Ұйымның экономикалық сипаттамасы мен салық есебінің ерекшеліктері
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Ұйымның экономикалық сипаттамасы мен салық есебінің ерекшеліктері
1.1 Ұйымның құрылымдық сипаттамасы мен негізгі көрсеткіштері
1.2 Ұйымның бухгалтерлік есебі және есеп саясаты
1.3 Салық есебінің дамуы мен ерекшеліктері
2 Бюджетпен салықтар бойынша есеп айырысудың есебі
2.1 Ұйымдағы жеке және заңды тұлғаның табыс салығының есебі
2.2 Қосымша құн салығының есебі.
2.3 Жергіліктер салықтар есебі
2.4 Басқа да салықтар мен төлемдер есебі.
3 Ұйымдағы салық есептілігінің қалыптасуы мен даму жолдары
3.1 Кәсіпорынның салық саясатын жасау жолы
3.2 Салық есептілігінің нысандарын қалыптастыру
3.3 Салық есептілігін жетілдірудің негізгі бағыттары және жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 1 Ұйымның экономикалық сипаттамасы мен салық есебінің ерекшеліктері
1.2 Ұйымның басқарушылық құрылымы.
EFA - WOSTOK ЖШС–ң жалпы сипаттамасы.
EFA - WOSTOK ЖШС Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне,ҚР
1998 жылы сеуір айының 22-сі Шектеулі және қосымша жауапкершіліктегі
серіктестітер туралы заңына ,ҚР 1997жылы сәуір айының 19- шы күнінде
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау туралы заңына және басқа да
қолданыстағы заңдарға сәйкес өңделді және жүзеге асады.Оның негізгі қызметі
құрылысы,жөңдеу және жинақтау, іске қосуға қажетті құрал жабдықтарды жасау
және жабдықтаумен айналысу болып табылады.
EFA - WOSTOK ЖШС басқарушылық құрылымы төмендегі 1- суреттетен
көруге болады.
Сурет-1.
Ұйымдық–құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық - экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік–экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір
азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарды ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
- пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
- қайыр көрсету (төмен қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықтың ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын Адам
Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
- салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
- салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықталық қағидаты);
- әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
- салықты алудың шығындары өте аз қойылуы тиіс (үнем қағмдаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық - зомбылықты жоқ
етті, бұл процеске реттемелеуді енгізді және Адам Смитке салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтың міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төламдер айқын болуға тиіс. Салық
салудың айқындығы салық төлеушінің салықтың міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер ресми
басылымдарды міндетті түрде жариялануға жатады.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті:
Бірінші кезең – 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің Қаз
КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР – дің басты
мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң
актілер пакеті қабылданды.
Екінші кезең – 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық және
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақсат Республикасы Президентінің
Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу
жүйесі ықшамдалып, салық саны 45 – тен 11 – ге дейін қысқартылды. Қосылған
құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең – 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа
Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
жасалды.
Салық және басқа төлемдер деп заң актілерімен белгіленген тәртіпен
шарттарға сәкес төлеушілердің бюджетке немесе бюджеттік емес қорларға
міндетті түрде жасайтын жарнамалары аталады. Ұлттық табысты қайта бөлу
факторы бола отыра салықтар мына жағдайларда жүзеге асырады. Бөлу
жүйесінде пайда болатын қатерлерді жоюға мүмкіндік туғызады. Адамдардың
осы немесе басқа әрекеттерінің дамуын ынталандырады (немесе
ынталандырмайды).
Мемлекетке түсетін салықтардың алымдардың, баждардың және басқа
төлемдердің ( бұдан кейін салықтар) жиынтығы және олардың құрылуын
формалары мен әдістерінің жиынтығы салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес келетін заңдылық актілеріне
негізделеді. Оның арқасында салықтың құрылуының және жиналуының нақты
әдістері, яғни салықтар элементтері белгіленеді.
Салықтың субъктісі немесе салық төлеуші – заң арқылы салық төлеу
міндеті артылған адам. Бірақ салықтың ауыртпалығы бағалар механизмі
арқылы басқа тұлғаға жүктелуі мүмкін. Сондықтан арнайы салық төлем
қызметін атқарушы - салықты ақиқат төлейтін тұлға, белгіленеді.
Салықтың объектісі - салық есептелетін табыс немесе мүлік (жалақы,
пайда, құнды қағаздар, жылжымайтын мүліктер т.б.).
Табыс көзі - есебін салық төленетін табыс.
Салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі
(табыстардың ақша түріндегі бірлігі, тауардың өлшем бірлігі және т.б.).
Тұрақты прапорционалдық прогрессивтік салық ставкалары болды.
Тұрақты ставкалар табыстар көлемінің мөлшеріне байланысыты емес, салым
бірлігіне абсалюттік сомада белгіленеді.
Прапорционалдықтар - салық объектісіне, оның жіктелінуіне
байланысты болмай, біркелкі проценттік қатынаста салынады.
Прогресивтік ставкалар - табыстың өсіп отыруына байланыты
прогресивттік салықтың орташа ставкас өсіп отырады. Салық салуда
прогресивттік ставкасы бойынша салық төлеуші табысының үлкен үлесін
төлейді. Прогресивтік салықтардың зардабының үлкен табысы бар адамдар
тартады.
Регрессивтік - табыстың өсіп отыруына сәйкес. Регрессивтік
салықтардың үлкен табыстары барларға пайданы, ал табыстары көп емес
физикалық және заңды тұлғалар үшін өте ауыр келеді.
Салық салу - бұл табысты және қайнар көздері мемлекеттік
құралдарды толтыру үшін реттеуші құрал. Мемлекет пайда болысымен
тарихи салық та пайда болды. Салық неше ғасыр бойы өмір сүреді,
соншама экономикалық теория оптималды салық салу қағидасын іздеуді
алғаш рет Адам Смит қалыптастырған.
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады:
- Жалпылай, яғни табыс табатын барлық экономикалық тұлғаларды
дамыту;
- Тұрақтылық, яғни уақытында салық мөлшері мен салық түрінің
тұрақтылығы;
- Тең күштеу, яғни салықты салу барлық салық төлеуші үшін бірдей
болуы керек.
Міндеттеме, яғни салықтың мәжбүрлігі төлеммен құтқармау, салықты
төлеуде және есептеуде тұлғаның дербестілігі.
Әлеуметтік - әділеттілік, яғни салық мөлшері және салық жеңілдігін
құру, бұл аз табысты кәсіпорынға, халыққа аяушылық ықпал жасау.
Салық жүйесі мемлекеттің заң актілерінде негізделеді, мұнда салық
элементтері құралады.
Бұған кіретіндер:
- Салық тұлғасы немесе салық төлеуші, яғни салық төлеу міндетін
артырған тұлға, ол заңды және жеке тұлға бола алады.
- Салық нысан, яғни табыс және мүлік, осылардың салық есептеу
(жалақы, табыс, бағалы қағаз, қозғалмайтын мүлік).
Салық көзі – бұл қоғамның таза табысты нысандарының тәуелдігін
байланысыз салық салу.
Салық мөлшері - салықтың маңызды элементті, бұл элемент салым
бірлігіне байланысты салық шамасын анықтайды.
Салықтардың әлеуметтік - экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар
фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды.
Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік
ерешеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік -
мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамассыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесісіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс - әрекетінің ауқымы жалпы
ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Мемлекет салық
саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы
кезеңіндегі әлеуметтік - экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі
бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты
табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас
тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық
ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің
табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы
қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік
қорғалуы қамтамасыз етіледі.
Салықтар - қаржының алғашқы санаты салықтардың айырым белгілері
Салықтар - бұл, белгіленген мөлшерде және көрсетілген мерзімдерде
мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруының көзі болып
табылатын ұлттық табыстың бір бөлігі.
Салықтар қаржының алғашқы санаты (категориясы) болып табылады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен қатар қалыптасады және мемлекеттің өмір
сүруінің, дамуының негізі болып табылады. Кез келген мемлекет өзінің
қаржылық негізінің болған кезінде ғана өмір сүреді.
Салықтартар, баждармен қатар мемлекеттің өзіне ақша табуының ертеден
келе жаткан әдісі болып табылады.
Салықтың көрсетілген белгілерін қарастырайық.
Салық - бұл мемлекеттің бекітімі.Тек мемлекет қана азаматтардың салық
салу режимін енгізе алады, оларға ақшаны, белгілі бір сомасын бергізуге
міндеттейді. Қазақстан Республикасында салықтарды төлеу міндеті
азаматтардың конституциялық міндеттері аясында белгіленген. Осы орайда
мемлекет өзінің саяси билік субъектісінің өкілеттілігіне сүйене отырып
әрекет етеді.
Белгілеген субъектісінің белгісі ретінде салық кез келген мемлекеттік
емес міндетті төлемдерден айрықшаланады.
Салық әрқашан құқықтық нысанда ғана болады.
Салықты қандай да бір заң, жарлық, декрет, т.б. шығармайынша алу
мүмкін емес. Бұл құқықтық акт жазбаша түрде жасалып, тиісті қолдар қойылып,
мөрленіп заңдық күшке енеді.
Салықтың құқықтық нысаны оны төлемдердің, алымдардың, жарналардың кез
келген түрінен ерекшелейді.
Салық — бұл занды белгіленген төлем.
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтарды заңда белгіленген
Салықтарды төлеуге міндеттейді. Азаматтар заңсыз белгіленген салықты
төлемейді, ал төлеуге болмайтын салық болуы мүмкін емес.
Бұл жерде айтпағымыз, осы қағида өкілетті органдарға қатысты
жағдайлардың бүкіл кешенін қамтитындығы.
Салық мәжбүрлеу сипатына ие.
Салықтың мәжбүрлеушілік кезі екі жағдайда көрінеді. Біріншіден, салық
төлеушінің тілегі мен күшіне қарсы енгізіледі. Екіншіден, егер салық
төлеуші өзінің салықтық міндетін өз еркімен орындамаса, одан ақшаны
мемлекет күшпен немесе сот арқылы алады.
Салықты алудың мәжбүрлі сипаты оны қайырымдылықтан, еркін қарыз
беруден, мемлекеттік банктерде салымдар ашу, т.б. кез келген түрінен
айрықшалайды.
Салық міндетті толем болып табылады.Салықтардың міндетті белгісі -
салық төлеуші заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде салық төлеуге міндетті.
Салықтың белгіленуімен сәйкес салық төлеушіде мемлекет алдында нақты
қаржылық міндет туындауы керек. Ол мұнда ақшаның белгілі бір сомасын
мемлекетке береді, ал шынайы салық кезінде өнімнің жарты бөлігін береді.
Осы міндеттерді орындамау, біріншіден, осы ақшаларды (өнімді) мәжбүрлеп
алуға, екіншіден осы субъектіні белгіленген жауапқа тартуға (яғни, оны
жазалау) әкеп соғады.
Салықты төлеу міндеті оның төлемін қабылдау міндетімен
сәйкестендірілген.
Салықты төлеу салық төлеушінің заңды міндеті болып табылады.
Салықты белгілей отырып мемлекет салық төлеуші тұлғалардың осы Салықты
төлеу міндетін туғызады. Бұл орайда, осы міндет заңдық сипатқа ие болады.
Яғни, салық төлеуші өзінің ақша төлеу міндеттерін орындамаған жағдайда
құқық бұзушы болып саналады.
Конституция - бұл, саяси декларация да, көркем шығарма да емес, ол
нормативтік - құқықтық акт, оның әрбір сөзі белгілі бір заңдық жүктемеге ие
болуы керек. Біздің ойымызша, бұл жағдайда борыш санаты салықты тиісу
міндеттілігінің мемлекеттік - құқықтық сипатын көрсетеді.
Салық нақты қаржылық міндетті туғызады.Салықтар - бұл қаржылық -
құқықтық құрал, осы арқылы мемлекет өзіне қажетті қаражатты алады.
Қаржылың міндеттеме де, кез келген міндеттеме сияқты, екі субъектіге ие:
несиегер, яғни, мемлекет өкілетті тұлға ретінде болады және борышкер, ол
салық төлеуші болып табылады. Осы қаржылық міндет аясында несиегер
борышкерден салықтар, белгілеген ақша сомасын белгіленген мерзімде және
белгілі бір тәртіпте талап етуге құқылы, ал борышкер салықтар төлеудің
белгіленген механизмі негізінде бұл соманы мемлекетке өткізуге міндетті.
Салықтық міндеттеме салық төлеушінің міндеттерін ғана емес, оның
кейбір салық заңымен қарастырылған құқықтарын қамтиды.
Салықта ақшаны құқықтық негізде өндіріп алудың өзіндік орны бар.
Салықтар - бұл әрқашан да өзгенің ақшасын мемлекеттің мәжбүрлеп алуы
болғанына қарамастан, ол оның лигитимдік негіздегі меншігі болып келеді.
Осынысымен салық мәжбүрлеуден ерекшеленеді. Салық салықтар төлеушінің заң
бұзушылығы немесе қандай да бір әрекетіне байланысты жауапқа тарту болып
табылмайды. Салықтартың төлеушілері заңға бағынушы, тәртіпті адамдар болып
табылады. Осынысымен Салықтар айып және компескелеу шараларынан
ерекшеленеді. Салықтар ақшаны мәжбүрлеп алу, мемлекеттің өзгенің меншігін
өз пайдасына алуы сипатына ие болғандықтан, Конституцияның 26 - бабында
белгіленген жеке меншік құқығына қол сұқпау кағидасы мен салықтартардың
өзара қатынасы туралы теориялық мәселе туындайды. Көрсетілген бап былай
дейді: сот шешімімен болмаса, ешкімнің де өз меншігінен айырылуы мүмкін
емес. Мемлекет қажеттері үшін меншікті мәжбүрлеп алу заңда қарастырылған
кейбір жағдайларда ғана оны екі жаққа да тең жағдайда алынуы мүмкін (3-
тармақ).
Мәселе мынада: Конституцияның 26 - бабының қорғаушы механизмі салықтарға
тарала ма?
Барлық сыртқы белгілер бойынша салықтартар осы баппен қамтылады.
Расында да, салыкты төлеу, біріншіден, мүлікті алу болып табылады, одан
кейін салық төлеуші одан айырылады. Екіншіден, бұл алу мәжбүрлі сипатқа ие,
үшіншіден, салықтарды төлеу мемлекеттік қажеттіліктер үшін жүзеге
асырылады.
Салықты төлеу мемлекеттік жауапкершілік шараларымен
қамтамасыздандырылған.
Егер салықты төлеу процесінде ақша алу мәжбүрлі сипатка ие болса, ол
салықтар төлеушінің өзінің салықтың міндеттерін орындамағандығына жатады.
Бұл орайда, құқық бұзу сипатына байланысты күқың бұзушыны жазаға
тартудың көптеген шаралары қолданылады және ол қаржылық-қүқықтық, әкімшілік-
құқыктык, және қылмыстық-құқықтық сипаттарды да қамтиды.
Құқық бұзған салық төлеушіге қолданылатын жазалар туралы айтқанда,
теориялық сұрақ туындайды, мұндай жауапкершілік негізінде не жатыр: салық
заңын бұзу, оның салдарынан салық төлеушінің құқық бұзушы ретінде көрінуі,
немесе салықтар міндетін орындамау. Қойылған мәселенің маңыздылығына
қарамастан, ол теориялың та, тәжірибелік те мәнге ие. Құқық бұзылған кезде
тұлғаны заң бұзушы ретінде жазалай отырып, мемлекет жазалаушы орган ретінде
көрінеді.
Салыққа оның төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән.
Салық төлеушінің әрекеттеріне бақылау әрңашан мемлекеттік бақылау
сипатына ие. Мұнда салық бақылауын жүзеге асыруға өкілетті мемлекеттік
органдарға тексерушілік өкілеттіліктер берілген, олар салықтар төлеушінің
барлың құжаттарын, акпараттарын тексереді, тіпті кәсіпкердің коммерциялық
құпиясын да қарай алады, бұлардың бәрін ашып көрсету салық төлеушінің
міндеті болып табылады. Осылайша, салықтық бақылау - бұл әркашанда,
салықтартың сипаттық белгісі болып табылатын мемлекеттік бақылау.
Салықтың экономикалық белгілері.
Салық - бұл материалдық төлем, яғни салықты төлеу әрқашанда салық
төлеушінің мүлігін мемлекет пайдасына алуды көздейді.
Әдетте, әдебиеттерде салық ақшалық төлем ретінде сипатталады. Бұл қазіргі
салықтық жүйелер үшін сөзсіз дұрыс, онда шынында да салық міндетінің заты
ақша болып табылады.
Алайда, бізге заттай салықтартар да белгілі. Ал табыс салығы
субъектіні өсірілген, өндірілген, табылғандардың, т.б. бөлігін мемлекетпен
бөлісуді мәжбүрлеуден басталады. Мысалы, салықтар төлеуші мемлекетке
өсірілген бидай өнімінің оныншы бөлігін беруге міндетті болған. Алайда,
табыс салығының қазіргі кездегі құрылымдарында оның салык, салу объектісі
ақша түріндегі кіріс болып табылады, ал салықтардың өзі де ақшамен
төленеді. Барлық қалған салықтар бойынша да соны айтуға болады. Өкілеттік
органның мемлекет салығы бойынша берешегін өтегенде борыш қор мүлігіне
өндіріп алу жасалуы мүмкін болған жағдайда да салықтың ақша табиғатын
өзгертпейді. Қазақстан Республикасының салықтар заңы да салықты төлеудің
заттай түрін есепке алған. Жер қойнауын пайдаланушылардың тапқан
өнімдерінің бөлігін мемлекет пайдасына өндіріп алу осыған мысал бола алады.
Негізінде бұл жағдайлардың болуы ақша жүйесінің әлсіздігімен
байланысты, сондықтан мемлекетке ақшаның орнына мүлік алуына тура келеді.
Мұндай жағдайлар мемлекеттің ертедегі кезеңдеріне тән болған.
Заттай салықтар кезінде салық төлемінің негізі заттар түріндегі мүлік болып
табылады. Жеке анықталған зат төлем негізі бола алмайды, оны салық түрінде
алу салықтардың қатынастарының тоқтауына әкелген болар еді.
Салық - бұл қайтарылмайтын түрде ақша алу. Салықты төлеу кезінде
қүнның біржақты қозғалуы орын алады: төлеушіден мемлекетке карай.
Осылай салық, ақша, бірінші - төлеушіден мемлекетке, одан кейін -
мемлекеттен төлеушіге (яғни ақша қайтарылады) қарай жылжитын кайтарымды
толемдерден (мысалы, мемлекеттік ңарыздар) өзгешеленеді.
Салыктардың әлеуметтік қайтарымдылығы туралы көптеген теориялар болган
және бар, олар әсіресе социалистік қаржы дәуіріне тән болды. КСРО кезіндегі
халықтан алынатын барлық салықтартар кайтарымды деп бекітілген. Бюджетке
түскен ақшалар қаржыландырудың көптеген жүйесінен өтіп барып халыққа ақысыз
білім беру, емдеу, әлеуметтік қамтамасыздандыру түрінде және басқа да кеңес
халқының көптеген қажеттіліктерін қанағаттандыру аркылы халыққа
қайтарылады.
Бұлардың барлығымен келісуге болады: расында да кеңес уақытында
халыққа әлеуметтік төлем төлеу сомасы аса үлкен көлемге жетті, тіпті
азаматтардан жиналатын салықтың жалпы сомасынан да асып түсті. Халықтан
салық жинау социалистік қаржыда ешқашан маңызды рол атқарған емес, бұл
экономиканың мемлекет меншігіне негізделгендігін көрсетеді, онда
мемлекеттің негізгі кіріс көзі мемлекеттік кәсіпорындар төлемінен түсіп
отырды. Салықтарды әлеуметтік төлемдер арқылы қайтару капитализмнен де орын
алады (әсіресе оның дамыған нысанында), мұнда мемлекет салықтар жинай
отырып халыққа жәрдемақы түрінде қайтарады (жұмыссыздық бойынша
жәрдемақыларды айтуға болады). Алайда, нақты салықтардың құқық қатынастары
аясында ешқандай да қайтарымдылық туралы айтуға болмайды: салық - бұл қарыз
келісімі емес және де салықтардың төлемдер соммалары қайтарылмайды.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау. Баланс активтерінін құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның
жекелеген түрлерінін абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда,
кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық
есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай
ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық
тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын
құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім
және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының
өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау үшін келесі 3-аналитикалық кесте құрылады.
Кесте-3
EFA - WOSTOK ЖШС–ң баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
Активтер Сомасы, мың тг. Құрылымы, % Өзгеріс (+ ; -)
Жыл басына Жыл соңында
дебет кредит
1 КТС есептелді 7710 3110
2 Мекеменің есеп саясатындағы өзгертуге немесе 5520 3110
түзетуге байланысты: 3110 5520
- көбейту үшін есептелгенде;
- кеміту үшін есептелгенде.
3 Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардан 6280, 3310
алынған КТС 6310
4 КТС бойынша төлемдерді кейінге қалдырғанда: 7710 4310
5 Бюджетке аударуға жататын бұрын кейінге қалдырған 4310 3110
КТС сомасына
6 КТС-ның есептелген сомасын бюджетке аудару 3110 1030
7 Жылдың соңындағы КТС бойнша шығындар 5610 7710
Табыс салғының бұрынғы есептеу әдісін сақтай отырып, жылдық жиынтық
табыс пен салықтық шегерістердің құрамын қайта қарау жолымен корпорациялық
табыс салығы бойынша салық ауыртпалығын төмендету ұсынылған.
Корпоротивтік табыс салығының құрылу негізі. Корпорациялық табыс
салығы корпорациялардың табысына салынатын тікелей салық. Содай - ақ
бюджеттің реттеуші кірісі болып табылады.
Бюджеттің кірісін реттелетін және бекітілетін салықтар құрайды.
Реттелетін салықтар –қалыпты мөлшер бойынша бюджеттің әр деңгейі
арасындағы бөлінетін салықтар.
Бекітілетін салықтар –тек бір бюджетке түсетін салықтар.
Заңды тұлға дегеніміз Қазақстан Республикасының не шет мемлекеттің
заңдарына сәйкес құрылған дербес мүлкі бар, сол мүлікпен құқықтар мен
міндеттерге мүліктік және мүліктік емес қатынастарды жүзеге асыратын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Корпоротивтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының ҰБ
мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент
заңды тұлғалары, сондай - ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты
мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден
табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады.
Резидент заңды тұлға – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
құрылған немесе оның нақты басқару органдары Қазақстанда болатын заңды
тұлға.
Резидент емес заңды тұлға – Қазақстан Республикасының аумағында
кәсіпкерлік қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ
тұрақты мекеме құрмай Қазақстан Республикасынан табыстар алатын шетел заңды
тұлғалары.
Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық жылы ішінде салық
төлеушінің Қазақстан Республикасында және одан тыс жерлерден алынуға тиіс
(алынған) табыстарынан тұрады.
Резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы қазақстандық
көздерден алынған табыстарынан тұрады.
ЖЖТ - та салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:
- Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден түсетін табыс;
- Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай - ақ амортизациялауға
жататын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар;
- Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;
- Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
- Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
- Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
- Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың баланстық
құнынан асып түсуінен алынатын табыстар;
- Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
табыстар;
- Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
- Дивидендтер;
- Сыйақылар;
- Ұтыстар;
- Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың
шығыстардын артығы қамтылады.
Түзетілген ЖЖТ - тан салық салынатын табысты анықтау үшін шегерістер
жасалады.
Салықтық шегерімдер –заңмен бекітілген шекте салық төлеушінің ЖЖТ - ты
алуға байланысты шығындары. Оған өткізілген тауар,қызмет, жұмыс бойынша
шығындар және басқа да шығындар, оның ішінде:
- Тауарлы-материалдық қорлар бойынша;
- Тіркелген активтер;
- Еңбекке ақы төлеу;
- Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша;
- Сыйақы бойынша;
- Теріс бағамдық айырма бойынша;
- Әлеуметтік төлемдрге жұмсалған шығыстар бойынша;
- Сақтандыру сыйақылар бойынша;
- Тіркелген активтерді жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша;
- Бюджеттен төленген салықтар бойынша;
- Басқа да шығыстар бойынша шегерімге жатады.
Салық ставкалары.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға:
- Дивидендттер;
- Қазақстан Республикасының ҰБ лицензиясы бар банктердегі және банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы жеке
тұлғалардың салымдары бойынша оларға төленетін сыйақыларды қоспағанда,
депозиттер бойынша сыйақы;
- Ұтыстар;
- Резидент емес тұлғалардың Қазақстан Республикасындағы көздерден
алған табыстар;
- Резидент банктерге, жинақтаушы зейнетақы қорларына, лизинг
берушілерге және борыштық бағалы қағаздар бойынша төленетін сыйақыны
қоспағанда, заңды тұлғаларға төленетін сыйақылар;
- Эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес
төлейтін купон түріндегі сыйақы жатады.
Корпоративтік табыс салығы сомасын есептеу
1 Таза табысқа салынатын корпоративтік табыс салығын және төлем
көзінен ұсталатын корпоративтік табыс салығын қоспағанда, корпоративтік
табыс салығы салық кезеңі үшін мынадай тәртіппен есептеледі:
- осы Кодекстің 147-бабының 1-тармағында немесе 2-тармағында
белгіленген ставканың және осы Кодекстің 133-бабында көзделген табыстар мен
шығыстар сомасына, сондай-ақ осы Кодекстің 137-бабына сәйкес ауыстырылатын
залалдар сомасына азайтылған салық салынатын табыстың көбейтіндісі;
- корпоративтік табыс салығының осы баптың 2-тармағына және осы
Кодекстің 223-бабына сәйкес есебіне жатқызу жүзеге асырылатын сомасы.
Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, салық төлеушілер
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді осы Кодексте
белгіленген тәртіппен ағымдағы салық кезеңі ішінде есептейді және төлейді.
2 Мыналар:
- егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, түзетулер ескеріле отырып,
алдыңғы салық кезеңінің алдындағы салық кезеңіндегі жылдық жиынтық табысы
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
айлық есептік көрсеткіштің 325000 еселенген мөлшеріне тең сомадан аспайтын
салық төлеушілер;
- жаңадан құрылған салық төлеушілер - әділет органында мемлекеттік
(есептік) тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай-ақ кейінгі
салық кезеңі ішінде;
- салық төлеушілер ретінде салық органдарында жаңадан тіркелген
Қазақстан Республикасында қызметін филиал, өкілдік құрмай, тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалар - салық органдарында
тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай-ақ кейінгі салық кезеңі
ішінде корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептемеуге
және төлемеуге құқылы.
3 Аванстық төлемдер сомасы ағымдағы салық кезеңі ішінде тең үлестермен
төленеді.
4 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп-қисабы
есепті салық кезеңінің бірінші тоқсаны үшін есепті салық кезеңінің 20
қаңтарынан кешіктірілмей, салық төлеуші орналасқан жердегі салық органына
табыс етіледі. Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасы өткен салық
кезеңі үшін аванстық төлемдер сомаларының есеп-қисабында есептелген
аванстық төлемдердің жалпы сомасының төрттен бірі мөлшерінде есептеледі.
5 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп-қисабын
есепті салық кезеңінің екінші, үшінші, төртінші тоқсандары үшін салық
төлеуші оны табыс еткен күннен бастап күнтізбелік жиырма күн ішінде табыс
етеді.
6 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасы осы Кодекстің
139 - бабының 1- тармағына және 199 - бабына сәйкес өткен салық кезеңі үшін
есептелген корпоративтік табыс салығы сомасының төрттен үші мөлшерінде
есептеледі.
7 Алдыңғы салық кезеңінің қорытындылары бойынша залал шеккен немесе
салық салынатын табысы жоқ салық төлеушілер алдыңғы салық кезеңі үшін
корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткен күннен бастап
күнтізбелік жиырма күн ішінде салық органына ағымдағы салық кезеңіндегі
корпоративтік табыс салығының болжамды сомасын негізге ала отырып, аванстық
төлемдер сомасының есеп-қисабын табыс етуге міндетті.
8 Салық төлеушілер есепті салық кезеңі ішінде алдыңғы салық кезеңі
үшін корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі
кезең үшін, есепті салық кезеңіндегі табыстың болжамды сомасын негізге ала
отырып, есепті салық кезеңінің алдағы айлары үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша есеп-
қисабын табыс етуге құқылы.
Корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша
есеп-қисаптарында көрсетілген түзетулер ескеріле отырып, алдыңғы салық
кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткеннен
кейінгі кезең үшін төлеуге жататын корпоративтік табыс салығы бойынша
аванстық төлемдер сомасының теріс мәні болмауы керек.
Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша
декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша есеп-
қисабы салық кезеңінің 20 желтоқсанынан кешіктірілмей табыс етілуі мүмкін.
9 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша
декларацияны табыс ету мерзімі ұзартылған кезде салық төлеуші аталған
декларацияны табыс ету мерзімі ұзартылған кезең үшін аванстық төлем сомасын
өткен салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық
төлемдер сомалары есеп-қисабында есептелген аванстық төлемдердің жалпы
сомасынан айқындалған орташа айлық аванстық төлем мөлшерінде төлейді.
10 Осы баптың ережелері осы Кодекстің 134 - бабы 1 - тармағының
талаптарына сай келетін салық төлеушілерге, сондай - ақ осы Кодекстің 135 -
бабының 2 және 3 - тармақтарында белгіленген талаптарға сай келетін салық
төлеушілерге қолданылмайды.
Залалдарды ауыстыру:
1 Кәсіпкерлік қызметтен шегетін залалдар, сондай - ақ І топтың
тіркелген активтерінің шығып қалуынан шеккен залалдар осы салық
кезеңдерінің салық салынатын табысы есебінен өтеу үшін кейінгі он жылды
қоса алғандағы кезеңге ауыстырылады.
2 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, бағалы қағаздарды өткізу кезінде
туындайтын залалдар басқа бағалы қағаздарды өткізу кезінде құн өсімінен
түсетін табыс есебінен өтеледі.
Егер осы залалдар орын алған кезеңінде өтеле алмайтын болса, онда олар
он жылға дейінгі мерзімге алға ауыстырылуы және, егер осы бапта өзгеше
белгіленбесе, басқа бағалы қағаздарды өткізу кезінде құн өсімінен түсетін
табыстар есебінен өтелуі мүмкін.
3 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған заңды тұлғаның
немесе консорциумның акцияларын және қатысу үлестерін өткізу кезінде
туындайтын залалдар, егер аталған заңды тұлғаның немесе консорциумның
жарғылық (акционерлік) капиталы немесе акциялары (қатысу үлестері) құнының
50 және одан да көп проценті осындай өткізу күніне жер қойнауын
пайдаланушылар (жер қойнауын пайдаланушы) болып табылмайтын тұлғалардың
(тұлғаның) мүлкін құраса, осы Кодекстің 133-бабы 2 - тармағының 6)
тармақшасында аталған заңды тұлғадағы немесе консорциумдағы акцияларды және
қатысу үлестерін өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар есебінен
өтеледі.
4 Өткізу күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор
биржасының ресми тізімдерінде болатын бағалы қағаздарды осы қор биржасында
ашық сауда - саттық әдісімен өткізуден туындайтын залалдар өткізу күні
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми
тізімдерінде болатын бағалы қағаздарды осы қор биржасында ашық сауда -
саттық әдісімен өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыс есебінен
өтеледі.
5 Егер осы баптың 3 және 4 - тармақтарында көрсетілген залалдар олар
орын алған кезеңде өтеле алмаса, онда олар келесі салық кезеңдеріне
ауыстырылмайды.
6 Арнаулы қаржы компаниясы Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын қызметінен шеккен залалдары бөлінген
активтермен қамтамасыз етілген облигациялардың айналымы мерзімі ішінде
ауыстырылуы мүмкін.
7 Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші заңды тұлғалар және селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеуші шеккен
залалдар келесі салық кезеңдеріне ауыстырылмайды.
8 Туынды қаржы құралдары бойынша залалдар хеджирлеу операцияларының
ерекшеліктері ескеріле отырып, туынды қаржы құралдары бойынша табыс
есебінен өтеледі. Егер осы залалдар орын алған кезеңінде өтеле алмайтын
болса, онда олар он жылға дейінгі мерзімге алға ауыстырылуы және туынды
қаржы құралдары бойынша табыстар есебінен өтелуі мүмкін.
Салық ставкалары:
1 Егер осы баптың 2 - тармағында өзгеше көзделмесе, салық төлеушінің
осы Кодекстің 133 - бабында көзделген табыстар мен шығыстар сомасына және
осы Кодекстің 137 - бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдары
сомасына азайтылған салық салынатын табысы 15 проценттік ставка бойынша
салық салуға жатады.
2 Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушінің осы
Кодекстің 133 - бабында көзделген табыстар мен шығыстар сомасына және осы
Кодекстің 137 - бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдары
сомасына азайтылған салық салынатын табысы 10 проценттік ставка бойынша
салық салуға жатады.
3 Резидент еместердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын
табыстарын қоспағанда, төлем көзінен салық салынатын табыстар төлем көзінен
10 проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
4 Резидент еместердің осы Кодекстің 192 - бабына сәйкес айқындалатын
Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын, осындай резидент еместердің
тұрақты мекемесімен байланысты емес табыстарына осы Кодекстің 194 - бабында
белгіленген ставкалар бойынша салық салынады.
5 Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпоративтік табыс
салығына қоса осы Кодекстің 199 - бабында белгіленген тәртіппен 15
проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
Салық кезеңі:
1 Корпоративтік табыс салығы үшін 1 қаңтар - 31 желтоқсан аралығындағы
күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады.
2 Егер ұйым күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылса, оның құрылған
күнінен бастап күнтізбелік жылдың аяғына дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
бірінші салық кезеңі болып табылады. Бұл ретте ұйымның әділет
органында мемлекеттік тіркеуден өткен күні оның құрылған күні болып
есептеледі.
3 Егер ұйым күнтізбелік жылдың аяғына дейін таратылса, қайта
ұйымдастырылса, жыл басталғаннан бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған
күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін соңғы салық кезеңі болып табылады.
4 Егер күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылған ұйым осы жылдың
аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, құрылған күнінен бастап
тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
салық кезеңі болып табылады.
Салық декларациясы:
1 Қазақстан Республикасындағы көздерден тек қана төлем көзінен салық
салуға жататын табыстар алатын және Қазақстан Республикасында қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырмайтын резидент еместі қоспағанда,
корпоративтік табыс салығын төлеуші, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе,
корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны орналасқан жеріндегі салық
органына есептік салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей
табыс етеді.
2 Корпоративтік табыс салығын төлеуші корпоративтік табыс салығы
бойынша декларациямен бір мезгілде өзі орналасқан жердегі салық органына
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына және бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына
сәйкес жасалған жылдық қаржылық есептілікті табыс етеді. Бұл ретте бұрын
ұсынылған жылдық қаржылық есептілік түзетілген жағдайда, корпоративтік
табыс салығын төлеуші осындай түзету жасалған күннен бастап күнтізбелік
отыз күн ішінде өзі орналасқан жердегі салық органына түзетілген жылдық
қаржылық есептілікті табыс етеді.
3 Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация салық салу объектілері
және (немесе) салық салумен байланысты объектілер туралы ақпаратты ашып
көрсету жөніндегі декларациядан және оған қосымшалардан тұрады.
4 Оңайлатылған декларацияның негізінде шағын бизнес субъектілері үшін
арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеуші осы Кодекстің 427 - бабына
сәйкес салық салынатын табыстар бойынша корпоративтік табыс салығы
жөніндегі декларацияны табыс етпейді.
Корпорациялық табыс салығын төлеушілер:
- ҚР резидент заңды түлғалары;
- ҚР қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан
Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды түлғалар.
Корпорациялық табыс салығы бойынша салық салу обьектілеріне:
- Салық салынатын табыс;
- Төлем көзінен салық салынатын табыс;
- Резидент емес заңды түлғаның таза табысы.
Корпорациялық табыс салығының ставкалары.
Сақтандыру ұйымы сақтандыру шарттары бойынша тіркелген аударымдар
түрінде корпорациялық табыс салығын мынадай мөлшерде төлейді:
1 жинақтаушы сақтандыру бойынша – алынуға жататын сақтандыру сыйақылар
сомасынан 2 пайыз.
2 жинақтаушы емес сақтандыру бойынша алынуға жататын сақтандыру
сыйақылар сомасынан 4 пайыз.
Сақтандыру ұйымдары салық кезеңі ішінде алуға жататын табыстарынан 30
пайыздық ставка бойынша корпорациялық табыс салығы салынуға тиіс.
Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация:
1 Салық төлеушінің тіркеу нөмірі.
2 Салық кезеңі.
3 Салық төлеушінің атауы.
4 ЭҚЖЖ Үлес салмағы.
5 Декларация түрі.
6 Хабарламаның нөмірі мен күні.
7 Валюта коды.
2.2 Қосымша құн салығы есебі
Қосылған құн салығы - тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді
өндіру және олардың айналасы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша
салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды
білдіреді. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті
қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін есептелген қосылған құн
салығының сомасымен алынған тауарлар үшін төленуге тиісті қосылған құн
салығының сомасы арасындағы айырма ретінде айқындалады
Қосылған құн салығы жанама салықтардың бірі болып табылады. Бюджетке
төленетін қосылған құн салығы салық сомасының айырмасымен ұйғарылады.Оған
жұмыстар мен қызметтер және салық сомасы, тауар алуға жататын төлемдер,
істелген жұмыстар мен көрсетілген қызметтер және тағы басқалар жатады.
Қосылған құн салығың тиімді пайдалану шет елдердегі тәжірбиелерде
анықталып отыр, атап айтқанда осы салық либерализациялық бағамен
байланысады, жоғарғы баға болса салық сомасы сонша жоғары болады.
Экономикадағы тұрақсыздық жағдайда дұрыс қолданылмаған қосылған құн
салығы сатып алушыларға теріс әсер етеді. Сонымен қатар тауар шығырушыға да
теріс әсерін тигізеді.
Қосылған құн салығын төлеушілері:
- Жеке кәсіпкерлер;
- Заңды тұлғалар, мемлекеттік мекемелерді қоспағанда;
- Қызметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер;
- Заңды тұлғалардың қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде
танылған құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығын төлеушілер болып
табылады.
Тауарлар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеушілер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан Республикасының
аумағына импортайтын тұлғалар болып табылады.
Салық салу объектісі салық салынатын айналым және салық салынатын
импорт болып екіге бөлінеді.
Қосылған құн салығының ерекшелігі.
1 Cтавкалары.
2 Қосылған құн салығын қайтарып алу ережесі.
Қосылған құн салығының ставкалары.
Қосылған құн салығының ставкасы 15 процентке тең болады және салық
салынатын айналым мөлшеріне қолданылады.Экспортық айналым бойынша
тауарлардың өткізу айналымына қосылған құн салығы нөлдік ставка бойынша
салынады.Салық салынатын импорт бойынша қосылған құн салығының ставкасы
салық салынатын импорт мөлшерінің 15 процентіне тең болады.
Жеке тұлғаның оңайлатылған тәртіппен өткізілетін тауарлар импорты
кезінде қосылған құн салығын жиынтық кедендік төлем құрамында төлей алады,
оның мөлшері Қазақстан республикасының кеден заңдарына сәйкес
айқындалады.Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша
қосылған құн салығын қайтару.Нөлдік ставка бойынша салық салынатын
айналымдар бойынша қосылған құн салығын қайтару салық органы қосылған құн
салығын төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
салықты қайтару туралы өтініш алған кезден бастап алпыс жұмыс күні ішінде
және салық кезені ішіндегі қосылған құн салығы туралы декларация,
тауарлардың экспортың растау үшін қажет құжаттар, салық органы жүргізген
салық тексеру актісіне сәйкес қайтаруға ұсынылған салық сомасының
дұрыстығын растау негізінде жүргізіледі.
Қосылған құн салығын қайтару:
Қосылған құн салығын осы салықты төлеушінің аталған салық пен
салықтың басқа да түрлері бойынша салық берешегін өтеу есебіне жатқызу
Тауарлардың импорты кезінде төленуге тиіс қосылған құн салығының
есебіне есепке жатқызу. Қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына ақша
аудару арқылы жүргізіледі. Қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына
қосылған құн салығын қайтаруының салықтар бойынша мемлекеттік бюджетке
салық берешегі болмаған кезде жүргізіледі. Егер қосылған құн салығын
төлеушінің берушілері алпыс жұмыс күні ішінде қарсы салық тексерулерін
кезінде анықталған бұзушылықтардыжоймаған жағдайда мұндай қосылған құн
салығын төлеушілерге салықты қайтару бұзушылықта
анықталған не жойылған сомалар шегінде жүргізіледі.
Белгіленген мерзімдерде қайтарылмаған қосылған құн салығының сомасын
қайтару мерзімі бұзылған әр бір күн үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Ұйымның экономикалық сипаттамасы мен салық есебінің ерекшеліктері
1.1 Ұйымның құрылымдық сипаттамасы мен негізгі көрсеткіштері
1.2 Ұйымның бухгалтерлік есебі және есеп саясаты
1.3 Салық есебінің дамуы мен ерекшеліктері
2 Бюджетпен салықтар бойынша есеп айырысудың есебі
2.1 Ұйымдағы жеке және заңды тұлғаның табыс салығының есебі
2.2 Қосымша құн салығының есебі.
2.3 Жергіліктер салықтар есебі
2.4 Басқа да салықтар мен төлемдер есебі.
3 Ұйымдағы салық есептілігінің қалыптасуы мен даму жолдары
3.1 Кәсіпорынның салық саясатын жасау жолы
3.2 Салық есептілігінің нысандарын қалыптастыру
3.3 Салық есептілігін жетілдірудің негізгі бағыттары және жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 1 Ұйымның экономикалық сипаттамасы мен салық есебінің ерекшеліктері
1.2 Ұйымның басқарушылық құрылымы.
EFA - WOSTOK ЖШС–ң жалпы сипаттамасы.
EFA - WOSTOK ЖШС Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне,ҚР
1998 жылы сеуір айының 22-сі Шектеулі және қосымша жауапкершіліктегі
серіктестітер туралы заңына ,ҚР 1997жылы сәуір айының 19- шы күнінде
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау туралы заңына және басқа да
қолданыстағы заңдарға сәйкес өңделді және жүзеге асады.Оның негізгі қызметі
құрылысы,жөңдеу және жинақтау, іске қосуға қажетті құрал жабдықтарды жасау
және жабдықтаумен айналысу болып табылады.
EFA - WOSTOK ЖШС басқарушылық құрылымы төмендегі 1- суреттетен
көруге болады.
Сурет-1.
Ұйымдық–құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық - экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік–экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір
азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарды ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
- пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
- қайыр көрсету (төмен қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықтың ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын Адам
Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
- салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
- салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықталық қағидаты);
- әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
- салықты алудың шығындары өте аз қойылуы тиіс (үнем қағмдаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық - зомбылықты жоқ
етті, бұл процеске реттемелеуді енгізді және Адам Смитке салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтың міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төламдер айқын болуға тиіс. Салық
салудың айқындығы салық төлеушінің салықтың міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер ресми
басылымдарды міндетті түрде жариялануға жатады.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен
өтті:
Бірінші кезең – 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің Қаз
КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР – дің басты
мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң
актілер пакеті қабылданды.
Екінші кезең – 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық және
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақсат Республикасы Президентінің
Жарлығы өз қаржы жүйемізді құруға ықпал етті. Ең бастысы, салық төлеу
жүйесі ықшамдалып, салық саны 45 – тен 11 – ге дейін қысқартылды. Қосылған
құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең – 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа
Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
жасалды.
Салық және басқа төлемдер деп заң актілерімен белгіленген тәртіпен
шарттарға сәкес төлеушілердің бюджетке немесе бюджеттік емес қорларға
міндетті түрде жасайтын жарнамалары аталады. Ұлттық табысты қайта бөлу
факторы бола отыра салықтар мына жағдайларда жүзеге асырады. Бөлу
жүйесінде пайда болатын қатерлерді жоюға мүмкіндік туғызады. Адамдардың
осы немесе басқа әрекеттерінің дамуын ынталандырады (немесе
ынталандырмайды).
Мемлекетке түсетін салықтардың алымдардың, баждардың және басқа
төлемдердің ( бұдан кейін салықтар) жиынтығы және олардың құрылуын
формалары мен әдістерінің жиынтығы салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес келетін заңдылық актілеріне
негізделеді. Оның арқасында салықтың құрылуының және жиналуының нақты
әдістері, яғни салықтар элементтері белгіленеді.
Салықтың субъктісі немесе салық төлеуші – заң арқылы салық төлеу
міндеті артылған адам. Бірақ салықтың ауыртпалығы бағалар механизмі
арқылы басқа тұлғаға жүктелуі мүмкін. Сондықтан арнайы салық төлем
қызметін атқарушы - салықты ақиқат төлейтін тұлға, белгіленеді.
Салықтың объектісі - салық есептелетін табыс немесе мүлік (жалақы,
пайда, құнды қағаздар, жылжымайтын мүліктер т.б.).
Табыс көзі - есебін салық төленетін табыс.
Салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі
(табыстардың ақша түріндегі бірлігі, тауардың өлшем бірлігі және т.б.).
Тұрақты прапорционалдық прогрессивтік салық ставкалары болды.
Тұрақты ставкалар табыстар көлемінің мөлшеріне байланысыты емес, салым
бірлігіне абсалюттік сомада белгіленеді.
Прапорционалдықтар - салық объектісіне, оның жіктелінуіне
байланысты болмай, біркелкі проценттік қатынаста салынады.
Прогресивтік ставкалар - табыстың өсіп отыруына байланыты
прогресивттік салықтың орташа ставкас өсіп отырады. Салық салуда
прогресивттік ставкасы бойынша салық төлеуші табысының үлкен үлесін
төлейді. Прогресивтік салықтардың зардабының үлкен табысы бар адамдар
тартады.
Регрессивтік - табыстың өсіп отыруына сәйкес. Регрессивтік
салықтардың үлкен табыстары барларға пайданы, ал табыстары көп емес
физикалық және заңды тұлғалар үшін өте ауыр келеді.
Салық салу - бұл табысты және қайнар көздері мемлекеттік
құралдарды толтыру үшін реттеуші құрал. Мемлекет пайда болысымен
тарихи салық та пайда болды. Салық неше ғасыр бойы өмір сүреді,
соншама экономикалық теория оптималды салық салу қағидасын іздеуді
алғаш рет Адам Смит қалыптастырған.
Қазіргі заманғы салық жүйесі бірнеше қағиданы қолданады:
- Жалпылай, яғни табыс табатын барлық экономикалық тұлғаларды
дамыту;
- Тұрақтылық, яғни уақытында салық мөлшері мен салық түрінің
тұрақтылығы;
- Тең күштеу, яғни салықты салу барлық салық төлеуші үшін бірдей
болуы керек.
Міндеттеме, яғни салықтың мәжбүрлігі төлеммен құтқармау, салықты
төлеуде және есептеуде тұлғаның дербестілігі.
Әлеуметтік - әділеттілік, яғни салық мөлшері және салық жеңілдігін
құру, бұл аз табысты кәсіпорынға, халыққа аяушылық ықпал жасау.
Салық жүйесі мемлекеттің заң актілерінде негізделеді, мұнда салық
элементтері құралады.
Бұған кіретіндер:
- Салық тұлғасы немесе салық төлеуші, яғни салық төлеу міндетін
артырған тұлға, ол заңды және жеке тұлға бола алады.
- Салық нысан, яғни табыс және мүлік, осылардың салық есептеу
(жалақы, табыс, бағалы қағаз, қозғалмайтын мүлік).
Салық көзі – бұл қоғамның таза табысты нысандарының тәуелдігін
байланысыз салық салу.
Салық мөлшері - салықтың маңызды элементті, бұл элемент салым
бірлігіне байланысты салық шамасын анықтайды.
Салықтардың әлеуметтік - экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар
фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды.
Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік
ерешеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік -
мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамассыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесісіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс - әрекетінің ауқымы жалпы
ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Мемлекет салық
саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы
кезеңіндегі әлеуметтік - экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі
бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты
табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас
тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық
ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің
табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы
қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік
қорғалуы қамтамасыз етіледі.
Салықтар - қаржының алғашқы санаты салықтардың айырым белгілері
Салықтар - бұл, белгіленген мөлшерде және көрсетілген мерзімдерде
мемлекеттің өзінің қызметтері мен міндеттерін жүзеге асыруының көзі болып
табылатын ұлттық табыстың бір бөлігі.
Салықтар қаржының алғашқы санаты (категориясы) болып табылады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен қатар қалыптасады және мемлекеттің өмір
сүруінің, дамуының негізі болып табылады. Кез келген мемлекет өзінің
қаржылық негізінің болған кезінде ғана өмір сүреді.
Салықтартар, баждармен қатар мемлекеттің өзіне ақша табуының ертеден
келе жаткан әдісі болып табылады.
Салықтың көрсетілген белгілерін қарастырайық.
Салық - бұл мемлекеттің бекітімі.Тек мемлекет қана азаматтардың салық
салу режимін енгізе алады, оларға ақшаны, белгілі бір сомасын бергізуге
міндеттейді. Қазақстан Республикасында салықтарды төлеу міндеті
азаматтардың конституциялық міндеттері аясында белгіленген. Осы орайда
мемлекет өзінің саяси билік субъектісінің өкілеттілігіне сүйене отырып
әрекет етеді.
Белгілеген субъектісінің белгісі ретінде салық кез келген мемлекеттік
емес міндетті төлемдерден айрықшаланады.
Салық әрқашан құқықтық нысанда ғана болады.
Салықты қандай да бір заң, жарлық, декрет, т.б. шығармайынша алу
мүмкін емес. Бұл құқықтық акт жазбаша түрде жасалып, тиісті қолдар қойылып,
мөрленіп заңдық күшке енеді.
Салықтың құқықтық нысаны оны төлемдердің, алымдардың, жарналардың кез
келген түрінен ерекшелейді.
Салық — бұл занды белгіленген төлем.
Қазақстан Республикасының Конституциясы азаматтарды заңда белгіленген
Салықтарды төлеуге міндеттейді. Азаматтар заңсыз белгіленген салықты
төлемейді, ал төлеуге болмайтын салық болуы мүмкін емес.
Бұл жерде айтпағымыз, осы қағида өкілетті органдарға қатысты
жағдайлардың бүкіл кешенін қамтитындығы.
Салық мәжбүрлеу сипатына ие.
Салықтың мәжбүрлеушілік кезі екі жағдайда көрінеді. Біріншіден, салық
төлеушінің тілегі мен күшіне қарсы енгізіледі. Екіншіден, егер салық
төлеуші өзінің салықтық міндетін өз еркімен орындамаса, одан ақшаны
мемлекет күшпен немесе сот арқылы алады.
Салықты алудың мәжбүрлі сипаты оны қайырымдылықтан, еркін қарыз
беруден, мемлекеттік банктерде салымдар ашу, т.б. кез келген түрінен
айрықшалайды.
Салық міндетті толем болып табылады.Салықтардың міндетті белгісі -
салық төлеуші заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде салық төлеуге міндетті.
Салықтың белгіленуімен сәйкес салық төлеушіде мемлекет алдында нақты
қаржылық міндет туындауы керек. Ол мұнда ақшаның белгілі бір сомасын
мемлекетке береді, ал шынайы салық кезінде өнімнің жарты бөлігін береді.
Осы міндеттерді орындамау, біріншіден, осы ақшаларды (өнімді) мәжбүрлеп
алуға, екіншіден осы субъектіні белгіленген жауапқа тартуға (яғни, оны
жазалау) әкеп соғады.
Салықты төлеу міндеті оның төлемін қабылдау міндетімен
сәйкестендірілген.
Салықты төлеу салық төлеушінің заңды міндеті болып табылады.
Салықты белгілей отырып мемлекет салық төлеуші тұлғалардың осы Салықты
төлеу міндетін туғызады. Бұл орайда, осы міндет заңдық сипатқа ие болады.
Яғни, салық төлеуші өзінің ақша төлеу міндеттерін орындамаған жағдайда
құқық бұзушы болып саналады.
Конституция - бұл, саяси декларация да, көркем шығарма да емес, ол
нормативтік - құқықтық акт, оның әрбір сөзі белгілі бір заңдық жүктемеге ие
болуы керек. Біздің ойымызша, бұл жағдайда борыш санаты салықты тиісу
міндеттілігінің мемлекеттік - құқықтық сипатын көрсетеді.
Салық нақты қаржылық міндетті туғызады.Салықтар - бұл қаржылық -
құқықтық құрал, осы арқылы мемлекет өзіне қажетті қаражатты алады.
Қаржылың міндеттеме де, кез келген міндеттеме сияқты, екі субъектіге ие:
несиегер, яғни, мемлекет өкілетті тұлға ретінде болады және борышкер, ол
салық төлеуші болып табылады. Осы қаржылық міндет аясында несиегер
борышкерден салықтар, белгілеген ақша сомасын белгіленген мерзімде және
белгілі бір тәртіпте талап етуге құқылы, ал борышкер салықтар төлеудің
белгіленген механизмі негізінде бұл соманы мемлекетке өткізуге міндетті.
Салықтық міндеттеме салық төлеушінің міндеттерін ғана емес, оның
кейбір салық заңымен қарастырылған құқықтарын қамтиды.
Салықта ақшаны құқықтық негізде өндіріп алудың өзіндік орны бар.
Салықтар - бұл әрқашан да өзгенің ақшасын мемлекеттің мәжбүрлеп алуы
болғанына қарамастан, ол оның лигитимдік негіздегі меншігі болып келеді.
Осынысымен салық мәжбүрлеуден ерекшеленеді. Салық салықтар төлеушінің заң
бұзушылығы немесе қандай да бір әрекетіне байланысты жауапқа тарту болып
табылмайды. Салықтартың төлеушілері заңға бағынушы, тәртіпті адамдар болып
табылады. Осынысымен Салықтар айып және компескелеу шараларынан
ерекшеленеді. Салықтар ақшаны мәжбүрлеп алу, мемлекеттің өзгенің меншігін
өз пайдасына алуы сипатына ие болғандықтан, Конституцияның 26 - бабында
белгіленген жеке меншік құқығына қол сұқпау кағидасы мен салықтартардың
өзара қатынасы туралы теориялық мәселе туындайды. Көрсетілген бап былай
дейді: сот шешімімен болмаса, ешкімнің де өз меншігінен айырылуы мүмкін
емес. Мемлекет қажеттері үшін меншікті мәжбүрлеп алу заңда қарастырылған
кейбір жағдайларда ғана оны екі жаққа да тең жағдайда алынуы мүмкін (3-
тармақ).
Мәселе мынада: Конституцияның 26 - бабының қорғаушы механизмі салықтарға
тарала ма?
Барлық сыртқы белгілер бойынша салықтартар осы баппен қамтылады.
Расында да, салыкты төлеу, біріншіден, мүлікті алу болып табылады, одан
кейін салық төлеуші одан айырылады. Екіншіден, бұл алу мәжбүрлі сипатқа ие,
үшіншіден, салықтарды төлеу мемлекеттік қажеттіліктер үшін жүзеге
асырылады.
Салықты төлеу мемлекеттік жауапкершілік шараларымен
қамтамасыздандырылған.
Егер салықты төлеу процесінде ақша алу мәжбүрлі сипатка ие болса, ол
салықтар төлеушінің өзінің салықтың міндеттерін орындамағандығына жатады.
Бұл орайда, құқық бұзу сипатына байланысты күқың бұзушыны жазаға
тартудың көптеген шаралары қолданылады және ол қаржылық-қүқықтық, әкімшілік-
құқыктык, және қылмыстық-құқықтық сипаттарды да қамтиды.
Құқық бұзған салық төлеушіге қолданылатын жазалар туралы айтқанда,
теориялық сұрақ туындайды, мұндай жауапкершілік негізінде не жатыр: салық
заңын бұзу, оның салдарынан салық төлеушінің құқық бұзушы ретінде көрінуі,
немесе салықтар міндетін орындамау. Қойылған мәселенің маңыздылығына
қарамастан, ол теориялың та, тәжірибелік те мәнге ие. Құқық бұзылған кезде
тұлғаны заң бұзушы ретінде жазалай отырып, мемлекет жазалаушы орган ретінде
көрінеді.
Салыққа оның төленуі үшін мемлекеттік бақылау әрекеті тән.
Салық төлеушінің әрекеттеріне бақылау әрңашан мемлекеттік бақылау
сипатына ие. Мұнда салық бақылауын жүзеге асыруға өкілетті мемлекеттік
органдарға тексерушілік өкілеттіліктер берілген, олар салықтар төлеушінің
барлың құжаттарын, акпараттарын тексереді, тіпті кәсіпкердің коммерциялық
құпиясын да қарай алады, бұлардың бәрін ашып көрсету салық төлеушінің
міндеті болып табылады. Осылайша, салықтық бақылау - бұл әркашанда,
салықтартың сипаттық белгісі болып табылатын мемлекеттік бақылау.
Салықтың экономикалық белгілері.
Салық - бұл материалдық төлем, яғни салықты төлеу әрқашанда салық
төлеушінің мүлігін мемлекет пайдасына алуды көздейді.
Әдетте, әдебиеттерде салық ақшалық төлем ретінде сипатталады. Бұл қазіргі
салықтық жүйелер үшін сөзсіз дұрыс, онда шынында да салық міндетінің заты
ақша болып табылады.
Алайда, бізге заттай салықтартар да белгілі. Ал табыс салығы
субъектіні өсірілген, өндірілген, табылғандардың, т.б. бөлігін мемлекетпен
бөлісуді мәжбүрлеуден басталады. Мысалы, салықтар төлеуші мемлекетке
өсірілген бидай өнімінің оныншы бөлігін беруге міндетті болған. Алайда,
табыс салығының қазіргі кездегі құрылымдарында оның салык, салу объектісі
ақша түріндегі кіріс болып табылады, ал салықтардың өзі де ақшамен
төленеді. Барлық қалған салықтар бойынша да соны айтуға болады. Өкілеттік
органның мемлекет салығы бойынша берешегін өтегенде борыш қор мүлігіне
өндіріп алу жасалуы мүмкін болған жағдайда да салықтың ақша табиғатын
өзгертпейді. Қазақстан Республикасының салықтар заңы да салықты төлеудің
заттай түрін есепке алған. Жер қойнауын пайдаланушылардың тапқан
өнімдерінің бөлігін мемлекет пайдасына өндіріп алу осыған мысал бола алады.
Негізінде бұл жағдайлардың болуы ақша жүйесінің әлсіздігімен
байланысты, сондықтан мемлекетке ақшаның орнына мүлік алуына тура келеді.
Мұндай жағдайлар мемлекеттің ертедегі кезеңдеріне тән болған.
Заттай салықтар кезінде салық төлемінің негізі заттар түріндегі мүлік болып
табылады. Жеке анықталған зат төлем негізі бола алмайды, оны салық түрінде
алу салықтардың қатынастарының тоқтауына әкелген болар еді.
Салық - бұл қайтарылмайтын түрде ақша алу. Салықты төлеу кезінде
қүнның біржақты қозғалуы орын алады: төлеушіден мемлекетке карай.
Осылай салық, ақша, бірінші - төлеушіден мемлекетке, одан кейін -
мемлекеттен төлеушіге (яғни ақша қайтарылады) қарай жылжитын кайтарымды
толемдерден (мысалы, мемлекеттік ңарыздар) өзгешеленеді.
Салыктардың әлеуметтік қайтарымдылығы туралы көптеген теориялар болган
және бар, олар әсіресе социалистік қаржы дәуіріне тән болды. КСРО кезіндегі
халықтан алынатын барлық салықтартар кайтарымды деп бекітілген. Бюджетке
түскен ақшалар қаржыландырудың көптеген жүйесінен өтіп барып халыққа ақысыз
білім беру, емдеу, әлеуметтік қамтамасыздандыру түрінде және басқа да кеңес
халқының көптеген қажеттіліктерін қанағаттандыру аркылы халыққа
қайтарылады.
Бұлардың барлығымен келісуге болады: расында да кеңес уақытында
халыққа әлеуметтік төлем төлеу сомасы аса үлкен көлемге жетті, тіпті
азаматтардан жиналатын салықтың жалпы сомасынан да асып түсті. Халықтан
салық жинау социалистік қаржыда ешқашан маңызды рол атқарған емес, бұл
экономиканың мемлекет меншігіне негізделгендігін көрсетеді, онда
мемлекеттің негізгі кіріс көзі мемлекеттік кәсіпорындар төлемінен түсіп
отырды. Салықтарды әлеуметтік төлемдер арқылы қайтару капитализмнен де орын
алады (әсіресе оның дамыған нысанында), мұнда мемлекет салықтар жинай
отырып халыққа жәрдемақы түрінде қайтарады (жұмыссыздық бойынша
жәрдемақыларды айтуға болады). Алайда, нақты салықтардың құқық қатынастары
аясында ешқандай да қайтарымдылық туралы айтуға болмайды: салық - бұл қарыз
келісімі емес және де салықтардың төлемдер соммалары қайтарылмайды.
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау. Баланс активтерінін құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның
жекелеген түрлерінін абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алайда,
кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі баланстық
есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтарлықтай
ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық
тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын
құру барысында жүргізіледі.
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім
және тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының
өсуі, инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау үшін келесі 3-аналитикалық кесте құрылады.
Кесте-3
EFA - WOSTOK ЖШС–ң баланс активтерінің құрамы мен құрылуы.
Активтер Сомасы, мың тг. Құрылымы, % Өзгеріс (+ ; -)
Жыл басына Жыл соңында
дебет кредит
1 КТС есептелді 7710 3110
2 Мекеменің есеп саясатындағы өзгертуге немесе 5520 3110
түзетуге байланысты: 3110 5520
- көбейту үшін есептелгенде;
- кеміту үшін есептелгенде.
3 Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардан 6280, 3310
алынған КТС 6310
4 КТС бойынша төлемдерді кейінге қалдырғанда: 7710 4310
5 Бюджетке аударуға жататын бұрын кейінге қалдырған 4310 3110
КТС сомасына
6 КТС-ның есептелген сомасын бюджетке аудару 3110 1030
7 Жылдың соңындағы КТС бойнша шығындар 5610 7710
Табыс салғының бұрынғы есептеу әдісін сақтай отырып, жылдық жиынтық
табыс пен салықтық шегерістердің құрамын қайта қарау жолымен корпорациялық
табыс салығы бойынша салық ауыртпалығын төмендету ұсынылған.
Корпоротивтік табыс салығының құрылу негізі. Корпорациялық табыс
салығы корпорациялардың табысына салынатын тікелей салық. Содай - ақ
бюджеттің реттеуші кірісі болып табылады.
Бюджеттің кірісін реттелетін және бекітілетін салықтар құрайды.
Реттелетін салықтар –қалыпты мөлшер бойынша бюджеттің әр деңгейі
арасындағы бөлінетін салықтар.
Бекітілетін салықтар –тек бір бюджетке түсетін салықтар.
Заңды тұлға дегеніміз Қазақстан Республикасының не шет мемлекеттің
заңдарына сәйкес құрылған дербес мүлкі бар, сол мүлікпен құқықтар мен
міндеттерге мүліктік және мүліктік емес қатынастарды жүзеге асыратын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Корпоротивтік табыс салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасының ҰБ
мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент
заңды тұлғалары, сондай - ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты
мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден
табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады.
Резидент заңды тұлға – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
құрылған немесе оның нақты басқару органдары Қазақстанда болатын заңды
тұлға.
Резидент емес заңды тұлға – Қазақстан Республикасының аумағында
кәсіпкерлік қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ
тұрақты мекеме құрмай Қазақстан Республикасынан табыстар алатын шетел заңды
тұлғалары.
Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық жылы ішінде салық
төлеушінің Қазақстан Республикасында және одан тыс жерлерден алынуға тиіс
(алынған) табыстарынан тұрады.
Резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы қазақстандық
көздерден алынған табыстарынан тұрады.
ЖЖТ - та салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:
- Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден түсетін табыс;
- Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай - ақ амортизациялауға
жататын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар;
- Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;
- Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;
- Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
- Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар;
- Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың баланстық
құнынан асып түсуінен алынатын табыстар;
- Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
табыстар;
- Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;
- Дивидендтер;
- Сыйақылар;
- Ұтыстар;
- Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың
шығыстардын артығы қамтылады.
Түзетілген ЖЖТ - тан салық салынатын табысты анықтау үшін шегерістер
жасалады.
Салықтық шегерімдер –заңмен бекітілген шекте салық төлеушінің ЖЖТ - ты
алуға байланысты шығындары. Оған өткізілген тауар,қызмет, жұмыс бойынша
шығындар және басқа да шығындар, оның ішінде:
- Тауарлы-материалдық қорлар бойынша;
- Тіркелген активтер;
- Еңбекке ақы төлеу;
- Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша;
- Сыйақы бойынша;
- Теріс бағамдық айырма бойынша;
- Әлеуметтік төлемдрге жұмсалған шығыстар бойынша;
- Сақтандыру сыйақылар бойынша;
- Тіркелген активтерді жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша;
- Бюджеттен төленген салықтар бойынша;
- Басқа да шығыстар бойынша шегерімге жатады.
Салық ставкалары.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға:
- Дивидендттер;
- Қазақстан Республикасының ҰБ лицензиясы бар банктердегі және банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы жеке
тұлғалардың салымдары бойынша оларға төленетін сыйақыларды қоспағанда,
депозиттер бойынша сыйақы;
- Ұтыстар;
- Резидент емес тұлғалардың Қазақстан Республикасындағы көздерден
алған табыстар;
- Резидент банктерге, жинақтаушы зейнетақы қорларына, лизинг
берушілерге және борыштық бағалы қағаздар бойынша төленетін сыйақыны
қоспағанда, заңды тұлғаларға төленетін сыйақылар;
- Эмитент борыштық бағалы қағаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес
төлейтін купон түріндегі сыйақы жатады.
Корпоративтік табыс салығы сомасын есептеу
1 Таза табысқа салынатын корпоративтік табыс салығын және төлем
көзінен ұсталатын корпоративтік табыс салығын қоспағанда, корпоративтік
табыс салығы салық кезеңі үшін мынадай тәртіппен есептеледі:
- осы Кодекстің 147-бабының 1-тармағында немесе 2-тармағында
белгіленген ставканың және осы Кодекстің 133-бабында көзделген табыстар мен
шығыстар сомасына, сондай-ақ осы Кодекстің 137-бабына сәйкес ауыстырылатын
залалдар сомасына азайтылған салық салынатын табыстың көбейтіндісі;
- корпоративтік табыс салығының осы баптың 2-тармағына және осы
Кодекстің 223-бабына сәйкес есебіне жатқызу жүзеге асырылатын сомасы.
Егер осы баптың 2-тармағында өзгеше белгіленбесе, салық төлеушілер
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді осы Кодексте
белгіленген тәртіппен ағымдағы салық кезеңі ішінде есептейді және төлейді.
2 Мыналар:
- егер осы тармақта өзгеше көзделмесе, түзетулер ескеріле отырып,
алдыңғы салық кезеңінің алдындағы салық кезеңіндегі жылдық жиынтық табысы
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
айлық есептік көрсеткіштің 325000 еселенген мөлшеріне тең сомадан аспайтын
салық төлеушілер;
- жаңадан құрылған салық төлеушілер - әділет органында мемлекеттік
(есептік) тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай-ақ кейінгі
салық кезеңі ішінде;
- салық төлеушілер ретінде салық органдарында жаңадан тіркелген
Қазақстан Республикасында қызметін филиал, өкілдік құрмай, тұрақты мекеме
арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалар - салық органдарында
тіркеу жүзеге асырылған салық кезеңі ішінде, сондай-ақ кейінгі салық кезеңі
ішінде корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдерді есептемеуге
және төлемеуге құқылы.
3 Аванстық төлемдер сомасы ағымдағы салық кезеңі ішінде тең үлестермен
төленеді.
4 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп-қисабы
есепті салық кезеңінің бірінші тоқсаны үшін есепті салық кезеңінің 20
қаңтарынан кешіктірілмей, салық төлеуші орналасқан жердегі салық органына
табыс етіледі. Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткенге дейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасы өткен салық
кезеңі үшін аванстық төлемдер сомаларының есеп-қисабында есептелген
аванстық төлемдердің жалпы сомасының төрттен бірі мөлшерінде есептеледі.
5 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең ішінде төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының есеп-қисабын
есепті салық кезеңінің екінші, үшінші, төртінші тоқсандары үшін салық
төлеуші оны табыс еткен күннен бастап күнтізбелік жиырма күн ішінде табыс
етеді.
6 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасы осы Кодекстің
139 - бабының 1- тармағына және 199 - бабына сәйкес өткен салық кезеңі үшін
есептелген корпоративтік табыс салығы сомасының төрттен үші мөлшерінде
есептеледі.
7 Алдыңғы салық кезеңінің қорытындылары бойынша залал шеккен немесе
салық салынатын табысы жоқ салық төлеушілер алдыңғы салық кезеңі үшін
корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткен күннен бастап
күнтізбелік жиырма күн ішінде салық органына ағымдағы салық кезеңіндегі
корпоративтік табыс салығының болжамды сомасын негізге ала отырып, аванстық
төлемдер сомасының есеп-қисабын табыс етуге міндетті.
8 Салық төлеушілер есепті салық кезеңі ішінде алдыңғы салық кезеңі
үшін корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткеннен кейінгі
кезең үшін, есепті салық кезеңіндегі табыстың болжамды сомасын негізге ала
отырып, есепті салық кезеңінің алдағы айлары үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша есеп-
қисабын табыс етуге құқылы.
Корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша
есеп-қисаптарында көрсетілген түзетулер ескеріле отырып, алдыңғы салық
кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны табыс еткеннен
кейінгі кезең үшін төлеуге жататын корпоративтік табыс салығы бойынша
аванстық төлемдер сомасының теріс мәні болмауы керек.
Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша
декларацияны табыс еткеннен кейінгі кезең үшін төлеуге жататын
корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомасының қосымша есеп-
қисабы салық кезеңінің 20 желтоқсанынан кешіктірілмей табыс етілуі мүмкін.
9 Алдыңғы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша
декларацияны табыс ету мерзімі ұзартылған кезде салық төлеуші аталған
декларацияны табыс ету мерзімі ұзартылған кезең үшін аванстық төлем сомасын
өткен салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша аванстық
төлемдер сомалары есеп-қисабында есептелген аванстық төлемдердің жалпы
сомасынан айқындалған орташа айлық аванстық төлем мөлшерінде төлейді.
10 Осы баптың ережелері осы Кодекстің 134 - бабы 1 - тармағының
талаптарына сай келетін салық төлеушілерге, сондай - ақ осы Кодекстің 135 -
бабының 2 және 3 - тармақтарында белгіленген талаптарға сай келетін салық
төлеушілерге қолданылмайды.
Залалдарды ауыстыру:
1 Кәсіпкерлік қызметтен шегетін залалдар, сондай - ақ І топтың
тіркелген активтерінің шығып қалуынан шеккен залалдар осы салық
кезеңдерінің салық салынатын табысы есебінен өтеу үшін кейінгі он жылды
қоса алғандағы кезеңге ауыстырылады.
2 Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, бағалы қағаздарды өткізу кезінде
туындайтын залалдар басқа бағалы қағаздарды өткізу кезінде құн өсімінен
түсетін табыс есебінен өтеледі.
Егер осы залалдар орын алған кезеңінде өтеле алмайтын болса, онда олар
он жылға дейінгі мерзімге алға ауыстырылуы және, егер осы бапта өзгеше
белгіленбесе, басқа бағалы қағаздарды өткізу кезінде құн өсімінен түсетін
табыстар есебінен өтелуі мүмкін.
3 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған заңды тұлғаның
немесе консорциумның акцияларын және қатысу үлестерін өткізу кезінде
туындайтын залалдар, егер аталған заңды тұлғаның немесе консорциумның
жарғылық (акционерлік) капиталы немесе акциялары (қатысу үлестері) құнының
50 және одан да көп проценті осындай өткізу күніне жер қойнауын
пайдаланушылар (жер қойнауын пайдаланушы) болып табылмайтын тұлғалардың
(тұлғаның) мүлкін құраса, осы Кодекстің 133-бабы 2 - тармағының 6)
тармақшасында аталған заңды тұлғадағы немесе консорциумдағы акцияларды және
қатысу үлестерін өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар есебінен
өтеледі.
4 Өткізу күні Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор
биржасының ресми тізімдерінде болатын бағалы қағаздарды осы қор биржасында
ашық сауда - саттық әдісімен өткізуден туындайтын залалдар өткізу күні
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми
тізімдерінде болатын бағалы қағаздарды осы қор биржасында ашық сауда -
саттық әдісімен өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыс есебінен
өтеледі.
5 Егер осы баптың 3 және 4 - тармақтарында көрсетілген залалдар олар
орын алған кезеңде өтеле алмаса, онда олар келесі салық кезеңдеріне
ауыстырылмайды.
6 Арнаулы қаржы компаниясы Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын қызметінен шеккен залалдары бөлінген
активтермен қамтамасыз етілген облигациялардың айналымы мерзімі ішінде
ауыстырылуы мүмкін.
7 Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші заңды тұлғалар және селолық тұтыну
кооперативтері үшін арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеуші шеккен
залалдар келесі салық кезеңдеріне ауыстырылмайды.
8 Туынды қаржы құралдары бойынша залалдар хеджирлеу операцияларының
ерекшеліктері ескеріле отырып, туынды қаржы құралдары бойынша табыс
есебінен өтеледі. Егер осы залалдар орын алған кезеңінде өтеле алмайтын
болса, онда олар он жылға дейінгі мерзімге алға ауыстырылуы және туынды
қаржы құралдары бойынша табыстар есебінен өтелуі мүмкін.
Салық ставкалары:
1 Егер осы баптың 2 - тармағында өзгеше көзделмесе, салық төлеушінің
осы Кодекстің 133 - бабында көзделген табыстар мен шығыстар сомасына және
осы Кодекстің 137 - бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдары
сомасына азайтылған салық салынатын табысы 15 проценттік ставка бойынша
салық салуға жатады.
2 Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық төлеушінің осы
Кодекстің 133 - бабында көзделген табыстар мен шығыстар сомасына және осы
Кодекстің 137 - бабында белгіленген тәртіппен ауыстырылатын залалдары
сомасына азайтылған салық салынатын табысы 10 проценттік ставка бойынша
салық салуға жатады.
3 Резидент еместердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын
табыстарын қоспағанда, төлем көзінен салық салынатын табыстар төлем көзінен
10 проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
4 Резидент еместердің осы Кодекстің 192 - бабына сәйкес айқындалатын
Қазақстан Республикасындағы көздерден алатын, осындай резидент еместердің
тұрақты мекемесімен байланысты емес табыстарына осы Кодекстің 194 - бабында
белгіленген ставкалар бойынша салық салынады.
5 Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпоративтік табыс
салығына қоса осы Кодекстің 199 - бабында белгіленген тәртіппен 15
проценттік ставка бойынша салық салуға жатады.
Салық кезеңі:
1 Корпоративтік табыс салығы үшін 1 қаңтар - 31 желтоқсан аралығындағы
күнтізбелік жыл салық кезеңі болып табылады.
2 Егер ұйым күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылса, оның құрылған
күнінен бастап күнтізбелік жылдың аяғына дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
бірінші салық кезеңі болып табылады. Бұл ретте ұйымның әділет
органында мемлекеттік тіркеуден өткен күні оның құрылған күні болып
есептеледі.
3 Егер ұйым күнтізбелік жылдың аяғына дейін таратылса, қайта
ұйымдастырылса, жыл басталғаннан бастап тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған
күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін соңғы салық кезеңі болып табылады.
4 Егер күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылған ұйым осы жылдың
аяғына дейін таратылса, қайта ұйымдастырылса, құрылған күнінен бастап
тарату, қайта ұйымдастыру аяқталған күнге дейінгі уақыт кезеңі ол үшін
салық кезеңі болып табылады.
Салық декларациясы:
1 Қазақстан Республикасындағы көздерден тек қана төлем көзінен салық
салуға жататын табыстар алатын және Қазақстан Республикасында қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырмайтын резидент еместі қоспағанда,
корпоративтік табыс салығын төлеуші, егер осы бапта өзгеше белгіленбесе,
корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияны орналасқан жеріндегі салық
органына есептік салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей
табыс етеді.
2 Корпоративтік табыс салығын төлеуші корпоративтік табыс салығы
бойынша декларациямен бір мезгілде өзі орналасқан жердегі салық органына
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына және бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есептілік туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына
сәйкес жасалған жылдық қаржылық есептілікті табыс етеді. Бұл ретте бұрын
ұсынылған жылдық қаржылық есептілік түзетілген жағдайда, корпоративтік
табыс салығын төлеуші осындай түзету жасалған күннен бастап күнтізбелік
отыз күн ішінде өзі орналасқан жердегі салық органына түзетілген жылдық
қаржылық есептілікті табыс етеді.
3 Корпоративтік табыс салығы бойынша декларация салық салу объектілері
және (немесе) салық салумен байланысты объектілер туралы ақпаратты ашып
көрсету жөніндегі декларациядан және оған қосымшалардан тұрады.
4 Оңайлатылған декларацияның негізінде шағын бизнес субъектілері үшін
арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеуші осы Кодекстің 427 - бабына
сәйкес салық салынатын табыстар бойынша корпоративтік табыс салығы
жөніндегі декларацияны табыс етпейді.
Корпорациялық табыс салығын төлеушілер:
- ҚР резидент заңды түлғалары;
- ҚР қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан
Республикасындағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды түлғалар.
Корпорациялық табыс салығы бойынша салық салу обьектілеріне:
- Салық салынатын табыс;
- Төлем көзінен салық салынатын табыс;
- Резидент емес заңды түлғаның таза табысы.
Корпорациялық табыс салығының ставкалары.
Сақтандыру ұйымы сақтандыру шарттары бойынша тіркелген аударымдар
түрінде корпорациялық табыс салығын мынадай мөлшерде төлейді:
1 жинақтаушы сақтандыру бойынша – алынуға жататын сақтандыру сыйақылар
сомасынан 2 пайыз.
2 жинақтаушы емес сақтандыру бойынша алынуға жататын сақтандыру
сыйақылар сомасынан 4 пайыз.
Сақтандыру ұйымдары салық кезеңі ішінде алуға жататын табыстарынан 30
пайыздық ставка бойынша корпорациялық табыс салығы салынуға тиіс.
Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация:
1 Салық төлеушінің тіркеу нөмірі.
2 Салық кезеңі.
3 Салық төлеушінің атауы.
4 ЭҚЖЖ Үлес салмағы.
5 Декларация түрі.
6 Хабарламаның нөмірі мен күні.
7 Валюта коды.
2.2 Қосымша құн салығы есебі
Қосылған құн салығы - тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді
өндіру және олардың айналасы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша
салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды
білдіреді. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті
қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін есептелген қосылған құн
салығының сомасымен алынған тауарлар үшін төленуге тиісті қосылған құн
салығының сомасы арасындағы айырма ретінде айқындалады
Қосылған құн салығы жанама салықтардың бірі болып табылады. Бюджетке
төленетін қосылған құн салығы салық сомасының айырмасымен ұйғарылады.Оған
жұмыстар мен қызметтер және салық сомасы, тауар алуға жататын төлемдер,
істелген жұмыстар мен көрсетілген қызметтер және тағы басқалар жатады.
Қосылған құн салығың тиімді пайдалану шет елдердегі тәжірбиелерде
анықталып отыр, атап айтқанда осы салық либерализациялық бағамен
байланысады, жоғарғы баға болса салық сомасы сонша жоғары болады.
Экономикадағы тұрақсыздық жағдайда дұрыс қолданылмаған қосылған құн
салығы сатып алушыларға теріс әсер етеді. Сонымен қатар тауар шығырушыға да
теріс әсерін тигізеді.
Қосылған құн салығын төлеушілері:
- Жеке кәсіпкерлер;
- Заңды тұлғалар, мемлекеттік мекемелерді қоспағанда;
- Қызметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер;
- Заңды тұлғалардың қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде
танылған құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығын төлеушілер болып
табылады.
Тауарлар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеушілер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес тауарларды Қазақстан Республикасының
аумағына импортайтын тұлғалар болып табылады.
Салық салу объектісі салық салынатын айналым және салық салынатын
импорт болып екіге бөлінеді.
Қосылған құн салығының ерекшелігі.
1 Cтавкалары.
2 Қосылған құн салығын қайтарып алу ережесі.
Қосылған құн салығының ставкалары.
Қосылған құн салығының ставкасы 15 процентке тең болады және салық
салынатын айналым мөлшеріне қолданылады.Экспортық айналым бойынша
тауарлардың өткізу айналымына қосылған құн салығы нөлдік ставка бойынша
салынады.Салық салынатын импорт бойынша қосылған құн салығының ставкасы
салық салынатын импорт мөлшерінің 15 процентіне тең болады.
Жеке тұлғаның оңайлатылған тәртіппен өткізілетін тауарлар импорты
кезінде қосылған құн салығын жиынтық кедендік төлем құрамында төлей алады,
оның мөлшері Қазақстан республикасының кеден заңдарына сәйкес
айқындалады.Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар бойынша
қосылған құн салығын қайтару.Нөлдік ставка бойынша салық салынатын
айналымдар бойынша қосылған құн салығын қайтару салық органы қосылған құн
салығын төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
салықты қайтару туралы өтініш алған кезден бастап алпыс жұмыс күні ішінде
және салық кезені ішіндегі қосылған құн салығы туралы декларация,
тауарлардың экспортың растау үшін қажет құжаттар, салық органы жүргізген
салық тексеру актісіне сәйкес қайтаруға ұсынылған салық сомасының
дұрыстығын растау негізінде жүргізіледі.
Қосылған құн салығын қайтару:
Қосылған құн салығын осы салықты төлеушінің аталған салық пен
салықтың басқа да түрлері бойынша салық берешегін өтеу есебіне жатқызу
Тауарлардың импорты кезінде төленуге тиіс қосылған құн салығының
есебіне есепке жатқызу. Қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына ақша
аудару арқылы жүргізіледі. Қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына
қосылған құн салығын қайтаруының салықтар бойынша мемлекеттік бюджетке
салық берешегі болмаған кезде жүргізіледі. Егер қосылған құн салығын
төлеушінің берушілері алпыс жұмыс күні ішінде қарсы салық тексерулерін
кезінде анықталған бұзушылықтардыжоймаған жағдайда мұндай қосылған құн
салығын төлеушілерге салықты қайтару бұзушылықта
анықталған не жойылған сомалар шегінде жүргізіледі.
Белгіленген мерзімдерде қайтарылмаған қосылған құн салығының сомасын
қайтару мерзімі бұзылған әр бір күн үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі белгілеген қайта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz