Экспортты несиелер нарығы: сұраныс пен ұсыныс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Экспорт Қазақстан

Экспорттық мәмілелерді жүзеге асыру механизмі 23
ЭНА қарыз алушы банкке және сатып алушыға қоятын та- 26
лаптары 26
Сатып алушының ЭНА мен қарыз алушы банкке қоятын талаптары 27
2.3. Экспортты несиелер нарығы: сұраныс пен ұсыныс 35
Қорытынды 44

Экспорттық мәмілелерді жүзеге асыру механизмі

Экспорттық несиелер бойынша мәмілелерді жүзеге асыру технологиясын
қарастырғанда келесі маңызды кезеңдер бөлінеді:
1. Жобаның экспертиза кезеңі және оны құрылымдау яғни несиелеу
әдістері мен көздерін анықтау кезеңі;
2. Несиелер және қарыз алушылар мен олардың өзара қарым-қатынастарын
анықтау кезеңі;
3. Бірге жүретін құжаттарды рәсімдеу кезеңі.
Мәмілені құрылымдау екі схема бойынша жүзеге асады. Бірінші
схемаға сәйкес коммерциялық банк өзіне белгілі бірнеше лимитін
немесе сақтандырудың орнын толтыру лимитін беруі туралы экспорттық несие
агенттігімен жалпы келісімді жасанды (6-сурет) осындай жүйе бойынша
несиелеу шарттары әдетте алдын ала белгілі болады және банк
талаптарға сай келетін жобаларды таңдау жұмыстарын жүргізеді. "Hermes"
неміс агенттігінің үш қазақстандық банкі- Тұран Әлем, Халық және
Казкоммерцбанк үшін сақтандырудың орнын толтыру лимитінің
тағайындалуы осындай әдіске үлгі болады.

#1 Экспорттық несиелерді тарту және орналастыру схемасы

6-сурет

Жалпы қабылданған және жеткілікті таралған екінші әдіске
экспорттық несие тауарлар және қызметтер әкелінетін мемлекеттік
экспорттық несие агенттігінің келісімі негізінде нақты бір жобаға
беріледі.

# 2 Экспорттық несиелерді тарту және орналастыру схемасы

Экспорттық несие агенттіктермен ынтымақтастықтың тиімділігін
көтеру мақсатында экспорттық несие бойынша мәміленің барлық
қатысушылары арасында өзара қарым-қатынастардың алгоритмі даярланған
болатын.
- клиент экспортермен контракттің жобасынтапсырмалардың
протоколын жасайды (1-қадам).
- импортер-клиенттің қаржылық есебі, жобаның бизнес-жоспары
(қажетті құжаттардың толық тізімі несиелік өтініш
талаптарында көрсетілген) сәйкес экспертизаны өткізу үшін
импортердің банкіне ұсынылады (2-қадам).
- жоғары көрсетілгендермен бірге клиенттің серіктесі-экспортер
өз мемлекетінің экспорттық банкісімен (агенттікпен) осындай
қаржыландырудың мүмкіншілігі жөнінде келісссөздерді жүргізе
бастайды (3-қадам).
- жоба борйынша оң эксперттік қорытынды жағдайында, банк
экспортердің банкіне жобаны қаржыландыруды ұйымдастыру
мүмкіншілігі туралы сұрау жібереді (4-қадам).
- клиент және экспортер арасында шартқа қол қойылады (5-
қадам).
- экспортердің банкі (агенттік) импортердің банкінен және
экспортердің өзінен сұрауды қабылдайды және жобаның жеке
экспертизасын жүргізеді (6-қадам).
- банк-жкспортердің оң шешімінде банктер арасында несиелік
келісімге қол қойылады (7-қадам).
- ЭНА экспортердің банкіне экспорттық несиелеу бойынша мәмілеге
кепілдеме береді (8-қадам).
- банк пен клиент арасында ішкі несие келісімі жасалынады (9-
қадам).
- банк-экспортер ұсынылатын несиенің есебіне, шарт бойынша өз
міндеттемелерін атқарғаннан кейін пайда болған экспортердің
барлық талаптарына төмен жүргізеді (10-қадам).
Схема түрінде экспорттық несиені рәсімдеу алгоритмі 8-суретте
көрсетілген және ол қарыз алушы клиент іс-әрекетінің мақсатты
жүйелілісін сипаттайды: банкте экспорттың шартты талқылау кезеңінде
кеңес жүргізуді бастау қажет.
Экспорттық несие бойынша мәмілені жүзеге асыруда келесі маңызды
кезең бұл несиелер қарыз алушылар және олардың арасындағы қарым-
қатынасын анықтау экспорттық несиелеу бойынша мәмілені жүзеге асыру
схемасының күрделілігі мен көптеген тараптардың қатысуына байланысты
әрбір жоба несиелер және қарыз алушыны бөліп қарастыру бұл күрделі
кезеңдердің бірі
Экспорттық несиелік агенттік - тікелей несиелеу жағдайында несиегер
және банк экспортер үш экспорттық несиенің орнын толтыру жағдайында
кепіл ретінде шыға алады.
Банк-экспортер-экспорттық несие агенттігінің тікелей несиелерінің
техникалық атқарушысы немесе сақтандыру өтемінің несиегері болады.
Банк-импортер-сыртқы несиегер үшін қарыз алушы және кәсіпорынның
соңғы қарыз алушысы үшін несиегер болып табылады.
Импортер-соңғы қарыз алушы (экспорттық несиенің тұтынушысы)

Экспорттық несиені тарту және пайдалану бойынша барлық мүдделі
тараптардың өзара қарым-қатынасы

(7) несиелік келісім(9)ішкі несиелік
келісім (8)
кепілдік (3)қаржылан-

дыру туралы

сұрау
(10)қара-
жаттарды
төлеу

(5)шарт

(1) шарттың жобасы

8-сурет

Экспорттық нксиелеу схемасын қарастырып, жалпы экспорттық
несие агенттіктердің, коммерциялық банктердің және сатып алушылардың бір-
біріне деген өзара талаптарын қатал болатынын айта кету қажет,
олар келесідей сипатталады.

ЭНА қарыз алушы банкке және сатып алушыға қоятын та-

лаптары

Экспорттық несиелік агенттіктердің қарыз алушы банктерге
талаптары жоғары болатыны сөзсіз, өйткені агенттіктер банктерден
кепілдемелерді алады. Қарыз алушы банктің қаржылық жағдайы
халықаралық аудитпен бағалануы тиіс. Қарыз алушы банктің жетекші
рейтингтік агенттіктердің рейтингтерді алуы, сыртқы экономикалық
қызметте банктердің беделі мен практикалық тәжірибесі өте маңызды
роль атқарады. Экспорттық несиелік агенттік үшін қарыз алушы банктегі
менеджменттің деңгейі де маңызды болады.
Сатып алушыларға қатысты несиегерлердің талаптары айқын
көрінбейді, өйткені экспортты несиелер агенттіктері олармен тікелей
байланыспайды. Несиегер сирек жағдайда қарыз алушы банктер арқылы
сатып алушы мен жобаның қысқаша сипаттамасын сұрайды.

Қарыз алушы банктердің ЭНА–ге және сатып алушыларға қоятын
талаптары
Экспортты несиелік агенттіктермен ұсынылатын шарттар стандартты
болады және қарыз алушы банк негізінен жобаға бейімделеді.
Жергілікті коммерциялық банк атынан қарыз алушы қаржыландыру
үшін жобаларды таңдағанда қаржыланатын жобалардың мақсатқа лайықтығы
туралы шешімдерді қабылдауға мүмкіншіліктер мен уәкілеттіліктерді
көбірек алады. Практикада экспортты несиелік агенттіктер және шетел
несиегер банктердің көзқарасынан перспективті болып саналатын және
олармен толық қолданатын сол немесе басқа жобалар қаржыландыруға
ұсынылады. Егер де жергілікті банктер үшін жоба қызықты болмаса және
сатып алушыға қолайсыз жағдайда бұл ұсыныстардан бас тартылады.

Сатып алушының ЭНА мен қарыз алушы банкке қоятын талаптары

Сатып алушылар яғни технологиялар мен жабдықтардың соңғы қарыз
алушылары қазіргі таңда жергілікті банктер секілді өздерінің тәуекелдерін
өлшейтін мемлекеттік емес құрылымдар жеке компаниялар болып табылады.
Сатып алушылар білімді болып тек жоғары пайдалы болатын жобаларды
қолдайды, сатып алынатын жабдық пен технологиялар нарықтың өте ұқыпты
талдауының негізінде таңдалынады. Жабдықтарды таңдағанда сатып алушылар ең
алдымен экспортты несиелік агенттіктің жағынан (тарапынан) қолдаудың бар
болуынан емес, ұсынылатын талаптар немесе қызметтің бағасы мен
сапасына қарайды.
Мен ерекше көрсеткім келетіні ең соңғы кезең бұл экспорттық
несие мәмілесін жүзеге асырғанда бірге жүретін екі негізгі құжаттың
рәсімделуі.
1. экспортер және импортер арасындағы шарт;
2. несиегер және қарыз алушы арасындағы несиелік келісім.
Экспортер және сатып алушы арасындағы жасалған шарт стандартты
болып табылады, бірақ "төлем шарттары" бөлімінде шарттардың төлемі
экспортты несиенің шегінде жүзеге асатынын айтады.
Несиегер (шетелдік банк немесе экспортты несиелік агенттік)
және қарыз алушы (жергілікті уәкілетті банк) арасындағы қарым-
қатынастарды реттейтін негізгі құжат халықаралық практикада
қабылданғандай, бұл несиелік келісім болып табылады. Несиелік келісім
бұл мүмкін дауларда несиегер және қарыз алушы сүйене алатын
жалғыз және ең маңызды құжат болып табылады. Келісімдегі заңды және
қаржылық жағдайларынан (шарттарынан) несиелердің бүкіл процесі
тәуелді болады. Несиелік келісім 50 беттен тұратын 20-25
статьяларды қамтиды. Бұл құжат шетелдік несиегер банкімен және оның
заңды кеңесшісімен даярланады. Келісімдердің көптеген жағдайлары нарықтың
стандартты әдістерін сипаттайды және несиегер-банкі әдеттегідей
қарыз алушы, несиенің жартысын қарызға ала алатын жағдайға қатысты
шектеулерді енгізу жолымен қарыз алушының несиені пайдалануын шектейді,
несие өтелмеген жағдайда қарыз алушының іс-әрекетін реттемейді және
несиені өтеуге қайта қарастыру мерзімдерін анықтау үшін қарыз
алушының несиелерінің жартысын сақтауға құқын шектейді. Осылайша,
несиелік келісімдер біртарапты және несиегерлер үш шамадан тыс
сақтану ескертпелерін қамтиды, несие қарыз алушы берілгеннен бастап,
несиегер-банк барлық тәуекелдерді өздеріне алады, сондықтан да олар
несие келісімін жасау процестерінің басында бұл барлық талаптарды
қысқартуға тырысады.
Жеке займдарды рәсімдеу процедураларын жеңілдету мақсатында
несиегер және қарыз алушы арасында шектік несие келісімі жасалады.
Осында несиегер де қарыз алушы жеке несиелік келісімдерді жасау
жолымен екінші тарапқа кез келген қаржыландыруды ұсынуға құқығы
болады. Ұсыныс алған тарап өздерінің еркі бойынша шешімді қабылдай
алады.
Шектік несие келісімінің негізгі баптарын бес бөлімге бөлуге
болады (78):
1. операциялық баптар;
2. қорғау баптары;
3. несиені алу жағдайына қатысты баптар;
4. бап аралық қатынастарға қатысты баптар;
5. дауларды реттеу.
Осылайша несиелік келісімге қол қою барлық тараптар арасында қарым-
қатынастарды реттеудің соңғы сәті болып табылады. Бұл уақытқа дейін
қаржыландыруға жататын жабық экспертизасы бойынша үлкен жұмыстар
жүргізіледі: шарт бойынша несигер және экспортер арасында,
қаржыландыруға қатысты несиегер және қарыз алушы арасында
келіссөздер жүргізіліп, жоба экспорт несиелік агенттікпен
қарастырылады. Әдеттегідей, барлық көрсетілген процедуралар бір
уақытта өтеді, бірақ үшіншіден бір жылға дейін ұзақ уақыт бөлігін
алады. Бұл келесі себептермен түсіндіріледі:
- экспорттық салалар бойынша соммалар ірі болады;
- орта мерзімді және ұзақ мерзімді жобалар;
- экспортты несиелік агенттіктің жобаларға қатал талаптары
қойылады;
- жергілікті қарыз алушы банктердің несиені алушыларға қатал
талаптары.
Экспортты несиелерді тарту және жүзеге асырудың жаңа кезеңі кейінгі
кезде пайда болғанына қарамастан коммерциялық банктерде экспортты
несиелерді тиімді тарту және орналастыру бойынша өзара іс-
әрекеттердің схемасы даярланған болатын,
экспортты несиелерді тарту және орналастырудың әр түрлі әдістерін
қолдана отырып, несиелік келісім шарттарының талқылауы және
эксперименті жүргізіледі.
Бүгін экспортты несиелерді ұсыну шарттарына қысқаша тоқталатын
болсақ:
Біріншіден, барлық экспортты несиелік агенттіктер жеке қарыз
алушылармен жұмыс істегісі келеді және кепілдемелерді талап етуден
бас тартады.
Екіншіден, экспортты несиелер бүгінгі күні орта және ұзақ мерзімді
негізде ұсыныла алатын қаржыландырудың бір көзі болып табылады.
Үшіншіден, несиелер бойынша нарықтың пайызды қойылымдарының ағымдағы
жағдайын назарға ала отырып, экспортты несиелер құны жоғары емес ресурстар
ретінде қарастырылады.
Төртіншіден,қарыз алушы банктер қаржыландыруға ұсынылатын жобаларды
ұқыпты таңдайды және олар экспортты несиенің байланыстылық
сипатынан бас тарту немесе қабылдау туралы өздерінің шешімдерінде
еркін болып табылады.
Бесіншіден, сатып алушы импортер сатып алатын жабдықтардың
сапасы мен бағасына талаптарын қатаңдатты.
Экспортты несиелер ұсынуының шарттарының өте детальді талдау
мақсатымен жобалар қатары өтуінің бірізділігін қарастыру ұсынылады, олар
ТұранӘлем банкімен экспортты несиелер тартуымен қаржыландырылған.
Екі сатысы бар - жоба экспертизасы және құрылымдау параллельді
түрде өтеді. Үлгі ретінде жобалар таңдалған:
1. "Полиграфиялық комбинат" АҚ - орағыш материалдарды өндіру
үшін 2.200.000 АҚШ доллары сомасына жабдықтарын сатып алу
жобасы. Несиені өтеуді сұрау мерзімі - 5 жыл. Экспортер - неміс
фирмасы.
2. "ПЭТ" АҚ - пластик бөтелкелер мен қақпақтар өндіру бойынша
1.700.000 АҚШ доллары сомасына жабдықтарды сатып алу жобасы.
Несиені өтеудің сұрау мерзімі - 4 жыл. Экспортер - бельгиялық
фирма.
Келешектегі жобаның алға басуында алғашқы қадам қаржыландыру көзінің
анықтауы болады:
- банктік жеке ресурстары- несиелеу мүмкін, бірақ нарықты пайызды
ставка бойынша, тәуекелдің дәрежесіне бола;
- Орталық азия кәсіпкерліктің қолдау қоры және Азиялық несиелік компания -
несие сомасы бойынша және несие өтеу мерзімі бойынша осы сызық
өтпейді.
- Әлемдік банк-жобалар мақсаты негізгі бағдарламалар - бұрынғы
жекешеленген ауыл шаруашылығы қолдауымен сәйкес келмейді.
- Еуропалық Реконструкция және Дамудың банкі - кіші кәсіпкерліктер
мен жеке кәсіпкерлерді 125.000 АҚШ долларынан аспайтын соммада
несиелендіру. Осы сызықтың шарттары көрсетілген жобалар талаптарына
жауап бермейді 79.
-Исламдық Даму банкі бағдарламасы жеткілікті өзгеше - Қазақстанның
сауда орындарын қаржыландыру. Саясатқа байланысты сауда айналымын
ұлғайту Ислам Конференция Ұйымының мүше - елдер арасы;
-Ең нақты қайнар көзі импорт ауыстыру бағдарламасы болуға міндетті
болды - шарттар барлық жоба талаптарына жауап беріп, бірақ осыған
байланысты өкіметті бағдарлама қарастыру процедуралары және жобалар
мақұлдауы өте ұзақ мерзімді алып, жоба мақұлдануы кепілдемесі жоқ,
осы бағдарлама шегінде қаржыландырылған. Жалпы бағдарлама ресурстары тағы
да шектеулі;
- Экспортты несиелендіру - "Полиграфиялық комбинат" OND АҚ герман
несиелі сызығы банкінің шегінде несиелендіру ұсынылған, бельгиялық
экспортты несиелі агенттікпен АҚ "ПЭТ" жобасы үшін экспортты несие
ұйымдастыруы бойынша сәтті тілдесулер өткізілген.
-Басқа коммерциялық банктерде KFW (80,81), несиелі сызығы арқылы
қаржыландыруды ұсынуға болады.
Жоғарыда аталған қаржыландыру көздері сызбанұсқа түрінде
келесідей көрінеді. (9-суретті қараңыз).
Елдер және банктер несиелік рейтингтер көтерілуіне қарамай,
шетелдік банктер орташа мерзімді қазақстандық жобаларды жеке
тәуекелдерге несиелендіруге әлі дайын емес. Негізінде олардан қысқа
мерзімді ресурстар бір жылға дейін несиелі сызықтар негізінде сауда
қаржыландыруы бойынша, немесе жеке синдикатталған несиелер. Сол
уақытта синдикатталған несиелер келешекке салған адым секілді
қарастыруға болады, қазақстандық банктер мен шетелдік банктер
арасында ең сенімді қатынас болады. Іс жүзінде барлық алдыңғы
қатарлы республикалық банктері синдикат-талған несиелерді тарту
тәжірибесі бар. Мысалы, 1999 жылдың сәуірінде Казкоммерцбанк пен
шетелдік банктер синдикаты арасында синдикатталған қарыз туралы 22
млн АҚШ долларына келісімге қол қойылған. Қарыз 6 айға опционмен
бір мерзімді ұзартуға келесі 6 айға ұсынылды 82.

Орташа мерзімді жобаларды несиелендіру көздері

9-сурет

Сол жылдың мамырында Халық Банк халықаралық қар-жылық
институттарымен қатар оған синдикатталған қарыз 10 млн. АҚШ доллары
көлемінде 6 ай мерзімін ұсыну туралы келісімге қол қойды 83.
Қарыздан түсімдер жергілікті компаниялар қаржыландыруына ең маңызды
экономика секторларында бағытталған. Бұл екінші Халық Банкінің
синдикатталған қарызы қарыздан кейін 1998 жылы 40 млн. АҚШ доллары
көлемінде болды. Классикалық синдикатталған қарыз үлгісі болып
келісім, ол шетелдік банктері синдикаты мен ТұранӘлем банкі арасы
1999 жылдың шілдесінде қол қойылған, ол ТұранӘлем банкіне несиені
13,5 млн көлемінде 9 айға ұсыну туралы барлық несие қызмет ету
құны 11,6 % (ЛИБОР+4,76%+ бір реткі коммисия келісім ұйымдастыруы
үшін 1,26%) 84 қаржыландыру үшін алдын ала тағайындалды.
Осы жерде синдикатталған несиелер өте ұзақ мерзімдерге тартыла
алмайтынын айта кетуге болады, олар өзінің мәні бойынша
инвестициялы - хабардар болмайды.
Кілтті фактор экспортты несиелер тартуын анықтайтыны - олардың
құны. Осы мақсатпен автор ұсынылған жұмыстың бірінші тарауында
субсидияның жай және күрделі элемент формулаларын қолданамыз.
Экспортты несиелер үшін жай элемент субсидиясын есептейміз:
Э(сэ)=20%-8%=12%, мұнда
Нарықтық пайызды ставка=20% 82
Фактілі пайызды ставка экспортты несие бойынша:
LІBOR+(1-1,5%)=8% 81
Біздің көзқарас бойынша соңғы есеп нәтижелері ұқсас көтерілген
және нақты субсидиялық үлесті экспортты несие бойынша сипаттамайды.
Осы нәтиже кіріктіру құны сияқты ішкі нарыққа банк - импортер үшін
қарастыруға болады, бірақ тек соңғы борышқорға емес. Фактілі
субсидиялық үлес есебі үшін келесі қосымша және жабық элементтер
экспортты несие құнының элементтерін есептеу керек:
1. комиссиялар - жалпы күрделілікте 1% несие сомасы-нан;
2. сақтандыру - 5-тен 8%-ға несие құнынан;
3. банк - импортері маржасы -4-тен 7 %- ға дейін.
Осы жағдайда біз күрделі субсидия элементін экспортты
несиелер үшін есептейміз.
Эсл(сэ)=20%-17% = 3%, мұнда
Нарықтық пайызды ставкa=20%
Фактілі пайызды ставка экспортты несие бойынша қосымша және жабық
элементтер несие құны=17%
Жобалар құрылымдауының соңында, және де өткізілген есептер
экспортты несиелер көздердің біреуінен орташа мерзімді несиелендіруге
қатысты жоғары емес құнымен көрсетті.
Бұдан басқа практика көрсеткендей, мақсат, сома, өтеу мерзімі
бойынша жалғыз нақты "конкурент" экспортты несиелер үшін "импорт
ауыстыру" бағдарламасы болды.
Бірақ, автор көрсеткендей, импорт ауыстыру бағдарламасының өзінің
ерекшеліктері болды:
- шектелген бағдарлама ресурстары;
- қарастыру процесі ұзақтығы және мақұлдаулар;
- жобалар таңдауы бойынша және борышқорлар қатты критерийлері.
Құрылымдау процесімен параллельді түрде жоба экспертизасы өтеді.
Жобалар бағасы, экспортты несиелендіру арқылы жүзеге асырылатын
инвестициялық жобалардың экспертиза принциптерінде өткізілетін -
қаржыландыру жобасы.
Несиелендіру көздерінен тәуелсіз, банк үшін шешілетіндер:
- жобаның өмірге қабілеттілігі;
- борышқордың несиеге қабілеттілігі;
- несие қамтамасыздандыруы.
Оның нәтижесі, борышқор ретінде жеке банктер шықты, олар өте
критикалық ықпал бағаға тек жобалар емес, бірақ қаржылық жағдай
бағасына борышқор өзімен болады. Егер бастапқы этапта экспортты
несиелер Қазақстан Республикасында алынатын, үкімет кепілдемелерінде
пайда болып, біресе жеке банктер экспортты несие бойынша барлық
өздерінің белсенділігі мен міндеттерін кепілдендіреді.
Алдыңғы бөлімдерді бізге шарттар талданып, шетелдік банктер -
несиегерлер талаптары, экспортты - несиелі агенттіктер жеке
борышқорларға және олар арасындағы өзара қатынас ерекшеліктері
өздеріне сай болады. Борышқор, яғни жергілікті қатты несиегермен
тексеріліп, көптеген оның әрекеттері несиелі келісімдер шарттарымен
сәйкесінде белгіленеді, сондықтан барлық пайда болған тәуекелдер
жобалар қаржыландырумен байланысты экспортты несиелер көмегімен,
толығымен коммерциялық банкке жатады. Өз кезегінде жергілікті
банктер соңғы борышқорға талаптары өсті.
1. борышқор жақсы несиелі тарихты, тұрақты қаржылық жағдайды алуға
міндетті.
2. жоба кешенді банктік экспертизаны өтуге, барлық жоба
реализациясы аспектілерін қамтитын (қолма-қол ақша ағымдары,
маркетингтік зерттеулер және басқалар).
3. соңғы борышқорға кепілдеме қамтамасыздандыруын ұсынуға міндетті,
жеткілікті негізгі қарыз қамтамасыздандыруы үшін, пайыздар және
коммисиялар жоба реализациясы барлық мерзім ішінде;
4. жоба өмірге қабілетті және оның реализациясы салмақты
себептермен негізделген (жаңа жабдықтар және алдыңғы технологиялар
сатып алу), ал соңғы өнім конкурентке қабілетті болуға міндетті.
Банк- борышқор мен соңғы несие алушы арасында ішкі несиелі
келісім деп аталатын құжат толтырылады, ол негізін салушы құжат
болып саналады, олардың өзара қатынасын реттейді. Ішкі несиелі
келісім негізінде сол шарттарды құрайды, банк аралық келісім,
бірақ бір уақытта өзінің спецификалық шарттары бар, қазақстандық
заңнама ерек-шеліктерін сипаттайды 85. Ішкі несиелі келісімде
алынғандай, мынандай жалпы несие соммасы сияқты шарттарды,
комиссияның және пайызды ставка өлшемі, пайыздар есептеу кезеңі
және негізгі қарызды өтеу, айыппұл санкциялары. Соңғы борышқор
үшін экспортты несие құны базалық ставкадан шетелдік банк -
несиегер маржалары және жер-гілікті банк маржаларын қойған. Мұндай
статья несиелі келісімде "жақтың құқықтары мен міндеттері" сияқты
маңызды статьялар біреуі, онда өте анық құқықтар мен лимиттелген
соңғы борышқор әрекеттері анықталған. Бұл барлық оның қызметтеріне
- менеджментте өзгерістен қаржылық ағымдармен басқарылуға дейін
байланысты. Үлгі ретінде келесі шарттарды келтіруге болады:
- борышқор несиегер келісімінсіз өзінің қайтадан ұйымдастыруын
бастауға құқы жоқ: кез келген қайта ұйымдастырылатын процедуралар
несиегердің заң кеңесшісімен жүргізуге міндетті;
- борышқор несиені өзгеше анықталған жобаны қаржыландыру үшін
қолдануға міндетті;
- борышқор аудиторлық есепті ұсынуға міндетті;
- борышқор қамтамасыздандыруды қайта салуға құқы жоқ;
- борышқор мүлік құрамында азайтуды өткізе алмайды;
- борышқор несиегер келісімінсіз кез келген инвестициялық шешімдерді
қабылдауға құқы жоқ;
- борышқор несиегер келісімінсіз несиелерді басқа банктерден ала
алмайды;
- борышқор несиегер келісімінсіз келісім жасауға, төлеумен сату,
құнды қағаздар эмиссиясына байланысты құқы жоқ;
- бірінші талап бойынша борышқор оған барлық құқықтарды өзінің
дебиторлық қарыздары бойынша қайта орын беруге міндетті.
- борышқор міндеттерді үшінші жақтан кепілдеме бере алмайды.
Тағы сол сияқты. Осы шарттарды әрекетте шектеуі бойынша соңғы
алушы көптеген амалдар және әр бөлек жағдайларда олар жеке жоба
спецификасына тәуелді. Несиегерге ең кең өкілеттіліктер ұсынылады,
ол қар-жыландыру сызбанұсқасын өзінің қарауы бойынша өзгертуі
мүмкін; кез келген ақпаратты немесе борышқор құжаттамасын талап
ету төлемдердің барлық шығындарын талап ету, несиегермен алынған
қаржыландырумен байланысты; өздігінен менеджер тағайындау; жоба
қаржыландыруын тоқтату, өзінің міндеттерін борышқормен орындалмаған
жағдайында, ішкі басқару жобасымен тағайындау, Сондықтан банк
толығымен тек жобаны тексермей, бірақ барлық ағымдағы борышқорлар
қызметін келісім қызметі мерзімі кезінде тырысады. Соңғы есепте
борышқор ішкі несиегерлермен коммерциялық банктер болып саналып,
негізгі тәуекелдер жоба реализациясында оларда келеді. Соңғы
амалдар алушы өзінің міндеттерін өз уақытында негізгі қарызды және
пайыздар өтеу бойынша орындай алмайды, банк банкаралық келісім
шарттарымен сәйкес осы міндеттерді орындайды.
Үлкен сызбанұсқада - экспортты несиелі агенттік, банк - несиегер,
банк - борышқор, соңғы борышқор - ең үлкен тәуекел-дерді банк-борышқор
алады. Барлық әрекеттер банктер - борышқорлар әрекетпен байланысты
осы тәуекелдерді көп шектейді, олардың басты талаптануы - өз
уақытында және толық көлемде өздерінің ішкі міндеттеріне жауап беру.
Сонда да, тек ТұранӘлем Банктің бір жылғы жұмысы экспортты
несие бойынша орасан потенциалды банк мүмкіндіктерін орташа мерзімді
инвестициялық жобалар несиелендіруі бойынша көрсетті - операция
көлемі 18 млн АҚШ долларынан көп құрады 86. Барлық жоғарыда
көрсетілген жобалар банк пен экспортты несиелі агенттіктер экспортер
- елдер қатысуымен тек 1999 жылдың басынан қаржыландырылған.
Негізгі тарту ерекшеліктері және экспортты несиелер ауыстыру
ретінде қазіргі заманғы этапты біз критикалық ықпал банктер - борышқорлар
жобаланған жобалар таңдауына қаржыландыруға және банктер "байланысқан"
экспортты несиелерден бас тартуын белгіледік.
Жобалар тізімі 17-кестеде көрсетілген, негізгі экспортты
несиелер қолдану мақсаттарын демонстрациялап- жабдық және дайын
технологиялық сызықтар сатып алу. Сондықтан алдыңғы қатарлы
менеджерлер компанияның үлгіге келтірілгендерін белгілейді, партнер -
жеткізуші іріктеуі олармен әлемдік нарықтық ұқсас жабдық пен
технологияны мұқият оқудан кейін өткізілді, конкурстық ұсыныстарды
сату-шылардан қарастыру негізінде өткізілді.

17 - кесте
Экспорты несиелерді тартумен ТұранӘлем Банкі жобаларын
қаржыландыру тізімі 86

№ Экспортты несие Жабдық түрі қаржыландыру
борышқоры көлемі (АҚШ
долларымен)
1 Полиграфиялық Орағыш материалдарды 2.200.000,
комбинат өндіру үшін жабдық

2 Құс АҚ құс фабрикасына арналған1.500.000,
жабдық

3 Жабдықтау АҚ 1.600.000,
жол техникасы
ПЭТ АҚ
4 1.700.000,
пластик қақпақ өндіру
TL АҚ ұйымы
5 1.000.000,

Б-Тау АҚ бөліп құю жабдығы
6 2.300.000,
ПМ АҚ
7 4.500.000,
бөліп құю жабдығы
Сем-нан АҚ
8 сыра өндіру және құю 3.500.000,
жабдығы

ұн жабдығы
Барлығы: 18.300.000

Іс жүзінде барлық компаниялар, экспортты несиелерді
қолданатындар жеке болып саналады, осыған байланысты олардың
талаптануы қазіргі заманғы технологиялық жпбдықты ең жақсы техникалық
сипатымен сатып алу. Сондықтан практика көз жеткізетін күдіктерді
бекерге шығарды, олар қызығарлық тұрақтылықпен экспортты несиелер
қатынасында жақсы естіледі.
Жекелегенде, олардың "байланыстылықтары". Ресейлік эко-номистер бағасы
бойынша ресейлік импорт құрылымында өндірісті дамушы елдерден машина-
техникалық өнім басым болып, әрі оны әкелу өсімі көбінесе олармен
несиелерді, инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін ұсынуға тәуелді
болды.

2.3. Экспортты несиелер нарығы: сұраныс пен ұсыныс

Қаржылық капиталдың жеке импорты егеменді Қазақстан үшін әбден
саясат пен экономикалық қызметтің жаңа қабаты болды, шетелдік
ресурстарды тарту саясатта жеткілікті ірі қате есептеу болып,
алдыңғы бөлімдерге арналған.
Концептуалды жағдайларының тиімді реализациясы ішкі кіріктіру
бағдарламасы толығымен және экспортты несиелер жекелегенде қайта-
қайта қайталанатын процесс онда әр этаптың біреуі мультипликативті
эффектіні келесіге көрсетеді. 10-суретте сызбанұсқа түрінде идеалда
капиталдар қозғалысы ұсынылған.
Негізі салынған осы сызбанұсқа элементтері бекітуге негіз
беріп, Қазақстан Республикасында бүгінде инвестициялық саясаттың
концепциясы бар, "2030-бағдарламасы деп аталады, шетелдік капиталды
салу үшін кепілдеме жүйесі құрылған, оның ішінде ылғи жетілдіретін
заң базасы бар. Мемлекеттік институттар құрылған және қазір
әрекет етеді, олар инвестициялық стратегиялардың реализациясын
қамтамасыз етеді, салымдар мониторингісі елдің инвестициялық белсенді
презентациясы оның ішінде инвестиция жөнінде Қазақстан
Республикасының агенттігі және Қазақстан Республикасының сыртқы істер
министрлігі приоритеттердің біреуін инвестицияларды тартуды
анықтаған.
Менің жұмысымның контексінде заң актілері ең мәнді алады,
мемлекеттік кепілдемемен ішкі белгілейтін кіріктірулерді алады. 1994
жылдың наурызында шетелдік несиелерді тарту реттелетін қаулы
қабылданды: шетелдік несиелі сызық бойынша жобаларды қаржыландыру
туралы шешім, және олардың жалпы жылдық сомасы Министрлер Кабинеті
Қаулысымен қабылданды. 1996 жылдың қаңтарында
Бірінші рет Қазақстаен Республикасының Үкіметінің "Қазақстан
Республикасы мемлекеттік кепілдемелерімен ішкі несиелерді тартуын
шектеу туралы" Қаулысын қабылдады. Келесі Қазақстан Республикасының
10 сәуір 1997 жылдан "Ішкі кіріктіру және қарызбен басқарылу": 16
статьяда "Қазақстан Республикасы мемлекеттік кепілдемелерін
мемлекеттік емес ішкі қарыздары бойынша беру шарттары" мемлекеттік
кепілдемелермен лимит қойылды, бұл лимит бюджетте сәйкес жылға
бекітіліп, тағы мемлекеттік кепілдемелер ұсыну шарттары ескерілді.

Шетелдік капитал қозғалысы (идеал түрінде)

10-сурет

2-тамыз 1999 жылдан Қазақстан Республикасы "Мемлекеттік және
кепілденген мемлекеттік кіріктірулер және қарыз туралы" заңы
мемлекеттік кепілдемелерді ұсыну тәртібі мемлекеттік емес қарыздар
алушылары үшін және мемлекеттік кепілдемелер лимиті, Қазақстан
Республикасы заңымен республика бюджет туралы сәйкес жылға қойылған
87.
20-статьяда республикалық бюджет 2000 жылға арналған төлемді
ҚР Үкіметімен лимит қарастырылған, міндеттер, мемлекеттік емес ішкі
қарыз бойынша кепілденген, мемлекеттік кепілдемелеррмен тартылған -16
642 653 мың теңге (тәртіппен 115 млн. АҚШ долллары), ал 21
статьяда тартуға лимит қойылған - 37 295 млн. теңге 62.
Шетелдік капитал қозғалуының циклді процесінде бірінші этап
болып, біздің көзқарасымызша қажеттілік есебі осы жағдайда экспортты
несиелер басқа инвестициялар көздері есебімен болды.
Осы зерттеу дәл күрделі параметр бойынша ұсынуға мүмкіндігі
жоқ, ол экспортты несиелер нарығы сыйымдылық есебі сияқты, анықталған
көрініс оның көлемдері туралы келесіден шығарып алуға болады.
Ең ықпалды борышқорлармен салалар тұтыну тауарларын өндіруге
бағытталған: жеңіл және тамақ өнеркәсібі, жиһаз өндірісі т.б. яғни
импорт ауыстыру бағдарламасы салалары, экспортты несиелер қолдану
қызмет алдын ала оның негізгі сипаттамаларымен анықталады: несиелер
ұсынылатын көлем (нақты түрде Қазақстан жағдайларында 500 мың АҚШ
доллларынан 10 млн. АҚШ долларына дейін) және өтеу мерзімі 2
жылдан 5 жылға дейін.
1. Қазақстанның мұнай-газ секторын несиелендіру: Ағымдағы ситуациялар
және перспективалар
Кіріспе
Қазақстан экономикасы үшін мұнай-газ секторы ролін күрделі бағалау
керек, онда үлес 55 % -дан жоғары ел экспортын әкеледі, 70 %
шетелдік инвестициялар және 30% жалпы ішкі өнім. Каспий құбыр тарту
(КҚК) құрылысының аяқталуына байланысты және ең ірі кен орындары
тездетіп өңдеуі (Теңіз, Қарашығанақ, Қашаған) мұнай-газ саласы одан
әрі тез қарқынмен дамитын болады. Бұл туралы осы компаниялардың
өнім жоспарлары ННК "Қазақойл" және "Харрикейн Құмкөл Мұнай"
сияқты компаниялар куәлендіреді.
Жалпыға белгілі, мұнай-газ кен орындары бойынша жобалар және
сәйкес инфрақұрылым құруда капитал сыйымдылығы болады. Сондықтан,
олардың реализациялары үшін әлемде қарыз амалдарының мәнді көлемі
қолданылады, банктік несиелер көлемінде немесе облигациялар шығаруда
қолданады. Сонда да Қазақстанда парадоксальды ситуация болады, іс
жүзінде барлық мұнай-газ жобалары (таза қазақстандық, шетелдік капитал
қатысуымен) акционерлердік жеке амалдары есебінде қаржыландырады.
Банктік несиелер үлесі мұнай-газ республика секторында барлығы
несиелі портфель қазақстандық банктерінен 10% құрайды, мәнді төмен
үлестен алуда операцияларын қаржыландыру. Шетелдік банктер олардың
несиелендіру көлемі мұнай-газ жобалары Қазақстанда салыстырмалы
жоғары емес осыған дейін шетелдік банктер синдикатталған қарыздарды
негізінде ең ірі қазақстандық банктермен ұсынылып, мұнай
өндірушілермен ұсынылмайды.
1998 жылы Ресейлік дағдарыс көрсеткендей, ірі мұнай-газ
компанияларын несиелендіру ережедегідей, аздаған тәуекелденген, сауда
операцияларын несиелендіруге қарағанда немесе жергілікті банктер
несиелендіру. Сұрақ туады: соңғы қарыз қаржыландыру көздерінің мұнай-
газ секторы немен байланысты? Белгілі болғандай, объективті себептер
қарызды қаржыландыруды ұстап тұратын банктер салалары үшін тиімді
болады. Осы себептерді түсіну мұнай-газ компанияларына және
банктерге ситуациялардың дамуын жобалауға көмек беруі мүмкін, өзінің
қаржылық стратегиясын түзетуі мүмкін.
Қарызды қаржыландырудың негізгі көздері қарыз қаржыландырудың
негізгі бірнеше көздері бар, олар борышқордың акционерлерімен
байланыспаған.
Қазақстандық көздер:
-қазақстандық банктерден несиелер;
-құнды қағаздарды, жергілікті нарықта облигацияларды шығару;
-жақында құрылған мемлекеттік даму Банкі несиелері.
Халықаралық көздер:
-шетелдік банктерден несиелер;
- құнды қағаздарды халықаралық нарықта облигацияларды шығару
(евробондтар);
- бизнес бойынша партнерлерден қаржыландыру, яғни жабдықтар
жеткізушілері, мұнай сатып алушылар, немесе жоба бойынша
партнерлер;
- ЭБДҰ-мүше елдер экспортты-несиелі агенттіктерден қаржыландыру;
- Халықаралық даму банкінен қаржыландыру, Еуропалық
реконструкция және даму банкі, Әлемдік банк, Азиялық даму
банкі сияқты;
- қорлардан қаржыландыру.
Бұл статьяда біз әр жоғарыда аталған көздердің сипаттамасына
терең үңілмей-ақ ең маңызды талаптардан және мүмкіндіктерден мұнай-
газ жобаларын Қазақстанда қаржыландыру бойынша қарастырамыз.

Қазақстандық көздерді қаржыландыру
Негізгі мұнай-газ секторы қазақстандық банктер жағынан ұстайтын
қаржыландырудың факторларын келтіреміз.

Қарыздық амалдардың жоғары құны
Жақын уақытқа дейін пайызды ставкалар - несие бойынша Қазақстандық
банктер ережедегідей, кемінде 15% жылдық несиелер үшін АҚШ доллары
көлемінде, ал 1999 жылға дейінгі кезеңде кемінде 20% жылдық болды.
Осындай қарыз амалының құны тек қысқа мерзімді сауда операцияларын
толтыра алды, сол уақытта ұзақ мерзімді жобалар көпшілігіндей, мұнай-
газ кен орындарын өңдеу жоғары қарыз амалдары құнын толтыра алмады.
Несие бойынша жоғары ставкалар тек жекелей амалдар құнымен
(депозиттермен) банктер үшін байланысты. Жоғары пайызды ставкалардың
негізгі себебі (2000 жылға дейін) мемлекеттік құнды қағаздардың жоғары
кірістілігі болып саналды. Жекешелендіруден кірістер мемлекетке құнды
қағаздардан салық салынбайды, пайыздан айырмасы несие бойынша пайызды
ставкалар салыстырмалы жоғары болады.

Қазақстандық банктермен қысқа мерзімді несиелендіру
Депозитті база қазақстандық банктеріне байланысты негізінде
қысқа мерзімді депозиттерден және есептеу сұрап іздеп алатынға
дейін банктер соңғы уақытқа дейін қысқа мерзімді несиелерді 1-жылға
дейін мерзіммен алдын ала есептеді.

Несиелі ресурстардың аз көлемі
Мұнай-газ жобалары көпшілігі капитал сыйымдылықты болады, он
тіпті жүз млн. доллар талап ететін жобалар реализациясы жағдайында
Теңізді ұқсас игеру, есеп миллиард доллар болады. Сол уақытта ең
ірі қазақстандық банктер тәуекелі бір жоба бойынша 20-30 млн $-ға
көтеріле алмайды, тәуекел бір борышқорға 25 % жеке банк капиталына
шектелген. Қазақстандық банктер жағдайда тек үлкен емес және орташа
өлшем бойынша жобаларды қаржыландырып, немесе айналым капиталында
борышқор қажеттілігін қаржыландырады. Соңғы жылда контексте жоғарыда
аталған факторлар ситуациясы бар жақсартылуы бойынша тенденциялар
байқалды.
Маңызды пайыздық ставкалар түсуі өтті, ол өтімділік ағынмен
байланысқан сияқты банктік нарықта (өсетін депозитті база түрінде, есеп
бойынша қалдықтар клиенттер-экспортерлер, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.