БИОСФЕРАДАҒЫ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ БИОХИМИЯСЫ
ЭКОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

ТАҚЫРЫБЫ:
БИОСФЕРАДАҒЫ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР

ТЕКСЕРГЕН: ҚОЙБАҒАРОВА Б.Х.
ОРЫНДАҒАН: АБДИЕВА КАМШАТ

БАҒАСЫ:_____________

АЛМАТЫ-2007
ЖОСПАР

1. Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың дамуы.

2. Биосферадағы ғасырлар бойы болып отырған өзгерістер

3. Адамның табиғатқа әсер етуінің негізгі факторлары

4. Экологиялық тоқырау және экологиялық тоқырауға әкеп соқтыратын
негізгі жағдаяттар

5. Құрлық суларының антропогендік ластануы және оларды қорғау.

6. Әдебиеттер тізімі.

БИОСФЕРАДАҒЫ АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР

Биосфера — өзінің эволюциялык даму кезеңдерінде әр түрлі та-биғи
процестердің әсерінен үнемі өзгеріп отыратын ғаламдық экожүйелер жиынтығы
болып саналады. Биосферада ұзак уакыттарға созылған эволюциялық
процестердің нәтижесіңде өзін-өзі реттеу кабілеті калыптасты, бұл,
негізінен, тікелей көптеген заттар мен энергияның алмасуы нәтижесінде
жүзеге асып отырады. Биосферадағы эволюциялық процестердің нәтижесінде Жер
бетіндегі табиғи бірлестіктер мен экожүйелердегі тірі организмдер үнемі
өзгеріп отыратын табиғи орта жағдайларына бейімделіп отырады. Осындай
күрделі тіршілік әрекеттері табиғаттағы табиғи тепе-теңдікті калыптастырды.
Соңғы ғасырлардағы коғамның дамуы, ғылыми-техникалық процестердің
күрделенуі, ауыл шаруашылығының өркендеуі, халық санының артуы адамның
биосфераға әсерін арттыра түсті. Адамның күнделікті тіршілік әрекеттері
арқылы тікелей табиғатқа әсер етуін ғылымда антропогендік факторлар деп
атайды.
Көрнекті американ экологы Б.Коммонер (1974) адамның табиғатка әсер
етуінің негізгі 5 жолын ерекше бөліп керсетті.
1. Табиғи экожүйелердің өзгеріске ұшырауы және олардағы биологиялык
процестердің бұзылуы.
2. Шашыранды энергияның шоғырлануынан жылу түріндегі ластанудың пайда
болуы.
3. Химиялық өндірістерден шығатын улы қалдықтардың көбейе түсуі.
4. Экожүйелерде бұрын болмаған организмдердің жаңа түрлерін
жерсіндіру.
5. Өсімдіктер мен жануарлар организмдерінде генетикалық өзгерістердің
пайда болуы.
Табиғатқа тікелей әсер ететін антропогендік әсерлердің көпшілік
түрлерін адам белгілі бір өзі алдын-ала жоспарлаған мақсаттарға сәйкес
жүзеге асады. Мысалы, аң аулау, су қоймаларын салу, ормандардан ағаш кесу,
жер жырту және т.б.
Антропогендік факторлар табиғатқа, негізінен, екі түрлі әсер етеді.
Оның бірі — жағымды әсерлер болса, екіншісі — жағымсыз әсерлер. Жағымды
әсерлерге — егістік алқаптарды қайта өңдеу, су қоймаларына бағалы балық
түрлерін жіберу, ағаш отырғызу, су кездерін тазалау және т.б. жатады. Ал,
жағымсыз антропогендік факторларға — жаппай орманды отау, жерді дұрыс
пайдаланбау, заңсыз аң аулау, ядролық қаруларды пайдалану, ретсіз ядролық
жарылыстарды сынау және т.б. жатады.
Ғылыми-техникалық прогрестің дамуына және халық санының артуына
байланысты адамзаттың табиғат ресурстар пайдалануы жылдан-жылға артып келе
жатқаны шындық екені кімге болса да белгілі. Осындай жағдайлардың әсерінен
биосферада екі түрлі жағымсыз көріністер байқалады.
1. Табиғи байлықтар корының азая бастауы.
2. Табиғи ортаның ластануы.
Табиғат байлықтарын қалай болса солай пайдаланудың салдарынан табиғат
пен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынас тепе-теңдігі бұзылып, экологиялық
тоқырау және экологиялық апатты жағдайлар орын алуда. Бұл кезде табиғи орта
жағдайлары адам баласының өз өміріне кауіп төндіретіні айдан анық. Адам
баласының экологиялық тоқырауды болдырмау үшін әлі де болса белсенді түрде
нақты жұмыстар атқарып, оның алдын алуға болады. Ал, экологиялық апатты
жағдайда адам баласы еш нәрсе істеуге дәрменсіз болып, оның зардабын
тартады.
Экологиялық тоқырау мен экологиялық апаттың адам баласына әсер ету
дәрежесіне сәйкес оларды жекеленген өңірлерге ғана немесе үлкен аймақтарға
және ғаламдық (бүкіл ғаламшарға) тән деп бөлуге болады.
Біз мақаламызда, негізінен, ғаламдық өзекті мәселелерге басты назар
аударуды жөн көрдік. Өйткені, биосферадағы ғаламдық экологиялық өзгерістер
бүкіл Жер бетіндегі адамзатты толғандырып отырған әрі кезек күттірмейтін
өзекті өмірлік мәселелерге айналып отырғаны белгілі болып отыр.
Қазіргі кезде жер бетінде 6,5 млрд адам тұрады. Осыншама адамды
тамақпен және күнделікті қажетті басқа да заттармен қамтамасыз ету ушін
қаншама табиғат байлықтары қажет екеңдігі айтпаса да түсінікті. Тек соңғы
100 жыл ішіңде адам баласының табиғат байлықтарын пайдалануы одан бұрынғы
өзінің тарихи сан ғасырлар бойы пайдаланған мөлшерінсн 100 есе арткандығын
ғалымдар есептеп шығарды. Қазіргі кезде Жер бетіндегі әрбір адамға шаққанда
жылына 20 т. қажетті түрлі өнім өндіріледі. Осы өндірілген өнімнің 2 т.
ғана тікелей адам өмірі үшін қажетті болса, ал қалған 10 т. өнім қажетсіз
қалдыққа айналып, биосфераны ластайтын заттар қатарына қосылады. Мұндай
табиғатқа тән емес қалдык заттар - редуценттер (ыдыратушылар) тоқырауының
пайда болуына басты себеп болып отыр. Биосфераның қалдық заттар-мен
ластануымен бірге, тағы да атмосфераның теменгі қабаты — тро-посфераны
жасанды энергияның шоғырлануынан жылулык (температураның) ластану орын
алуда, бүл климаттың ғаламдык деңгейде озгеруіне әсер етуде. Мұны ғылымда
термодинамикалық тоқырау (ластану) деп атайды.
Атмосфералық ауаның ғаламдық деңгейдің ластануына, негізінен, енеркәсіп
салалары, жылу электр стансалары, түрлі ондіріс орыңдары, келік түрлері
әсер етеді. Бүл кезде ауаның қүрамына шамадан тыс мелшерде күкірт диоксиді
(қостотығы - 50), азот оксиді (N02), коміртек оксиді (СО) және т.б. үсақ
катты болшектер болінеді. Бұлардан басқа ірі қалалар мен елді мекендерде 70-
тен астам зиянды әрі улы заттар формальдегидтер, фторлы сутек, қорғасын
қосылыстары, аммиак, фенол, бензол және т.б.
Атмосфераны ластаушы ең қауіпті заттарға — радиоактивті заттар жатады.
Радиоктивті заттардың кейбір изотоптары мыңдаған жыддар бойы езінің зияңды
әсерлерін жоймайды. Мүңдай заттар кебіне ядро-лық қаруларды сынау кезінде,
АЭС-ында апат болған жағдайларда ете кеп мөлшерде ауаға қосылады. Мысалы,
1945 жылғы тамыз айында Жапонияның Хиросима қаласына тасталтан атом
бомбасынан атмо-сфераға 740 г. радионуклидтер таралған болса, ал 1986 жылғы
Украи-надағы Чернобыль АЭС-нан атмосфераға белінген радиоактивті зат-тардың
мөлшері 77 кг. қүраған. Мұның азабын сол маңдағы түрғындар және оның
зардабын жоюшылар осы күнге дейін тартып келеді.
Күн энергиясының кеп белігін жер ғаламшары езіне сіңіреді, ал біраз
белігі қайтадан кері шағылысып, ғарыш кеңістігіне таралады. Онеркәсіп
орындарынан белінетін түрлі улы газдар (метан, күкірт ангидриді, азот
тотықтары, кемірқышқыл газы, су булары, т.б.) Жер бетінен белінетін
энергияны ғарыш кеңістігіне таралуына тосқауыл жасап ұстап қалады да
атмосфералық ауаның қалыпты температурасының артуына тікелей өсер етеді.
Мұндай газдарды парниктік газдар деп атап, одан болатын құбылысты парниктік
(жылы жай) эффект деп атайды.
Ал, кемірқышқыл газы атмосферадағы ауа қүрамының негізгі та-биғи
қүрамды белігі. Ол өсімдіктердің тіршілік әрекетіне қажетті газ. Оны
фотосинтез кезінде сіңірсе, тыныс алу кезінде беліп отырады.
Атмосферадағы С02 мөлшерінің қалыпты жағдайдан арта түсуіне түрлі отын
кездерін (тас кемір, мүнай, табиғи газ) жаққан кезде ерек-ше әсер етеді.
Жер бетінде орманды алқаптардың азаюы, әлемдік мүхиттардағы
фитопланктондардың жаппай жойыла бастауы атмосфе-рада С02 мелшерінің арта
түсуіне септігін тигізеді. Мүның бәрі де Жер бетіңде температураның қалыпты
жағдайдан ауытқуына тікелей әсер етеді. Ғылыми деректер бойынша 1990 жылға
дейін әрбір 100 жылда жылдық температура 0,5°С көтерілгендігі, ал соңғы
уақытта әрбір 10 жылда температура 0,3°С көтеріліп жатқандығы анықталған.
Осындай жағдай жалғаса беретін болса осы ғасырдың соңында Жер бетінің
температурасы 1—5°С көтерілуі мүмкін.
Жер бетінің ғаламдық деңгейде жылына түсуіне озон қабатының жүқаруы
және кейбір аймақтарда озон ойықтарының пайда. болуы да септігін тигізіп
отырғандығын ғалымдар жоққа шығармайды. Озон қабатының жұқаруына немесе
оңдағы ойықтын пайда болуына тозаңазыт-қыш қондырғыларынан, шашыраңцы
аэрозоль енімдерін пайдаланудан белінетін хлорфторкоміртекті қосылыстар
(фереондар) айрыкша әсер етеді. Мүндай қосылыстар атмосфераның 20—25 шқ.
биіктігіңдегі табиғи қалыптасқан озон (О,) қабатымен әрекегтесіп, оның
бүзылуы-на зор ықпал жасайды. Атмосферадағы озон қабатының жүқаруынан пайда
болатын диамстрі 1000 шқ-нан асатын аймақты қамтитын ой-ықты "озон
қабатының ойығы" деп атайды. Ең алғаш мүңдай ойық 1985 жылы Антарктида
үстінде озон қабатындағы озонның 50%-ға азайғандығы байқалды. Озон
қабатында пайда болған ойық 1992 жылы Арктика устінен байқалды. Озон
қабатының ерекшеліктерін ағылшын ғалымы Дж. Фарман жан-жақты зерттеді. Озон
ойықтарының пайда болуы Күннің ультракүлгін сәулелерінің Жер бетіне зиянды
әсерін күшейте түсетіні белгілі. Ал, озон қабаты Жер бетіндегі барлық
тіршілік атаулыны Күннің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.