Су экожүйесін қорғау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Су экожүйесін қорғау.

Қазақстан Республикасының Су Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының мемлекеттік су қоры барлық су объектілерінің жиынтығына, Қазақстан Республикасының территориясынан тыс су ресурстарында жиналған кірістірген немесе кірістіруге жақын мемлекеттік су кадастріне кіреді.

Су қоры өзіне өзендер, көлдер, батпақтар, тоғандар, бөгендер, үстірттік су ресурстары, су каналдары мен магистральды сулар, жер астындағы сулар және мұздықтар кіреді.

Қазақстанда үстірттік сулар ресурстары су бойынша бір жылда 100, 5 км ³ құрайды, оның ішінен республика территориясында 56, 5км ³ қалыптасады. Қалған көлем басқа мемлекеттерден келеді: Қытай - 18, 9км ³ ; Өзбекстан - 14, 6км ³ ; Қырғызстан - 3, 0км ³ ; Ресей - 7, 5км ³ . ТМД мемлекеттер арасында Қазақстан сумен қамтамасыздандыру бойынша соңғы орынды алады. Сумен қамтамасыздандырудың меншікті үлесі бір жылда бір адамға 37 000м ³ -тан км ² -ға дейін және 6, 0 мың м ³ -қа тең. Жер астындағы судың минералдығы 10г/л дейін, республика бойынша 45 км ³ көлемінде бағаланады, оның ішінен тұщы судың минералдығы 1г/л -10, 5 км ³ дейін. Жер астындағы тұщы суларды пайдалануға бекітілген көлемі 15, 1 км ³ құрайды. Ғарыштық ғасырда адамзат су қорын нақты білуге мүмкіндік алды. Гидросферада жүретін процесстерді біліп, оны дұрыс қолдануды көрді. Ғарышта түсірілген суреттер су қорын зерттеуде жаңа тарау ашты. Ғарыштық суреттер көгалдандыру тереңдігін, минералданған суды ажырату, жер астындағы өзендердің ұзақтақ қорын анықтауға рұқсат берді.

Қазақстан шекарасында үлкен су қоймалары орналасқан, олар Каспий, Арал өзені және Балхаш көлі. 39 мыңға жуық өзендер мен уақытша ағын сулар, 48 мыңдай көлдер, 4, 0 мыңға жуық тоғандар және 204 бөгендер есептелінеді. Ең мағыналы су көрінісі Ертіс, Іле, Сырдария, Есіл, Тобыл, Орал, Тұрғай, Шу көлдері болып табылады.

Үлкен әлеуметтік - экономикалық мағынасымен бірнеше деңгейлі атағы сулы - батпақ пайдалынатын жер (СБЖ) - бұл табиғи және антропогенді гидрожүйені сақтау, биотүрленуді ұстану, оның ішінде эндемикалық, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді атаймыз. Әлеуметтік-экономикалық және табиғи құраушының СБЖ тәекелділік деңгейіне қарай 3 топқа бөлінеді: локальды, мемлекеттік және әлемдік мағыналы.

СБЖ жергілікті мағынасы- ең таралған топ. Қазақстанның барлық жазықтық табиғи аумақтарында үлкенемес суқоймалары орналасқан, әртүрлі өсімдіктер мен жануарлар қоныстары, адамдар суармалауға қолданылатын, малды суармалауға және шөпті дайындауға пайдалану. СБЖ-ның жергілікті мағынасы республикада жалпы саны 47 000.

СБЖ -ның мемлекеттік мағынасы. Биотүрленудің ұстануы суқоймалардың осындай типі мемлекеттің үлкен экономикалық жергілігіне көзделеген. Ең алдымен бұл ішімдік су көзі және биоресурстардың маңызды резерві-балықтар, суда жүзетін құстар, техникалық өсімдіктер, ал олардың негізгісі - келес жүзу. Қазақстанда СБЖ-ң осындай типінің жалпы саны 200-ге дейін жетеді.

СБЖ-ның әлемдік (халықаралық) мағынасы. Негізгі және маңызды рөлі - биотүрлердің тіршілік қамтамасыздандырудың үл саны ең алдымен эндемикалық және сирек түрлерінің қорғанысы. Республиканың территориясы арқылы миграциондық жолмен су-батпақ құстардың 140 түрі ұшады, оның 11 Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Осы түрлердің тіршілігі мен популяциясын қазақстандық 14 СБЖ халықаралық мағынасы 14 мың км ² аймағымен қамтамасыз етеді. Шығыс, оңтүстік-шығыс, солтүстік, орталық қазақстанда орналасқан жануарлар әләмінің оның ішінде балықтар су жануарлардың құқықтық қорғанысы. Мемлекеттік құқықтармен, халықаралық келісімдермен және конвенциялармен реттеледі.

Халықаралық келісімдер су ортасын ластануын және оған қолданылатын шарттарды реттейді.

Реттеу балық аулау квотасымен (норма) су жануарлары және аулау уақыты бойынша жүзеге асырылады.

Мемлекеттер арасында ашық өзендерде балық аулау турлы жалпы 150 келісімдер мен конвенциялар бар.

Қазіргі кезеңде Қазақстан экономикасы саласында су тұтынуы 35-тен 20км ³ дейін азаяды. Бұл су периодтарымен және қайта құрылуына байланысты. Осыған қарай су тұтынуы 85% үстірттік су көздерінен құралады, ал қалғаны жер асты, өзендер және ағынды сулардан тұрады. Су ресурстардың негізгі көлемі (78%) ауыл шаруашылық аймағында пайдалынады.

Су тұтыну, %

Қазақстан Барлығы Коммуналды Өндірістік Ауылшар. Басқа

Республикасы 100 5, 0 16, 0 78, 0 1, 0

Берілгені: Су ресурстар бойынша комитет МСХ РК, 2000 ж.

3 кесте. Су тұтынудың орташа көрсеткіші, %.

Қазақстан Республикасында жалпы су тұтынудың азюына қарамастан су ресурстарының тиімді пайдалануын барлық су тұтынудың экономикалық салаларында ең алдымен суармалы жерлерде жерлерде жетіспеуін айқындау керек. Негізгі қайтармалы жоғалулар суы ішкі шаруышылық суармалы жерлерінде жүріп жатқан, ал шаруашылық алаңдарына су беру 40% көлемінен көп береді.

Арал өзенінің алабы және Қазақстан Республикасын қосқанда суармалы жерге су тұтынудың жалпы салмағы 12 000 м ³ /га жуық құрайды. Суды тұтынудың кіші тиімділігі басқа топтарда қарастырады, оған ең алдымен коммуналды сумен қамту жүйесін кіргіземіз. Мемлекеттегі сумен қамту жүйесі су беру және ішімдік суының сапасының талаптарына сай келмейді. Орталықтанған сумен қамту жүйесінің судың жоғалуы әртүрлі апаттардың қалпынан жалпы су берудің көлемінің 20-30% - не жетеді.

Қазақстанның үстірттік сулары ластанған деп бағалауға болады. Ертіс, Арал, Сырдария және басқа өзендердің сулары басқа территорияда қалыптасатын біздің республикамызға ластанған болып келеді.

Жоғары деңгейдегі ластанған өзеннің санына аз сулы Нұра және Шерібай-Нұра өзендері жатады. Олар қазіргі уақытта сынаппен «ластанған екінші» категориясына кіреді. Ластанған суларға өндірістен басқа, тау-кен барлау, қайта өңдеу кәсіпорындары, қалалық құрылыстар, жануарлар асырау фермалары, жер суармалы алаңдар, әртүрлі тұңғырлар, қатты, сұйық қалдықтардың бөгендері және мұнай өнімдері жатады. Әлемдік проблемалардың бірі, мұхиттардың ластануы болып табылады. Соңғы он жылда су жануарлардың 1000 түрі жойылды, бағалы балықтардың түрлерінің қорлары қысқартылды, шаян тәрізді, ұлылар, маржан өсімдіктер, және қалқымалы су организмдері жойылды. Өндірістік аймақта су қамтудың айналым және қайталау - жүйелі техникалық қалпының жүйесінің нашарлануы, магистрлік және таратылған желілердің кемуінің көбеюі, апаттар санынң өсуі байқалды. Бұл жағдайда негізгі себептердің бірі сумен қамту жүйесін жақсы қалыпта ұстауын қаржылық құралдардың тапшылығы болып келеді. Судың нормативті көрсеткіштердің сапасының жетістігі су саясатының мақсаты болу керек. Мемлекеттік заңдарда және келісімдерде тасымалдау өзендеріне байланысты бекітілген. Су және оның сапасына сұраныс экожүйенің белгісімен басқару мемлекеттік су саясатының базалық жағдайын құрайды.

Су объектілеріне ағынды сулардың төгіндісі сумен пайдаланудың арнайы түріне жатады және жергілікті экологиялық қауіпсіздік мекемесі негізінде рұқсат беру арқылы жүзеге асырылады. Су объектілерінің ағынды сулардың бөлінуі шекті жіберген заттардың төгінді нормасымен көрсетеді (ШЗТ) . ШЗТ-бұл максималды жіберілген заттың массасы, ағынды сулардың бір уақытта берілген. Ол су сапасының нормасын су объектінің бақылау тұстамасында пайдаланудың ең нашар жағдайын қамтамасыз етуін көрсетеді. ШЗТ су объектісінде әрбір су ағындарын шығарылуы бекітіледі. ШЗТ әрбір су сапасының көрсеткіштері ағынды сулардың максималды уақыт шығынының шығарылуы шекті жіберілген мағынасын анықтайды:

ШЗТ=Q _ағс. +C _шжк

Мұнда С _шжк - шекті жіберілген мағыналы көрсеткіш, г/м ³ ;

Q _ас - ағынды судың максималды сағатты шығындары м ³ /сағ.

С _шжк есептелуі келесі әдістермен көрсетілген:

1) С _шжк суды пайдаланудың ең нашар жағдайына есептеледі:

- ағын судың есептелу шығындары жылдағы 95% максималды орта айлық шығынына, суды қамту реттелмеген ағындарға және бөгеттен өтетін минималды кепілді шығындар реттелмегенге сәйкес келеді.

- айялық тұстаманың көрсеткіші (айялық концентрация) статистикалық негізінде орта мағынаның жоғары шектеулі есептеумен анықталады.

- бақылау тұстамасында судың сапасының нормасы ағынның ластанған бөлігінде байқалады.

2) «Қайтармалы ластанған судан үстірттік судың қорғану ережесіне» сәйкес (1999ж) ШЗТ ағынды сулардың тазалану деңгейін анықтайды, су объектілеріне төгілуі сумен пайдалануды экологиялық норматив жағдайын сақталуын бекітеді.

3) Аялық концентрация су сапасының нормасының көрсеткіштері бойынша қанағаттандырмаса, онда С _шжк ағынды суларда қамтамасыз етілуі керек.

4) С _шжк есеп өлшемі концентрацияның бекітілген (жобалық) өлшемінен аспау керек.

5) ағынды суды тұрғын орындарға ерекше жағдайда жіберіледі, ал бұл жағдайда ағынды сулар судың экологиялық нормативтік сапасын анықтау керек.

6) ережелерге (1999ж) сәйкес қалалық ағынды сулар толық биологиялық тазалаудан өткеннен кейін, келесі нормативтер бекітілген: БПК ₅ -15км ³ , салыстырмалы заттар, БПК ₅ -15км ³ , ХПК-80г/м ³ , қалған ластанған заттардың төгіндісі су объектісінің су сапасының категория жағдайынан қалыптасады.

7) ағынды сулардың төгілуі тұрғын орындардан тыс болып жатса, онда ол тиімді шашыранды шығарудан жүзеге асырылады, онда С _шжк бастапқы аймақтағы шашыранды алмастыру су сапасының шығарудың нормасының сақталуымен жүзеге асырылады.

8) су объектісінің табиғи сапасы басқа көрсеткіштері бойынша (С _шжк ) ШЗТ- ның жоғары болса, онда ШЗТ су объектісінің айялық жағдайын сақтауды қамтамасыз етеді.

ШЗТ-ны есептеу үшін қорытынды мәліметтерді қолданамыз: су объектісінің типі - ағынды судың қабылдануы, айялық шоғырленудың есептеу мағынасы, ағынды судың алмасуы, ең нашар гидрологиялық шарттарға сәйкес ағынды судың толқынды түрлері, шығарудың орны, ағынды судағы бекітілген шоғырланудың мақсаты, ағынды сулардың максималды сағаттық шығынның бекітілуі.

ҚР-да мемлекеттік бақылау гидрометеорологиялық бақылау және табиғи ортаны бақылау салаларында РПП «Казгидромет» жүзеге асырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.