БИОТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ АНТРОПОГЕНДІК ФАКТОРЛАР

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ӨСІМДІКТЕР ФИЗИОЛОГИЯСЫ БИОХИМИЯСЫ
ЭКОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

ТАҚЫРЫБЫ:
БИОТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ АНТРОПОГЕНДІК ФАКТОРЛАР

ТЕКСЕРГЕН: ҚОЙБАҒАРОВА Б.Х.
ОРЫНДАҒАН: АБДУЛЛАЕВА А.
1-топ, 1-курс, қазақ филологиясы, түрік-
ағылшын бөлімінің студенті

БАҒАСЫ:__________

АЛМАТЫ-2007
БИОТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ АНТРОПОГЕНДІК ФАКТОРЛАР

Абиотикалық факторлар дегеніміз организмдерге әсер ететін
бейорганикалық ортаның жиынтығы. Олар - химиялық (атмосфераның химиялық
құрамы, теңіз және тұщы сулар, шөгінділер, т.б.) және физикалық
(температура, қысым, ылғал, жел, радиация, т.б.) деп бөлінеді. Сол сияқты
жердің рельефі, геологиялық және геоморфологиялық құрылымы, ортаның
сілтілік немесе қышқылдығы, космостық сәулелер, т.б. факторлар оргаиизм
үшін әр түрлі деңгейде әсер етеді.
Антропогендік факторлар дегеніміз қоршаған ортаға тигізетін адам баласы
іс-әрскстінің тікелей немесе жанама әссрі. Адам баласы өзінің материалдық
игілігі үшін табиғат байлықтарын игеруге мәжбүр болады. Нәтижссіндс, ірі
кешендер, өнеркәсіп, зауыт, кен байыту, автокөліктср, ауыл шаруашылығы
салалары дами түседі. Ал олардан зияны әр түрлі газдар, қалдықтар, лас
сулар, химиялық зиянды қосынды заттар айнала қоршаған ортаға тарайды.
Зиянды заттардың көпшілігі табиғатта айналымға түспей, жинақталып бүкіл
тіршілікке кері әсерін тигізе бастайды. Яғни, атмосфера ауасының ластануы,
су айналасының бұзылуы, жердің құнарсыздануы, қуаңшылық, өзен-көлдердіц
тартылуы, өсімдіктср мси жануарлардың сиреп немесе құрып кетуі, адам
баласының дснсаулығының бұзылуы жәнс жалпы биосфера шегіндегі бұрын-соңды
болмаған климаттың өзгеру құбылыстары үдей түседі. Соңғы жылдары
антропикалық факторлардың табиғи ортаға жәнс жалпы биосфераға әсері айқын
біліне бастады.
Осыған орай, адам баласының іс-әрекеті бақылауға алынып табиғат тепе-
теңдігінің бұзылмауына жол бермеу жолдары ғаламдық проблемалар деңгейіндс
қарастырылуда.
Экологиялық факторлардың организмге әсер етуі мен оған организмнің
реакциясы бірдей болмайды. Сондықтан организм үшін факторлардың бұрыннан
қалыптасқан жиынтығы ғана қажст. Ал, басқа факторлар оның қалыпты
тіршілігіне кері әсерін тигізеді. Яғни, әрбір организмге әсер ететін
факторлардың төменгі және жоғарғы шегі болады және бір фактор шешуші роль
атқарады. Бұл заңдылықты неміс химигі Ю. Либих(1948 ж .) ашқан. Оны
"Минимум заңы" дейді. Бұл заңның өмірде практикалық маңызы зор. Өйткені,
организмдердің ең қажетті шектеуші факторларын біле отырып мол өнім алуға
немесе табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға жол ашады.
Шешуші факторлармен қатар организмнің факторлар жиынтығына дегсн ең
жоғарғы төзімділік қасиеті болады. Төзімділік (толерантность) заңы
В.Шелфордтың есімімен аталады. Заңның негізі организмдердің факторларға
деген талғамның шектелуі. Кез келген организмніц төзімділік шегі болады.
Егер төзімділік шегінен шығып кетсе организм тіршілігін жояды. Мәселен,
қатты қуаңшылық жылдары өсімдіктердің кұрып кетуі, ал су қоймаларының
пестицидтермен ластануы балықтардың жойылуына әкеп соғады. Организмдердің
төзімділік шегін білудің практикалық маңызы бар. Әсіресе, жабайы аңдар мен
құстарды, өсімдіктерді жерсіндіру жұмыстарында төзімділік заңының негізгі
тәртіптері ескеріледі.
Табиғатга организмдердің көптеген түрлері экологиялық факторлар
жиынтығына, оның шекті мөлшері мен төзімділік шегіне бағына бермейді.
Керісінше қолайсыз экологиялық орталарда қалыпты тіршілігін жалғастыра
береді. Организмдердің бұл тобын эврибцонтты түрлер дейді. Мәселен,
Қазақстанға жерсіндірілген ондатра, көгілдір түлкі, бұлғынды, ал кездейсоқ
жолдармен енген колорадо қоңызын, ақ қанатты американдық көбелекті, т.б.
көптеген арам шөптерді мысалға келтіруге болады.
Ксйбір организмдер орта мен факторларға талғамы жоғары болады. Оларды
біз стенобионтты организмдер дейміз. Стенобионтты организмдердің таралу
аймағы шсктеулі болады. Шектеулі фактор абиотикалық немесе биотикалық болуы
мүмкін. Мәселен, Іле Алатауының шыршалы орманында тіршілік ететін ақ тиін
үшін шектеуші фактор — қорек. Сол сиякты жеміс-жидегі мол тоғайларда тек
дәнмсн қоректенетін кұстар басым болады. Әсіресе, сексеуілді ормандардың
тұрғыны сексеуіл жорға торғайы, Іле Алатауының батыс бөлігінде, Ақсу-
Жабағалы қорығында кездесетін жұмақ торғай, Алакөлдің реликті Организмдср
арасындағы карым-қатынас өтс күрделі және алуан түрлі, оларды шартты түрде
тікелсй жәнс жанамаға бөлуге болады. Тікелей байланыс корректену жолымен
анықталады: өзінің тіршілігіне энергияны кейбір жануарлар өсімдіктерді
немесе басқа жануарларды жеу арқылы алады. Ол кезегінде олармен басқалар
қоректенеді. Жыртқыш құрбан немесе паразит жүйелеріндегі қарым-қатынас
нәтижссі табиғи іріктелуді және икемделінгендердің сақталуын камтамасыз
етеді, популяция санының динамикасын анықтайды. Жанамалык қарым-қатынаста
бір организмдср екіншілерге ортатүзушілік рөлді атқарады. Мысалы,
ормандарга локалдық және әлемдік ортатүзуші функция тон, олар топырақты
және суды корғап отырады. Сонымен қатар, орманда ағаштардың морфологиясына
байлаиысты пайда болатын ерекше микроклимат тікслсй арнайы орман
жануарларының, шөп өсімдіктсрінің, мүктің өсіп-дамуына жагдай туғызыи
отырады. Су коймаларында және суағарда өсетін өсімдіктер ортаға өте қажетті
абиоталық фактор — оттектің негізгі көзі болып саналады.
Өсімдіктер басқа организмдердің тіршілік ортасына жатады. Мысалы,
агаштардың қабығында, тамырында, жапырақтарында, жемістерінде, сабақтарында
көптеген құрт-құмырскалардың түрлсрі меи омыртқасыздар тіршілік етеді, ал
ағаш қуыстары құстар мен сүтқорскті жануарлардың тұратын жері.
Жер бетіндегі және сулы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.