АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМІ МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ_

Мазмұны

КІРІСПЕ4

1. АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМІ МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ

ЖҮЙЕСІНІҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ6

1. 1 Арнаулы салық режимінің пайда болу тарихы 6

1. 2 Арнаулы салық режимінің қажеттілігі мен мақсаттары 12

1. 3 Арнаулы салық режимінің есептеу тәртібі 15

1. 4 Шет мемлекеттердегі шағын бизнес субъектілеріне мемлекеттік

қолдау және ынталандыру тәжірибесі44

2 . АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМІНІҢ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕРІН

ТАЛДАУ48

2. 1 Шағын кәсіпкерлікті салықтық реттеуді талдау және оның

қазіргі жағдайы48

2. 2 Ауыл шаруашылық өндірістерін мемлекеттік салықтық

реттеу факторлары60

3. АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМІН ЕСЕПТЕУ МЕХАНИЗМІН

ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ65

3. 1 Қазіргі кездегі арнаулы салық режимі бойынша өзекті

мәселелер65

3. 2 Арнаулы салық режимін қолдаушылардың өзекті мәселелерін

шешу жолдары69

ҚОРЫТЫНДЫ76

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР ТІЗІМІ80

КІРІСПЕ

Елдегі шағын және орта кәсіпкерліктің дамуынсыз қазақстанда жоғарғы әсерлі ұлттық экономиканы қалыптастыру мүмкін емес. Әлемдегі дамыған елдерде шағын бизнес көбіне экономикалық өсім ырғағын, ұлттық жалпы өнімнің 40-50 пайызын, ал кейбір салаларда - 70-80 пайызға дейiн құрай отырып, оның құрылымын және сапасын анықтайды. Шағын бизнес қоғамдағы орта топтың қалыптасуының негізгі іргетасы болып табылады және оның қызмет ету саласының ұлғаюы республикамызда айқын көрініп тұрған әлеуметтік жіктелудің әлсіреуіне әкелуі мүмкін.

Отандық тауар өндірушілерді қолдау мақсатында қабылданған бірнеше мемлекеттік бағдарламалар болса да, елімізде шағын бизнес экономиканың ерекше секторы ретінде әлі құралмады. Оның дамуына "тежегіш" болып тұрған себептер бірнеше. Соның негізгісі болып жетілмеген салық жүйесі табылады.

Шағын және орта кәсіпкерлік саласын дамыту үшін мемлекетте салық саясатын өте мұқият жүргізген және экономиканың осы секторын реттеудің фискалды әдісін анықтау абзал.

Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды және шағын бизнестің өсуіне қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу түсімін оңайлатуға бағытталған бірқатар шаралары көзделген.

Жекелеген салықтарды есептеу мен төлеудің ерекше (оңайлатылған) тәртібін қолдануға, сондай-ак олар бойынша салык есеп беруін беруге қатысты "Салык және бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) негізгі ережелері "Арнаулы салық режимі" 15-бөлімніқ "Жалпы ережелер" 63-ші және "Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимі" 64-тарауларында біріктірілген.

Бұл ретте арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар - шағын бизнес субъектілері үшін осы тарауларды корпоративтік табыс салығы және әлеуметтік салықтар бойынша оңайлатылған ережелер көзделген.

Сонымен қатар, Салық кодексінің басқа да бөлімдерінде бюджетпен уақытылы және толық көлемде есептесуге тырысатын шағын бизнес субъектілері үшін қызығушылық тудыратын ережелер бар.

Біздің республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенінің дамуы үшін мүмкіндігі өте жоғары. Бірақ, тек мақсаттандырылған, негізделген мемлекеттік көмек қана елдің аграрлық саласының қалыпты да тұрақты дамуына жол ашатындыңын ескеру қажет. Әсіресе, біздің елде экономиканың агроөнеркәсіп саласы қалыптасу жолында бірнеше ауыр кезеңдерден, орталықтандырылған жоспарлы экономиканың құлдырауынан бастап, аяғына нық тұра бастаған алғашқы ауылшаруашылық тауар өндірушілері - кәсіпорындардың пайда болуына дейін өткен.

Тәжірибеде орын алған республиканың ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін жыл сайынғы қарыздар мерзімін ұзарту мен жою түріндегі мемлекеттік қолдау бағдарламасы алғашқы кезде кәсіпорындарды қолдап, соңғы нәтижеде кредиторлық қарыздардың пайда болу себептерін жоя алмады. Бұл жағдай салық төлеушілерге деген емес қатынасқа әкеліп соқты. Олардың біреулері нарық жағдайында өмір сүруге тырысып, өндірісті тиімді дамытудың жолдарын, бірақ соңғы нәтижеде бюджетке және басқа да мемлекеттік қорларға қарыздары жойылып отырған басқа кәсіпорындарға қарағанда тиімсіз қаржылық жағдайда болды.

Отандық ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қолдаудың басқа тәсілдерін пайдалану қажеттілігі туды. Ауылшаруашылық секторының дамуы басым болып табылды және сонда саланы ынталандырушы салық саясатын, салық жеңілдіктерін қоса, пайдалану арқылы қолдау ұсынысы тисті.

Бұндай тәсілдің бірі - экономиканың аграрлық саласынық жанама қаржылық қолдау механизмі болып табылады.

Менің дипломдық жұмысымда, Қазақстандағы осы ауыл шаруашылығы және шағын бизнес субъектілерінің дамуы үшін мемлекет тарапынан жасалған салықтық жеңілдікті зерттеп, оның нәтижесін негіздеу басты мақсат ретінде көрсетілген. Арнаулы салық режимінің, шағын бизнестің, шаруа (фермер) қожалықтарының, ауыл шаруашылық тауар өндірушілердің өсуі не кемуіне әсері қандай, бұл салық түрін есептеу механизімін жетілдіру қажет пе, деген бір қатар сұрақтарға осы дипломдық жұмыс жауап беруге тырысады.

Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: 1-бөлімде, арнаулы салық режимінің мәні, мазмұны, арнаулы салық режимінің салық жүйесінде алар орны және есептелу тәртібі, сонымен қоса әлемдік тәжірибеде шағын бизнес субъектілеріне көрсетілген салықтық жеңілдіктер туралы, ал 2-бөлімде, арнаулы салық режимінің Қазақстан Республикасының экономикасына, шағын бизнес субъектілерінің дамуына, ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің қалыптасуына және Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша да әсері қаралған. үшінші бөлім арнаулы салық режимінің есептелу механизіміне бірқатар ұсыныстар мен жетілдіру жолдары келтірілген.

1. АРНАУЛЫ САЛЫҚ РЕЖИМІ МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ

1. 1 Арнаулы салық режимінің пайда болу тарихы

Арнаулы салық режимінің пайда болу тарихын еліміздің тәуелсіздік алғалы бергі шағын және орта бизнеске арналған салық жеңілдіктерімен түсіндіреміз. Өйткені нарықтық экономикаға өту кезеңдерінде елде осы салалардың тез аяққа тұруы қажет болды. Ал, арнаулы салық режимінің шағын бизнес субъектілеріне және ауылшаруашылық салаларына бағытталғаны белгілі.

1992 жылдан бері республикада кооперативтер, шағын және орта кәсіпорындар жұмыс істеп келеді. Кәсіпкерліктің бұл формасының дамуына мемлекет белгілі бір көмектер көрсете білді. Бірақ, мемлекеттік реттеу мен кәсіпкерлікті қолдаудың бірыңғай жүйесін қалыптастыра алмады. Мұндай жүйе өзіне мыналарды енгізуі қажет: жүйенің құрылымдық элементі, жүйенің бірлігін қамтамасыз ететін элементтер арасындағы өзара байланыс механизмі. Мемлекеттік реттеу және кәсіпкерлікті қолдау жүйесінің басты элементтерінің бірі болып салық жүйесі табылады және ол жүйедегі басқа элементтермен байланысты болуы керек.

1992-1994 жылдардағы салық жүйесінің механизмі экономикалық механизмдермен байланыссыз болды. Бұл кезеңде өндірістік, құрылыс-жөндеу, қайта өңдеуші және ауылшаруашылық кооперативтері және шағын кәсіпорындар бірінші екі жылдықта салықтан толығымен босатылған болатын. Нәтижесінде, олар бірінші екі жылда бар күшін салып жұмыс істеп, кейінгі жылдары жұмыс істемеді, тек мемлекеттің тиімсіз кәсіпорындарының құрамына кіріп шағын кәсіпорындардың айналымын демеумен болды. Бұл кәсіпорындардың басшылары өз шағын кәсіпорындарын тиімсіз шаруашылық деп тауып, қайтадан кооперативтер немесе шағын кәсіпорындарын жаңадан ашты.

Осыған байланысты шағын және орта бизнес кәсіпорындарын салық салудан толығымен босату шағын және орта бизнес дамуын ынталандыра алмады, өндіріске жаңа технологияны ендіру мен модернизацияны сөз етпегенде, шағын және орта бизнестің келешек даму және кеңеюінсіз кәсіпорынның заң жарамсақтығына алып келді. Мұның барлығы жергілікті бюджет түсімдерінің азаюына едәуір әсер етті. /1/

1995 жылғы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" заңда шағын және орта бизнеске арналған оңайлатылған механизм алынып тасталды.

1996 жылы арнаулы немесе жоғары білімсіз кәсіпкерлерге салықты патент түрінде төлеу жүйесі енгізілді. Салықты патенттік түрде төлеу әдісінің пайда болуы мемлекет пен жеке кәсіпкерлердің салықтық қарым-қатынастарын белгілі деңгейде жүйеледі, сонымен қоса салық салу механизімін қарапайымдады, айта кетсек, есепке тұру оңайлатылды, кәсіпкерлік қызметпен айналысатындарға кіріс және шығыс кітабын жүргізу алынып тасталды. Мұның барлығы кәсіпкерлік қызметпен айналысатын азаматтардың жалпы санының өсуіне алып келді. Бұған қоса 1997-1998 жылдары патент және лицензия құнының өсуінің әсерінен, кәсіпкерлік қызметкер ретінде тіркелместен нарықта тауарын өткізуші тұлғалардың санының өсуі байқалды. Жалпы, патенттік жүйе арнаулы немесе жоғары білімсіз кәсіпкерлердің дамуына оңтайлы әсер етті. /2/

Өз кезегінде шағын кәсіпкерліктің субъектісі болатын заңды тұлғалар 1996 жылдан бері орташа 7-9 ресми салық және төлемдер төлей бастады, сонымен қоса оның әрқайсысына арналған салық базасын анықтау есебінің жеке әдісі Қолданылды және салық комитеттеріне беретін реквизиттер мен есеп беру формасы да бар. Мұнымен бір уақытта 1997 жылдан бастап шағын кәсіпкерлік субъектілерінің салық төлеміне аванстық төлем жүйесін қолдана бастады.

Аванстық төлем механизмінің талдамасы келесідей нәтижелердің шығуына мүмкіндік береді, біріншіден, бұл механизм шағын және орта кәсіпорындардың айналым құралдарының алаңдауы; екіншіден, салық салу принципі бұзылады - алынбаған табысты төлету; үшіншіден, бұл механизм шағын және орта бизнесті несиелеу механизімімен байланыспайды. Сонымен, аванстық төлем жүйесінде, есептелген салықтың, өткізілген тауардан түскен ақшадан емес, тауар немесе қызмет көрсету айналысындағы қаражаттардан төленуіне алып келеді, бұл өз кезегінде кәсіпорынның айналым қаражаттарының "тоңдатылуына" алып келеді. Бұл, әрине кәсіпкерліктің шағын және орта субъектілерінің қаржылық жағдайының нашарлауына соғады. Осы айтылғандарға 1-кесте анық дәлел болады.

2006 жылы жалпы республика бойынша шағын кәсіпорындардың зияны 3 162, 4 мың теңге құрады. Өндіріске және өнім өткізуге шығыстар 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 6, 3 есе, ал кредиторлық қарыз - 5. 4 есе өскен. /1/

Қосылған құны салығының жоғары ставкасы шағын және орта кәсіпорындарының үлкен кедергілерінің бірі болып табылады. Мынадай жағдайда, минималды рентабельділікті ұстау үшін тауарды айтарлықтай жоғары бағамен сату керек болады, ал бұл оның бәсекелестік қабілетінің бірдестен төмендеуіне алып келеді. Бұл ретте, қосылған құн салығы жанама салық рөлін атқармайды, өйткені оның барлық ауыртпалығы өндірушіге жүктеледі. Ал, осы

Кесте 1

2004-2006 жылдардағы шағын кәсіпорындардың қаржылық көрсеткіштерітерге

Статистика бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің статистикалық шолуы. Қазақстандағы шағын кәсіпорындар 2004-2006 ж. 33-34 б.

кезде қосылған құн салығының ставкасы жоғары болуы шағын бизнес субъектілерінің дамуына оңтайлы көріне алмады.

Өз кезегінде, қосылған құн салығының фискалдық рөлінің салық есебіндегі есептелу әдісіне баса назар аударуға көшу, шикізат пен материалдар мердігерлеріне қосылған құн салығын төлеу мезеті мен сатып алушылардағы өткізілген өнім бағасындағы қосылған құн салығын алу мезеті сәйкес келмейтіндігіне әкелді. Нәтижесінде шағын кәсіпорындар айналыстағы ақшасын салық төлеуге аударуға тиіс. Бұл шағын кәсіпорындардың кредиторлық және дебиторлық қарыздарының артуына алып келді.

Осы кездегі шағын кәсіпкерлік жағдайына Қазақстан экономикасының тұрақсыздыңы және басқа да факторлар әсерін тигізді. Қазақстан Республикасының экономика Министірлігінің экономикалық зерттеу Инсититутымен кәсіпкерліктің дамуына әсер етуші жеке факторлары зерттелген. Оның нәтижесі 2-кестеде келтірілген.

Кесте 2

2002-2006 жылдарды мониторингтік зерттеудің нәтижесінен анықталған, шағын кәсіпорындар Қызметтеріне кедергі болған мәселелердің жіктемесі

Берілген кестеден көріп тұрғанымыздай, шағын кәсіпорындардың жұмысына кедергілердің ішінде бірінші орында жетілмеген салық механизімі тұр. Шағын және орта кәсіпорындарының дамуына кедергілердің ішіндегі мәселелердің ең өткірі салықтық заңнаманың өзгеруі болып табылады. 1995 жылдың 24 сәуірінде "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Қабылданғаннан бері оған 50 ден астам өзгерістер мен толықтырулар енгізіліпті. /1/

1997 жылдан бастап салық төлеуші ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері бюджетпен есеп айырысуды салық салудың оңайлатылған тәртібінде патент негізінде жүзеге асыратын еді. Ол уақытта әрекет етуші салық салудың оңайлатылған түрі салық салу базасын, салық есебін жүргізудің оңайлатылған жүйесін, патент құнын есептеуге жататын және бұл салықтарды бір мезгілде төлеуді әкелетін салық бойынша декларацияны ұсынудан босатуды қарастырады. Ал, 1998 жылдың шілде айынан бастап ауыл шаруашылығы тауар өндрушілеріне салық салуда салық патентінің құнына кірген ауылшаруашылық тауарларын өндіретін шаруа (фермерлік) қожалықтардың өнімдері мен ауыл шаруашылығы тауарларын өндіретін заңды тұлғалардың өнімдері де кіретін 80 пайызды оңайлатылған патент төлеу тәртібі енгізілді. Салық салудың бұндай тәртібі ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінің қиындықтарын азайтып, қаражаттарын негізгі құралдарды жаңартуға, өндірісті кеңейтуге мүмкіндік берді. /3/

Бірақ салық салудың жеңілдетілген түрін қолдану, білікті экономикалық кадрлармен аз қамтамасыз етілгендіктен, шаруа (фермер) қожалықтары үшін патент құнын анықтайтын есептеулерде қиындық туғызды. Олар үшін салық салу нормаларын тағы да жеңілдету қажет болды. 1999 жылы салық заңдылығына әсіресе шаруа (фермер) қожалықтары үшін бірыңғай жер салығын төлеуде өзгерістер енгізілді. Шаруа (фермер) қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеп, Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген қажеттілік нормативіне сәйкес жер салығы, табыс салығы, қосымша құнға салынған салық пен өзі өндірген өнімді сатудан түскен табысқа салынатын салық, мүлік салығы, көлік салығы сияқты бірқатар салықтарды төлеуден босатылады. Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіретін заңды тұлғалар үшін 2000 жылы пайдалану өрісі кеңейген патент төлеу негізіндегі салық төлеудің жеңілдетілген тәртібі сақталды. 2000 жылдың 30 Қаңтарынан бастап патент ауыл шаруашылығы, құс және омарта шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өнімдеріне де қолданылады.

2002 жылдың 1 Қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілген "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) экономиканың аграрлық салалары субъектілеріне оңайлатылған салық салуды қолдану туралы мәселеге екі тарау арналған:

65-тарау. Шаруа (фермер) Қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі;

66-тарау. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнайы салық режимі. /4/

Салық төлеуші - аграрлықтардың көптеген түлектерін ескеріп, Салық кодексінде ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінің салық салудағы қолданылып жүрген негізгі тәсілдері сақталған. Заңды тұлғаларда жалпы белгіленген тәртіпте де, оның құнының есебіне енгізілген 80 пайыздық патент негізіндегі бюджетпен есеп айырысуды таңдау құқығы қалады. Ал, шаруа (фермер) қожалықтарына бюджетпен есеп айырысу немесе біртұтас жер салығын төлеу негізінде арнаулы салық режиміндегі не жалпы белгіленген тәртіпте салық салуды таңдау құқығы беріледі. Салық кодексінде аграрлық сала субъектілеріне салық салудың қолданылып жүрген нормалары оларды қолдану тәжірибесін ескеріп жүйеленген, қорытындыланған және жетілдірілген.

Соңғы уақытта көптеген инвесторлардың тарабынан осы саланың дамуына қызығушылық туындады. Тартымды инвестициялық жағдай жасау шарттарының бірі оңайлатылған салық салу режимінде бюджетпен есеп айырысуды жүргізу мүмкіндігін алуды ескеріп біз ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші заңды тұлғалар мен шаруа (фермер) қожалықтары - аграрлық саланың субъектілері үшін арнаулы салық салу режимдерінің барлық негізгі әрекеттері түсінікті нысанда жазылған.

Енді, Қазақстан Республикасындағы шағын бизнесті қолдау бойынша қабылданған салықтық реформалардың қалыптасу кезеңдеріне тоқталып өтейін.

Салық реформасының бірінші кезеңінде (1992-1994 жж. ) шағын кәсіпорындарға жеңілдетілген режим қолданылды. Ол белгілі мерзімде табыс салығынан босату, қайта құрылған шағын кәсіпорынға және шаруа (фермер) қожалығына белгілі мерзімге салық ставкаларын түсірумен түсіндіріледі.

Салық реформасының екінші кезеңінде 1995 жылдың маусым айынан бастап шағын кәсіпорындар салықтың барлық түрлерін төледі: табыс салығы, қосылған құн салығы, мүлік салығы, көлік құралдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер. Бұдан, шағын және орта кәсіпкерлерге салық салу басқа шаруашылық субъектілерімен теңестірілді. Мемлекет тарапынан шағын кәсіпкерлікті реттеу жүйесі салықтық, несиелік және басқа құралдар арқылы қарастырылмады. Нәтижесінде кіші кәсіпорындардың және шаруа (фермер) қожалықтарының жағдайы тез төмендеп кетті.

Салық реформасының үшінші кезеңінде кәсіпкерлік қызметпен айналысушы жеке тұлғалар және заңды тұлғалар - шағын бизнес субъектілеріне арнап оңайлатылған салық салу жүйесі жасалына бастады. Бұл ретте, салық салудың патенттік жүйесі негізгі ретінде қаралған.

Салық реформасының төртінші кезеңі 2005 жылдың 1-Қаңтарынан қолданыста жүрген Қазақстан Республикасының " салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" салық кодексінде көзделген "Арнаулы салық режимі". Бұл салық режимі шағын бизнес субъектілерін мемлекеттік қолдаудың жаңа жүйесі. Жоғарыда аталған үш кезеңдегі қателерді ескеріп шағын бизнес субъектілеріне, шаруа (фермер) қожалықтарына, ауылшаруашылық тауар өндіруші заңды тұлғаларға және кәсіпкерліктің кейбір түрлерімен айналысатындарға арналған салық салудың ерекше бір жүйесін көздейді.

Арнаулы салық режимі туралы келесі тараулардан толық таныс бола аласыздар.

2. Арнаулы салық режимінің қажеттілігі мен мақсаттары

Арнаулы салық режимі шағын бизнес субъектілеріне, ауылшаруашылық тауар өндіруші заңды тұлғаларға және шаруа қожалықтарына, сонымен қоса кәсіпкерліктің кейбір түрлерімен айналысатын кәсіпкерлерге арналған оңайлатылған салық жүйесі. Арнаулы салық режимінің қажеттілігін осы салалардың қоғамға және экономиканың қалыптасып, дамуына қажеттігімен түсіндіруге болады. Өйткені шағын бизнес субъектілері де ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер де ең алдымен халыққа бірінші қажетті өнімдерді өндірумен, өңдеумен және қайта өңдеумен айналысады. Әуелі шағын бизнес субъектілерінің қоғамға және экономикалық дамуға қажеттілігіне тоқтала өтейін.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс