ТАБИҒАТ ПАЙДАЛАНУ - ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ЕРЕКШЕ САЛАСЫ РЕТІНДЕ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ БІЗ 3
ТАБИҒАТ ПАЙДАЛАНУ - ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ЕРЕКШЕ САЛАСЫ 8
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 11

ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ БІЗ

Бүкіл адамзат қоғамының даму тарихы - табиғат пен адамзаттың қарым-
қатынасынан тұрады. Осы уақыттың барлығында да табиғат адамзаттың өмір сүру
ортасы, материалдық байлық көзі болып келді. Қоғамның дамуының алғашқы
сатыларында табиғат қорын пайдалану мөлшері ылғи артып отырғанымен, оның
табиғи ортаға кері әсері елеусіз еді.
Қоғамның өндірістік дамуына байланысты адамның табиғи ортаға әсері;
табиғат байлығын, табиғи күштерді пайдалануы артып келеді. Бүл әсер екі
сипатта. Бір жағынан, ғылыми-техникалық жетістіктің арқасында табиғи орта
жақсартылады, оның қорын молайтып, ұқыпты пайдалануға мүмкіндік туады.
Мысалға, шөлді және шөлейт жерлерді суландыру, opмaн отырғызу, жерді
көгалдандыру, өсімдіктердің құнды түрлерін көбейту, жалпы табиғи ортаны,
ондағы өсімдіктер, жан-жануарлар дүниесін қорғауды атауға болады.
Ал екінші жағынан, табиғи ортаны бүлдіру ауқымы да артып келеді.
Мысалы, өндірістің кері әсері ретінде табиғат байлығының түгесілуін, судың,
жердің, атмосфераның ластануын, орманның жойылуын, жердің тозуын, ауыл
шаруашылық жерлерінің қазба жұмыстарын жүргізуге, құрылыстар салуға
бөлінуін айтуға болады.
Қоғамдық өндіріске табиғаттың жаңа байлықтары ұдайы қосылып және
оларды игеру мөлшері артып отырады. Ғылыми-техникапық жетістіктер бүрын
игеруге мүмкін болмаған, сапасы төмен табиғат байлықтарын өндіріске
қолдануға мүмкіндік береді, нәтижесінде өндірістің табиғи ортаға әсері
күшейеді, табиғат байлығын пайдалану мәселесі шиеленісе түседі. Табиғат
байлығын пайдалану қарқынының артуы халық санының өсуіне де байланысты.
Үстіміздегі ғасырдың басында жерде 1571 млрд. адам өмір сүрген болса, 1990
жылы халық саны 5300 млрд.-қа жетті, ал 2000 жылы 6 млрд.-тан асады деп
есептеледі.
Халық санының өсуіне байланысты, халық тұтынатын өнімдерді арттыруға,
оған шикізат ретінде табиғат байлығын пайдалану мөлшерін кеңейтуге тура
келеді. Сонымен қатар табиғат байлығы қорының шексіз еместігін де ескерген
жөн. Әсіресе қалпына келмейтін табиғат байлықтарының, оның ішінде отын-
энергия қорының тапшылығы сезілуде. Түсті металдардың көпшілігі - мыс,
қорғасын, мырыш, қымбат бағалы металдар тапшы бола бастады. Олардың әр
тоннасын өндіруге бұрынғыға қарағанда анағұрлым көп еңбек жұмсауға тура
келеді.
Осындай жағдайда экономикалық даму факторларының: еңбек және табиғат
қорының, өндіріс құралдарының даму себеп-салдарын айқындай білу қажет. Бұл
факторлар бір-бірімен диалектикалық байланыста және қарама-қайшылықта
болады. Қоғамның экономикалық өсуі өндіріс масштабымен, табиғат байлығын
игеру қарқынының артуымен, өндіріс күштерінің дамуымен байланысты. Сонымен
қатар өндіріс күштері қоғам мен табиғаттың қоғамдық-экономикалық
қатынастары негізінде құрылады. "Адам және табиғи орта" жүйесінде өндіріс
күштерінің, өндіріс қатынастарының даму процестерін тереңірек түсіну
қажеттігі жаңа экономикалық ғылым - табиғат пайдалану экономикасының
қалыптасуын туғызды. Бұл ғылымның пайда болуы мен дамуын ең алдымен
шаруашылық қажеттіліктен деп ұғу керек. Ұзақ уақыт экономика және экология
ғылымдары жеке-жеке ғылым салапары ретінде дамып келді, олардың өзіне тән
ғылым негіздері, әдістері болды. Қазіргі кезде табиғат байлығын пайдалану
және табиғи ортаны қорғау мәселелері жүйелі, кешенді экономикалық-
экологиялық тұрғыдан қарастыруды қажет етіп отыр. Табиғат байлығын тиімді
пайдалану табиғи ортаны қорғай отырып, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігін табиғат байлығымен қамтамасыз етуді талап етеді.
Табиғат байлығын пайдалану экономикасының пәні - қоғамдық өндіріс
кезінде қалыптасатын қоғам мен табиғат арасындағы экологиялық, экономикалық
қатынастар болып табылады.
Табиғат пайдалану экономикасы: табиғат пайдалану процестерінде
туындайтын экономикалық заңдылықтарды, өндірістің табиғи ортаға тигізетін
әсерін және оның кері әсерінен қорғануды ұйымдастыруды:
• халық шаруашылығын табиғат ресурстарымен қамтамасыз ету
жағдайларын;
• табиғат байлығын экономикалық бағалау әдістерін, табиғи ортаны
бүлдіруден, табиғат байлығын ысырап етуден келетін зиян мөлшерін есептеу
әдістерін;
• табиғат байлығын неғұрлым тиімді пайдалану, табиғи ортаны қорғау
мүмкіндіктөрінің тиімділігін айқындау жолдарын;
• табиғат байлығын тиімді пайдалануды табиғи ортаны қорғауды
басқарудың экономикалық механизмін, оны жетілдіру бағыттары мен жолдарын
зерттейді.
Табиғат пайдалану экономикасының танымдық негізі - қоғамның дамуының
экономикалық заңдарын зерттейтін экономикалық теория болып табылады. Ол
экономикалық заңдарға сүйеніп табиғат байлығын пайдалану, оның қорын
молайту және табиғи ортаны қорғау жөніндегі өндірістік қатынастарды
зерттейді.
Табиғат пайдалану экономикасы тек қана экология-экономикалық
заңдылықтарды зерттеп қана қоймай, одан туындайтын өндірістік мәселелерді
шешудің нақты экономикалық тетіктерін жетілдірумөн дө айналысады.
Экология-экономикалық қатынастар мен табиғаттану және басқа
экономикалық ғылымдарды бір-бірінен бөліп қарастыруға болмайды. Табиғат
байлығын пайдалану экономикасы әсіресе халық шаруашылығын жоспарлау,
аймақтық және салалық экономика, статистика және талдау, экономикалық
кибернетика және т.б. экономикалық ғылымдармен тығыз байланыста.
Табиғат пайдалану экономикасы техникалық ғылымдармен де тығыз
байланыста, өйткені өндірісті экологиялық талаптарға сәйкес ұйымдастыру,
жүргізу барлық ғылыми-техникалық жетістіктерді ескеруді талап етеді.
Техника - экономикалық шешімдердің де тиімдісі (дұрысы) - қолданылатын
техника мен технологияның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.