ЖЕР ШАРЫНЫҢ СУ ҚОРЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖЕР ШАРЫНЫҢ СУ ҚОРЛАРЫ

Жыл өткен сайын теңіз, мұхит суларының ластануы да артуда, тіпті кейбір
теңіздердің ластануы қысқа мерзім ішінде күрт өскен. Мысалы, бір грамм
мұнай бір текше метр теңіз судағы барлық тіршілікті өлтіре алады. Ал
қазіргі деректерге қарасақ дүние жүзінің мұхит суларына жыл сайын 12 млн
тонна мұнай және оның өнімдері келіп қосылады. Онымен қоса теңізге мқнай
кендерінен, мұхит айдындароын шарлап жүрген мұнай таситын танкерлер
авариясынан қаншама мұнай төгіледі десеңізші! Мысалы, алдыңғы жылдың аяғына
таман Каспий теңізінің жалғасындағы Ақтау портының 60 мың тонна мұнай
тиелге кеме Баку портына жақын қалғанда аварияға ұшырады. Кеме кейін теңіз
түбіне батып кеткені белгілі болды. Ал мұндай жәйттер мұхит айдындарында
көптеп кездеседі. Тіпті мұхит, теңіз суларын ластайтын қосылыстар түрлері
атмосфералық жауын-шашынмен де келеді. Мысалы, жауын-шашын мен теңіз
суларына жылына 200 мың тонна қорғасын, 5 мың тонна сынап, бір млн тоннадан
астам углевод қосылыстары қосылатын көрінеді. Кейбір химиялық қосылыстар
теңіздегі балық, басқа да жәндіктер денелеріне жиналып, олардың қырылуына
себепкер болады, ал ондай балыөтарды жеген адамдар уланады. Мұндай оқиға
қазіргі солтүстік Каспий теңізіндегі мұнай бұрғыланып жатқан скважинада
орын алды. Одан бөлініп, сол маңайдағы теңізде тіршілік етіп жатқан
итбалықтар мен қызыл балықтар қылып қалды. Судағы басқа жәндіктер де зардап
шекті.

XXIҒАСЫРДАҒЫ КАСПИЙ ПРОБЛЕМАСЫ

Қазіргі кезде халық санының көбеюі, техниканың дамуы жер қойнауынан
пайдалы қазбаларды көптеп өндіруді талап етеді. Соның салдарынан табиғат
ластанып улануда. Қазіргі Қазақстанда көптеген экологиялық проблемалар
өршіп тұр. Солардың ішінде Каспий теңізі проблемасы да бар.
Каспий теңізі неоген дәуірінің аяғында жер қыртысының көтерілуінен Қара
теңізден бөдінді, бұл кезде Каспий туын уақыты деп есептеді. Каспий
теңізіндегі биологиялық қозғалыстарды және осыған байланысты бірінеше
сұрақтарды зерттеуінде, біз соңғы 40 жыл ішінде теңіздің экологиясына көп
күш түскенін байқаймыз. Каспийге ұқсас, Жер бетінде басқа көл табу қиын.
1940 жылға дейін Каспий теңізінің деңгейі, жануарлары бірқалыпты болды,
бірақ экологияның өзгеруі бәрін бүлдірді. Каспий экологиясының өзгеруіне
негізінен 2 фактор:
• деңгейінің тұрақсыздығы
• теңіз ластануы
әсер етті. Мұның басты себебі – теңіздің ластануы. Соның іші мұнаймен
ластануы алғашқы орынды алады.
Мұнай мен мұнай өнімдері теңіз биоценозына кері әсерін тигізді. Қазіргі
уақытта түгелдей дерлік Каспий теңізіне құятын өзендер сағасы мұнай
қалдықтарымен ластанған. Есеп бойынша, Каспий мұнайы ашылуынан бері, Каспий
теңізіне 2,5 млн мұнай төгілген екен. тек 1969 жылдың өзінде Каспийге 47
мың тоннадан астам мұнай төгілген. Теңізде көптеген апат болған, соның
ішінде екеуін еске аламыз. Орталық және Оңтүстік Каспийдің шығыс
жағалауында ұлы апаттан кейін, теңізге 4000 тоннадан астам мұнай төгілген
және бір ай бойы өрт болған.
Каспий теңізі Еуропа және Азия континенттерінің түйіскен жерінде
орналасқан. Каспий қайраңы өте ерекше табиғат туындысы әрі өсімдіктер мен
жануарлардын қолайлы ортасы. Мұнда Кызыл кітапқа енген өсімдіктер мен
жануарлар көптеп кездеседі. Тұйықсу айдыны болғандықтан мұндағы
организмдердің басымы эңдемиктер. Теңіздің кұңды байлыктарының бірі -
бекіре тұқымдас балықтар. Олардың 5 түрі тіршілік етеді. Бекіре
тұқымдастардың дүниежүзілік қорының 70 %-ы осы теңіздің үлесіне тиетінін
мақтанышпен айтуға болады. Каспий ойпаты өзінің табиғат ескерткіштерімен,
фаунасы және флорасының көп түрлілігімен ерекшеленеді. Мұнда өсімдіктердің
945, балдыр-лардың 64, фитопланктоңдардың 414, зоопланктоңдардың 100-ден
астам түрі тіршілік етеді.
Каспий теңізі кәсіптік балықтарға да бай. Теңізде балыктың 76 түрі
кездеседі. Каспий теңізі жыл құстарының да сүйікті мекені. Теңіз
жағалауларыңда3-3,5 млн. құстар кыстап калса, ал жыл құстарының саны 10-12
млн-ға жетеді.
Каспий теңізінің экологиялық жағдайы соңғы жылдары су деңгейінің
көтерілуімсн байланысты. Каспий теңізінің бірде көтеріліп, бірде тартылуы
жердің табиғи-тарихи эволюциясына байланысты. Тарихи деректер бойьшша 1820-
1930 жылдар аралығыңда Каспий теңізінің су деңгейі көтерілген. Оның
себептерін ауа райының құбылысымен және антропогендік факторлармен
түсіндіруге болады. Еділ өзені теңізге құятын барлық судың 80 %-ын кұрайды.
Соңдыктан теңіз суының толысуы Еділ өзенімеи тығыз байланыста болды. Соңғы
жылдары теңізден Қарабұғазкөл шығанағын бірде бөліп, бірде қосу адам
баласының Каспий экожүйесіне батыл араласуы еді. Осы әрекеттердіц бәрі
Каспий теңізінің байырғы калыптасқан табиғи тепе-тендігін бұзған адамның
теріс іс-әрекеттері ретінде кабылдаиды. Теңіз суының ырғакты ауытқуы
табиғаттың заңдылығы екенін адам баласы кейін түсінді. Мәселен, 1940-1950
жылдардағы теңіз деңгейінің төмеи түсуін антропогеңдік факторларга
жатқызады. Оның да себебі бар еді. Өйткені осы жылдары теңізге құятын су
мөлшері Еділден 12 %-ға, Жайықтан 24 %-ға, ал Теректен 60 %-ға төмендеген.
Осы факторларды ескеріп, теңіз суы деигейінің азаюын тежеу максатымен 1980
жылдары Қарабұғазкөлді теңізден бөлу үшін ұзындыгы 100 метр табиғи бөгет
салынды. Бөгет салынған бұғаздың суы небәрі 3-ақ жылдың ішіндё кеуіп кетіп,
айналасына теңіз тұзы аралас шаң-тозаңдар тарады. Әсіресе теңіздің түбінен
тұз өндірушілерге қиындық туды, тұздың сапасы төмендеп кетті. Өйткепі
Қарабұғазкөл елімізде тұз өндіретін бірден-бір ірі Қарабұғазсульфат
комбинатымен әлемге әйгілі еді. 1978 жылдан бастап теңіз дейгейі өздігінен
көтеріле бастады. Ғасырдың аяғында оныц деңгейі 3 метрге жуық көтерілді,
Судың көтерілуінен жүзден астам мұнай бұрғылары, ондағы мұнай қоймалары, 6
мұнай-газ кешені, жүздеген елді мекендер коммукикациялық желілер, өнеркәсіп
орындары су астында калды. Барлык ластағыш заттар мен мұнай теңіз суына
араласып. оның аймағы 300 мын гектарға жетті. Кейіигі жылдары теңіз суының
көтерілуін табиғи процесс екенідігі дәлелдеді.
Каспий проблемасы бүгінгі таңда күрделі аймақтық экологиялык проблемаға
айналды. Каспий мұнайын игеру жоғары каркынмен жүргізізіп, ұзақ жылдарға
жоспарлануда. Бұл проблема тек Қазакстаи ғана емес Ресей, Әзірбайжан,
Түркменстан және Иран республикаларына да тән ортақ іс. Ең бастысы Каспий
теңізінің фаунасы мен флорасының әр түрлілігін сақтап қалу; Каспий
проблемасы БҰҰ деңгейінде көтерілуде. Соның бірі 1999 жылы Көкшетау
каласында Каспий теңізінің биокоптүрлігін сактаудың белсенділігін бағалау
тақырыбында өткен бірінші аймактық семинар болды. Мемлекетаралық деңгейде
өткен кеңестік мақсаты - Каспий жағалауларындағы мемлекеттермен біріге
отырып, Каспий теңізінің экологиялык проблемаларын шешудің ең тиімді
жолдарын карастыру. Теніз экожүйесінде туындан отырған проблемаларды
саралап және баға бере отырып, экологиялык аппараттарға жол бермеуге және
оны тез арада шешуге мақсат қойылды. Бұл игі істер адам баласының
дүниежүзілік маңызы бар Каспий сияқты су айдынын сақтап қалу шараларының
бастамасы.
Ғылым мен техниканың дамыған шағында қазіргі энергияның көзі көмір мен
мұнайдан адамзат бірте-бірте бас тартады. Және біз осыны бірінші болып
бастауымыз керек. Себебі осы екі энергия көзі жер астынан шығып, жер
бетіндегі тіршілікке орасан зор зиянын тигізуде. Осының салдарынан жері
бетіндегі тіршілік оттегінің жетіспеушілігіне душар болып отыр. Біз болсақ
мұнайды машинаға, көмірді пешке жағып, өзімізді өзіміз тұншықтырудамыз.
Жайық бойымен әр суының кезіңде сағаға тұнатын лайдың көлемі 3,5
миллион тоннаға жетеді. Осы лай бірнеше шаршы километр экваторияны басып
қалады шашылған уылдырықтарды көміп. Бұл миллиардтаған уылдырықтың өмірін
жылда алып кетіп жатыр. Ал бұл мыңдаған тонна балық қырылады деген сөз. Осы
3,5 миллион тонна лайдың ең болмаса 50 процентін теңіздің сағасына жібермей
ұстауғә болар еді. Оларды құрылысқа материал, егінге тыңайтқыш есебінде де
пайдалануға болады. Бұл ұсынысты Гурьев облыстық атқару комитетіне 1971
жылы жазып бергенмін. Жабдықтарын госкомизобретениеге 80-жылдарда
тіркеттім. ССРО сарапшылары жабдықтың тетіктерін елемдік жаңалық деп
таппаса дә, бүтіндей Қазақстан үшін бұрын-соңды өндірісте теңдесі жоқ
ғимарат екеңдігін айтқан. Осы ұсыныстың негізгі бағыты өте пайдалы екенін
1998 жылы 6-шы желтоқсанда ОРТ да хабарлады.
Осы кезде Құрманғазы, Исатай, Махамбет аудандарының адамдары жұмыссыз
босып жүр. Аулайтын балық жоқ, бағатын мал жоқ, егін егетін су жоқ. Егер
Қазақстан территория-сына кірген өзендер мен Бақсай, Боқ-сақ, Сары Өзек
өзектерін Қиғаш-Жайық белдеуінің канапына қосып, өр суын лай су жібермей
күтіп ұстаса менің құрыпыс нысйндарым арқылы жұмыссыз жүргендерге жұмыс
тауып беруге бопар еді. Бұл Индер тұзы-ның саудасын да арттырар еді. Себебі
бапық тұздауға ар үи тонналап тұз алады ғой. Осымен қатар Индер, Жапой,
Мақат, Балықшы ауданы тұрғындарының да жағдайы жақсарар еді.
2006 жылдың 12 айында Каспий айдынында мұнай өнімін апатты жағдайда
төгуге қатысты 3 оқиға тіркелді, 2005 жылдың осы мерзімінде төрт оқиға
тіркелді. Бұл жөнінде журналистерге облыстық аймақтық қоршаған ортаны
қорғау басқармасының өкілдері хабарлады.
Басқарманың ақпаратына сәйкес, 2006 жылы мұнай өнімдерінің
қалдықтарының теңізге төгілуіне қатысты 4 адам әкімшілік жауапқа тартылған.
Оларға жалпы сомасы 59,740 мың теңге көлемінде айыппұл салынған, ал өткен
жылы осы уақыт аралығында бес адам жауапқа тартылып, 47,579 мың теңгенің
айыппұлы салынған.
Есеп беру кезеңінде жалпы сомасы 44,290 мың теңгеге үш айыппұл алынды,
ал 2005 жылы жалпы сомасы 47,579 мың теңгеге бес айыппұл салынған.
Басқараманың берген мәліметтері бойынша, өткен жылдың он екі айында 4
талап жасалған, 2005 жылдың осы мезгілінде - 4. Қойылған талаптардың сомасы
есепті кезеңде 1651,471 мың тенгені құрады, 2005 жылдың осы кезеңінде
2065,808 мың теңге болған.
Сонымен қатар есепті кезеңде үш талап бойынша 1234,189 мың теңге
өндіріп алынған, ал 2005 жылы төрт ескерту бойынша жалпы сомасы 2065,808
мың теңге өндіріп алыныпты.
Қазіргі кезде Маңғыстау облысындағы Каспий теңізі аймағында Қашаған,
Аташ, Бөбек, Түпқараған, Құрманғазы, Махамбет, Сәтпаев кеніштерінде
сейсмикалық барлау жұмыстары жүргізілуде.
Маңғыстау облыстық қоршаған ортаны қорғау аймақтық басқармасы Каспий
теңізіндегі судың ахуалына үнемі мониторинг жүргізуде: "Ақтау халықаралық
сауда айлағы " РМК аумағында қалалық жағажайларда, жақын маңайда орналасқан
ауыл аумақтарында. Келесі ингридиенттерге сараптамалық бақылау жүргізілуде:
мұнай өнімдері, фенол, нитриттар, нитраттар, аммоний азоты, темір, фосфат,
тұздың құрамы, БПК 5 , ерітілген оттегі, кальций, магний, карбонат,
гидрокарбонат, АПАВ, КПАВ,РН.
Басқармада атап өткендей, Каспий теңізі суының қалпына үнемі мониторинг
жүргізудің нәтижесінде келесі ингридиенттер бойынша шекті-мүмкін
концентрацияның жоғарылауы байқалмайды: мұнай өнімдері, фенол, нитрит,
нитрат, аммоний азоты, темір, фосфат, тұз құрамы, БПК-5, ерітілген оттегі,
кальций, магний, карбонаты, гидрокарбонаты, АПАВ, КПАВ, РН.
Экологтардың мәліметінше, теңіз портында мұнай қалдықтарының төгілуінен
болған апатты жағдайда ғана мұнай өнімдеріне шекті-мүмкін концентрацияның
жоғарылауы байқалады, "АММТП" РМК күшімен теңіз порты аумағындағы мұнай
жойылады.
Басқарманың ақпаратына сәйкес, 2006 жылы мұнай өнімдерінің
қалдықтарының теңізге төгілуіне қатысты 4 адам әкімшілік жауапқа тартылған.
Оларға жалпы сомасы 59,740 мың теңге көлемінде айыппұл салынған, ал өткен
жылы осы уақыт аралығында бес адам жауапқа тартылып, 47,579 мың теңгенің
айыппұлы салынған.
Есеп беру кезеңінде жалпы сомасы 44,290 мың теңгеге үш айыппұл алынды, ал
2005 жылы жалпы сомасы 47,579 мың теңгеге бес айыппұл салынған.
Басқараманың берген мәліметтері бойынша, өткен жылдың он екі айында
4 талап жасалған, 2005 жылдың осы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.