Өмiр сүру ортасындағы қауiп-қатердiң көзi мен деңгейi

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Өмiр сүру ортасындағы қауiп-қатердiң көзi мен деңгейi2

1. Өмiр сүру ортасының антропогендiк қауiп-қатерi. 2

2. Өмір сүру ортасындағы адам организміне кері әсер ететін факторлар7

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі11

Өмiр сүру ортасындағы қауiп-қатердiң көзi мен деңгейi

Бұл күндерi адамның өзi жасаған жаңа өмiр сүру ортасына және техносфераға байланысты өмiр-тiршiлiкке қауiп төнiп тұр. Себебi адам өмiр сүру ортасының жағдайымен санаспай ойсыз iс-әрекет жасауының арқасында, техникалық жоғары деңгейге жетпегендiгiнiң кесiрiнен өз өмiрiне қауiп-қатер туғыза бастады.

Сонымен адам қауiпсiздiк жүйесiнде үш түрлi рөл атқарады:

- қорғау обьектiсi ретінде;

- қауiпсiздiктi қамтамасыз ету құралы ретінде;

- қауiп-қатердiң көзi ретінде.

1. Өмiр сүру ортасының антропогендiк қауiп-қатерi.

Антропогендiк қауiп адамдардың шаруашылық iс-әрекетiнiң және өзi құрған обьектiлерiнiң жұмысының нәтижесiнде пайда болады әрі адамдардың денсаулығына және өмір сүру ортасына керi әсерiн тигiзедi.

Өмiр сүру ортасына адам iс-әрекетiнiң керi әсер етуінің негiзгi факторларын қарастырайық.

Атмосфералық ауаның былғану көзi және дәрежесi.

Атмосфералық ауа - бұл ғаламшардың (планета) өмiрi, жердiң азоттан, оттегiнен, көмiрқышқыл газынан, озоннан, гелиден тұратын газ қабаты. Биологиялық процес үшiн оттегiнiң маңызы зор, ал көмiрқышқыл газы фотосинтез процесiне өте қажет. Адам тамақ iшпеуге бар, бiрақ тыныс алмай өмiр сүре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қоры шектеулі. Ол 2-3 минут қана тыныс алуына жетеді, ал бес минут өткен соң, ауа келмегендіктен адам организмінде орнына келмейтін процес басталады: ми қабаты жұмысын тоқтатады, биологиялық өлім келеді.

Атмосфералық ауаның әртүрлі зиянды заттармен былғануы, адамдар органының ауыруына, оның ішінде тыныс мүшелерiнiң ауруына әкелiп соғады.

Мысалы, түрлi түстi металлургия кәсіпорындарының ауаға жiберетiн зиянды заттары жүрек-тамыр ауруларының өсуiне, жүйкенің бұзылуына, қатерлi iсiк ауруларының пайда болуына әкеледі. Қара метал мен электр қуаты кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары өкпе ауруларына шалдықтырады. Химия өнеркәсiбiнiң ауаға шығаратын зиянды заттары аллергияның, без және жыныс ауруларының пайда болуына әсер етедi.

Атмосферада табиғи және антропогендiк көздерден қосылатын әр түрлi қосындылар әр кездерде де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсiмдiктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтiндерi, газдар да жатады.

Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік, және жылу энергетикасы жатады.

Қазақстанда тұрақты өнеркәсiп орындарының көздерiнен атмосфераға жыл сайын (1995 ж - 3, 1 млн. г., 1997 ж - 2, 37; 1998 ж - 2, 33) зиянды заттар шығады. Атмосфераға кететiн зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түстi металдар - 22, 7%, қара металдар - 15, 7% береді.

Атмосфераға зиянды заттарды шығаруда автокөлiктер үлкен орын алады.

Қазақстанның үлкен қалаларында автокөлiктердiң зиянды заттарды шығарудағы үлесi 60-80 пайыз құрайды. Ал Алматы қаласында - 90 пайыз.

Ең көп тарайтын улы заттар - углеродтың оксидi (СО), күкiрттiң диоксидi (SО ₂ ) азоттың оксидi (МО _х ) көмiрсутегi (Cn Hm ) және қатаң заттар (шаң) .

Атмосфераға одан да гөрi улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бенз(а) пирен. Осы күндерi атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда.

Қазақстан Республикасының қалаларындағы ауа бассейнін бақылау қалаларда ластану деңгейінің өте жоғары екенін көрсетіп отыр. Орташа алғанда қалалардағы шаңның, аммиактың, фенолдың, фторлық сутегінің, формальдегидтің, қорғасынның, азот диоксидінің және күкірттің жиынтығы шекті нормадан әлде қайда артық болып тұр. Мысалы, Шымкент және Лениногорск қалаларында күкірт жиынтығы шекті нормадан 100 есе артып кеткен.

Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екiншi деңгейдегi өте улы қосылыстардың пайда болуына әкелiп соғады (қара түтiн (смог), қышқыл (кислота) және олар озон қабатын бұзатын бірден-бір қосындылар.

Смог - үлкен қалаларда, өнеркәсiп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екi тұрпаты байқалады:

- түтiннен немесе өндiрiстiк газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;

- фотохимиялық смог - өткiр газ бен аэрозольдiң қою тұмансыз жиынтығы, ол күннiң ультракүлгiн сәулесiнiң әсерiнен фотохимиялық реакцияға түсiп құралды әрi өте улы келедi.

Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос-Анджелес қаласында байқалған, қазiрде ғаламшарымыздың барлық дерлiк бұрыш-бұрыштарында көрiнедi.

Смог көз көрерлiктi төмендетедi, металдың тотығуын күшейтедi, денсаулыққа керi әсер етедi әрi тұрғындардың өлiмiн көбейтiп, аурушаң етедi.

Қышқыл жаңбыры - соңғы 100 жылдан берi белгiлi, бiрақ оған кейiнгi жылдарда ғана көңiл аудара бастады. "Қышқыл жаңбыры" деген атты бiрiншi рет 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданды.

Негiзiнде, қышқыл жаңбыр күкiрттiң және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерiнен туындайтын құбылыс. Нәтижесiнде күкiрт (H ₂ SO ₄ ) және азот (HNO ₃ ) қышқылдары түзiледi. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрiнде жерге түседi. Бірақ адамның өмір-тіршілігі, іс-әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.

Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласуынсыз-ақ, бұрын да болғандығы белгiлi, ондайда күкiрт пен азот өрттiң, вулканның т. с. табиғи құбылыстардың әрекетiнен атмосфераға көтерiлiп отырған.

Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тiк жоғары тарамайды, жердi көлбеп көкжиекке созылады. Бұндай бұлттар бiр елдің аумағынан шығып, екiншi бiр мемлекет жерiне барып түсуi мүмкiн. Сондықтан бұл бүгiнде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшiн өз жерiн ластану пайызы өз күкiртiнiң құрылымынан - 46 пайыз, азот құрылымы бойынша - 22 пайыз құрайды. Қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келедi. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2, 8 . . . 10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада ауадағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.

Қышқыл жаңбыр адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтiредi. Мысалы: Ауадағы ластану және қышқыл жаңбырлар металконструкциясының тот басуын жылдамдатады; ғимараттардың, ескерткiштердiң бұзылуына әкелiп соғады; топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертiп топырақтың құрылымын бұзады, оның өнiм беру қасиетiн төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.

Тұщы судың ашық қоймаларының сапасын төмендетеді, тірі организмдердің құруына әкеледі.

Парниковый эффект . Атмосфераның құрамы мен жағдайы Ғарыш пен Жер арасындағы сәуле, жылу алмасу процесіне әсер етеді. Күннен Жерге немесе Жерден Ғарышқа қуат берілу процесі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейде сақтайды, орташа алғанда + 15º. Бұнда биосферадағы температура жағдайын сақтап тұруда Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиациясының рөлі жоғары. Осы процесс бірі-бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасының ұлғаюуына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындылардың көбеюі, Жерден Ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай климаттың жылынуына әкеліп соғады. Бұл процесте көмірқышқыл газының рөлі өте зор. О бастан көмірқышқыл газының Жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0, 003 пайздан аспаған. Ал кейінгі жылдары бұл газдың көлемі әр он жыл сайын 2 пайызға ұлғайып отыр. Бұл жылдамдық соңғы жылдары тездетіп барады. Жер тұрғындары жылдан жылға ормандардың көлемін азайтуда және отын жағуда.

Климаттың әртүлі моделін жасап, зерттеу 2050 жылы Жерде орташа температура 4, 5ºС дейін көтерілуі мүмкін. Жер шарының мұндай жылынуы мәңгілік мұздардың еруіне әкелетін болса, Әлемдік мұхиттың деңгейі 0, 5 . . . 1, 5 м көтеріледі. Климаттың одан ары жылынуы 2100 ж. Әлемдік мұхиттың деңгейін 2 метрге дейін көтереді. Ал бұл 5 млн. кв. км құрлықты су басып кетуіне әкелуі мүмкін. Ал бұл - барлық құрлықтың 3 пайызындай көлемі, Жер шарындағы қолданбалы жердің 30 пайызындай көлемі. Парниковый эффекттің Жер тұрғындарына алып келер зардабы ұшан теңіз. Сондықтан осы күрделі мәселелер жөнінде адамзат алдын ала тиімді шаралар қабылдамаса, Жердегі өмір-тіршілікке үлкен қатер туындауы мүмкін.

Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның техногендік ластануының кері әсері тек жер маңындағы аймақпен ғана шектеліп қоймайды. Лас қосындылардың белгілі бір бөлігі озондық қабатқа жетіп, оны бұзады. Озондық қабаттың бұзылуы Жерге ұзындығы 0, 29 мкм ультракүлгін сәуленің енуіне мүмкіндік туғызады. Бұл қысқа толқынды ультракүлгін сәулелену биосфера үшін өте қауіпті: өсімдіктер әлемі құриды, онкологиялық және көз аурулары көбейеді.

Озондық қабаттарды талқандайтын негізгі заттар - хлор мен азот қосындылары. Хлордың бір молекуласы 10 молекулаларын, ал азот оксидінің бір молекуласы озонның 10 молекулаларын талқандайды.

Хлор мен азот қосындыларының озондық қабатқа түсуінің негізгі көздері болып төмендегі факторлар саналады:

ұшақтардың шығаратын газдары;
зымырандардың шығаратын газдары;
вулкан газдары;
фреонды пайдаланатын технологиялар;
атом жарылыстары.

Мысалы: «Шаттл» ракетасының бір ұшуы озонның 0, 3 пайызының бұзылуына әкеліп соғады. Озон қабатының осы тесігінің қайта жабылуы ұзақ уақытты қажет ететіндігі ғылыми тұрғыдан дәлелденген.

Озон қабатының бұзылуына өмірінің ұзындығы 100 жылдарға созылатын фреон үлкен әсер етеді. Фреонның шығатын негізгі көздері: тығыздалуы бұзылған мұздатқыштар, фреон қолданылатын технологиялар, тұрмыста қолданылатын аэрозоль құтылары және т. с. с.

2. Өмір сүру ортасындағы адам организміне кері әсер ететін факторлар

Зиянды заттардың жалпы сипаттамасы. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн. астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде - 5500, дәрі-дәрмек - 4000, тұрмыс химиясында - 1500 пайдаланылады. Халықаралық рыногта жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар дүниеге көптеп келіп жатыр.

Улы химиялық заттар, өзінің пайдалануына байланысты төмендегідей болып жіктеледі:

өнеркәсіп уы- өндірісте қолданылатын заттар;
улы химикаттар- ауыл шаруашылығында қолданылатын заттар;
дәрі-дәрмектер;
тұрмыс химикаты;
өсімдіктер және жануарлар уы- өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда, жануарларды, құрт-құмырысқаларда болатын заттар;
әскери улаушы заттектер.

Адам организме әсер ету сипаты бойынша улы заттар төмендегідей болып бөлінеді:

жалпылама улылар- организмді жалпы улайтын, жеке органдарды ауру етіп, істен шығаратын улы заттар.
қоздырғыштар- тыныс жолдарының шырышты (слизистый) қабатын, көзді, өкпені, теріні ауру ететін заттар.
аллергия тудыратын заттар.
мутагендер -генетикалық кодты бұзатын заттар.
канцерогендер- қауіпті ісіктер тудыратын заттар.
бала жасау қызметін жоятындар- қорғасын, сынап, стирол, радиоактивті басқа да заттар.

Зиянды заттардың әсер етуі және организмге енудің жолдары. Зиянды заттар адам организміне тыныс алу жолдары, тірі және ас қорыту жолдары арқылы енеді. Көп жағдайда (80-90 пайыз) кәсіпке байланысты аурулар және уланулар организмге улы газдардың, булардың, тұмандардың енуіне байланысты болады. Бұл жолмен ауруға шалдығу өте ауыр болуы мүмкін, себебі улы зат бірден қанмен аралысып бүкіл денеге тарап кетеді.

Улы заттар ішкен тағаммен, сумен, темекімен, қолдың кірімен ас-қорыту жолдары арқылы организмге енеді. Улы заттар ауыз қуысында-ақ сіңіп, қанға өтіп кетуі мүмкін. Ондай заттарға фенол, цианид сияқты улар жатады. Асқазанның қышқылды ортасы улы қосындымен бірігіп, заттың улылығын одан ары арттыра түсуі мүмкін.

Улы заттар адам организміне тері арқылы енеді. Улы булар, сұйық заттар теріге еніп, сол арқылы қанға кетеді. Бұндай заттарға суда, майда жеңіл еритін көмірсутегі, ароматты аминдер, бензол, анилиндер және т. б. жатады. Егер теріде жара немесе сызат болса, организмге енуі жеңілдейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.