Топыраққа тыңайтқыштар енгізу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ТОПЫРАҚҚА ТЫҢАЙТҚЫШТАР ЕНГІЗУ

Топырақ құнарын арттырып, одан алынатын дақылдар өнімдерін молайту
үшін топыраққа енгізілетін қоректік элементтер. Негізгі қоректік
элементтерге азот, фосфор және калий жатады. Сонымен қатар мырыш, мыс,
кобальт, т.б. элементтерді аз мөлшерде болса да енгізу қажет. Осы минералды
тыңайтқыштармен қатар мәдени дақылдар үшін әр түрлі органикалық
тыңайтқыштар қолданылады. Органикалық тыңайтқыштарға мал қиы (көң), тауық
саңғырығы, малдан қалған жем-шөп қалдықтары, сабан, шымтезек, т.б. жатады.
Әр аймақтың табиғи-климаттық жағдайларына, егілген дақылдардың түрлеріне
қарай енгізілетін тыңайтқыштар түрлері, енгізілетін жыл мезгілдері мен
мөлшері әр түрлі болады. Бұл саланы ғылыми негіздеумен агрохимия ғылым
саласы айналысады.
ТОПЫРАҚТАҒЫ ЗАТТЕКТЕРДІҢ ШЕКТІ РАУАЛЫ КОНЦЕНТРАЦИЯСЫ (ШРКТ) - адамның
денсаулығына тікелей немесе жанама түрде қолайсыз әсер тигізбейтін, сонымен
қатар топырақтың өздігімен тазалану қабілетіне де әсер етпейтін топырақтың
егістік қабатындағы ластағыш заттектердің мөлшері. ШРКТ-ның өлшем бірлігі -
мгкг. Топырақтағы ластағыш заттектер үш бағытта мынадай мәліметтерді
қарастыру арқылы нормаланады: 1) ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жердің
егістік қабатындағы улы химикаттардың мөлшері; 2) кәсіпорынның аумағындағы
улы заттектердің жинақталуы; 3) елді мекендердің, көбінесе тұрмыстық
қалдықтар сақтайтын жер топырағының ластануы. Егістік қабаттағы улы
химикаттарды нормалауға екі көрсеткіш қолданылады: шекті рауалы
концентрация (ШРКТ) және уақытша рауалы концентрация (УРКТ). УРКТ дегеніміз
- белгілі мерзімге (2-3 жылға) белгіленетін заттектердің есептеу арқылы
анықталған болжамды қауіпсіздік әсер деңгейі. ШРК, белгілеу үшін
қарастырылып отырған заттектің фондық концентрациясы, оның физикалық-
химиялық касиеті, тұрақтылығы, улылығы туралы мәліметтер қолданылады.
Сонымен тәжірибе арқылы мынадай мәліметтер анықталады:
• топырақтағы заттектің шекті рауалы концентрациясы; бұл мөлшер
деңгейінде оның тағамдық және жемдік өсімдіктерге өтетін көлемі кейбір
рауалы қалдықтық мөлшерден, яғни тамақ өнімдеріндегі заттектердің шекті
рауалы концентрациясынан аспауы қажет;
• заттек топырақтан ауаға ұшқанда олардың мөлшері ауа үшін белгіленген
ШРК-дан аспайтын рауалы концентрация (ұшатын заттектер үшін);
• микроорганизмдерге және топырақтың өздігінен тазалану процесіне әсер
етпейтін рауалы концентрация.
Қарастырылған көрсеткіштердің ішінде ең қатаң шартты түрде
қабылданатын ШРКТ, топырақтарды зияндық сапаларына қарай салыстырғанда
негізгі болып қолданылатын да тек осы көрсеткіштің өзі ғана. Қазіргі кезде
өсімдіктерді зиянкестерден, аурудан, арамшөптерден қорғау үшін қолданылатын
кейбір улы химикаттарға белгіленген ШРКТ мағыналары белгілі (кесте).

Пестицидтердің топырақтағы шекті рауалы концентрациялары,
мгкг
Пестицид ШРКТ Пестицид ШРКТ
Прометрин 0,5 Хлорамп (арборицид) 0,05
(арборицид)
Хлорофос 0,5 Дихлордифенилтри-хлорэт0,1
(инсектицид) ан немесе ДДТ
(инсектицид)
Севин 0,05 Гексахлоран 1,0
(инсектицид) (инсектицид)
Гексахлоранның 1,0 Полихлорпинен 0,5
гамма-изомері (инсектицид)
Полихлоркамфен 0,5 Карбофос 2,0
(инсектицид) (инсектицид)

дағы өсімдіктер, т.б.) бөлінеді. П-ге вирустар да жатады. П-дің көбі
адам, жануарлар және өсімдіктер ауруларының қоздырғышы. Организм иесінің
сыртында тіршілік ететін жануарларды, өсімдіктерді немесе
микроорганизмдерді — эктопаразиттер деп, ал организм иесінің ішінде
тіршілік ететіндерді — тдопаразиттер деп атайды. Мысал ретінде әр түрлі
аурулар қоздыратын битті, ішек гельминтерін (жалпақ және жұмыр құрттар),
кенені, вирустарды, бактерияларды, көптеген саңырауқұлақтарды, астык
дақылдарының сабағында тіршілік ететін нематодты — жұмыр құрттарды, ал
өсімдіктердің ішінен арам шырмауықтарды немесе омеланы (улы ақ жидек бүта)
атап кетуге болады. Тағы да бір мысал ретінде жылқының ішегінде оның ішек
сөлімен қоректенетін құрттарды (эндопаразиттер) да келтіруге болады. Стация
жануарлардың немесе жануарлардың бір түрінің тұрақты немесе шектеулі
кезенде пайдаланатын мекендеу ортасы.
ПЕДОСФЕРА — планетаның, аймақтың топырақ жамылғысы. Орыстың ұлы ғалымы
В.В. Докучаев бүкіл әлемде бірінші болып топырақтану ғылымының негізін
қалады. Оның 1883 жылы Петербургте басылып шыққан "Орыстың қара топырағы"
монографиясында табиғаттану ғылымының жаңа бір саласы - топырақтану туралы
айтылады. Докучаев мәлімдемесі бойынша "топырақ — әлемнің ерекше табиғи әрі
тарихи денесі". Оның өзіне тән көптеген қасиеттері мен ерекшеліктері бар.
Оның басты қасиеті — құнарлылығы, соның нәтижесінде топырақта көптеген
өсімдіктер өсіп, Жер бетіндегі тіршіліктің тірегі болып отыр. Топырақтың
әлемде таралуы — географиялық заңдылыққа бағынады.
ПЕСТИЦИДТЕР (лат. резш - жұқпалы ауру және саесіо -өлтіремін) —
өсімдік зиянкестері мен ауруларына, арамшөптерге, мақта, жүн, теріден
жасалған бұйым зиянкестеріне, жануарлар эктопаразиттеріне, адам мен
жануарларға ауру тарататын организмдерге қарсы қолданылатын химиялық
заттар. Пестицидтер тобына органикалық жөне бейорганикалық қосылыстар,
кейбір дақылдардың оруын жеңілдететін дефолианттар және десиканттар,
өсімдік өсуін реттеуіштер, т.б. жатады. Пестицидтер зиянкестерге қарсы
қолданылуына қарай бірнеше топқа бөлінеді. Мыс., акарицид - кенеге қарсы,
антифидингтер -жөндіктерді үркітетін, инсектицид - жәндіктерді, гербицид
-арамшөпті, зооцид - зиянкес омыртқалыларды құртуға қарсы қолданылады.
Пестицидтерді пайдалану ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығының өнімін
арттырады, оның өсімдіктерді қорғауға маңызы зор. Пестицидтер ішінде
дихлордифенилтрихлорэтан (ДДТ) көп қолданылады.
Кезінде бүл жаңалық Нобель сыйлығымен марапатталған. Дүние жүзі
ауқымында жыл сайын осы пестицидтің 100 мың т мөлшері шығарылып отырған.
Соңғы жылдары АҚШ, ТМД елдерінде, Венгрияда, Швецияда, Нидерландыда, т.б.
елдерде ДДТ-ның шығарылуы тоқтатылған. Себебі ауыл шаруашылығына тигізетін
пайдасынан экологиялық тұрғыдан зияндылығы асып түскен. Жартылай ыдырау
мерзімі 50 жылдан артық болғандықтан, қоршаған орта объектілерінде
жинақталған ДДТ коректік тізбек арқылы адамдар мен жануарлардың денесіне
өткен. Осы жағдайдың салдарынан әсіресе балалар өлімі, тұрғындардың
арасында ауру түрлері көбейген. ДДТ-ның биосферада таралғаны соншалықты,
Антарктидағы пингвиндердің бауырында да табылған.
Әдеб.: Қазақ Совет энциклопедиясы, 1976, 9 т, 208 б. ПРОДУЦЕНТТЕР —
өздерінің денелерін бейорганикалық қосылыстар есебінен құратын автотрофтық
организмдер. Олар өздерінің тіршілік етуіне қажетті органикалық заттектерді
Күн энергиясын пайдаланып, бейорганикалық заттектерден немесе
бейорганикалық заттектердің тотығуынан өздігінен өндіре алатын тірі
организмдер. Автотрофты организмдерге фотосинтезге қабілетті жасыл
өсімдіктер, балдырлар мен фототрофты бактериялар жатады.
РАДИАЦИЯЛЫҚ ӘСЕР -- радиоактивті заттектерден шығатын иондаушы
сәулеленудің организмдерге әсері. Кейбір химиялық элементтердің және
олардың изотоптарының атом ядролары өздігінен иондаушы сәуле шығарып,
ыдырайды. Иондаушы сәулеленудің үш түрі бар: 1) көп электр зарядын алып
жүретін гелий ядросының а-бөлшектер ағыны; 2) электрондар мен
позитрондардың (3-бөлшектер ағыны; 3) қысқа толқынды электромагниттік ү-
сәулелері. а-бөлшектер ауада небары бірнеше сантиметр ғана ұшып, қағаз
бетімен де ұсталуы мүмкін. Олар адамның киімі арқылы да, тері эпителиі
арқылы да өтпейді. Бұлар адам организміне тыныс алғанда немесе тамақпен
бірге түскен жағдайда ғана зиянын тигізе алады, клеткалар радиациялық
зақымдануға ұшырайды. Себебі оның салдарынан организмде жүретін биохимиялық
процестер өзгеріп, физикалық, химиялық және физиологиялық патология орын
алып, әр түрлі аурулар, соның ішінде сәулелік ауру пайда болуы мүмкін.
ратын паразит Б. болады. Аэробтық типтегі (аэротенктер) жене ана-
эробтық типтегі (метантенктер) Б. биологиялық тазарту қүрылыстарын-да
қолданылады.
БАКТЕРИЯЛЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШ — бұршақ тұқымдас дақылдардың тамырларында
түйіршіктср жинап, топырақта азот ұстайтын, микробтар санын немесе
топырактың органикалық заттарын, минералдануын көбейтетін, құрамында
бактерия дақылдары бар препараттар. Микроорганизмдердің топырақ
құнарлылығын қалыптастыруда маңызы үлкен. Сондықтан топырақта олардың
тіршілік әрекетін күшейту мақсатында, топырак құнарлылығын арттыру үшін
пайдалы микроорганизмдерді қолдан енгізеді. Бұл Б.т. арқылы жүзеге
асырылады. Б.т. өсімдіктер тіршілігіне қолайлы жағдай туғызып, топырақ
құнарлылығын біршама арттыратыны ғылыми зерттеулер аркылы дәлелденген. Б.т.
қолдану дұрыс агротехникалық жағдайды, топырақтың қышқылдығын,
ылғалдылығын, яғни пайдаланылатын бактерияларға қолайлы орта даярлауды
талап етеді. Б.т-тың тиімді әрекеті, өсіресе топырақ типі мен
агротехникалық шараларға тығыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.