Отын – энергетикалық кешен

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 3
Отын – энергетикалық кешен 4
Қазақстанның отын-энергетикалық қорыньң жағдайы мен болашағы 12
Қатты отын қорлары және оларды пайдалану мүмкіншілігі 13
Мұнай және газ қорлары және оларды пайдалану болашағы 18
Қазақстан отын-энергетикалық кешенін (ОЭК) басқаруды жетілдіру 21
Энергетикада баға түзуді қалыптастыру 23
Отынның сатылатын түрлері 28
Қорытынды 32
Қолданылған әдебиеттер 33

Кіріспе

Қазақстан егемен ел ретінде даму барысында экономикалық өзгерістердің
әр түрлі сатыларынан өтіп келеді. Басты мақсат — нарықтық қатынастарды
қалыптастыру. Осы қиын жолда едәуір жетістіктер де бар. Ұлттық валюта
тұрақтанды, өркениетті сауда жөнделуде, ол бастапқы кезде орын алған жабайы
баспа-бас тауар алмасуды ығыстыруда. Республика дүниежүзілік нарыққа шықты
және дүниежүзілік экономикалық қауымдастыққа интеграциялануда.
Халықтың көзқарасы өзгеруде. Жұрт бизнеске ұмтылып, өз істерін ашып
күн көрістерін ойластыруда. Нарық кісілерді еңбектенуге және өзі үшін
өнімді еңбектенуге ынталандырады.
Қазақстанның табиғи қорлары, ең алдымен, оның отын-энергетикалық
қорлары және техникалық, интеллектуалдық мүмкіндігі — ұлттық дәулеті болып
табылады.
Бұл курстық жұмыста Казақстанның отын ресурстары сипатталған. Отын
ресурстары мүмкіншілігі және оның даму үрдісі ел экономикасының болашағын
анықтайды. Сондықтан ОЭК туралы ақпарат жеткілікті нақты және дәл болса
еліміздің дүние жүзіндегі орны мен келешегін болжауға көмектеседі.

Отын – энергетикалық кешен

Дүние жүзінің энергетикалық қоры

Энергетика - дүниежүзілік энергетикалық шаруашылықтың бір бөлігі.
Дүниежүзілік энергетиканы талдаудың маңызды бір қыры шетелдердің келіп
жатқан Қазақстан энергетикасында қолданудың мүмкін аймақтарын және
Қазақстан отын-энергетикалық кешенінің мүмкіншілігін шетелдік энергетиканың
дамуы мен қалыптастыруында пайдалануды анықтау.
Өзіндік даму жолына түскен және едәуір отын-энергетикалық қорға ие
Қазақстан үшін барлық дүниежүзінің және жеке мемлекеттер ен дамуының
негізгі үрдістерін талдауды жүйелі түрде жүргізіп тұру өте маңызды. Бұл
әсіресе ұзақ мерзімді энергетикалық және дүниежүзілік нарыққа шыққанда
қажет. Дүниежүзіндегі органикалық отынның шығарылатын қоры 6,3 трлн.т.ш.о.
деп бағаланады да отын түрлері бойынша былай бөлінеді:

Тас және қоңыр көмір 4850 млрд.т.ш.о. 76%

Мұнай және шық 1150 млрд.т.ш.о. 19%

конденсат

Табиғи газ 310 млрд.т.ш.о. 5%

1 кг шартты отын жанғанда 29,3 МДж жылу бөлінеді деп есептелінеді.
Органикалық отынның дәлелденген қоры жер шарының алқаптары бойынша біркелкі
тарамаған. Егер дәлелденген көмір қоры негізінде Азияда (Қытай, Ресей,
Қазақстан) шоғырланса, ал мұнай қорлары Таяу шығыста, табиғи газ Ресейде,
Таяу және Орта Шығыста шоғырланған.

Органикалық отынның дәлелденген қорының ішінде қатты отын, яғни
көмір, басым. Көмір дүниежүзілік отын - энергетикалық теңестікте (баланста)
маңызды орын алады. Көмірдің ең үлкен қорының болуы дүниежүзілік алғашқы
энергияның үштен бірін және электр энергия өндіру үшін пайдаланатын
жанарғының 40 пайызын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Жақын болашақта Азия мен Австралияда, соның ішінде дүниеде көмір
өндіру бойынша 8-ші орын алатын Қазақстанда, көмір негізгі энергия көзі
болып қала береді.

Негізгі көмір өндіретін елдерде 1993 жылы көмір өндіру және экспорт
былай сипатталады:
Ел Өндіру Экспорт
Қытай 1138 20
АҚШ 775 68
Ресей 417 20
ОАР 182 53
Австралия 178 132
Польша 130 20
Қазақстан 76 21
Ұлыбритания 68 0
Германия 64 4
Канада 35 28

Энергия тасығыштармен халықаралық сауда елеулі өсті. Дүниежүзілік
нарыққа шығарылған энергия тасығыштар мөлшері 4 млрд.т. ш.о. немесе дүние
жүзінде бір жылда өндірілген алғашқы энергетикалык, қорлардың үштен біріне
жетті. Энергетикалық қорлармен дүниежүзілік сауда көлемі жылына 6%-ке
өседі.

Африка (73,1) Қиыр Шығыс және
Австралия (44,1)

Бұрынғы ССРО (57) оның ішінде Ресей
(49) Қазақстан (53) Еуропа (18) Сол.Америка
(87) Орта және Оңт.Америка
(78,9) Таяу шығыс (659,5) Сауд
Арабиясы (261)
Мәліметтер млрд. баррелмен келтірілген

1-сурет. Өнделмеген мұнай қоры
Отын мен энергияны жалпы дүниежүзілік тұтыну соңғы кезде 0,9%-ке
артты, бірақ 1993 ш.о.кісі болған үлестік энергия тұтыну 2,5%-ке кеміді.
Бұны дүниежүзілік энергия өндірудің өсу қарқынымен салыстырғанда сол
кезеңде халық санының тезірек өсуімен (негізінде дамушы елдерде) және ТМД
елдерін қоса Орта және Шығыс елдеріндегі энергия тұтынудың абсолюттік және
салыстырмалық төмендеуімен түсіндіруге болады.
Энергия қорларын өндіру және тұтыну қарқындарының айырмашылығына
байланысты дүниежүзілік энергетикалық теңестік құрылымында белгілі
өзгерістер болды — жалпы энергия тұтынудағы қатты және сұйық отындар үлесі
біраз төмендеді, сол уақыт арасында газ және алғашқы электр энергия үлесі
өсе түсті (жалпы өндіріске қатысты, процент):

1989ж 1992ж
Қатты отьн 31,0 29,3
Сұйық отын 6,8 6,4
Газ 22,9 24,3
Энергия 9,3 10,0

Дүниежүзілік энергия теңестігінде газ үлесінің өсуі негізінде оны
электр энергияны өндіруге көбірек пайдаланудан болғаны баршаға мәлім.
БҰҰ-ның статистикасы бойынша уранның дүниежүзілік өндірілуі 36000 т-ға
жетті, оның үштен бірі Солтүстік Америкада (төрттен бірі АҚШ-та), 19%-і
Африкада (негізінде ОАР мен Нигерияда), соншама Азияда (негізінде Қазқстан
мен Өзбекстанда) және ширегіндей Еуропада (негізінде Ресей, Украина және
Францияда) өндірілді.
1990-2010 жылдар аралығында дүние жүзі халқы 1,4% деп қабылданған, ал
өткен 20-жылдық кезеңге болжау жасағанда халық санының және экономикалық
баға динамикасы есепке алынды.
Бірінші энергетикалық қорға қажеттіліктің ең төмен өсу қарқыны Орталық
және Шығыс Еуропа, Ресей және бұрынғы КСРО жерінде пайда болған тәуелсіз
елдер үшін Қазақстанды қоса болжамдалып отыр.
Егемен мемлекет болған бұрынғы 15 республикалардың үшеуі (Ресей,
Түркменстан, Қазақстан) 1995 ж. отын — энергетикалық қорлардың нетто-
экспортерлары болды. Тағы екі ел (Өзбекстан мен Әзербайжан) негізінде
өздерін энергия қорларымен қамдады, ал қалған 10 ел энергия қорын сырттан
іздеуге мәжбүр болды.
Энергия қорларымен қамдау мәселесін тиімді және түбегейлі шешуді ТМД
елдеріне интеграция жолында іздеген жөн. Дүниенің бұл алқабында отын —
энергетикалық кешен көп жылдар бойы біртұтас жүйе ретінде қалыптасқаны
белгілі ТМД алқабында әрбір отын түрі жеткілікті және ТМД — экспортер,
әсіресе мұнай мен газдың. Энергия қорларының экспорты жоқ дегенде 2010
жылға дейін өседі.
Болжау бойынша алғашқы энергия қорларының экспорты бұл алқаптан 2000
ж. 270 млн.т ш.о., 2010 ж. 370 млн т.ш.о. құрайды. Мұнайдың таза экспорты
2000 жылға дейін қазіргі деңгейде (80 млн.т-дай) сақталады да 2010 жылы 130
млн. т-ға дейін өседі.
Табиғи газдың таза-экспорты 2000 жылы 200 млрд.м3-қа дейін, ал 2010
жылы 320 млрд.м3-қа дейін жетеді. Экспортер елдер қатарына Әзербайжан мен
Өзбекстан қосылады.
МЭА (Международное энергетическое агентство — Халықаралық
энергетикалық агенттік) жасаған болжау бойынша 2010 жылы дүние жүзінде
электр энергияны өндіру 20450 млрд.кВт сағ. болады, ол 1990 жылмен
салыстырғанда 70% артық. Бұл болжау бойынша электр энергияны өндіру және
тұтыну қарқынының өсуі алғашқы энергия қорларын өндіру және тұтыну
қарқынымен салыстырғанда айтарлықтай жоғары болады. Дүние жүзінде электр
станциялардың қондырылған қуаты 2010 жылы 3600 млрд.кВт құрайды, қуат
өсімінің 25-І 24 елге — ОЭСР мүшелеріне, қалған 35-і 186 басқа елдерге
келеді.
Энергия қорларының дүниежүзілік бағаларына келсек олардың динамикасы
Халықаралық энергетикалық агенттіктің пікірі бойынша төмендегідей болады:
долл.т.ш.о.

1990 ж. 1995 ж. 2000 ж. 2010 ж.
Өңделмеген мұнай 122,69 85,71 115,94
АҚШ-та шығарылған 56,23 64,45 80.89 98,65
табиғи газ Еуропаға 97,16 79,61 10ё,77 129,24
газ импорты Жапонияға13б,49 108,23 145,16 175,71
газ импорты
АҚШ-та шығарылған 78 46 29 77 33,76 35 92
Еуропаға көмір 61І02 54І51 57,93 61,56
импорты

МИРЭС жариялаған дүниежүзілік энергетиканы болжаудың максималдық және
минималдық нұсқалары бойынша мәліметтер
1-кесте 1993 жыл

Көрсеткіш Өлшем бірлігі 1990 2020 жылға дейін болжау
жылғы
ақиқат
мәліметтер
Максималдықминималдық
нұсқа (экологиялық
) нұсқа
Жалпы мәліметтер:
Халық саны 5292 8092 8092
млн.адам
Экономикалық өсуі:
Жалпы ішкі өнім трлн.АҚШ долл. 21,0 64,7 55,7
Жалпы ішкі өнім 1 АҚШ долл. 3972 8001 6884
тұрғынға
Алғашқы энергетикалық қорға қажеттілік:
Жиынтық млн.т.ш.о. 12593 24610 16120
Меншікті млн.т.ш.о.кісі 2374 3060 1988
Электр энергия млрд.кВт.сағ 11608 23000'
қажеттілігі
Экономикалық энергиякг. ш.одолл 60 39 29
сіңіргіштігі
Экономикалық электр кВт.сағдолл . 0,55 0,4Г
сініргіштігі
Дүниежүзілік энергетикалық теңестіктің құрылымы:
Көмір % жинаққа 26,3 28,2 18,9
Мұнай % жинаққа 31,0 26,7 25,7
Табиғи газ % жинаққа 19,5 21,2 22,1
Атом энергиясы % жинаққа 5,0 5,7 6,1
Су энергиясы % жинаққа 5,3 5,8 5,9
Жанғыртылатын % жинаққа 12,9 12,4 21,3
энергия көздері
Алқаптар бойынша алғашқы энергетикалық қорларға қажеттілік:
Солтүстік Америка млн.т.ш.о. 3095 3494 2615
Латын Америкасы млн.т.ш.о. 825 3190 1869
Батыс Еуропа млн.т.ш.о. 2091 2594 1886
Орталық және Шығыс млн.т.ш.о. 418 515 379
Еуропа
ТМД елдері млн.т.ш.о. 2069 2394 1830
Таяу Шығыс және млн.т.ш.о. 453 1853 1131
Солтүстік Африка
Африка Сахара млн.т.ш.о. 380 1829 869
шөлінен Оңтүстіктеу
Тынық мұхит алқабы млн.т.ш.о. 2635 6989 4273
Оңтүстік Азия млн .т.ш .о. 637 2648 1287
Зиянды заттардың ауаға шығуы:
Күкірт млн.т. 64,6 98,1 42,8
Азот м л н . т . 24,0 37,9 20,9
Көміртек млн.т. 5.9 11,5 6,3

Ескерту: * — орташа нұсқа бойынша

Көк жиектің ар жағында не бар? Болашаққа көз салып болжау жасауға
талайлар ат салысуда. Әрбір цифрдың астарында қаншама ұжымдар мен дарынды
ғалымдардың ойы, тәжірибесі, еңбегі жатыр. Әр санның астарында көптеген
халықтың болашақта болу-болмау тағдыры елестейтіні ақиқат.
Қазіргі уақытта жер халқының 30% тұратын өнеркәсіптік елдер
дүниежүзілік энергияның 70%-ін тұтынады. Бұған олар қыруар еңбектің
арқасында жетті. Бірақ жердің энергетикалық мүмкіншілігі және оны
пайдаланғандағы туатын экологиялық қиыншылықтар бүкіл жер халқының мүддесі
болғандықтан ХХІ-ғасырда оларды әділ бөлу мәселесі туындауы мүмкін.
Қазіргі алғашқы энергия теңестігінде оның жанатын көздері — мұнай,
көмір, газ 90%-ін алады. Бұл үрдіс әлі көп жылдар бойы сақталады. Қоғамдық
пікір және экономикалық жағдай атом энергиясына қарсы болады.
Осы себептен "Шелл" компания сарапшыларының пікірі бойынша, энергия
коктейлінің құрылымы кеңейеді. Жаңғырылатын энергия түрлері 2030 жылдары
қатты дамиды. Бұл экология мәселелерін шешуге көмегін тигізеді. Энергия
тұтыну жылына 2%-ке өсіп 2060 жылы бір кісіге шаққанда мұнайдың баламалық
3,4 т. деңгейіне жетеді, бұл Жапониядағы қазіргі тұтыну деңгейіне сәйкес.
Дүниежүзілік қоғамдастағы энергия ағындары 3-суретте көрсетілген.

Қазақстанның отын-энергетикалық қорының жағдайы мен болашағы

Қазақстан қазіргі кезде және болашақта алғашқы энергетикалық қормен
өзін-өзі қамдап сыртқа сатуға шығара алатын елдердін қатарына жатады, ондай
елдер дүние жүзінде көп емес. Жердің құрғақ аумағының 1,8% алып жатқан
біздің Республикада дүниежүзілік отын қорының 0,5%-тейі шоғырланған, ол 30
млрд.т.ш.о. құрайды. Одан көмір үлесіне 80%, мұнай мен газ шығына 13%,
табиғи және ілеспе газға 7% келеді, ол 1-суретте көрсетілген.
Көмір (80%)
1-сурет.Қазақстанның органикалық отын қоры
32
Республиканың отын-энергетикалық кешенінің мүмкіншілігі әлі жеткілікті
толық пайдаланылмай отыр. Мысалы, 1993 жылы өзіндік өндіру арқылы Қазақстан
электр энергиямен 90%, мазутпен 87%, бензинмен 86%. дизельдік отынмен 74%,
табиғи газбен 42% қана қамданды. Бұл жағдай бұрынғы ССРО-ғы Республика
халық шаруашылығын сол Республика мүддесімен санаспай бір орталықтан
жоспарлаудың салдары.
Отын — энергетикалық қорлар Қазақстан жерінде орналасуы біркелкі емес:
көмірдің негізгі қорлары Қазақстанның Солтүстік және Орталық бөлігінде
шоғырланған, Батыс алқап мұнай мен газдың айтарлықтай қорына ие, Оңтүстік
Қазақстанда өте ірі төменгі Іле қоңыр көмір кені мен бірнеше ұсақ газ және
көмір кендері бар.
Негізгі су энергетикалық қорлар Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанда
шоғырланған.
Зерттелуі және өнеркәсіптік пайдалануға дайындығы бойынша теңестік
отын — энергетикалық қорларын мына категорияларға бөледі:
А— барланған және өндіруге дайындалған (өнеркәсіптік өндірілетін);
В — өнеркәсіптік өндіруге дайындалған (геологиялық негіздедген
салыстырмалы барланған және шекарасы белгіленген, алдын ала өндірілген);
С1 — геологиялық зерттеу негізінде анықталған (бұрғылап
барланған):
С2 — геологиялық болжау негізінде анықталған.
VІІІ категорияның А+В+С, қосындысы кеннің өнеркәсіптік қоры болады, ол
отын — энергетикалық кешеннің дамуын болжағанда есепке алынады.

Қатты отын қорлары және оларды пайдалану мүмкіншілігі

Қазақстанда көмірдің дүниежүзілік өнеркәсіптік қорының 3%-ы
шоғырланған. Көмір өндіру көлемі бойынша Қазақстан дүниежүзінде 8-ші орын,
ал ТМД елдерінің ішінде Ресей мен Украинадан кейін үшінші орын алады.
Қазақстанда барлығы 100-ден артық көмір кендері ашылған, олардың
геологиялық қоры 176,7 млрд.т., бірақ жақсы зерттегендері 40-тай, олардың
өнеркәсіптік қоры 34,1 млрд.т.
1993 жылдың басындағы Қазақстанның теңестік (баланстық) көмір қоры
38,63 млрд.т. деп есептелді, ол геологиялық қордан 22% құрайды.
1.2.1-кестеде көмір қорының Қазақстан аумағында орналасу құрылымы
көрсетілген.
Солтүстік және Орталық Қазақстанда Қарағанды (9.3 млрд.т), Торғай (5,3
млрд.т) және Екібастұз (12,5 млрд.т) ірі көмір алабтары (бассейндері)
орналасқан.
Казақстанның барлық көмірін екі түрге бөлуге болады: тас және қоңыр
көмір. Тас көмірлерге жататын көмірлердің ылғалды күлсіз массасының жоғары
жану жылулығы 24000 қажкг-нан көп және ұшпа заттардың шығымы 9%-тен артық
болады. Қоңыр көмір ылғалды күлсіз массасының 24000 қажкг-нан аз жоғары
жану жылулығымен және жұмыстық ылғалдың 30-40% мөлшерімен сипатталады.
Қазақстан аумағында көмір қорының орналасу құрылымы
2-кесте

Аты Геологиялық қор Теңестік қор
Шығыс Қазақстан 4,5 3,04
Батыс Қазақстан 2,9 1,79
Солтүстік Қазақстан 81,8 18,52
Орталық Қазақстан 54,5 14,8
Оңтүстік Қазақстан 33,0 0,48
Барлығы республика 176,7 38,63
бойынша

Жалпы теңестік қордың негізгі бөлігі — 24,3 млрд.т.тас көмірге келеді
(1.2.2-кесте), оның 6,1 млрд.т (25%) — кокстауға жарайтын көмірлер. ТМД-да
жалпы көмір шығарудың 20%-ін, ал кокстенетін көмір шығарудың 16%-ін
Қазақстан қамтамасыз етеді.

Қазақстанның теңестік көмір қорының құрылымы

3-кесте

Аты Теңестік қор Оның ішінде
А+В+С, С2
Қоңыр көмір 14,33 12,39 1,94
Тас көмір 24,30 21,75 2,55
оның ішінде кокстау үшін 6,12 5,82 0,31
Барлығы республика бойынша 38,63 34,14 4,49

Тас көмір Қарағанды, Екібастұз, Қушекі кен орындарында шығарылады.
Кокстенетін көмір тек Қарағанды кен орнында ғана шығарылады және оның
үлесі, алап бойынша өндірілген көмірдің 55%-ін құрайды.
Қоңыр көмірлер көбінесе Солтүстік Қазақстанда негізінде Торғай және
Майкүбі алаптарында шоғырланған.
Қазақстанда 01.01.1996 жылы 24 көмір шахтасы және 11 көмір карьері
жұмыс істеді, олардың жалпы жобалық қуаты 162 млн.т болған. Бұл
кәсіпорындарда 1992 жылы 126,8 млн.т. көмір шығарылды, оның ішінде 93,5
млн.т ашық тәсілмен, ал 1995 жылы көмір шығару 83,2 млн.т, оның ішінде ашық
тәсілмен шығару 68,8 млн.т болды. Көмір өндіру деңгейінің төмендеуі
экономиканың тұрақсыздануына байланысты.
Ашық тәсілмен жылына 400 млн.т көмір шығаруға жарайтын жалпы
болжаулық қор Республикада бар, ал ашық тәсілмен шығаруға жарайтын
өнеркәсіптік қор 21 млрд.т және Екібастұз (51%), Торғай (26,4%), Майкүбі
(8,8%) және Шұбаркөл (7%) көмір алаптарында шоғырланған. Қазіргі ашық
тәсілмен шығарылатын көмір деңгейіне есептесе бұл қор Қазақстанға 200
жылдан артық уақытқа жетеді.
Көмірді ашық тәсілмен шығару жер астынан шығарумен салыстырғанда 3-5
есе арзан. Мысалы, 1995 жылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.