Экологиялық факторлардың қоршаған ортаға әсері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Экологиялық факторлар 2
Факторлардың организмге әсері 4
Экологиялық факторлардың қоршаған ортаға әсері 5
Әдебиеттер тізімі 10

Экологиялық факторлар

Кез келген тiрi организм өзiн айнала қоршаған табиғи орта мен тығыз
байланысты ғана өмiр сүре алады. Олар – топырақ, су, минералды заттар, жер
бедерi және атмосфералық әр түрлi құбылыстар. Табиғи ортаның компоненттерi
(iрi немесе ұсақ бөлiктерi) тiрi организмдерге оң немесе терiс әсер етуi
мүмкiн.
Сондықтан әрбiр организмнiң өзiне ғана қолайлы ортасы немесе мекенi
болуы тиiс. Мәселен, көлбақа үшiн қалыпты өсiпкөбеюiне қолайлы орта ылғалы
мол көл жағасы. Ал, қуаң дала немесе шөлейтті жерлер ол үшін қолайсыз, өмір
сүре алмайтын орта болып табылады. Бірақ та организм үшін табиғаттың барлық
элементтері белгілім өлшерде қажет және жиынтық күйінде әсер етеді. Oлардың
біреуі өте қажет, екіншілері орташа, ал үшіншілері мүлдем қажет емес зиянды
болуы мүмкін. Cонымен орта дегенміз - организмнің өсіп-көбеюіне,
тіршілігіне, дамуымен таралуына, тікелей жанма әсер ететін айнала қоршаған
орта компоненттерінің жиынтығы. Aл, организмге қажетті жағдайлар деп - тек
сол организм үшін алмаструға келмейтін табиғи ортаның элменттерін айтамыз.
Экологиялық факторлар дегеніміз – организм үшін қажетті немесе теріс
әсерін тигізетін ортаның элементтерін айтамыз табиғатта эќколгиялық
факторлар жиынтық күйінде әсер етеді организмдер болса факторлардың әсеріне
әр түрлі реакция (жауап) береді. Мәселен, ащы суда тіршілік ететін
организмдер үшін тұз және минералды заттар шешуші роль атқаса, ал тұщы су
организмдері үшін қажеті шамалы.
Шөл - шөлейтті жерлердегі өсімдіктері үшін жоғары температура,
ылғалдың аздығы қолайлы факторлар болса, ал орман өсімдіктеріне бұл
қолайсыз ортаның факторлары болып табылады. Міне, осы жағдайлар мен
факторлар оларға организмдердің бейімделуі ұзақ жылдар бойы қалыптасқан
тарихи дамудың жемісі деп білеміз нәтижесінде өсімдіктер мен жануарлардың
түбегейлі қалыптасқан географиялық белдемдері айқындалады.
Факторлар үш негізгі топқа жіктеледі абиотикалық, биотикалық және
антропикалық.
Абиотикалық факторлар дегеніміз - организмдерге әсер ететін
бейорганиҝалық ортаның җиынтығы. Олар химиялық (атмосфераның химиялық
құрамы теңіз және тұщы сулар шөгінділер т.б.) және физикалық (температура
қысымы ылғал жел радиация т.б.) деп бөлінеді. Сол сияқты жердің рельефі
геологиялық және геоморфологиялық құрылымы ортаның сілтілік немесе
қышқлдығы космостық сәулелер т. б. факторлар организм үшін әртүрлі деңгейде
әсер етеді.
Биотикалық факторлар дегенміз - тірі организмдердің бір-біріне және
ортаға жағымды немесе жағымсыз әсер етуі. Бұл өте күрделі процестер
жиынтығы. Өйткені, тірі организмдер бір-бірімен қоректену, бәсекеге,
паразиттік, жыртқыштық, селбесіп тіршілік ету арқылы алуан түрлі
қарым–қатынаста болады. Аталған қарым-қатынастар өсімдік жануар мен өсімдік
немесе жануарлар мен жануар арасында болуы мүмкін.
Антропикалық факторлар дегеніміз – айнала қоршаған ортаға тигізетін
адам баласы іс-әрекетінің тікелей немесе жанама әсері. Адам баласы өзінің
матералдық игілігі үшін табиғат байлықтарын игеруге мәжбүр болады.
Нәтижесінде ірі кешендер, өнеркәсіп, зауыт, Кен байыту, автокөліктер, ауыл
шаруашылығы салалары дами түседі. Ал олардан зиянды әр түрлі газдар,
қалдықтар, лас сулар, химиялық зиянды қосынды заттар айнала қоршаған ортаға
түседі. Зиянды заттардың көршілігі табиғатта айналымға түспей, жинақталып
бүкіл тіршілік кері әсерін тигізеді. Яғни атмосфера ауасының ластануы, су
айналасының бұзылуы, жердің құнарсыздануы, қуаңшылық өзен-көлдердің
таралуы, өсімдіктер мен жануарлардың сиреп немесе құрып кетуі адам
баласының денсаулығының бұзылуы және жалпы биосфера шегіндегі бұрын-соңды
болмаған климттың өзгеру құбылыстары үдей түседі. Соңғы жылдары
антропикалық факторлардың өзгеру құбылыстары үдей түседі. Соңғы жылдары
антропикалық факторлардың табиғи ортаға және жалпы биосфераға әсері айқын
білене бастады. Осыған орай адам баласының іс-әрекеті бақылауға алынып
табиғат тепе-теңдігінің бұзылмауына жол бермеу жолдарға ғаламдық
проблемалар деңгейінде қарастырылауда.

Факторлардың организмге әсері

Экологиялық факторлардың организмге әсер етуі мен оған организмнің
реакциясы бірдей болмайды. Сондықтан организм үшін факторлардың бұрыннан
қалыптасқан жиынтығы ғана қажет. Ал, басқа факторлар оның қалыпты
тіршілігіне кері әсері тигізеді. Яғни әрбір организмге әсер ететін
фактордың төмегі және жоғары шегі болады және бір фактор шеуші роль
атқарады. Бұл заңдылықты неміс химигі Ю.Либих (1948жылы) ашқан. Оны
"Минимум заңы" дейді. "Минимум" заңының өмірде практикалық маңызы зор.
Өйткені, организмдердің ең қажетті шектеуші факторларын біле отырып мол
өнім алуға немесе табиғат ресурстарын тиімді пайдалануға жол ашады.
Шешуші факторлармен жиынтығына деген ең жоғарғы төзімділік қасиетті
болады. Төзімділік (толерантность) заңы В.Шелфордың есімімен аталады.
Заңның негізігі организмдердің факторларға деген талғамның шектеулі. Кез
келген организмнің төзімділік шегі болады. Егер төзімділік шегінен шығып
кетсе организм тіршілігін жояды. Мәселен қатты қуаңшылық жылдары
өсімдіктердің құрып кетпеуі ал су қоймаларының пестицидтермен ластануы
балықтардың жойылуына әкеп соғады. Организмдердің төзімділік шегін білудің
практикалық маңызы бар. Әсіресе, жабайы аңдар мен құстарды өсімдіктерді
жерсіндіру жұмыстарында төзімділік заңының негізігі тәртіптері ескеріледі.
Табиғатта организмдердің көптеген түрлері экологиялық факторлар
жиынтығына, оның шекті мөлшері мен төзімділік шегіне бағына бермейді.
Керісінше қолайсыз экологиялық орталарда қалыпты тіршілігін жалғастыра
береді. Организмдердің бұл тобы эврибионты түрлер дейді. Мысалы:
Қазақстанға жерсіндірілен ондатра, көгілдір түлкі, бұлғынды, ал кездейсоқ
жолдармен енген колорадо қоңызын, ақ қанатты американдық көбелекті, т.б.
көптеген арам шөптерді келтіруге болады.
Кейбір организмдер орта мен факторларға талғамы жоғары болады. Оларды
біз степбионтты организмдер дейміз. Стебионтты организмдердің таралу аймағы
шектеулі болады. Шектеулі фактор абиотикалық немесе биотикалық болуы
мүмкін.
Экологиялық факторлардың организмдерге тікелей немесе жанама әсер етуі
олардың белгілі бір биотопқа бейімделген тіршілік формаларын
қалыптастырады.

Экологиялық факторлардың қоршаған ортаға әсері

Кез-келген тірі организм өзін айнала қоршаған табиғи ортамен тығыз
байланыста ғана өмір сүре алады. Олар – топырақ, су, минералды заттар, жер
бедері және атмосфералық әр түрлі құбылыстар. Табиғи ортаның компоненттері
тірі организмдерге аз немесе теріс әсер етуі мүмкін. Сондықтан әрбір
организмнің өзіне ғана қолайлы ортасы немесе мекені болуы тиіс. Мәселен,
көлбақа үшін қалыпты өсіп-көбеюіне қолайлы орта – ылғалы мол көл жағасы.
Бірақ организм үшін табиғаттың барлық элементтері белгілі мөлшерде қажет
және жиынтық күйінде әсер етеді. Олары біреуі өте қажет, екіншілері орташа,
ал үшіншілері мүлдем қажет емес, зиянды болуы мүмкін. Сонымен, орта
дегеніміз – организмнің өсіп-көбеюіне, тіршілігіне, дамуы мен таралуына
тікелей жанама әсер ететін айнала қоршаған орта компоненттерінің жиынтығы.
Ал организмге қажетті жағдайлар деп – тек сол организм үшін алмастыруға
келмейтін табиғи ортаның элементтері.
Экологиялық факторлар дегеніміз – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.