Ғылыми дүниетаным және экологиялық мәдениет

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Ғылыми дүниетаным және экологиялық мәдениет 3
Экологиялық мәдениет – жалпы мәдениеттің бір бөлігі 3
Философиялық тұрғыдан экологиялық мәдениет туралы 11
М. С. Коган тұжырымдамасы 11
Орта мектепте пәндерді экологияландыру 13
Орта мектепте өтілетін жаратылыстану және гуманитарлық пәндерді
экологияландыру 16
Пайдаланылған әдебиет тізімі 19

Ғылыми дүниетаным және экологиялық мәдениет

Экологиялық мәдениет – жалпы мәдениеттің бір бөлігі

Экологиялық білімнің негізін меңгеру дүниеге гуманистік қөзқарастың
қалыптасуын болжайды; себебі, жеке–тұлғаны өнегелі–гуманистік жағынан
байытады. Олардың ішінде: барлық тірі табиғатқа жауапкершілік, барлық
тірінің маңыздалығына бағытталған жаңа аксиологиялық әлем суретін жасау;
биологиялық әртүрліктің құндылығын түсіну; өмірдің, мейірімділіктің,
әдеміліктің, рухани байлықтың, мәдениеттің құндылығын сезіну; әрбір жеке
тұлғаның қадірін, игілігін, консенсусқа ориентациясын, табиғатты жалпы
халықтық мүлік сияқты, экологиялық-практикалық әрекетке қатысуын жаңаша
түсіну.
Қазіргі уақытта экологиялық білім берудің мақсаты – адамның жалпы
мәдениетінің бір бөлігі болып табылатын және оның рухани өмірінде
кездесетін экологиялық мәдениетті дамыту.
Экологиялық мәдениет экология, табиғатты пайдалануына білу іс-
дағдылары, барлық тірі табиғатқа және қоршаған ортаға аялай қарай білу
туралы білімдер жүйесімен сипатталады. Ол рухани байлықтар жүйесінде,
табиғатты жандандыру жағдайында да көрініп, қоғам мен табиғат арасындағы
қарым-қатынастың жаңа сатысы мен сипатын көрсетеді, адамзаттың ноосфераға
қарай дамуының этаптарын анықтайды.
Экомәдениеттің ерекшелігі болып, оны экологиялық табиғи және
құбылыстарды зерттегенде аксиологиялық тәсілмен белсенді кірістіру жолымен
адам бойында қалыптастыру, оның гуманистік мақсатын дамытуға, сананың жаңа
формасы шынайы гуманистік құндылықтармен глобальды көруді синтездеудің
пайда болуына мүмкіндік туғызады. Бұл экология, экологиялық білім беру және
соның негізіндегі экологиялық мәдениеттің айқын көрсетілген гүманистік
функциясы туралы айтуға мүмкіндік береді. Экологиялық мәдениет дамуының
гуманистіқ аспектісі жаңа экологиялық парадигма-антропоцентризмнен
экоцентризмге және қоршаған орта бойынша (Рио-де-Жанейро 1992ж.) БҰҰ–ның
конференция документтерінде көрсетілген әлемдік қоғамның тұрақты даму
концепциясымен нығаяды. Ол тағы да жаңа бөлім парадигмасы – білімді
әлеуметтік – экономикалық, өндірістік – саяси қызмет сферасынан шығарып,
мектеп білімінің мәні мен мақсаты оқушының және тұлғасы болатын, оны бүкіл
адамзаттық мәдениет тәжірбиесі әлеміне көрсететін білімді мәдениет функиясы
ретінде түсінумен үйлеседі.
Көріп отырғандай, Ресейдегі экологиялық білімінің пайда болуы мен
дамуы бір жағынан, экология ғылымының жағдайы, даму деңгейі, ал екінші
жағынан – қоғамның мүддесімен анық айқындалған. Қазіргі заманғы экология
ғылымының этапында оның жаңа бөлігі әлеуметтік экологиянық дамуы
жаратылыстану ғылыми экологиялық проблемасын азаматтық проблемаларды шешу
деңгейіне дейін көтеруге мүмкіндік берді және экологиялық білімді отандық
мектепте жоғары мақсатқа – әрбір оқушының жеке тұлғасына және түгелдей
қоғамға жеткізуге әкеледі. Бұл планетада өмірдің сақтауына кепіл болды,
цивилизацияның қауіпсіздігіне және оның тұрақты дамуына кепіл. Адамның
экологиялық білім алуының негізінде осы негізгі идея туу керек: процестер,
құбылыстар, нәтижелер, олардың себептері мен сипаты; өзінің ролі мен әсерін
түсіну және сезіну, болып жатқанда әсерлену, бүлінген, қираған немесе
экстремалды жағдайлардан адамға лайықты шығу жолдарының мүмкіндіктерін
іздеу.
Нақ осы жерде экологиялық білімінің философиялық мәнінің қажеттілігі
артады, философияда оның түйсік методологиясымен, адамның санасы туралы,
рефлексия және өзіндік рефлексия туралы, процестерді кеңістіктік көре білу
туралы ілімдерімен. Экологиялық проблемалар философиясы экологиялық білім
философиясы сияқты бұл жерде маңызды және айқын мағынаға ие болады.
Экологиялық білім философиясы мен жалпы экология философиясының
негізгі құраушыларының кейбіреулеріне тоқталайық.
Экологиялық білім беру мәселесі орта және жоғары оқу орындарындағы
жалпы білім беруді экологияландыру мен адамгершіліктендірудегі күшейту
мақсатындағы өзгерістер және экологияның өзінің ғылым ретінде жинақтауына
байланысты көптеген қиындықтарға кездесіп отыр.
Білім берудің жаңа және негізгі бағыты – осы мәселелерді ой елегінен
өткізу және экологиялық білім берудің тиімді жолдары мен әдістерін тауып,
іздестіру.
Экология – бұл ерекше ғылыми облыс, оның зерттейтін мәселесі –
адамзаттың тұрақты дамуын және өмірді қамтамасыз ету мақсатындағы
биогеоценотикалық және әлеуметтік табиғи орталардың өздігінен реттеу және
ұйымдастырылу заңдылықтарын, үнемі өзгеріп отыратын жағдайындығы өмірдің
көрінісі заңдарын тану.
Қазіргі экология материалдары өздерімен орасан зор дамытушы және
тәрбиелеуші потенциал алып жүреді. Олардың негізделуші оқушыларды экология
негіздері және рационалды табиғатты пайдалану бойынша толыққанды түсінік
жүйесінің қалыптасуына, және табиғатта экологиялық тәсілдер әрекетенінің
дамуына, біздің планетамыздың тірі затына жауапкершілікті қарым-қатынасты
және табиғатқа экологиялық жетік бағытты ұластыруға себепті болды.
Мектепте қазіргі экология негіздерін меңгеру гуманистік дүниетанымның
қалыптасуын ұйғарады, себебі жеке тұлғаны өнегелі-гуманистік құралдармен
тұтас байытады. Олардың ішінде: барлық тірі зат үшін жауапкершілік, жаңа
аксиологиялық әлем суретін салу, тірі заттың маңыздылығына, оның
әртүрлілігіне және қоршаған ортаға бағытталған, өмірдің құндылығын,
жақсылықты, сұлулықты, рухани байлықты, мәдениетті, ортақтастықты сезіну;
игілікті жаңаша түсіну, әр жеке тұлғаны қадірлеу, консенсусқа
ориентациялау; табиғатты жалпы адамзаттық дәулет ретінде қадірлеу; еңбекке
табиғатты ұқыпты пайдалану позициясымен қарау; экологиялық практикалық және
табиғат қорғау әрекеттеріне араластыру жатады. Осының бәрі экологиялық
білім тек жаратылыстану ғылыми білімін, білігін және қатынасын меңгеру
комплексі ғана емес, сонымен қатар үлкен өнегелі, гуманистік және
практикалық мазмұндағы адам мәдениетінің бөлігі екендігін дәлелдейді.
Осындай аспектіде экологиялық білім адамзат тіршілігін сақтаудың маңызды
шарты ретінде оқыту практикасына енгізіледі. Сондықтан да экологиялық білім
әлемдік стратегияның білім беруді дамытуда және осы қызметке мұғалімдерді
даярлауда бір бөлігі болып қалды.
Экологиялық мәдениет – адамның жалпы мәдениетінің ең маңызды
бөліктерінің бірі, ол тұрмыста, адамның рухани өмірінде, ісінде көрініс
алады. Бұл жеке адамның табиғаттың байлығын, құндылығын танып білу, табиғи
ортаны пайдалана білу әрекеті, қошаған орта мен тіршілікке адамгершілікпен
қарау сияқты қасиеттері.
Экологиялық мәдениеттің дамуы адам өміріндегі табиғаттың ролін сезіну
аспектісімен, бұдан объективтірек, жалпыадамзаттық құндылықтар позициясы
тұрғысынан, табиғатқа, табиғаттағы адам мен қоғам роліне, биосфералық
маңызды компоненті ретінде адамға, барлық осы байлықтарға қатысушы ретінде
өзіне-өзінің роліне көзқарасы экологияның негізін меңгеру болып табылады.
Экологиялық кризистің төмендеуімен және адам мен қошаған орта қарым-
қатынасының шиеленісуімен сипатталатын қазіргі экологиялық және әлеуметтік-
мәдениеттік жағдай барлық айқындылығымен өсіп келе жатқан ұрпақтың
экологиялық мәдениетін дамыту проблемасын қоюға түрткі болады. Ол
экологиялық білімсіз және экологиялық санасыз мүмкін емес. Тек сол ғана
адамдардың рухани және кәсіби өмірлерінде табиғатты рационалды пайдалану
әрекетіне кепілдеме береді. Экологиялық мәдениет қоғамның тұрақты даму
моделі талаптарының құраушысы болып табылады, осылай деп 1992 ж. Рио-де-
Жанейрода өтілген қоршаған орта және оның дамуы (КОСР – 2) бойынша БҰҰ-ның
конференциясында ұсынылған. Ол қазіргі білімді мынандай: гуманитаризация,
интенсификация, информатизация, интенсификация, гуманизация, жүйелік,
интегративтілік, аралық тәртіптілік, аксиологиялық, аймақтылық,
глобальдылық, дифференциациялық және оқу процесінде инновациялық
технологияларды енгізу тенденцияларымен бір бүтінге синтездеуге бағыттайды.
Осымен қатар бұл мектеп кезінде балаларды әлеуметтік тәсіл әрекеттерінің
даму қажеттіліктерін тудырады.
Қазіргі кезде қалыптасқан мектептегі және мектептен тыс (қосымша)
экологиялық білімберу жүйесі білім, білік және қатынастардың айтарлықтай
көлемін, осы талаптарды экологиялық мәдениетті дамытк бағытында іске
асыруды қосады. Бірақ ол әзірге жүйесіз бөлшектенген, дәл қазір осы
процесті ұйымдастырушылармен мойындалмаған сипатқа ие, эмпиризімнің
доминанттылығымен (басымдылығымен) эпизодтық шара түрінде өткізіледі. Бұл
қарама-қайшылықты жою үшін басты мақсаты - экологиялық білім беру дамуының
толық концепиясын жүзеге асыру жолымен ғана мүмкін болды.
Экологиялық білім бәру процесінде экологиялық мәдениеттің дамуы оның
мазмұнын тереңінен философиялық және табиғи тұрғында өзгертуді қажет етеді,
себебі адамның табиғатпен қарым-қатынасы адамның табиғатқа адамгершілікпен
қарау бағытында жүзеге асырылады.
Қазіргі кезеңдегі қоғамдағы ұмтылыстар экологиялық білім беру алдында
мынандай мақсаттар қояды: табиғатты адам үшін өтіп кетпейтін құндылық
ретінде сезіну, бірақ олар өздеренің қажеттіліктерін қайта қарастыруға аз
бағытталады, адамға табиғат компоненті ретінде көзқарас, құндылықтары қайта
ойлану және табиғаттың мәнді қасиеттерін рухани меңгеру.
Жеке тұлға бұл жерде жүйені меңгере алуға мүмкіндік беретін белгілі
қасиеттер жиынтығына ие болатын адам ретінде түсіндіріледі. Осындай тәсілге
сүйенетін тәрбие формальды-нормативті сипат алады, ал ол шын мәнісінде
адамды мәдениетке шақырудың орнына жатсынуға әкеледі. Адамның мәдени дамуы
оның табиғаттағы әрекетінің дамуымен тікелей бірлікте болады, ал
экологиялық мәдениетке тән именитетті қасиет, - деп көп зерттеушілер
жорамалдайды. Бірақ та білім берудің әлемдік практикасы көрсеткендей, жеке
тұлға бойында қандай-да бір қасиетті тәрбиелеу тек оған тұрақты назар
аудару және бүкіл қоғамның көмегі арқылы ғана жүзеге асады. Экологиялық -
жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің құраушы бөлігі ретінде көптеген
авторлармен айтылып өтіледі, бірақта қандай-да бір жалпы қабылданған
экологиялық мәдениет түсінігінің анықтамасы әзірге жоқ.
Біздің ойымызша экологиялық мәдениеттің дамуы мектеп оқушыларының
экологиялық және жалпы білімдерінің жиыны бойынша негізгі, басты мәселесі
болып табылады. Экомәдениетті адамның маңызды ретінде экологияның негізгі
білімдерін, негізгі әрекет тәсілдерін, экологиялық жетік өзін-өзі ұстаудың
және әрекеттің тұрақты әдеттерін, табиғатты белсенді қамқорлыққа және
қоршаған табиғи ортаны қорғауға табандылықпен ынталануды меңгере алуы
қажет. Бұл жерде экологиялық мәдениеттің дамуының жетекші идеясы Адам-
Табиғат-Қоғам жүйесіндегі үйлесімді қарым-қатынастың өмірлік қажеттілігі
мен табиғат өмірі заңдары туралы экология білімдерін жете түсіне ұғыну
болып табылады.
Философиялық тұрғыдан экологиялық мәдениет идеал ретінде қаралады,
соған ұмтылуымыз керек, мәдениеттің жаңа типі, ол жеке адаммен қоғамның
табиғатпен гармониялық қарым-қатынасының дамуына бағытталған.
М.С. Коган адам тұрмысының табиғи өмір формасымен де, әлеуметтік
жағдайымен де жақындаспаушылық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.