді талдау

Қазақстанда технопарктердің тиімді жұмыс жасауы және құру мәселелері
2003 жылдан бастап Қазақстанда отандық инновациялық жасалымдарды қолдауға
және енгізуге арналған және де ҚР алдыңғы қатарлы болашағы зор
технологияларды тасымалдау алаңына айналатын инфрақұрылым
жасалуда. Индустриялық-нновациялық инфрақұрылымдардың негізгі нысандары –
технопарктер – жаңашылдықтар мамандандырылған қызметтердің кешенін ала
алатын инновацияларды құру және енгізу мүмкіндігі бар қызметтік және
өндірістік база болып табылады. Технопарктердің жаңа жасалымдарды игеру
және жасау, қазіргі заманғы жабдықтар мен аспаптарды өндіру жөніндегі
тапсырыстарды орындайтын алдыңғы қатарлы технологиялары бар аздаған
кәсіпорындары бар, бұл кезде технопарктердің өздері инновацияларды
қаржыландыруға қатыспайды.
Технопарктерді құру Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асырудың аса
маңызды құралы болып табылады.
Республика экономикасының нақты секторын технология жағынан дамытуды
көздейтін мұндай технопарктердің жұмысы отандық ғылыми-техникалық
жетістіктер мен шетелдік технологиялардың тасымалдауын тиімді түрде енгізу
тетігін ретке келтіреді. Технопарктердің негізгі міндетіне ғылыми күш-
қуатты талап ететін салаларда жаңа жұмыс орнын ашу арқылы инновациялық
кәсіпорындарды құру және дамыту ісі жатады. Өңірде тиімді инновациялық орта
қалыптастыру үшін ғылыми-техникалық саладағы қорлардыды біріктіріп, білім
беру саласы мен мамандар даярлауды қоса алғанда кәсіпкерлік және қаржылық
сектордың жаңаша дамуына серпін береді.
Осы заманғы мамандандырылған материалдық-техникалық кешендерді құру және
қалыптастыру арқылы мұндай технопарктерде жаңа инновациялық жобаларды
жүзеге асыруға мүмкіндік туады. Екінші кезекте өңірлік технопарктерді
қалыптастыру тиісті облыстық әкімшіліктер мен Қазақстандағы технопарктер
жүйесін дамытуға жауапты компания – “Инжиниринг және технологиялар
трансферті орталығы” акционерлік қоғамының қатысуымен жүргізіледі. Олардың
бастапқы бағдары өнеркәсіптің құрылымдық салаларының қалыптасқан жүйесі
арқылы айқындалады.
Технопарктер құрудың қолда бар – Алматы түбіндегі Алатау кентіндегі
ақпараттық технологиялар паркін, Степногордағы – биотехнологиялар
орталығының, Курчатовтағы – ядролық технологиялар орталығының ғылыми
базасын ұтымды пайдалану қажет.
Ядролық технологиялар технопаркін құруда ең алдымен екі мақсат көзделді
– оның бірі ядролық технологиялар саласындағы қолда бар ядролық әлеуетті
дамыту болса, екіншісі – Курчатов қаласының өзін дамыту. Қазірдің өзінде
жаңа технологияларды дамыта отырып, жаңа жұмыс орындарын құрып, мұнда
инвестициялар мен мамандарды тарта отырып, осы екі міндетті де
жүзеге асырады. Технологиялық парктердің күшті және әлсіз
жақтарына,мүмкіндіктер мен қауіп - қатерлерге талдау жасау.

Кесте – 1. Жүргізілген SWOT талдау нәтижесінде ҰИЖ-ні дамытудың мынадай
факторлары анықталды

Күшті жақтары Әлсіз жақтары
Саяси тұрақтылық; Ғылым, технология және инновация
Табиғи ресурстардың бар болуы; саласында мемлекеттік саясатты іске
Орта және жоғары білім берудің асырудың жеткіліксіз дәйексіздігі;
қамту кеңдігі; ҰИЖ-нің ұлттық, өңірлік салалық
Ел басшылығының ҰИЖ тиімділігін деңгейлерін үйлестіретін жүйесінің
арттыру бойынша араларды саяси болмауы (өңірлік деңгейдегі жұмыста
қолдауы; нақты қалыптасқан тәсілдердің болмауы);
Мемлекеттік органдарда қатаң Кәсіпорындардың төменгі бастапқы
субординация мен тәртіпке технологиялық және басқару деңгейі;
негізделген биліктің мықты тетігі; Жоғары білікті мамандардың тапшылығы;
Инновациялық және қаржылық Инновацияны енгізу арқылы еңбек
инфрақұрылымның бар болуы; өнімділігін арттыру мүмкіндіктері
Инновациялық жобаларды венчурлік туралы әлсіз хабардар болу (әлсіз
және жобалық қаржыландыру инновациялық мәдениет);
тәжірибесінің болуы; Шағын ішкі тұтынушы нарық;
Ғылым мен өндірістің арасындағы
қалыптасқан алшақтық;
Өнертабыстар мен өнеркәсіптік үлгілерге
арналған сақтау құжаттарын алудың ұзақ
мерзімдері;
Өнертабыстарға арналған қазақстандық
өтінімдердің 1% азы әлемнің басқа
елдерінде патенттеледі;
Кәсіпкерлік пен ғылыми қоғамдастық
өкілдерімен өзара іс-әрекетті тиімді
тетігінің болмауы;
Технологиялар тасымалдауы саласындағы
білікті персоналдың жетіспеушілігі
Мүмкіндіктер Қауіп-қатерлер
Өнеркәсіп пен ғылым арасындағы Дамушы елдер арасындағы
өзара іс-әрекетті жақсарту есебіненинновациялық даму саласында
ҰИЖ тиімділігінің өсуі; бәсекелестіктің нығаюы;
Технологиялар тасымалдауы есебінен Дамушы елдердің ғылыми-технологиялық
еңбек өнімділігінің анағұрлым және өндірістік деңгейде үлкен ауытқуы;
артуы; Шикізатқа арналған бағаның жоғары
Анық бәсекеге басымдылықтар және өсуінен экономиканың шикізаттық
ғылыми дайындамалар болуы есебінен бағытталуын бекіту;
даму болашағы жоғары технологиялық Экономиканың жоғары шоғырлануы;
салалардың қатарындағы көшбасшылық;Мемлекеттік саясатта басымдылықтарды
Ықпалдастыру үдерістері есебінен ауыстыру;
жоғары технологиялық тұтыну Жеткіліксіз қаржыландыру;
нарығының өсуі (Кеден Одағы, ДСҰ Зияткерлік ресурстардың кетуі;
және т.б.); Білім сапасының төмендеуі;
Зияткерлік ресурстарды қайтару үшінИнженерлік-техникалық мамандықтардың
жағдайлар жасау салыстырмалы төмен танымалдығы;
Шетелдік жоғары технологиялық
компаниялар тарапынан ұлғаймалы
бәсекелестік

2. 3 Қазақстан Республикасындағы технопарктер қызметін бағалау және оны
дамыту

1. Алға қойған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді іске асыру қажет:
- технологиялық сараптаманы жүргізу нормативтік құқықтық базаны
қалыптастыру;
- технологиялық аудиттің нәтижелері негізінде жаңа технологияларда
(сұраныс) өнеркәсіп қажеттіліктерінің тізбесін қалыптастыру;
- жаңа технологиялар мен әзірлемелер (ұсыныстар) туралы ақпаратқа
қол жетімділігін, оның ішінде технологиялар тасымалдау жүйесінің дамуы
арқылы да қамтамасыз ету;
- құрастырушылық бюроны, инновацияларды (білім) тарату орталықтарын,
коммерциялау орталықтарын және т.б. құруды қоса алғанда, ғылыми-
инновациялық инфрақұрылымды дамыту;
- индустриялық-нновациялық гранттарды, оның ішінде, тәжірибелік-
құрастырушылық жұмыстарды жүргізуге, сондай-ақ, оның тиімділігін
(өнімділігін) арттыруға бағытталған бизнестің қолданбалы зерттеулерге
шығындарды ішінара өтеу бағдарламасын іске асыруға инновациялық гранттарды
ұсыну.
Технологиялық сараптама құны он мың есептік көрсеткіштен асатын және
мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру алуға үміткер (инновациялық және ғылыми
гранттарды қоспағанда) немесе мемлекеттік бағыныстағы ұйымдардың қаражаты
есебінен инновациялық жобалар мен бағдарламалардың мемлекеттік сараптаманың
ажырамас бөлігіне айналуы тиіс.
Технологиялық сараптама ережелері, объектілері, өлшемдері мен тәртібі
және басқа да байланысты нормативтік құқықтық актілерді индустриялық-
инновациялық даму саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган мүдделі салалық
ведомстволармен бірлесіп әзірлейді және белгіленген тәртіппен бекітіледі.
Технологиялық сараптаманың құрылатын нормативтік-құқықтық базасы атап
айтқанда, ұсынылған технологиялық жобаларды қаржыландыру негіздемесін,
болашақта ескірген немесе тиімсіз дамуы технологиялар трансфертін
болдырмау, сондай-ақ мәлімделген іс-шараларды қаржыландырудың қайталануын
болдырмауды қамтамасыз етуі қажет.
Технологиялық сараптаманы жүргізуді технологиялық даму жөніндегі ұлттық
оператордың қолдауымен индустриялық-инновациялық даму саласындағы уәкілетті
мемлекеттік орган жүзеге асыратын болады.
2. Жаңа технологиялар жөніндегі ұсынысты қалыптастыру ақпараттық
қорлармен толығымен қамтамасыз етуі қажет. Осыған байланысты, жаңа
технологиялардағы өнеркәсіп қажеттілігінің тізбесін қалыптастыру өзекті
болып табылады. Аталған тізбеге өндірістік кәсіпорындардың технологиялық
аудит нәтижелері, сондай-ақ, технологиялық міндеттерді шешуге арналған
олардың өтінімдері енгізілетін болады.Тізбе индустриялық-инновациялық даму
саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның, инновациялық даму институтының
ақпараттық ресурстарында орналастырылады, бұл жаңа технологиялар мен
инновацияларды өндірушілер мен тұтынушыларының ауқымды ақпарат алмасуын
қамтамасыз етуге, технологиялардың өркениетті нарығын дамыту және ғылыми
әзірлемелерді коммерциялау үшін жағдай.
3. Болашақта ғылыми-инновациялық инфрақұрылымды дамыту жаңа өнімдер мен
технологиялық шешімдерді енгізуге, инновациялық жобалар мен қолданбалы
зерттеулерді коммерциялауға жәрдемдесе отырып, байланыстырылады.
Бұл ретте, ғылым саласындағы уәкілетті орган ғылыми ұйымдардың ғылыми-
техникалық инфрақұрылымын жетілдіру, ғылыми зерттеулердің сапасын арттыру
жөніндегі жұмысты жалғастыратын болады. Отандық ғылыми ұйымдарды жоғары
деңгейге шығару мақсатында олардың жұмысының тиімділігін арттыру
жөніндегі жұмыс күшейтілетін болады, олар нарыққа бәсекеге
қабілетті және талап етілетін әзірлемелерді, технологияларды, қызметтерді
шығара алады.
Бұл үдерісте ЖОО әлеуетін тарту ерекше рөлге ие болады. Жетекші жоғары
оқу орындары базасында өз даму бағдарламалары бойынша жүзеге асыратын
зерттеу жоғары оқу орындары құрылатын болады. Инженерлік пәндерге ерекше
назар аудара отырып, профессорлық-оқытушылық құрамының ғылыми деңгейін
тұрақты арттыру үшін жағдай жасалатын болады.
Технологиялық шешімдер туралы ақпаратқа қол жетімділікті қамтамасыз
ететін инновациялық инфрақұрылымды дамытуды алу. Аталған қызмет
инновациялар, технологиялар мен білім алмасуы бойынша қызмет көрсетуге,
қазақстандық және батыс әріптестермен бизнес-кооперцияларды белгілеуге,
жаңа технологияларды, патенттер мен құрастырушылық-технологиялық
құжаттамаларды және т.б. сатып алуға байланысты болады.
Кәсіпорындардың жаңа талап ететін өнімдерді жетелдетіп игеруі
мамандандырылған құрастырушылық бюро (ҚБ) желілерін құруға ықпал ететін
болады. Бірінші кезеңде аталған ұйымдар сұраныс нарығын және көлік жасау
өнімдерінің ұсыныстарын талдау, ірі тұтынушылардың тапсырыстарына
ықпалдасу, осы тапсырыстарды қазақстандық көлік жасау кәсіпорындарында
орналастыру және оларға бұйымдардың жаңа жиынтығын игеруге қаржылық және
қаржылық емес көмек көрсету мәселелерімен айналысатын болады. Бұл ретте,
қаржылық көмек бірінші кезекте, жетіспейтін жабдықтарды сатып алуды қоса
алғанда, құрастырушылық құжаттамалар мен өзге де зияткерлік меншіктерді,
сертификаттауды сатып алу мен пысықтауға және қазақстандық және басқа да
тауар нарығына шығуға байланысты өзге де шығындарға, өндірістік желілердің
техникалық дайындығына бағытталатын болады. Қаржылық көмек игерілетін
жиынтықтар шығындарының барабарлығы, шығындарды ішінара өтеу және бөлінетін
қаржының қайтарылу ұстанымдарына берілетін болады. Кейіннен, ҚБ өндірілетін
өнімдердің сипаттамасын жақсартуда (өзіндік құнын төмендету, сапасын
арттыру, тұтынушылық ерекшеліктерін жақсарту және т.б.) кәсіпорындарға
жәрдемдесуге шоғырланады. Аталған екі кезеңді ойдағыдай өткеннен кейін ҚБ
қағидаттық жаңа өнімді әзірлеуде көлік жасаушы кәсіпорындарды қолдау
орталығы болады. 2014 жылдың соңына дейін жоғарыда көрсетілген қағидаттарға
жұмыс істейтін мынадай 5 салалық бюроны құру болжануда: мұнай-газ
жабдықтары, ауыл шаруашылығы көліктерін жасау, тау-кен металлургия
жабдықтары, аспап жасау және көлікті жасау.
Жетекші ғылыми-зерттеу ұйымдарымен бірлескен зерттеу және инжинирингтік
орталықтар құрылатын болады. Атап айтқанда, 2010 жылдан бастап Шығыс
Қазақстан облысында салалық металлургия орталығы құрылады, ал 2011 - 2013
жылдары мұнай-газ саласы мен агроөнеркәсіптік кешенде салалық орталықтар
құрылатын болады.
Бұдан өзге, аталған саладағы уәкілетті мемлекеттік орган жүйесінде
Инновациялық жобаларды коммерциялаудың әдістемелік орталығын құру
жоспарлануда. Ол технологияларды коммерциялау үдерістеріне қажетті
нормативтік-құқықтық базаны, инновациялық қызмет субъектілеріне кеңес беру
және оқыту бойынша жүйелік жұмыстарды, технологияларды коммерциялау
тетіктеріне қатысты ауқымды мәселелері бойынша әдістемелік құжаттамаларды
әзірлеуді, коммерцияландырудың өңірлік және жеке кеңселерін қолдаудың
бағдарламаларын іске асыруды қамтамасыз етеді.
Елдің маңызды өңірлерінде және технологиялық дамытудың басым салаларында
технологияларды коммерциялаудың коммерциялық орталықтарын құруға жәрдем
көрсетілетін болады. Жиынтығында бұл инновациялық қызметті үйлестіру мен
жандандыруды, технологиялар тасымалдауы кезінде шағын инновациялық
компаниялар мен ірі кәсіпорындарға көмек көрсетуді қамтамасыз етеді.
Коммерцияландыру орталықтары индустриялық-инновациялық қызмет
субъектілеріне әртүрлі қызметтерді (кеңестік, ақпараттық, маркетингтік,
құқықтық, патенттік, білім және басқалары) көрсету жолымен инновациялық
тізбектің барлық сатылары бойынша инновациялық өнімнің жылжу үдерісін нақты
ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік Банктің Технологияларды коммерцияландыру жобасы
шеңберінде Коммерцияландыру кеңесі құрылатын болады.
Нақты зерттеулер мысалында ол әуелден талап етілетін нәтижеге және
зерттеулердің коммерциялық маңыздылығына бағытталған қазақстандық ғылымды
шетелдік мамандардың тәжірибесін пайдалана отырып, қалай ұйымдастыруға
болатыны белгіленген.
Технологияларды енгізуге және таратуға жәрдемдесу. Технологияларды
енгізуді және таратуды қаржылық ынталандыру жүйесін құру. Қаржылық
ынталандыру инновацияларға өнеркәсіптік сұранысты жасаудың басты тәсілі
болып табылады. Технологиялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.