Еңбек ресурстарын басқарудың теориялық аспектілері

Мазмұны

Белгілеулер мен қысқартулар

БҒМ - Білім және ғылым министірілігі

ЭБХ - экономикалық белсенді халық

КСРО - Кеңестік социалистік республика одағы

БҰҰ - біріккен ұлттар ұйымы

ТМД - тәуелсіз мемлекеттер одағы

БАҚ - бұқаралық ақпараттар құралдары

АҚШ - Америка құрама штаты

МЕҰ- мемлекеттік емес ұйымдар

ҚР- Қазақстан республикасы

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кездегі нағыз пәрменді әлеуметтік саясат - ол еңбек ресурстарын басқарудың тиімді саясаты арқылы халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты болып келеді және болып қала береді. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты әлеуметтік топтардың мұқтаждықтарымен айқындалуға тиіс емес, қайта еңбекке қабілетті азаматтарды жұмысшылар санына қосуға даярлау міндеті ауқымында шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі олардың қайта оқып үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру бағытында құрылуы керек. Бүгінгі күнде елімізде еңбек нарығы экономикалық жүйенің ерекше инфрақұрылымына айналып отыр. Бұл нарықта, басқа нарықтағыдай, біріншіден, сұраныс және ұсыныс заңдары, жұмыс күшін сату - сатып алу жетілген бәсеке нарығы жағдайында жүріп отыратын болса, екіншіден, жетілмеген бәсеке нарығының ерекше ықпалы да байқалып отырады.

ҚР тұрақты дамуын қамтамасыз ету елдің еңбек ресурстарына тікелей шарттас, себебі еңбек ресурстары қоғамдық өндірістің маңызды элементі болып табылады. Еңбек ресурстарының ерекше құндылығын сезіну жоғары дамыған мемлекеттердің экономикалық өсуінің негізгі факторларының бірі болып табылады.

Еңбек ресурстарын тиімді қолданудың басты индикаторы еңбек нарығы болып табылады. Еңбек нарығында еңбек құны мен оның қызмет ету функциялары саласында жұмыскер мен жұмыс берушінің мүдделерін ғана емес қоғамда болып жатқан барлық әлеуметік экономикалық құбылыстар көрініс табады.

Елдің экономикасында болып жатқан институционалды процесстер еңбек ресурстарын басқаруды және халықты жұмыспен қамту мәселелерін тиянақты талдау және терең зерттеуді талап етеді Еңбек нарығының қызметі нарықтық экономика бағытындағы мемлекеттегі белгілі заңнамаға байлаысты, сондықтан да еңбек ресурстарын басқару, халықты жұмыспен қамту мәселелері

Еңбек ресурстарын тиімді басқарудың негізгі көрсеткіші халықты жұмыспен қамту болып табылады. Жұмыспен тиімді қамту және жаңа жұмыс орындарын құру экономикалық өсудің алғы шарты және қозғаушы күші болып табылады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың әлеуметтік экономикалық даму стратегиясында «Қазақстан- 2030» мемлекеттік кадр саясатының басты бағыты ретінде кәсіби мамандықтарына сай қызметкерлерде экономиканың мұқтаждарын өтей алатын халықты жұмыспен қамтудың тиімді саясатын басымды іс жоспар ретінде белгіленді

Соңғы жылдары әлемдік экономикалық дағдарыс аясында тұрғындарды жұмысмен қамту және еңбек ресурстарын басқару мәселесінің терең өзектілігі байқалады. Бұл мәселенің заңды құбылыстарын талдау және терең зерттеу арқылы дамыған және дамушы елдердің тәжірибесін үйренуде жүйелік және нақты тарихи көзқарас халық шаруашылығындағы еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызмет ету тетіктерін жетілдіру, еліміздің тұрғындарын жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғаудың белсенді формасы ретінде жұмыссыздарды кәсіби даярлау және қайта даярлау, қоғамдық бағдарлама жасау негізгі өзекті мәселелердің бірі болып отыр, ғылыми тұрғыдан зерттеуді талап етеді.

Ғылыми жаңашылдығы мен қолданбалық маңызы . Осы мәселе туралы Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, жұмыстан босап қалып, жұмыссыз деп тіркелген азаматтарға бұрынғы жұмыс орнындағы негізгі жалақының 50% кем емес мөлшердегі, бірақ республикада қалыптасқан орташа жалақы мөлшерден жоғары және өмр сүру минимумынан төмен болмайтын, жәрдем ақша беруге кепілдік береді. Олармен бірге мемлекет, жұмыс күшінің ұсынымын азайту үшін иммиграцияны шектеу, шетел жұмысшыларының репартациясын ынталандыру, жұмыс аптасының ұзақтығын қысқарту, жұмыс орнын бөлу және мерзімнен бұрын құрметті демалысқа шығару сияқты жұмыс қамту саясатын жүргізеді.

Мемлекет қосымша жұмыс орындарын жасау үшін қаржы бөлу бағдарламасын жүзеге асырады, сөйтіп, жұмыссыздықтан мейлінше жапа шеккен, бірінші кезекте жастар жұмыссыз болатындарға үнемі жәрдем көрсетеді. Еңбек нарығын реттеудің құқықтық механизмі жұмыспен қамту және әлеуметік-экономикалық қатынастарды реттеу бойынша заң және нормативтік актілерді шығару жүзеге асырып келеді. Осы орайда ауыл жағдайын жақсарту, халықтың әлеуметтік жағдайын түзеу, ауылға позитивті өзгеріс енгізу мақсатында ел басының «Дипломмен ауылға» атты бағдарламасы алғаш қадам аттады. Бұл да өз алдына оқуды аяқтаған жас мамандарды жұмыспен қамтуды көздеп отыр.

Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалта бастағанын бәріміз көріп, біліп отырмыз. Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. 2009 жылы еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу жөнінен арнайы шаралар қабылданды. Жергілікті атқарушы органдарға республикалық бюджеттен қосымша 140 миллиард теңге бөлінді, ал жергілікті бюджеттер тағы да 51 миллиард теңге бөлді. Осының барлығы Үкімет тарапынан жасалып отырған халыққа деген қолдау.

Зерттелу деңгейі. Әлемдегі көптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде еңбек нарығын реттеу тақырыбы, оның маңыздылығы, қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны зерттелген. К. Маркс- өз еңбегінде еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік негізін зерттесе, Д. Ж. Кейнс пен М. Фридман еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды реттеуде мемлекеттің жүргізу саясатының қажеттілігінің маңыздылығын қарастырған. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Дамыған елдердің тәжірибесін үйрену еліміздің еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамтудың үлгісін жасауға негіз болады.

Мемлекеттің еңбек нарығын реттеу, жұмыспен қамту және халықтың әлеуметтік саясатын жетілдіру мәселелерін қазақстандық ғалым-экономистер: Я. Ә. Әубәкіров, Т. А. Әшімбаев, Ү. С. Байжомартов, С. Х. Берешев, Б. А. Жүнісов, Қ. М. Жұмақанова, М. Б. Кенжеғозин, Ж. Ш. Кенжалина, Ш. К. Көпешов, Ж. К. Қорғасбаев, А. К. Қошанов, А. Қатарбаева, Н. К. Мамыров, М. К. Мельдаханова, А. Қ. Мейірбеков, А. Б. Молдашев, Т. Ж. Нұрымбетов, Н. А. Омаров, А. К. Отаров, Ж. Ж. Сүлейменов, С. Д. Тәжібаев, М. Э. Тілеужанова, Ө. Қ. Шеденов және т. б. өз еңбектерінде жан-жақты қарастырып, экономика ғылымына айтарлықтай үлес қосқан.

Жамбыл облысында еңбек нарығын реттеу мен халықты жұмыспен қамту деңгейін көтеру, облыстың экономкалық және т. б. ерекшеліктеріне байланысты ауқымды және күрделі мәселелердің бірі болып отыр. Бұл мәселелерді облыстық экономика мен еңбек нарығының байланыстылығын жүйелі түрде зерттеп, тиімді саясат арқылы шешу теориялық және тәжірибелік зерттеу жұмыстарын қажет етеді.

Еңбек нарығы туралы теориялық-әдістемелік және жинақталған тәжірибелік материалдар өзіндік ғылыми зерттеу жұмысын іске асыруға ықпал етті.

Зерттеудің мақсаты. Жұмыссыздық мәселелерін шешу үшін әлемде бірнеше жолдар бар: неоклассикалық, кейнсианстық, монетаристік моделі, институционалистер теориясы және Марксизм моделі. Осы барлық жұмыссыздықты жоюға бағытталған модельдердің бірден біреуі еңбек нарығын реттейтін тетігі туралы толық жауап беруге болмайды, бірақ олар еңбек нарықтың негізгі элементтеріне сипаттама бере алады.

Біздің ойымызша еңбек нарығы мен жұмыс табу мәселелерін тек мемелекет тарапынан шешуге мүмкіндік туады. Өйткені тек қана мемлекеттке еңбек нарығына қатысты нормативтік, заңды құжаттарды қабылдауға құқығы бар. Ал осы құқық арқылы ол еңбек нарығының дамуын мен жұмыс табу мәселелерін шешу құбылысын тоқтататын жалақысының минималды ставкаларын енгізілуі, жұмыс орындардың аз болуымен жалпы экономиканың шикізатқа бағытталуын жоюын жүзеге асыруы мүмкін. Сол мәселелерді шешуі мемлекет қолында. Сонымен, еңбек нарығы, жалпы ұсыныс пен сұраныс заңдылықтарына сүйене отырып, өз жұмыс істеу тетігінің принциптері бойынша басқа тауарлық нарықтарына бірнеше айырмашылықтары бар спецификалық нарығы болып табылады. Осында реттеуші факторлар макро және микроэкономикалық факторлардан басқа әлеуметтік және әлеуметтік-психологиялық факторлар да өз роліне ие. Бүгінгі күні еңбек нарығы, оның ішінде жұмыссыздық мәселесі ең өзекті болып отырғандықтан, дипломдық жұмыстың тақырыбы етіп таңдап, жан-жақты зерттеп, талқылауды мақсат тұттым.

Зерттеудің міндеттері:

• Еңбек ресурстарын басқарудың теориялық аспектілерін зерттеу;
• Еңбек ресурстарының экономикалық мәнін ашу;
• Жұмыссыздық және жұмыспен қамтудың экономикалық аспектілеріне талдау жасау;
• Қазақстан Республикасында енбек ресурстарын баскару және халықты жұмыспен қамту мәселелерін талдау;
• Қазақстанда еңбек ресурстарын басқару саясатын талдау;
• Қазақстанда жұмыссыздықпен күресу іс шараларын талдау;
• Жастарды жұмыспен қамту саясатын талдау;
• Қазақстан Республикасында еңбек нарығын мемлекеттік реттеу мәселесін зерттеу;
• ҚР еңбек нарығында негізгі мәселелердің шиеленісуін саралау;
• Экономикалық дағдарыс кезінде жұмыспен қамтуды жетілдіру жолдарын анықтау.

Зерттеу объектісі ретінде қоғамдағы жұмыссыздықты алып отырмын.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері ретінде еңбек нарығын реттеу мәселесі бойынша отандық және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары, Қазақстан Республикасының заңдары, еңбек нарығы мен жұмыспен қамту мәселелеріне қатысты Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары және статистикалық органдардың ресми мәліметтері алынды.

Зерттеу жұмысындағы қорытындылар мен тұжырымдамалар салыстырмалы талдау, материалдарды графикалық өңдеу, экономикалық-математикалық болжамдау, зерттеудің әдістерін қолданумен негізделеді

Дипломдық жұмысым үш бөліммен тұрады. Бірінші бөлімде еңбек ресурстарын басқарудың теориялық аспектілерін зерттелді, еңбек ресурстарына және жұмыспен қамту түсініктеріне анықтама берілді.

Екінші бөлім Қазақстан Республикасында еңбек нарығына талдау жасалып, еңбек ресурстарын басқару саясаты, жұмыссыздыққа қарсы күрес іс шаралары, жастардың жұмыспен қамтылу мәселелеріне талдау жасалды.

Үшінші бөлімде еліміздегі жұмыссыздықты шешу жолдары және жүргізіліп жатқан саясат жайында сөз болады.

Деректі негізі. Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика Агентігінің, Халықаралық еңбек ұйымының, Қазақстан Республикасы еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің, Жамбыл облысы статистикалық басқармасының және Жамбыл облысы бойынша жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар Департаментінің материалдары зерттеу жұмысының негізгі ақпараттық базасын құрады.

1 Еңбек ресурстарын басқарудың теориялық аспектілері

1. 1 Еңбек ресурстарының экономикалық мәні

Еңбек нарығының негізгі көрсеткіші еңбек ресурсы болып табылады. Еңбек ресурстарының саны мен сапасы халықтың саны мен жас-жыныстық құрамына байланысты анықталады.

Еңбек ресурстарын басқару жүйесі екі деңгейден қалыптасады:

• Сыртқы еңбек нарығында еңбек ресурстарын басқару мемлекет (аймақ) тарапынан іске асырылады;
• Ішкі нарықта кез келген жеке кәсіпорын тарапынан іске асырылады.

Еңбек ресурстарын басқару жүйе ретінде брінеше кіші гірім жүйелерден құрылған, олардың құрамында бірқатар бағыттар мен элементтер бар, олардың әрқайссысының жеке жеке маңызыбар және олар барлық жүйеге өз ықпалын тигізеді.

Еңбек ресурстарын басқару жүйесі үш жүйе астынан тұрады:

• Еңбек ресурстарын қалыптастыру процессін басқару;
• Еңбек ресурстарын реттеу процессін басқару;
• Еңбек ресурстарын қолдану процессін басқару.

Осы құрылыс графикалық түрде суретте белгіленген [1, 15]

Сурет 1- Еңбек ресурстарын басқару

Нарықты экономика жағдайында жұмыс орындарын қалыптастыру және еңбек ресурстарын реттеу процессінде мемлекетің алатын орны азаяды. Мемлекет еңбек ресурстарының өндірісі процессін, оларды қолдану процессін басқаруға қатыса алады, дегенмен жмыс орындарын құру және еңбек ресурстарын реттеу процессін дербес түрде толық басқара алмайды, мемлекет осы процесстерді реттей ғана алады.

Осыған байланысты мемлекет тарапынан реңбек ресурстарын реттеу және арнайы жұмыс орындарын қоғамның кейбір топтары үшін (23 жасқа дейін жаста, жетім балалар, балалар үйінің түлектері, көп балалы ата аналар, репатрианттар, зейнекерлі жастағы адамдар ) арнайы процессінің күшеюі қазіргі кездее рекше өзектілікке ие болуда

Яғни еңбек ресурстары ол материалды игіліктерді өндіру процессіне қатысатын экономикалық белсенді немесе белсенді емес тұрғындардың еңбекке жарамды бөлігі. Еңбек ресурстарын жабдықтаудың негізгі қайнар көзі еңбекке жарамды жастағы еңбекке қабілетті тұрғындар.

Еңбек ресурстары категориясының эволюциясы еңбек потенциалы категориясының пайда болуына әкелді. Еңбек потенциалы деп адамзат мұқтаждарын қамсыздандыра алатын өмірлік игіліктерді өндіру мақсатында еңбек қызметін іске асыру үшін қажетті адамдардың табиғи және жианқталған қсиеттері, тәжірибесі, білімдері болып табылады.

Төмендегі кестеде еңбек ресурстары мен еңбек потенциалының құрамдас бөлшектері келтірілген [2, 45]

Кесте 1- Еңбек ресурстары мен еңбек потенциалының құрамдас бөлшектері

Еңбек - тауарлар мен қызметтерді шығаруда қолданатын адамның дене және ақыл-ой күшіне негізделген өндіріс факторы. Барлық өндіріс факторлары ішіндегі ең негізгісі еңбек, өйткені адам еңбексіз капитал да, табиғи ресурстар да өздігінен ештеңе өндіре алмайды. Нарықтық экономикада еңбек тауар болып табылады және еңбек нарығында ұсыныс пен сұраныс заңы әсер етеді. Адамдар уақытын және денсаулығын сарап ете отырып, өзінің білімін, тәжірбиесін, біліктілігін пайдаланып өмір сүру үшін еңбек етеді, жалақы табады. Елімізде барлық еңбек ресурстарын екі топқа бөлуге болады: экономикалық белсенді тұрғындар, яғни жұмыс іздейтін және жұмыс істейтін адамдардан тұрады; экономикалық енжар тұрғындар, яғни кәмелеттік жасқа жеткен, бірақ белгісіз себептерге байланысты жұмыс жасамайтын және жұмыс іздемейтін адамдар жатады. Еңбек ресурстары бұл жұмыс істейтін немесе жұмыс іздейтін еңбекке жарамды жас шамасындағы тұрғындар. Қазақстанда заң бойынша еңбекке жарамды жас ерлер үшін 16-63 жасқа дейін, ал әйелдер үшін 16-58 жасқа дейін есептелінеді. Бөлек категорияға жұмыс жасамайтындар, бірақ жастары 16 толған жоғары сыныптағылар және студенттер жатады. Жұмыс жасайтын жасөспірімдер мен зейнеткерлер де еңбек ресурстарына жатады [3, 9]

Еңбек ресурстары мемлекет өмірінде маңызды рөл атқарады. Еңбек саласы қоғам өмірінің маңызды және көп жоспарлы экономикалық және әлеуметтік облысы болып табылады. Ол жұмыс күші нарығымен шектелмей, жұмыс күшінің қоғамдық өңдірісте қолдануын да зерттейді

Еңбек нарығы принципиалдық ерекшелігіне ие екен, себебі еңбек нарығының басты құрамдас бөлігін адамдар құрайды, ал олар жай жұмыс күшіне ие болғанымен қатар әр түрлі спецификалық қасиеттерге ие, мысалы, психофизиологиялық, әлеуметтілік, мәдениеттілік, діндік және саяси көз қарастары. Осы ерекшеліктер адамдардың мотивациясына, жұмыс белсеңділік деңгейіне және жалпы еңбек нарығына үлкен әсерін тигізеді.

Еңбек нарығында жұмыс күші бағаланады, оны алу шарттары белгіленеді, жалақыны және жұмыстың шарттарын анықтайды, сонымен қатар білім алу, мамандылық жоғарлауы, жұмыс орын табу кепілділік алу мүмкіндігі да анықтайды екен.

Жоғарыдағы барлық айтылғандарды жалпылай отырып, Қазақстан Республикасында жастардың еңбек ресурстарының жоғарғы шектері әйелдер үшін 16-32 жасты, ал ерлерде 16-34 жасты құрауы тиіс [4, 67 ]

Бұған сәйкес, заңнамада және тәжірибелік қызметте жастардың еңбек ресурстарының жас шектерінің ұлғаюы статистикалық материалдарды өте объективті түрде өңдеуге және осы санаттағылар санын талдауға ғана ықпал етіп қоймай, сонымен бірге зор ғылыми нәтижелерге қол жеткізу мүмкіндігіне, жастар өмірінің жағдайлары мен өмір сапасын жақсартуға, оның кәсіби және шығармашылық әлеуетін дамытуға, сондай-ақ ұсынылатын жас аралығында өте өнімді қызметті жүзеге асыруға ықпал етеді.

Бұл айтқанды қорта келе, жастар еңбек ресурстарының жастық есептік кезеңін алтын кесік әдісін қолдана отырып дәлелдеуге болады. Леонардо да Винчи 8 және 13 сандарының қатынасын алтын бөлік, ал заңның өзін - «алтын кесік заңы» деп атаған.

«Алтын кесік» заңына сәйкес жастардың еңбек ресурстарын зерттеу 8 бөліктен тұрады (немесе 38, 1% 8:13 қатынасында), бұл орайда 13 бөлік (61, 9%) - бұл қалған еңбек ресурстары. Соған сәйкес, барлық еңбек ресурстары 21 бөлікті, яғни 100%-ды құрайды [5, 4]

Жастардың еңбек ресурстарының төменгі жас шегі 16 жасты қабылдай және «алтын кесік» әдістемесін қолдана, сондай-ақ Қазақстан Республикасында ерлер үшін еңбек белсенділік кезеңі 47 жасты құрайтындығын, яғни 63-16 жас аралығын ескере отырып, келесідей әрекетті орындаймыз: 47 : 21 · 8 = 17, 9 жас, бұл жастардың ерлер еңбек ресурстары үшін «алтын кесік» екенін анықтаймыз.

Осылайша, еңбек ресурстарының төменгі шекарасы 16 жасты құрайды, яғни, соған сәйкес, жас ерлердің еңбек ресурстары үшін жоғарғы шекара - 33, 9 жас (16 + 17, 9) немесе 34 жас болады.

Бұл жағдайда жастар арасындағы әйел еңбек ресурстарының жоғарғы шекарасы, біздің есептеулерімізге сәйкес, ерлермен салыстырғанда басқаша болады, яғни Қазақстан Республикасындағы әйел адамдардың еңбек ету белсенділік кезеңі ерлерден өзгеше болады және 42 жасты құрайды, яғни 58-16. Осындай есептеулерді жүргізгеннен соң, біз 32 жасқа тең жоғары шекараны анықтаймыз (42 : 21 · 8 + 16) .

Осы есептеулер және қорытындылар жастардың еңбек ресурстарының жас шекараларының негіздемесі болып табылады, біздің анықтауымыз бойынша әйелдер үшін 16 жастан 32 жасқа дейінгі және ерлер үшін 16 жастан 34 жасқа дейінгі аралықта болады.

Сұлба түрінде 1-суретте жастардың еңбек ресурстары Қазақстан Республикасы еңбек ресурстарының жалпы құрылымында айқындалған.

Дегенмен, еңбек ресурстарының жас тобы (16-34 жас) сан жағынан да, сапа жағынан да өмір сүру сипатына, білім деңгейіне, өмірлік қажеттіліктеріне байланысты әркелкі болып келеді. Сондықтан да, біздің пікірімізше, оларды екі жастар тобына бөлу керек: 16-25 жас және 26-34 жас аралығындағы, яғни әр түрлі бірдей кезеңдерге [6, 14]

Сурет 2 - ҚР-сындағы жастар еңбек ресурстарының жас шекарасы

26 жас және одан асқан кезде жастар 16-25 жас аралығындағы жастармен салыстырғанда, кәсіби тәжірибе алады және олардың басым бөлігі экономика саласында жұмыспен қамтылады. 26-34 жастағы жастар 16-25 жастағы жастармен салыстырғанда, ересек тұрғындарға жақынырақ болады, өйткені олардың қатарына еңбек қатынастарына түскен жұмысбастылықтың белгіленген мәртебесі бар еңбек жасындағы тұлғалар жатады. Оларда өздері орындайтын жұмыс жөніндегі көзқарас қалыптасқан және белгілі бір кәсіби және өмірлік тәжірибе жинақталған. Осы жасқа қарай, көптеген жігіттер мен қыздарда еңбек және кәсіби жетілу, сондай-ақ өндіріс пен кәсіби қызметке бейімделу үдерісі аяқталады.

Жоғарыда аталғандарды қорыта отырып, мынадай қорытынды жасауға болады, яғни жастардың еңбек ресурстары құрамына экономикалық белсенді және экономикалық белсенді емес жастар жатады.

Еңбек нарығы жұмыс орнын табу динамикасында негізгі тенденцияларды, оның негізгі құрылымдары (өндірістік салада, кәсіби- мамандықта, демографиялық), яғни қоғамдық еңбек бөлуді, жұмыс күшінің жұмылдруын, жұмыссыздықтың масштабы мен динамикасын көрсетеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс