Кәсіпорын, салық, бюджет ұғымдарының мазмұны мен мәні

К І Р І С П Е

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да он бес жылдан асты. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді. Қазақстан Республикасы конституциясының 35 бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі қайнар көзі болып табылады.
Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың құралы мен маңызды алғы шарты. Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.
Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі мемлекеттің
қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады. Мемлекеттің тиімді салық салу үрдісін жүзеге асыру үшін бірнеше принциптері бар.
Бұл жұмыстың негізгі мақсаты бұл –арнайы бюджетке төленетін кәсіпорын салығының экономикалық мәні мен мазмұнын ашу, есептеу тәртібін анықтау. Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді қарастыру қажет деп шештім:
 Салықтардың пайда болуы мен экономикалық мәнін анықтау;
 Салық элементтері мен есептеу әдістерін көрсету;
 Кіші және орта бизнес субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың табыстарына салық салудың арнайы режимдерін қарастыру;

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 1 наурыз 2006 ж.
2. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 2007 ж.
3. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 6 ақран 2008 ж.
4. Өмирбаев С.М. Финансы: Учебное пособие для вузов – Астана: 2003. – 385 с.
5. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық – А.: 2005 – 552 б.
6. Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложение: Учебное пособие. – Алматы: ТОО «Идательство «НОРМА-К», - 2002, 392с
7. Налоги и налогообложение. 2-е изд. / Под ред. М. В Романовского, О. В. Врублевской – СПб: Питер, 2001. – 544 с.: ил. – (Серия «Учебник для вузов»).
8. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 2005. – 48 бет.
9. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша- қазақша сөздік – Алматы: «Сөздік-Словарь», 1999 – 816 б.
10. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа Жолдауы. – Астана: Елорда, 28 ақпан 2007ж.
11. Хайруллин Б.Т. Әлеуметтік саладағы салық саясатының орыны // Саясат №1, 2003 ж.
12. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі. (өзгертулер мен толықтырулар енгізілген), Алматы: «Баспа үйі «БИКО», - 2006, 280б.
13. Исаева А. Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері // ҚазЭУ Жаршысы №2, 2005 ж.
14. //Статистический бюллетень Министерство финансов, 2006 № 11 – 12- с.4-7
15. //Статистический бюллетень Министерство финансов, 2005 № 12- с.4-7
16. Статистический ежегодник, Справочник. Агенство статистики РК 2005г.
17. Қуанышев Т. Акциз салығын төлеу ерекшеліктері // Финансы Казахстана № 5, 2003 с.87
18. Банки Казахстана № 2, 2004 с.50
19. Вестник КазНУ серия экономическая № 3, 2004 с.48
Салық жүйесіндегі оң өзгерістер // Қаржы қаражат

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
Кіріспе

1. Кәсіпорын, салық, бюджет ұғымдарының мазмұны мен мәні

1.1 Кәсіпорын ұғымына жалпы түсініктеме

1.2Салықтардың пайда болуы және түсінігі

1.3 Бюджет ұғымыны жалпы түсінік

2. Кәсіпорынның арнайы бюджетке төлейтін салығы
2.1 Кәсіпкерге белгіленген салық салу тәртібі

2.2.Бюджетпен есеп-айрысудың нысандары

2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы негізгі нысаны-
салық режимі

3. Кәсіпкерлік қызметтің салықты жөнге салу механизмін толық
жетілдіру бағыттары

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

К І Р І С П Е

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да
он бес жылдан асты. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген
өзгерістер енгізілді. Қазақстан Республикасы конституциясының 35 бабында
Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті
төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап
көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
қаржыландырудың негізгі қайнар көзі болып табылады.
Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,
белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын
бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың құралы мен маңызды алғы
шарты. Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның
қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану
қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар
жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік
басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен,
корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік
бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті
деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын
дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.
Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі
мемлекеттің
қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер
категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке,
оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше
игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал
салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады. Мемлекеттің тиімді
салық салу үрдісін жүзеге асыру үшін бірнеше принциптері бар.
Бұл жұмыстың негізгі мақсаты бұл –арнайы бюджетке төленетін кәсіпорын
салығының экономикалық мәні мен мазмұнын ашу, есептеу тәртібін анықтау.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәселелерді қарастыру қажет деп шештім:
– Салықтардың пайда болуы мен экономикалық мәнін анықтау;
– Салық элементтері мен есептеу әдістерін көрсету;
– Кіші және орта бизнес субъектілері болып табылатын заңды
тұлғалардың табыстарына салық салудың арнайы режимдерін қарастыру;

1 . Кәсіпорын, салық, бюджет ұғымдарының мазмұны мен мәні

1.1 Кәсіпорын ұғымына жалпы түсініктеме

Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті
жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі
кәсіпорындар құрылып жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта
ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың
кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын
кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі
болып табылады .

Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз
байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының
өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда
зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар
бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды.
Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік
істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер
кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын
және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін
салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.

Кәсіпорын экономикалық қызмет көрсететін заңды категория, олар
халыққа қажетті тауар өндірумен айналысады.
Дүниежүзілік практикада кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және
құқықтық формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары
анықтайды. Соның негізінде оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне
орай міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері болады. Кәсіпорындар
азаматтық процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз
мүдделерін қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес
кәсіпорындардың мынадай ұйымдық, құқылық, формалары бар:
1) мемлекеттік кәсіпорын
2) серіктестік
Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы ЖШС болып отыр.
Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың жағдайын анықтан
реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын мемлекетпен рынок
арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы қорларға сәйкес
ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық дербестігі жоқ
кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне енеді. Тікелей
немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостыларға не жергілікті
басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.
Кәсіпкерлік сфераның қандайында болмасын, кәсіпкер капитал жұмсап
өзіне тезірек пайда табуы мақсат нтіп қояды. Ол үнемі пайда табуын
көздейді. Бұл үшін ол өндірісті үзбей, жалғастыра жүргізуі керек, яғни
ұдайы өндіріс болуы қажет. Басқа кәсіпкерлермен бәсекеде уақыт ұтқан
алдымен жеңіске жететін болғандықтан, капиталдың қызмет ететін уақыт
мерзімін сипаттайтын көрсеткіштер ең маңызды экономикалық көрсеткіштерге
жатады
Бәсекеге қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз
етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді. Кейбір
өндірушілер үшін өнім сапасы жеке мәселе ғана емес. Ол біртіндеп халықтың
өмірінің жалпыұлттық сапа мәселесіне айналып келеді. Мұны сапа саласында
жетекші болып табылатын соғыстан кейінгі уақытта Жапония экономикасының
даму мысалында көруге болады.

1.2Салықтардың пайда болуы және түсінігі

Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында. Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы
ішкі өнімнің белгілі мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады. Салықтар
мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін,
халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары
қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері
мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге
ұшырап отырады.
Салықтар тауар – ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды
салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әртүрлі анықтама мен түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық Кодексінде Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
атап көрсетілген.
Салық – заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын
бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық – белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізгі құраушы жүйе екендігін
байқауға болады. салықтарды басқа да төлемдерден ажыратуымыз керек. Себебі,
салық белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра)
төленеді. Сонымен қатар, салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық
кезеңі – бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір
көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады. Қазақстан Республикасының
мемлекеттік бюджетінде салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.
Салықты материалдық тұрғыдан алғанда - бұл, салық төлеушінің белгілі
бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір ақша
сомасы болып табылады. Салықтың материалдық белгісі – салық төлеуші белгілі
бір соманы мемлекетке міндетті түрде беруі болып келеді. Сатериалдық
салықтық қатынастар – ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша қаржыларының
салық төлеушіден мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді білдіреді.
Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық – салық
төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мерзімде
және белгіленген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.
Ал, құқықтық тұрғыдан қарайтын болсақ, бұл мемлекеттік бекітілім, яғни
тұлғалардың мемлекетке белгілі бір ақша сомасын беруін көздейтін
міндеттеме. Салық құқығы – мемлекеттің салықтық әрекеті үрдісінде пайда
болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын немесе салық
төлеушілердің мемлекетке бекітуі тиіс белгілі бір заттардың санын
білдіреді. Сонымен салықтардың мазмұны мынадай:
– Материалдық категория жағынан – бұл белгілі бір ақша сомасы балса;
– Экономикалық категория ретінде – бұл мемлекеттің табысы;
– Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме болып
табылады;
Қорыта келгенде, салықтар көптеген елдерде әртүрлі аталғанымен, кейде
оларға салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші
ретінде салық төлеу жауапкершілігі жүктелген заңды және жеке тұлғалар
танылса, ал салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезеңде
алған табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік құралдары, пайдасы және тағы
басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, теңдік және
тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немес пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясаттың
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
1.3 Бюджет ұғымыны жалпы түсінік

Кез-келген дамыған қоғамның экономикалық құрылымының қалыптасуымен
дамуында үкіметпен таңдалған экономикалық саясат шегінде іске асырылатын
мемлекеттік реттеу аныктаушы,жетекші роль атқарады. Мемлекетке экономикалық
және әлеуметтік реттеуді іске асыруға мүмкіндік беретін механизмдердің
бірі,қаржылық механизм-мемлекеттік бюджеттің маңызды звеносы болып
табылатын,қоғамның қаржылық жүйесі. Қаржылық жүйе арқылы мемлекет
орталықтанған және орталықтанбаған ақша қорының қалыптасуына әсер ете
отырып,мемлекетке тиесілі қызметтерді орындау мүмкіндіктерін қамтамассыз
етеді. Әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің
негізін табыстарды қайта құру болып табылады.
Мемлекеттік ресурстарды мобилизациялау және шығындаудың негізгі
құралы бола отырып,мемлекеттік бюджет саяси үкіметке эконамикаға әсер
етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономикаға әсер
етуге,оның құрылымдық қайта құрылысын қаржыландыруға,экономиканың ерекше
секторының дамуын ынталандыруға нақты мүмкіндік береді.
Бюджет-ұдайы өндірісті іске асырудың құралы мен маңызды алғы шарты.
Оның көмегімен әлеуметтәк бағдарламаларды өткізуге,қоршаған ортаның
қорғауын қамтамассыз ету,ғылыми-техникалық прогресті ынталандыру,қорғану
қабілеттілігін қолдау,басқа да мемлкеттік істерді іске асыруға жағдайлар
жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді қалыптастыру бюджеттік
басқарудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен,
корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік
бюджетті,кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты жіне жергілікті
деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық қатынастарының жаңа буынын
дамыту тереңдетілген қайта құрылысты қажет етеді.
Бюджеттерге және салықтарға байланысты бюджеттің жаңа түрі
мемлекеттің
қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдық игіліктер
категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке,
оның қызметтеріне нарықтық көзқараспен қарайды. Мемлекет бюджетті ерекше
игіліктерді, қоғамдық өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін құрайды.
Қазақстанның қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу жолын іздеу қоғамның
қаржылық жүйесінің жаңаруын қажет етеді. Дағдарыстан шығу жолының құрамдыс
бөлігі Қазақстан Республикасының 24.02.1996 жылы Қазақстан Республикасының
бюджет жүйесі туралы заңын қабылдауы болды. Бұл заң Қазақстан
Республикасының бюджеттік процесс және бюджеттік жүйенің қалыптасуының
құқықтық негіздерін және бюджеттік заңдылықтың негізгі принциптерін
қалыптастырады. Осыған байланысты бюджеттік жүйені, бюджеттік процесті,
бюджеттік механизмнің қалыптасуының теориялық және заңдылық негіздері жан-
жақты қарастырылады.

2. Кәсіпорынның арнайы бюджетке төлейтін салығы

2.1 Кәсіпкерге белгіленген салық салу тәртібі
Экономистердіңі зерттеулері бойынша, сонымен қатар
кәсіпкерлердің пікірін сұрау, аз кәсіпкерлік сферасында жұмыс істеушілер
арқылы қорытынды жасауға рұқсат етеді, оның негізгі факторы біреу ғана, аз
және орта кәсіпкерлік өндіріс істерінің дамуын тежейтін, жоғары дәрежеде
салық салу болып табылады.
Салық кодексінің сөзсіз артықшылығы, оның авторына
практикалық түзу әрекет құжаттарыніске асыру недәуір мөлшерде сәтті түскен,
нормативті актілердің және басқа құжаттарды тағы қосымша нақтылаушы немесе
заңды анықталған қандай болмасын шығарулар қажеттілігі – заңға сүйенген.
Бірақ, барлық төтенше маңыздыларға қарамастан оның
адмагершілігі маңызды, біздің пікіріміз және салықтық заң шығарулар
бойынша , аз және шешілмеген парасатты проблемалар көп емес.
Осылардың ішінде сөзсіз айтылатын, мөлшерді тұжырамдап
келгенде атап айтқанда: бүгін еңбек ақы төлеу қорына 50 % - салық салынады,
20 % - жеке кіріс салығына, 20 % - әлеуметтік салыққа, міндетті түрде 10 %
- зейнетақылық жинақ қорларға бөлінеді.
Бірақ мыналар өзіне меншікті заңгерлік салықтың барлығы 20
% (әлеуметтік салықты) құрастырады, мінез – құлық және төлеу қорларын алып
тастау экономикалық зардаптарды (яғни, заң бойынша) ал, барлық қалғандары
(40 %) міндеттілердің негативтік ықпалын жасау, тұрмыс жағдайдағы физикалық
беттердің кіріскен ісінде жұмыс істеушілердің, дәл осылай және оның
экономикаға еңбек ақы төлеу қорының төлемі көрсетіледі.
Демек, біздің пікіріміз бойынша ойлану немесе төмендеу туралы жеке кіріс
салық бойынша көп ұтыстар керек, емдеуге және білім алуға АҚШ – та да,
Канада да (бір адамның мөлшеріндей МРП төленуі тиіс) шығын салық салынатын
табысынан шегерілуі.
Физикалық беттердің салық салынатын табысы арқылы жүреді –
салушылардың немесе пәтер – үй сатып алушылардың олардың жазбаша
арыздарымен салық органдарын немесе жұмыс орнымен басты бағытталған өзіне
меншікті құралдардан, өзіне меншікті құралдан өзіне тән күнтізбенің жыл
ішінде есеп беруі шарт.
Сонымен қатар бір проблеиа бар. Біркелкілік принцип және салық
ауыртпалық таратуында әділеттіліктер сияқты қалпына келтіру салық
жеңілдіктері және ғылыми әдебиетіне мүмкін болған қысқартуға жиі ұстаныс
жасау.
Бекітілу бойынша жеңілдіктер біздің салық жүйемізді жеп қоятын
сияқты және олардың жоюы қаражаттық табыстардың үлкендігіне рұқсат етеді ,
ал келесіде салық төлен деп қалады. Бірақ не үшін ұмытылады, практика
жүзінде барлық елдермен нарық инфрожүйесі дамыған салық жеңілдіктері
қолданылады, мысалы, ынталандыруға арналған өндіріс жаңартулары , ғылыми –
техникалық алға басудың жылдамдылығы.
Салық елдердің қатар жүйелерінде жеке фирмалардың шығындарын
іздеуді, ғылыми – техникалық және тәжірибелі – конструкторлық зеттеудің,
қызметші бағаланған деңгейі жоғарылауына және жұмыстарға өндіріс
экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуімен оның шығындарына толық
қосылады, айта келгенде, салық салынатын табыс мөлшері төмендетіледі.
Позиция ойластырылды,өйткені салық жеңілдіктердің жоюлуы
саясатшылар арқылы білеміз, біздің көзқарасымызда аса бір жақты фискальды
қазақстандық салық жүйеге қосып беру маңызды реттеуші және ынталандырушы
функциялардың, мүмкіншіліктер ұлттық экономика басты бағыттарына тиісті
салық жеңілдіктермен және преференцияны көрсетіп оның айыруы, өкінішке орай
сондай жеңілдіктердің жоюлуы және преференцияны 1999 жылы жеңіл, тоқыма,
химиялық және өнеркәсіп басқа бұтақ қатарының алдын ала ескерілгендердің
кіріскен істеріне айналды.
Талданған салық түрлері барлық тобы осы жұмыс алдында, аз
кәсіпкерлік кіріскен ісі бүгінгі күне қаражатын төлейді: кіріс салық, НДС,
мүлікке салық, заң шығару мен транспорттық, жер алаңы және басқа алдын ала
ескерілген төлемдері міндетті.
Практикадан алынған барлық олардың табыстары төленеді, және
олардың дамуына арналған ауыр қаражаттық қиыншылық жасайды, не ұлғайтылады
және әсерлі несие механизмі жоқ болуымен аз кәсіпкерлік даму сүйеулері
нарық инфрожүйесінің дамуы.
Республикада қаражаттық институттердің сондай түрлері іс
істейді, лизингті сияқты қызмет ету жүйе, франчайзингі, экономика тап осы
секторы дамуына арналған айқын шарттарды жасай алуы.
Назар аудару өзіне назар аударылған және істер аралық санда
көрсетілген ерекшелік бір жағынан жұмыс істеуге кіріскен , ал басқа жұмыс
істейтін істердің сан практикалық тұрақтылығы көрсетілген.Сонымен қатар
жұмыс жасауды парасатпен қиындық барысы туралы қызмет мына сферада
куәландырылады . Демек, басқа шарттарды жасауға уақыт келді, жақсы жағдайға
жетпек үшін және сау фундамент салу өте қажет.
Арнайы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгілеген тәртібін
таңдауды кәсіпкер ерікті негізде жүргізеді. Бұл ретте, бюджетпен есеп
айырысудың бір нысанын ғана таңдауға құқылы.
Арнайы салық режимі негізінде кәсіпкерлік қызметі нысанының көптеген
түрлерін ескеріп, бюджетпен есеп айырысудың үш тәсілі ұсынылады. Егер
кәсіпкерлік қызметі мезеттік сипатта болса, бір жолғы талон негізінде. Егер
кәсіпкерде шағын кіріс болса және жеке кәсіпкер нысанында өз қызметін
жүзеге асырса, онда ол патент негізінде бюджетпен есеп айырысуға құқылы.
Жалдамалы еңбекті тартумен бірге іртүрлі жоспарлы қызметі бар кәсіпкер үшін
оңтайлытылған декларация негізінде бюджетпен есеп айырысудың үшіншісі
ұсынылады.
Бюджетпен есеп айырысудың аталған нысандары шектерінде салық салудың
мұндай тетігі кәсіпкерлік қызметі дамуының әртүрлі деңгейін ескеруге
мүмкіндік береді. Бұдан басқа салық сауаттылығы дағдысын кәсіпкерге
біртіндеп енгізеді.

2.2.Бюджетпен есеп-айрысудың нысандары
Енді салық Кодексінде қарастырылған арнайы салық режимдерінің
нысандарына жеке – жеке тоқталып өтейік. Біріншіден қарастыратынымыз – бұл
бір жолғы талон негізінде арнайы салық режимі.
Бір жолғы талондар – қызметі мезеттік, тұрақты емес сипаттағы жеке
тұлғалар үшін көзделген.
Келесі қызмет түрлерімен айналысатын жеке тұлғалар бір жолғы талон
негізінде бюджетпен есеп айырыса алады:
1. Төмендегілерді өткізетін (стационарлық мекемелерде жүзеге асырылатын
қызметтерді қоспағанда):
– Газет және журналдар;
– Тұқымдар мен отырғызылатын материалдар;
– Бақша дақылдары;
– Үй маңындағы аумақта өсірілген тірі гүлдер;
– Ауыл шаруашылығы бақ шаруашылығы, бау-бақша және саяжай
учаскілерінің өнімдері;
1. Көлік Тасымалдау қызметтері бойынша :
– Таяу шетелден;
– Алыс шетелден;
Мысалы, белгілі бір тұлға бір жолғы талон негізінде газеттер мен
журналдарды өткізумен айналысады. Бұл ретте, бір жыл ішінде олар жалпы
алғанда 80 күнге бір жолғы талондарды сатып алады. Осындай жолмен онда енді
он күнге жыл соңына дейін бір жолғы талон бойынша жұмыс істеуге мүмкіндік
бар.
Бір жолғы талондар қатаң есептік бланктары ьолып табылады. Бұндай
бланк екі бөлімнен тұрады: біріншісі – бір жолғы талон түбіртегі, екіншісі
– бір жолғы талонның өзі. Бір жолғы талондар қолдану мерзіміне байланысты
түстері арқылы ажыратылады, бір күнге, үш күнге, жеті күнге, бір айға бар
болады. Олар салық төлеушілерге қызметті бастамай тұрып беріледі. Осы
мақсатта салық төлеуші өкілетті орган жұмыскеріне салық төлеуші куәлігін
ұсынады.
Салық төлеуші бір жолғы талонды бір күнге де, бірнеше күнге де, бірақ
бір айдан астам емес мерзімге алуға құқылы. Бұл ретте, бір жолғы талон құны
қызметті жүзеге асыру күндерінің санына көбейтіледі.
Мысалы, бір күнге газеттер мен журналдарды сату бойынша қызметтің
түрлерімен айналысуға бір жолғы талон құны 40 теңге құрайды. Алты күн
ішінде күн сайын қызметтің осы түрімен айналысуды болжайтын тұлғаға бір
жолғы талон 240 теңгедегі соманы төлеу кезінде осы кезеңге беріледі.
Салық кодексіне сәйкес нарықта тауарлар мен қызметтерді өткізумен
айналысатын (киоск, стационарлы мекемелерді қоспағанда) салық төлеушілер,
тек қана ранайы салық режимінің бір жолғы талон негізіндегінысаны негізінде
бюджетпен есеп айырысуға міндетті. Аталып отырған салық төлеушілердің
белгілі бір қызмет түрлерімен айналысатын жеке тұлғалардан ерекшелігі,
бұларда ерікті таңдау құқығы жоқ.
Нарықтағы өткізумен айналысатын жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметпен
айналысу күні жылына 90 күннен асса, олар салық органында жеке кәсіпкерлер
ретінде тіркелуі қажет. Жеке кәсіпкер мәртебесін алғаннан кейін, осы
тұлғалар бюджетпен есеп айырысуды бір жолғы талон негізінде жүзеге асыруды
жалғастырады.
Бизнесі тұрақты сипат алатын жеке кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп
айырысудың патенттік нысаны көзделген. Оны жалдамалы қызметкерлердің
еңбегін пайдаланбайтын және жылына екі миллион теңгеден астам емес кіріс
алатын жеке кәсіпкерлік нысандағы қызметін жүзеге асырушы жеке кәсіпкерлер
пайдалана алады. Есеп айырысудың мұндай нысаны шағын айналымы бар жаңа
бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы.
Патент алу үшін кәсіпкерге қызметті жүзеге асыру орны бойынша салық
органында болжанатын кірісті көрсете отырып, келесі құжаттарды табыс ету
керек:
Патент алуға өтініш 912.00 нысаны.
912.00 нысанын толтыру тәртібі 2004 жылы 8 желтоқсанда шыққан 625
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің бұйрығымен бекітілген.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
Бюджетке патент құны, жинақтық зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
алымдарын және әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік
алымдарды төлегенін растайтын құжаттар;
Қызметтің лицензияланатын түрін жүзеге асыру кезінде лицензияны беру қажет.
Осы айтылып кеткен құжаттарды толтырғанда кейін салық органдары
кәсіпкерге патентті ұсынады. Патенттер бойынша салықтар сомасы салық
төлеушінің көрсетілген болжанатын кірісінен 3( мөлшерінде белгіленген.
Басқаша айтқанда, салықтарды кәсіпкер өзі болжайтын кіріске біртұтас
мөлшерлемені қолдану жолымен (3() қандай – да бір есеп айырысуды жүзеге
асырусыз есептелмейді. Алынған сома жеке табыс салығы мен әлеуметтік
салықтар түрінде тең үлестермен бюджетке кәсіпкер төлеуі тиіс патент құны
болып табылады. Салық міндеттемелерін айқындаудың мұндай тетігі кәсіпкер
үшін қиындық тудырмайды.
Патент негізінде есеп айырысуды жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер
(акциздік өнімдерді шығаратындардын басқа) фискалдық жады бар бақылау –
касса машиналарын қолданудан босатылады.
Салық Кодексінде нақты алынған кіріске байланысты ұлғаю жағына да,
кему жағына да, патент құнын қайта есептеуді жүргізуге мүмкіндік беретін
норма қарастырылған. Көрсетілген кірістен нақты кірістің асуы кезінде салық
төлеушіге асу сомасын 5 жұмыс күні ішінде көрсетуі қажет және осы сомадан
салықтарды төлеуді жүргізуі қажет.
Егер патентті алу кезінде көрсетілген кірістен нақты кіріс төмен
болған жағдайда, онда артық төленген соманы қайтару салық органы жүргізген
хронометраждық зерттеу өткізуден кейін салық төлеушінің өтініші негізінде
жүргізіледі. Патентті жеке кәсіпкердің ниеті бойынша салық органы бір айға
да, бірнеше айға да, бір күнтізбелік жыл шегінде беруі мүмкін.
Сондай – ақ, осы режимденорма енгізілгенше салық төлеуші назар аударуы
қажет. Соған сәйкес кәсіпкерлік қызметін уақытша тоқтату жағдайында патент
негізіндегі бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыратын кәсіпкерге кәсіпкерлік
қызметін уақытша тоқтата тұру туралы өтініш қызметті жүзеге асыру орны
бойынша салық органына беру қажет.
Мұндай өтініш жоқ болған жағдайда салық органына салық төлеуші
бюджетпен есеп айырысуды жалпы белгіленген тәртіпте жүргізіледі деп
санауға құқық беріледі. Жеке кәсіпкерге қызметін жүзеге асыру үшін
жалдамалы қызметкерлерді тарту кезінде немесе кірісінің екі миллион
теңгеден асуы кезінде оңайлатылған декларация негізінде арнайы салық
режимі немесе салық салудың жалпы белгіленген тәртібіне көшу қажет.

2.3. Кәсіпорын иелерінің бюджетпен есеп айырысудағы негізгі нысаны-
салық режимі

Кәсіпкерлер үшін бюджетпен есеп айырысудың негізгі нысаны оңайлатылған
декларация негізіндегі арнайы салық режимі болып табылады. Бұл нысан
жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланатын кәсіпкерлерге арналған.
Салық төлеушіге салық салудың осы режиміне көшу үшін тоқсан
басталғанға дейін 2001 жылға 16 қарашада №1554 Қазақстан Республикасының
мемлекеттік кіріс Министрлігінің бұйрығымен бекітілген нысандағы өтінішті
қызметті жүзеге асыру орны бойынша, салық органына тапсыру қажет. Өтініш
910.00 нысанын, бланкісін салық төлеуші салық комитеттерінде алады.
Осы режим мыналармен ерекшеленеді:
Салық міндеттемелерін есептеу нақты алынған кіріс бойынша тоқсанның
аяқталуы негізінде жүргізіледі;
Оңайлатылған декларация негізінде есептелетін салықтар шығыстары есептеусіз
бірыңғай мөлшерлеме бойынша есептеледі.
Ставкалар бойынша салықтар сомасын айқындаудан кейін салықтар
сомасынан 1,5( мөлшерінде жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты
кему жағына есептелген соманы түзетужүргізіледі. Бұл түзету, егер тоқсан
қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа еңбекақысыкелесідей
болса қолданылады:
Жеке кәсіпкерлерде Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген екі
еселенген айлық минималды еңбекақы мөлшерінен кем емес;
Заңды тұлғаларда – 2,5 еселенген минималды еңбекақы мөлшері.
Салықтың есептелген сомасының 12 бәлігі корпоративті табыс салығы
ретінде, қалған 12 бөлігі әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына
әлеуметтік аударым сомасын алып тастау есебімен әлеуметтік салық ретінде
төленеді.
Жұмыс істейтін қызметкерлердің санына байланысты салықтарды түзету
бойынша Салық Кодексінде көзделген норма қызметті жүзеге асыру үшін
тартылатын қызметкерлердің жалпы санынан және кірістерді жсриялаудағы
кәсіпкерлердің қызығушылығына бағытталған, өйткені шағын бизнес
субъектілерінің иелігінде қалатын сома қызметкерлерінің саны мен
кірістерінің ұлғаюына байланысты жоғарлайды.
Салықты төлеу мен есептеудің жалпы бекітілген тәртібіне көшкенде
арнайы салық режиміне қайтадан ауысу, жалпы бекітілген тәртіпті екі жыл
қолдану мерзімі өткеннен кейін ғана мүмкін.
Оңайтылған декларация келесі түрде табыс етілуі мүмкін:
– Келу тәртібімен;
– Пошта бойынша хабарлама жасалған тапсырыс хатымен;
– Электронды түрде.
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық кодексіне өзгеріс енгізілуіне
байланыстысалық режимінің аталмыш нормалары едәуір өзгерістерге ұшырады.
Қосымшалар үш жағдайға қатысты болды: кірістің мөлшері,құрамның критерилері
және салық ставкалары.
Қазіргі уақытта ыңғайланған декларацияны 25 адамға дейін (2005 жылы –
15 адам) жұмысшысы бар жеке кәсіпкерлер, 50 адаға дейін (2005 жылы – 25
адам) жұмысшысы бар заңды тұлғалар пайдалана алады. Сонымен бірге
ыңғайланған декларациянегізінде салық режимін пайдаланушы субъектілерінің
кірісінің деңгейі былайша ұлғайтылады:жеке кәсіпкерлер үшін 4,5 ондықтан
10 млн теңгеге дейін, заңдытұлғалар үшін 9-дан 25 млн теңгеге дейін салық
кезеңінде (тоқсанында). Ыңғайлау саласында өзгерістер мен қосымшалардың
нәтижесінде кәсіпкерлік субъектілерін жаңадан құру және қазіргілердің
дамытуға ықпал ететін мүмкіндігі кеңейеді.Ыңғайланған декларацияны
пайдаланған кезде кәсіпкерлер салықтарды өзбетінше есептеп, тиісті салық
ставкаларын қолданады.
Салық салмағы едәуір жеңілдетіліп, бір деңгейде жеке кәсіпкерлер мен
заңды тұлғаларға қатысты болды. 2005 жылы салық ставкалары едәуір жоғары
болды: жеке кәсіпкерлер үшін 3-тен 7 пайызға дейін, заңды тұлғалар үшін 4-
тен 9 пайызға дейін кіріс деңгейіне қатысты өзгеріп отырды.
Мысалы, егер кәсіпкердің кірісі тоқсан ішінде 2,5 млн теңге болса,
онда 2006 жылғы 1 қаңтардағы ставкаға сәйкес 75 мың теңге (2500 мың х 3%)
болды. Салыстыру үшін: 2005 жылғы аталмыш кірістің салығы 85 мың теңге
болған еді (60 мың+500 мың х 5%).
Егер заңды тұлғаның тоқсандағы кірісі 8 млн теңге болса, онда салық
290 мың теңге болады (90 мың теңге+5000 мың х 4 пайыз), бұл өткен жылғы
ставканы пайдаланып төлеген салық сомасынан 190 мың теңгеге аз.
Ыңғайланған декларация негiзiнде арнаулы салықтық режим қолдану үшiн
жаңа құрылған жеке кәсiпкер салық есебiнде тұрған күннен бастап өтiнiш
жазады, ал заңды тұлға өзiнiң мемлекеттiк тіркеуден өткеннен кейiн 10 жұмыс
күнiнiң iшiнде өтiнiш бередi.
Кipic мөлшерiнiң және жалдамалы жұмысшылардың санына байланысты бұрын
жалпы белгiленген салық салу режимiнде жұмыс істеген салық төлеушілер 2006
жылғы 1 қаңтарда белгіленген осы жағдайға сәйкес келетін болса, онда
ыңғайланған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға құқылы.
Бұл үшін тоқсан басталғанша өзі қызмет ететін жердегі салық комитетіне
өтініш беруі керек.
Осылайша, ыңғайланған декларация аясында арнаулы салық режимiн
пайдалану бiрсыпыра кәсiпкерлерге қолдануға ықпал етедi. Осы салық режимiн
қолдану саласының кеңеюi ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.