Қазақстан Республикасындағы сүт өнімінің өзіндік құнын жүйелік талдау және болжау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: “Қазақстан Республикасындағы сүт өнімінің өзіндік құнын жүйелік
талдау және және болжау” (ҚР статистикалық агентсвасының кейінгі 10
жылдық деректері бойынша)

Мазмұны

Кiрiспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ДИПЛОМ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .7
.. 8
1.1 Сүт және сүт өнiмдерiнiң маңызы 13
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. 14
1.2 Республикада сүт өнiмдерi өндiрiсiнiң даму тарихы 22
... ... ... ... ... .
1.3 Сүт шаруашылығының дамуына ғалымдардың қосқан үлесi ... ...
1.4. Республикада сүт өндiруге әсер ететiн жағдайлар
... ... ... ... ... ...
1.5 Сүт өнiмiн есептеу және бағалау тәсiлдерi
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ЭКОНОМИКАЛЫҚ - СТАТИСТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
ЭКОНОМЕТРИЯЛЫҚ МОДЕЛДЕРМЕН БОЛЖАУ ... ... ... ... ... . 23
2.1. Эконометриялық моделдер туралы жалпы түсiнiк 23
... ... ... ... ... ... 26
2.2 Өнiмнiң өзiндiк құнын талдау әдiстерi
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 28
2.3 Динамикалық өсу қисықтары негізінде 41
құрылатын экономикалық тренд модельдері
... ... ... ... ... ... ... ... 54
2.3.1 Адаптивті модельдер және олармен болжау
... ... ... ... ... ... ...
2.4 Iрi қара мал шаруашылығы өнiмдерiнiң
өзiндiк құнын талдау әдiстерi
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
3. РЕСПУБЛИКАЛЫҚ СТАСТИСТИКАЛЫҚ АГЕНТСТВА ДЕ-
РЕКТЕРІ БОЙЫНША СҮТ ӨНIМДЕРIН ЭКОНОМИКАЛЫҚ - СТАТИСТИКАЛЫҚ
ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАУ НӘТИЖЕЛЕРI.. 60
3.1. Республиканың мал шаруашылығының қазiргi
экономикалық жағдайы 60
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .62
..
3.2 Республикада кейiнгi 10 жылда сүттi iрi қара мал өнімдері 71
... ... .
3.4 Сүт өнімінің өзіндік құнын экономикалық-статистикалық 79
талдау
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...
Республика деңгейінде сүт өнімінің өзіндік құнын болжау
нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫЛАР ЖӘНЕ ҰСЫНЫСТАР 88
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
ӘДЕБИЕТТЕР 90
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .

КIРIСПЕ
Мемiлекеттiмiздiң ауылшарушылығының өндiрiстерiн ұйымдастыру-да және
басқаруда жасалып жаттқан әртүрлi iс әрекеттердi экономикалық әдiстермен
талдау, оның iшiнде өндiрiлген өнiмнiң өзiндiк құнын экономикалық
статистикалық талдау және болжау бүгiнгi таңдағы ең көкейтестi мәселердiң
бiрi.
Өндiрiстiң тиiмдiлiгi - материалдық, қаржылардың дұрыс бөлiнуiмен,
еңбек шығындарының нақтылы дұрыс есептелiнуiмен, өндiрiсте ұйымдастырыу
және басқару жұмыстарының дұрыс жүргiзiлуiмен, сонымен қатар өндiрiстiк
қорлармен құралдарды дұрыс пайдалануымен анықталады.
Өндiрiстiң пайдалы дамуына ғылыми тұрғыда қараудың да маңызы зор.
Өндiрiстiң ғылыми негiзде дамуын болжау үшiн, әрбiр әсер етушi факторлардың
қаншалықты әсерлiлiгiн, яғни тығыздық күшiн, әсерлiк дәрежесiн анықтау
қажет.
Өндiрiстiң ұтымды дамуы өндiрiлетiн өнiмге кететiн шығындарға да
байланысты. Ал өндiрiстiк шығындардың азаюын қамтамасыз етуде өнiмнiң
өзiндiк құнын жүйелi түрде қарап талдау қазiргi экономика ғылымындағы ең
маңызы проблемалардың бiрi.
Экономикалық көрсеткiштердi жүйелiк түрде талдау және зертеу әдiстерi,
олардың қоғамдық қажеттiлiктердi қанағаттандыру мүмкiншiлiктерiн ескере
отырып әр түрлi ресурстарды тиiмдi пайдалануды көздейдi және қазiргi жаңа
ғылыми бағыт болып саналады.
Экономикалық көрсеткiштерге әсер ететiн факторларды реттеуде, әр
түрлi жұмыстарда тәуелдi түрде жүйелi талдауда, қазiргi ғылыми
жетiстiктердi қолдану, шаруашылық процестерiнiң өндiрiстiк функцияларын
тұрғызып моделдеу әдiстерiн пайдалану ең маңызды iс, ол қазiргi ғылыми
жетiстiктердiң талабы.
Шаруашылықта қолданылатын қалыптасқан жоспарлау басқару және
ұйымдастыру әдiстерi жаңа өндiрiстi ұтымды, тиiмдi ұйымдастыруда бүгiнгi
таңда жеткiлiксiздiгiн көрсеттi.
Жүйелi әдiстiң мазмұнды принципi әлеуметтiк-эконо-микалық
құбылыстардың жаңа зерттеу объектiлерiн құруға, бұл объектiлерге құрылымды
мiнездеме беруге көмектеседi, өндiрiстiң барлық салаларында жаңа
зерттеулердiң қалыптасыуына ықпалын тигiзедi.
Жоғарыда көрсетiлген тұжырымдарға байланысты бiз осы дипломдық
жұмысымызда экономико-статистикалық талдау және болжау әдiстерi арқылы мал
шаруашылық өнiмдерiн, оның iшiнде түтынушыларға бiрiншi кезекте ең қажеттi
өнiм сүт және сүт өнiмдерi болғандықтан осы өнiмнiң Республикамыздағы
бүгiнгi қалпын көрсету және оларды алдыңғы кезеңдерде ұтымды ұйымдастыру
барысында ескеретiн, оларға әсер ететiн факторларды анықтау және оларды
ғылыми тұрғыда жан-жақты зерттеп ғылыми тұжырымдар жасамақшымыз.
Менеджмент және агробизнесті ұйымдастыру кафедрасының рұқсаты бойынша,
дипломдық жұмысты агрожүйелерiн моделдеуң кафедрасының ғылыми тақрыбының
негiзiнде, “Республикамызда сүт өнiмiн өндiру көрсеткiштерiн экономикалық-
сатистикалық талдау және болжау” тақырыбымен Қазақстан Республикасының
статистикалық аганствасының кейiнгi 10 жылдық статистикалық материалдарын
оқып, зерттеп және жинау арқылы орындалу керектiгiне байланысты
өндiрiстiк практика кезiнде Алматы қаласындағы орналасқан Республикалық
статагентствада көп уақыт осы көрсетiлген материалдарды iздеумен және
зерттеумен, сонымен қатар жинаумен айналыстым.
Осы жұмыс бойынша жасалған, реттелген және жиналған, сонымен қатар
тұжырымдалған, Республикада сүт өнiмiн өндiруге байланысты керектi
статистикалық материалдар, осы дипломдық жұмыста арнайы кестелерде
келтiрiледi. Сонымен қатар дипломдық жұмыста мал шаруашылығының ең тұрақты
және тиiмдi өнiмi ретiнде сүт өндiрудiң өзiндiк құнын зерттеудегi әдiстер
мен қазiргi заманың талабына сай ұсыныстар жасалынады. Қазақстан
Республикасында сүт өндiретiн шаруашылықтардың кейiнгi 10 жылдық қортынды
статистикалық мәлiметтерi бойынша мұндай талдауды өткiзу мен нәтижелердi
бағалау тәртiбi, сонымен қатар эконометриялық моделдердi құру әдiстерi
қарастырылады.
Дипломдық жобаны орындауда Республикамыздың статистикалық
агенствасның мәлiметтерi (1995-2005 ж.ж.) аралығындағы пайдаланылды.

Керектi мәлiметтердi жинау әдiстемеci
Дипломдық жұмыста қойылған мақсатқа жетуге керектi мәлiметтердi
Республикамыздың кейiнгi (1995 ... 2005 ж.ж.) 10 жыл аралығындағы мал, оның
iшiнде iрi қара шаруашылығының экономикалық көрсеткiштерiн зерттеуден
басталады. Ол үшiн Республикада iрi қара мал шаруашылығы туралы жарыққа
шыққан арнайы әдебиеттегi экономикалық көрсеткiштердi зерттедiк. Мына
[1...15] әдебиеттердi оқып, талдадық. Бұдан шыққан қорытындылар,
тұжырымдалған экономикалық көрсеткiштер дипломдық жұмыстың 1...2
бөлiмдерiнде келтiрiледi.
Сандық статистикалық мәлiметтердi жинауда Қазақстан Республикасының
ұлттық статистикалық агентствасынан керектi статистикалық жиынтықтарды
алдық.
Қаладағы бұл статистикалық агентстваның мекен жайы: Алматы қаласы,
Абай даңғылы, 125, Жароков көшесiнiң бұрышы. Телефоны:262-66-45 және 262-13-
23.
Айта кететiн бiр жай, барлық керектi материалдарды бiрнеше
статистикалық каталогтен, компьютерде жасалған базадан және үштүрлi
статистикалық жиынтықтан (сборник) алдық. Себебi осы кәсiпорынның кейiнгi
екi жылда бiрнеше рет тұрақты орны және аталуы өзгерді. Осы себептi
статистикалық жиынтықтың аты екi-үш рет басқаша аталатын болды. Бiздiң бұл
мекемеден тапқан материалдарымыз былай аталады:
- сельское хозяйство Республики Казахстан (статистический сборник),
Государственный комитет РК по статистике и анализу, Алматы: 1995.
- сельское, лесное и рыбное хозяйство Казахстана. (Статистический
сборник), Национальное статистическое агентство РК., Алматы: 2000.
- сельское, лесное и рыбное хозяйство Казахстана. (Статистический
сборник), Агентство РК по статистике, Алматы: 2003.
Дипломдық жұмысты орындауда И.В.Поповичтiң “Методика экономических
исследований в сельском хозяйстве”, -М.: “Экономика”, 1977 [5] кiтабында
келтiрiлген экономикалық зерттеулерде қолданылатын әдiстемелер
пайдаланылады.

1. ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ӘДЕБИЕТТЕР ШОЛУ
1.1 Сүт және сүт өнiмдерiнiң маңызы

Сүт - табиғаттың ең құнды өнiмi. Адам организмi құрамындағы қоректi
заттарының 98-99%-iн пайдаланады. Сүттiң жоғары қоректiк қасиеттерiн келесi
деректерге қарап бiлуге болады: бiр литр сүт құрамындағы белок мөлшерi -150
г сиыр етi, немесе тауықтың 5 жұмыртқасы, немесе 1 кг нан құрамындағы
белокқа тең. Сүттiң жарты литрге адамның амин қышқылдарына тәулiктiк
қажеттiлiгiн қанағаттандырады, ал сүттiң бiр литрi адамның май, кальций,
фосфор, рибофлавинге қажеттiлiгiн толық, белокқа қажеттiлiгiн жартылай, ал
аскорбин қышқылы, ретинол, тиаминге қажеттiлiгiнiң 13 бөлiгiн қамтамасыз
етедi.
Америка ғалымдарының деректерi бойынша, сүт қанты адамның орталық
нерв жүйесi үшiн құрылыс материалы болып табылады, ал балалардың ақыл-
ойының дамуы iшкен сүт мөлшерiне байланысты екенi анықталады.
Сүт адамның жүрек қызметiне қолайлы әсер етедi. Ағылшын дәрiгерi он
жылдан астам уақыт iшiнде жүргiзген ғылыми iзденiсте 45-59 жастағы 5000 ер
адмды бақылаған. Нәтижесiнде сүттi жақсы көретiн адамдар, оны iшпейтiн
адамдармен салыстырғанда жүрек ауруларымен 10 есе сирек ауыратындығы
анықталған.
Сүт және сүт өнiмдерi маңызы жағынан халықты тағаммен қамтамасыз
етуде екiншi орын алады. Сондықтан сүттi сиыр шаруашылығын жамыту, сүт
өндiрудi ұйымдастыру және оның сапасын жақсарту, шикiзаттың алғашқы
қасиеттерiн сақтай отырып, әртүрлi сүт өнiмдерiн дайындау технологиясын
игеру-малшылардың, әсiресе, мал мамандары-зоотехнитердiң басты мiндетi.
Қазiргi кезде сүттiң ең құнды бөлiгi-белок, тек 45%-ке пайдаланылады.

Өнiмнiң сапасы мен шығымы тек сүт құрамындағы компоненттер мөлшерiне
ғана емес, сонымен бiрге физикалық-химиялық, технологиялық қасиеттерге де
байланысты, ал олар әртүрлi жағдайлармен (мал тұқымы, азытандыру деңгейi)
аынқталады. Сондықтан, осы сұрақтар төңiрегiнде терең, жан-жақты бiлiм
алмай, сүт өнiмдерiн дайындауды жақсарту жолдарын iздеу мүмкiн емес.
Зоотехникалық жағдайларға байланысты сүттен сүт өнiмдерiн дайындаудың
технологиялық ерекшелiктерi зерттелмеген. Қазiргi кезде сүт өнiмдерiн
дайындау технологиясын жетiлдiруде бұл өте маңызды мәселе, себебi бұл
сұрақтардың шешiмi дайындалған сүттен неғұрлым көп өнiм дайындау үшiн қай
аймақта қандай мал тұқымын өсiру қажет, сауын сиыр табынындағы малдың жасы
нешеде болуы керек, қандай азықпен, қалай қоректендiрiлуi керек екенiн
анықтауға мүмкiндiк бередi.

1.2 Республикада сүт өнiмдерi өндiрiсiнiң даму тарихы
Ол кейiнгi ғасырларда берiден санасақ Ресеймен тығыз байланысты,
мұнда XIX ғасырдың екiншi жартысынан бастап тауарлы сүт өндiрiлетiн мал
шаруашылығы дамыды. Бұл кезде негiзiнен қол күшi әдiсiмен қортылған
(ерiтiлген) май мен iрiмшiк дайынддалатын. XIX ғасырдың соңында Түрксiб
темiр жолы салынғаннан кейiн, май мен iрiмшiк өңдейтiн зауыттар салына
бастады. Сiбiр-iрi сүт шаруашылығы мен май өңдеу орталығына айналды. 1894
жылы Қорған қаласына жақын жерде бiрiншi май өңдеу зауыты салынды және
Сiбiрде өндiрiлетiн барлық сүттiң 90%-нен май шайқап, шет елдерге сату iсi
жолға қойылды.
Алғашқы кезде сүт өндiрiсi кооператив түрiне дамыды. Соңынан,
қоғамдық мал шаруашылығы ұйымдастырылғаннан кейiн, сүттi дайындау, өңдеу
және сату жүйесi қайта құрылды. Халық шаруашылығынан үлкен бiр саласы болып
есептелген мемлекеттiк сүт өндiрiсi құрылды. 1939 жылы КСРО ет және сүт
өндiрiсi министрлiгi құрылып, барлық мемлекеттiк сүт кәсiпорындары осы
мекемеге қарайтын болды.
Қазақстан ертеден ақ дүниежүзiлiк май нарығына енген болатын.
Республика аумағында негiзiнен Сiбiрге жақын солтүстiк шығыс аудандарында
шағын зауыттар салына бастады. Сол кезеiнiң қиындықтарын, май зауыттарының
жағдайы мен техникалық жабдықтауын көз алдына елестету үшiн цифрларға
жүгiнейiк. Май шаруашылығы жақсы дамыған. Семей өңiрiнде сол кезде жұмыс
iстеген 134 зауыттың 119-ы ғана механикаландырылған болаты. Тек үш зауытта
бу қолданылып, басқаларында ат күшi пайдаланылды. Ол кезде жұмысшылар үшiн
бұл үлкен көмек болды, себебi олар бейнетi ауыр қара жұмыстан босатылды.
1928-1932 жылдары Қазақстанда 100-ге тарта (май және iрiмшiк
өндiргiш) зауыттар салынып, бiрiншi бесжылдықта май өндiру мөлшерi екi есе
артты. Одақ бойынша Қазақстан Ресей мен Украинадан кейiн үшiншi орынға ие
болды.
Республиканың оңтүстiгiнде алғашқы өндiрiстiк iрiмшiк базасы ашылды.
1932 жылы 203 тонна iрiмшiк өндiрiлдi. Осы уақыттан бастап Қазақстанның
жеке сүт өндiрiсi өркендедi.
Ауыл шаруашылығын коллективтендiру арқасында шикiзат қоры құрт
көбейiп, осының нәтижесiнде екiншi бежылдықта сүт өнiмiнөндiру екi есе
артты. 1937 жылы Қазақстанда 11,6 мың тонна май өндiрiлiп, одақтық
көрсеткiштен жоғарылады. Май шығару өндiрiсi бес есе артты. Мұның бәрi
бейбiтшiлiк уақытында емес, контреволюцияға, қарсы күрес, ауылды өркендету,
өндiрiстi қайта құру кезеңiнде жүрдi. Сонымен бiрге, Қазақстан қосымша
шығынды талап еткен аса ауыр ашаршылық жылдарын басынан өткiздi.
Сүт өндiру мекемелерiн мемлкет қарауына топтау нәтижесiнде, оларды
iрiктеу, техникамен жабдықтау мәселелерiмен айналысуға, мүмкiндiк туды.
С.Г. Курмангалиев пен М.К. Кожахметовтың (1992) деректерi бойынша бiрiншi
бесжылдықтағы 11,2 мың тоннаның орнына, 1940 жылы бiр май зауыты орта
есеппен 44,5 мың тонна өнiм шығарған.
Елдi индустрияландыру барысында ауыл тұрғындары қалаға көштi. Осыған
байланысты қала халқын сүт өнiмдерiмен қамтамасыз ету қажеттiлiг туындады.
Соғыс жылдары республикада 20 сүт өңдеу зауыты салында (М., Алматы, Жамбыл,
Темiртау, Ақтөбе, Кереку областары).
Соғыстан кейiнгi жылдары iрiмшiк, ашыған сүт өнiмдерiн, сүт
консервiлерiн шығару қарқынды дамыды. Жамбыл, Алматы, Шығыс Қазақстан
облыстарында, Шемонаиха, Луговой, Мерке, Буркен т.б.мехникаландырылған,
iрiмшiк зауыттары салынды. Олар қазiргi күнге дейiн өз өнiмдерiнiң сапасын
жоғалтқан жоқ.
Алпысыншы жылдары республикадағы барлық сүт өңдейтiн 304 өндiрiс
орыны толығымен буға көшiрiлiп, электрлендiрiлдi. Жетi жыл аралығында
республикада 13 iрi қалалық сүт зауыты, 59 май-iрiмшiк зауыты, 19
қайнатылған iрiмшiк дайындау цехтары бой көтердi. Осы уақытта 184 ұздiксiз
май шығару жүйесi, 56 сүт ыдыстарын жуып, сүт құятын автомат жүйесi, 70
платинкалы автоматты пастерлеу қондырғысы, сүзбе, базмұздақ, қайнатылған
iрiмшiк, басқа өнiмдердi өлшеп орайтын автоматтар өндiрiске кiргiздi.
Өндiрiсте жоғары жұмыс өнiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн сүт, сондай-ақ сүт
өнiмдерiн құятын қапшықтар, вафлиге оралған брикеттелген балмұздақ арналған
үздiксiз меканикаландырылған жолдар, қуатты копрессорлы тоңазытқыш
қондырғылар пайда болды. Осының бәрi сүт өнiмдерiн дайындау өндiрiсiне iз
қалдырды. 1940 жылмен салыстырғанда 1965 жылы сүт өнiмдерiн өңдеу өндiрiс
251 есе өсiп, 502 мың тоннаға, оның iшiнде iрiмшiк өңдеу 27 есес өсiп, 8,1
мың тоннаға, май дайындау 3,7 есе өсiп, 34,8 мың тоннаға жеттi.
Сүт өндiрiсi жоғарғы қарқынмен даму үстiнде болғанмен техникалық
жабдықтау деңгейi қанағаттандырылықсыз едi. Қалалық сүт зауыттарында
жабдықтардың жеткiлiксiздiгiне байланысты, қағаз қапшықтарға құйылған сүт
аз өндiрiлетiн болды, ал iрiмшiк дайындау зауыттарының мехканикаландыру
деңгейi өте төмен болғандықтан, көп жұмыс қолмен iстелiндi.
Алпысыншы жылдардың ортасында республика сүт өндiрiс мекемелерiнiң
30%-iнде канализациялық және тазалау қондырғылары болған жоқ, тек 10%-iнiң
ғана су құбыры болды. Тоңазытқыш қондырғылары да жетiспедi, қосымша және
қосалқы цехтар болған жоқ. Сондықтан сол жылдардағы ең басты мiндет-қолда
бар өнеркәсiптердi қайта құрып, уақыт талабына сәйкес техникамен жабдықтау.
Қазақстанда сүт өнеркәсiбiнiң дамуына VIII бесжылдықта 68 млн.сом
қаржы жұмсалды. Қостанай, Ақмола, Есiк, Қаратау, Балқаш қалаларында жаңа
сүт зауыттары iске қосылды. Осы уақытта екi құрғақ сүт өндiретiн, бiр
iрiмшiк өндiретiн зауыттар, сыйымдылығы 4600 тонна 9 май қоймасы салынды.
Жаңа құрылыстар мен ескi өнеркәсiптердi қайта құру нәтижесiнде сүт
өнiмдерiнiң өндiрiсi артты. Ұлттық сүт өнiмдерi (қымыз, шұбат, құрт,
iрiмшiк) өндiрiле бастады. 1975 жылы 44,8 мың тонна май, 17,8 мың тонна
iрiмшiк, 907,2 мың тонна қаймағы алынбаған сүт өнiмi, 3 мың тонна қаймағы
алынбаған сүт алмастырғыш, 4 мың тонна майсыз iрiмшiк өндiрiлдi. Олардың 33-
i қалалық сүт зауыты, 48-i iрiмшiк және 135-i май зауыттары едi. Сонымен
бiрге бұл салады сүт консервiлерiн шығаратын зауыт және 30-дан астам ұсақ
сүт зауыттары бай едi. Осы өндiрiс орындарының бәрi 18 облыстық сүт
комбинаттарына бiрiктiрiлiп, кейiн өндiрiстiк бiрлестiк деп аталды.
Қазақстанның сүт индустриясы бұрынғы одақтық республикалар арасында
өнiмнiң негiзгi тұрлерiн өндiруден алдыңғы орындарға ие бола бастады.
Мысалы, республика одақ көлемiнде қаймағын алмаған сүт өнiмдерi мен
балмұздақ өндiруден 3-шi, iрiмшiк өндiруден 4-шi, май өндiруден 5-шi орынға
шықты.
Тоғызыншы, онынышы бесжылдықтарда сүт өнiмiн өндiру қуатын дамытумен
қатар, өнiм сапасын, өндiрiс тиiмдiлiгiне, өнiмнiң қоректiк заттардың толық
пайдалануға басты назар аударылды. Бiрақ, бұл мәселлердi шешу үшiн
шикiзаттың өндiрске жеткiзлу тәжiрибесiн қайта қарап, шаруашылықтардан
келiп түсетiн сүт сапасын жақсарту жолдарын iздеу қажет болатын. Себебi,
шикiзат сапасы ең алдымен шығарылатын өнiм сапасы мен өндiрiс тиiмдiлiгiне
әсер етедi.
Тапсырылатын сүт сапасын жақсарту үшiн сүттi әр шаруашылықта
қабылдап, өңдеу орнына жеткiзуге арнаулы көлiктер пайдаланылды. Бұл жағдай
өнiмдi тасымалдау шығынын азайту, сүттiң сапалық құрамы мен қасиетiнiң
жақсы сақталуына мүмкiндiк туғызды.
Республикадағы сүт комбинаттары XII бесжылдық жылдары iшiнде жыл
сайын 3 млн. тонна өнiм қабылдап өңдейдi, ал 1990 жылдың басында сүт
өндiрiсiнiң құрамында 186 сүт қабылдау, өңдеу мекемелерi болды. Негiзгi
өндiрiстiк қор құны 3336,5 млн. Сом құрады. Кейбiр ескi құрылыстар жаңа
техника мен озық технологияларды пайдалануға жарамайды. Тоңазытқыштар
жетпегендiктен, қаймағын алмаған сүт пен майсыз өнiмдердiң маусымдық қорын
дайындау мүмкiн емес. Ебебi, сақтау ыдысының көлемi 10 мың тонна, ал сақтау
қажеттiлiгi 20 мың тонна. Өндiрiстiк қуаттың қосалқы өнiмдердi өңдеуге
мүмкiндiгi жоқ. Жалпы алғанда, тәулiгiнде 16,5 мың,тонна шикiзат өңделедi,
ал өңдеудi қажет ететiн өнiмнiң көлемi 29 мың тонна.
Қазiргi кезде май өңдеу аласының қуаты толық пайдаланылмайды (барлығы
66%), ал iрiмшiк өңдеу өндiрiсiнiң қуаты сүранымның 27-30%
қанағаттырмайды. Сүт өндiру негiзiнен маусымдық жұмыс болғандықтан өндiрiс
қуаты толық пайдаланымайды.
Сүт өнеркәсiбiнiң өндiрiстiк-техникалық базасын одан әрi нығайту
жұмыстарын аймақтық ерекшелiктердi, техникалық жағдайды ескерек отырып
жұргiзу керек.
1.3 Сүт шаруашылығының дамуына ғалымдардың қосқан үлесi
Қазақстан Республикасында сүт шаруашылығының дамуы көптеген елдердiң
әсiресе, Ресей ғалымдары мен қоғам қайраткерлерiнiң есiмдерiмен тығыз
байланысты. Ресейде сүт шаруашылығымен алғаш рет XIX ғасырдың басында
айналыса бастады. Мәскеу ауыл шаруашылық қоғамының iргетесын қалаушы Н.Н.
Муравьев мал қорасы мен ңсүт қоймасын ұйымдастырыпң, ңМал қорасын басқару
туралы жетекшiлiкң деген кiтап жазды. Бұл кiтапта сиыр сауу әдiстерi, сүттi
суыту, сақтау тәсiлдерi сипатталды.
В.П:Бурапашев 1838 жылы “Сүт өнiмдерi технологясы” деген кiтап
шығарды. Сүттiң химиялық құрамын талдау алғаш рет Петров академиясының
(қазiргi ТАША) химия кафедрасында жүргiзедi. Сонымен бiрге, сүт
шаруашылығының дамуы Н.В. Верешагин, А.А. Калаптар, Г.С. Инихов, Я.С.
Зайковский, М.М. Казанский, Г.С. Инихов, Я.С. Зайковский, М.М. Казанский,
Р.Б. Давидов, тағы басқа ғалымдардың еңбектерiмен тығыз байланысты.
Н.Н. Верешагин iрiмшiк қайнату орнын ұйымдастыруды. Оның бастамасымен
ең алғашқы сүт мектебi ашылды. Ол - вологда майын дайындау технологиясының
авторы. А.А.Калаптар отандық сиыр тұқымдарының сүтiн зерттеу жұмыстарын
бастады. Ол сүт сынау лабораториялары ен мамандар дайындайтын мектеп ашты.
Алғаш рет сүт шаруашылығының көрмесi мен съезiң ұйымдастырды. ±алым 300-ден
астам сүт шаруашылығы жайлы мақалалар, кiтаптар жазды.
И.И. Мечников ашыған сүт өнiмдерiнiң адам үшiн маңызын ғылыми
тұрғыдан дәлелдедi, соның арқасында оларды өндiру арта түстi. Ол ашыған сүт
өнiмдерiн дайындауға арналған ашытқыларды ұсынды, ал ңМечниковтың ұйыған
сүтiң бүгiнгi күнге дейiн кеңiнен белгiлi. Елiмiздiң көтеген зауыттары бұл
өнiмдi шығарады.
Я.С. Зайковский өз еңбектерiнде сүтiң химиялық құрамы мен физикалық
қасиеттерiн зерттеген. Г.С. Инихов осы күнге дейiн сүт өнiмдерiнiң
биологиялық қасиеттерiн зерттеген жалғыз ғалым А.Ф. Войткович мал төлдерiн
азықтандыруда пайдаланылатын ацидофилин өнiмдерiнiң дәрiлiк диеталық
қасиетiн ашты. С.В. Паращук сүттi биологиялық бағалау әдiсiн ұсынып,
ұлтабар ферментi мен пепсинның қасиеттерiн зерттедi. Р.Б. Давидов өз
лабораториясының қызметкерлерiмен бiрiгiп, сүт консервiлерiн дайындау
технологиясының ғылыми негiздерiн ұсынды.
1956 жылы сүт өндiрiсiнiң Ұлттық бiрлестiгi құрылып, сүт өндiрiсi
саласындағы ғылыми зерттеулер жүргiзiп озық шаруашылықтарда мал
шаруашылығының өнiмiн арттыру, сүт өндiру гигиенасы мен оның сапасын
жақсарту, сүт алу, өңдеудiң озық тәсiлдерiн, тиiмдi пайдалану жетiстiктерiн
насихатттады.
Дүниежүзiлiк сүт федерациясы жыл сайын сессия, төрт жылда бiр
конгресс өткiзедi. Осындай конгрестердiң бiрi 1982 жылы бiрiншi рет бұрынғы
Кеңес Одағында өттi.

1.4. Республикада сүт өндiруге әсер ететiн жағдайлар
Сүттiң құрамы да, оның мөлшерi де көптеген жағдайларға байланысты.
Солардың iшiдегi ең бастылары: тұқым қуалаушылық, азықтандыру, күту
жағдайлары, бұзаулаған маусымы, сауын және суалу маусымының ұзақтығы және
т.б.
Сүт өндiруге тұқым қуалаушылықтың әсерi. Сұрыптау және азықтандыру
жағдайын, күтiмiн жақсарта түсу негiзiнде өнiмдiлiгi әр түрлi сиыр
тұқымдары пайда болды. Сонымен қатар бiр тұқымға жататын мал iшiнде де ата-
тегiне (генотип) байланысты өнiмдiлiгi де әр түрлi сиырлар бар.
Мұндай тұқымаралық ерекшелiк сиырды бонитировкалау талабында
ескерiлген.
1.1-кесте
Сиыр сүттiлiгiне қарай жасалған 1 класс стандарты
Iрi қара 305 күндегi Сүт көрсет- Сүт майы, кг
сүттiлiгi, кг кiштерi, %
тұқымы I II III майлылыбе-лок I II III
ғы
Қара ала сиыр 3200 3600 4000 3.6 3.2 117 127 144
Голштин сиыры 4200 4600 3000 3.6 3.2 161 165 180
Қырдың қызыл
сиыры 2900 3300 3700 3.7 3.3 207 122 137
Сары ала сиыр 2700 3100 3800 3.8 3.3 303 118 133
Қоңыр сиыр 2800 3200 3600 3.7 3.3 304 118 133
Айршир сиыры 3250 3500 3500 4.1 3.4 133 143 156
Джерей сиыры 3001 3300 3600 5.0 3.7 150 165 180

1.1-кестедегi мәлiметтерiне қарап мынадай тұжырымға келуге болады:
тұқымдық сиыр өнiмiнiң деңгейi анықталады. Сонымен қатар тұқым iшiнде мал
өнiмдiлiгiне оның өскен сыртқы ортасы әсерiн тигiзедi.
Тұқым қуалушылық және өнiмдiлiк көрсеткiшiнiң жалпы әр түрлiлiгiне
сыртқы ортаның тигiзетiн әсерiн бiлу үшiн тұқым қуалаушылық коэффициентi
есептеледi. Тұқым қуалау коэффициентi дегенiмiз жалпы әр түрлiлiк iшiндегi
тұқым қуалаушылық қана әсерiн тигiзген өзгергiштiк. Сүттiлiк пен тұқым
қуалаушылық коэффициентiнiң О-ден 68%-ке дейiн өзгеруi мүмкiн. Тұқым
қуалаушылық коэффициентiнiң көрсеткiшi табын өнiмiнiң деңгейiне,
асылдандыру және алдын ала жүргiзiлген сұрыптау жұмысына, азықтандыру
жағдайына, күтiмiне жiне т.б. байланысты.
Тұқымдық қасиет атасынан ұрапғына тұрақты түрде берiлген сайын бұл
көрсеткiш те жоғарылай бередi.
Сүт өнiмiне сиырдың жасының әсерi. Бiрiншi және екiншi бұзаулаған
сиырлардан сақа сиырлармен салыстырғанда сүт 15-30% кем шығады.
1.2-кесте
Сүттi бағыттағы iрi қараның әр түрлi қасиеттерiнiң тұқым қуалаушылығы
Белгiлер мен көрсеткiштер Коэффициент,%
Сауын маусымындағы сүттiлiк 0.30 - 0.42
Сүттiң майлылығы 0.60 - 0.78
Сүт майы 0.43
Сүттегi белок 0.50 - 0.70
Сүттегi қант 0.30
Майсыз құрғақ сүт қалдығы (СОМО) 0.60 - 0.70
Сауын маусымындағы сүттiң тұрақ-тылығы 0.12
Тұмса сиырдың жасы 0.34
Туғандағы салмағы 0.22
Қосымша салмағы 0.40
Сақа сиыр салмағы 0.32
Тұлғасының типi 0.25
Сүт шығу жылдамдығы, кгмин. 0.35 - 0.60
Тәулiктiк жоғары сүттiлiк, кг 0.40 - 0.50
Азықты өтеуi 0.20 - 0.40
Төзiмдiлiгi 0.27 - 0.38
Төлшiлдiгi 0.08 - 0.10

Алтыншы, жетiншi, сегiзiншi бұзаулаған сиырлардың да сүттiлiгi азая
түседi.
Сиыр сүттiлiгiнiң өзгергiштiгi оның азықтандыру жағ-дайына,
жетiлгiштiгiне, дене бiтiмiнiң мықтылына байланысты.
Дұрыс азықтандырылған, күтiмi жақсы мал 10-12 жыл бойы өте сүттi
болады.
Сүт өнiмiне алғашқы рет қай жаста ұрықтандырудың әсерi. Алғаш
ұрықтандыру жасы сиырдың келешектегi сүттiлiгiне әсерiн тигiзедi. Ерте
ұрықтандырылған құнажын өспей қалады да, оның сүтi де төмен болады.
Сондықтан уақыты келген құнажынның салмағын да ескеру керек. Құнажынды оның
салмағы сақа сиырлар салмағының 70 процентiне жеткенде ұрықтандырылған
дұрыс.
Мысалы, Оңтүстiк Қазақстан облысының Сайрам ауда-нындағы алғаш рет 17-
18 айлығында салмағы 340-360 кг жеткенде ұрықтандырылады.
20-24 айлық, салмағы өсiп кеткен құнажынды кеш ұрықтандырудың да
сүттiлiкке деген керi әсерi бар.
Сүт өнiмiне сиыр салмағының әсерi. Бұл көрсеткiш малдың жалпы
жетiлгендiгiн көрсетедi. Сиырдың тiрiлей салмағы мен сүттiлiгi арасында
өзара байланыс бар екендiгi анықталған. Егер сиырдың сүтi малға тән дене
бiтiмi, тұлғасы сақталса, тiрiлей салмағы өскен сайын оның сүттiлiгi де
көтерiле түседi.
Профессор С.А. Рузский сиырдың тiрiлей салмағы мен сүттiлiгiнiң
арасында айнымалы байланыс бар екендiгiн де анықтады. Сиырдың салмағы
артқан сайын белгiлi бiр шамаға дейiн сүттiлiк көтерiледi де, одан әрi
тiрiлей салмақ қанша артқанымен сүттiлiк мөлшерi өспейдi.
Оқымыстылардың айтуынша сиырдың сауын аусымындағы сүттiлiгi өзiнiң
тiрiлей салмағынан 8-10 есе артық болғаны дұрыс.
Сүт өнiмiне сервис кезеңiнiң ұзақтығының әсерi. Сервис кезеңi деп
сиырдың бұзаулаған күнi мен келесi ұрықтанғанға дейiнгi аралықты айтады.
Сиыр сүттiлiгiн салыстырғанда, олардың бұзаулаған күнiнен ұрықтанғанға
дейiнгi уақытты ескеру керек. Бұзаулаған сиыр тым ерте ұрықтанса буаздығы
ерте басталып, сауын маусымы қысқарады. Сөйтiп сауылатын сүтiнiң мөлшерi де
азаяды.
Ал сиыр кеш ұрықтанса сервис кезеңi ұзарып, буаздық та кеш басталады
да сауын маусымы ұзаққа созылады. Бiрақ жыл сайын бұзаулай алмайды. Буаздық
өскен сайын бұзаулай алмайды. Буаздық өскен сайын организм физиологиясы
өзгерiске ұшырап, сиырдан сауылатын сүт мөлшерi 15-20 процентке төмендейдi.
Сиырды ең әрi кеткенде 3-4 сервис кезеңiнде ұрықтандырған дұрыс.
Е.А.Новиковтың мәлiметiне қарағанда, сауын маусымы сервис кезеңi әсерiнен
450 күнге дейiн ұзарған. 3085 күн сауылған сиырдың бүкiл сүтiнiң 85%-ке
дейiнi-ақ сауылған. Демек, сауын маусымын тым ұзартқанмен сүттiлiктi
көбейту былай тұрсын, 15%-ке дейiн сүттi аз сауады екенбiз. Ендеше сиырды
305 күн сауып, жылына бiр бұзаулатып, 50-60 күн суалтып алған жөн.
Сауылатын сүт мөлшерiне көп жағдай әсер етедi. Сиырдың құнарлы
жемшөппен азықтандырылғанның өзiнде организмнен көптеген пайдалы заттар
бөлiнiп шығады да, жемшөптен алынған өнiмдi заттар олардың орнын толтырмай,
сиырдың қоңдылығы төмендейдi. Сонымен қатар сауын маусымы кезеңiнде сүт
түзетiн альвеолалар мен сүт жолдарындағы эпителий клеткалры ескiрiп және
салынып, сиырдың сүттiлiгi төмендейдi.
Сиырдың тiрiлей салмағын және сiңiмдi заттар қорын толықтыра түсу және
желiн безi клеткаларының жаңаруы үшiн оны сауыннан босатып, суалтады.
Суалту ұзақтығы келер сауын маусымында суалатын сүт мөлшерiне,
қоңдылығына, азықтандыру жағдайына, күтiмiне байланысты.
Осы таблицада көрсетiлгендей, сүттiлгi 5000 кг сиырлардың суалу кезеңi
қысқа болса келер маусымдағы сүттiлiгiне қатты әсер етедi. Ал суалу кезеңiн
98 күнге дейiн ұзартқан да тиiмдi емес. Құнарлы жемшөппен жақсы
азықтандырылған сиырлардың суалу кезеңiнде желiнiн май басып, сүттiлiгiне
қатты әсер етедi. Суалу кезеңiнiң ең тиiмдi ұзақтығы 50-60 күн.

1.3-кесте
Суалу кезеңiнiң ұзақтығы мен келер сауын маусымындағы сүттiлiк арасындағы
байланыс (Е.А.Новиковтың мәлiметi)
Топтағы сиыр Өткен сауын Суалу Келер сауын 1 күнi
саны маусымы маусымы сауыл
ған
сүт, л

29
31 296 5631 559 33 249
²àçàºñòàí Рåñïóáë. 3922,9 4109,8 4316,7 4556,8 4749,2
Àºìîëà 386,1 401,7 411,6 434,5 445,1
Àºò¼áå 219,5 226,9 239,1 253,2 270,3
Àëìàòû 549,1 556,4 578,5 591,5 610,9
Àòûðàó 35,4 37,8 43,3 46,6 48,5
Áàòûñ-²àçàºñòàí 191,0 192,5 203,5 210,3 214,0
Æàìáûë 179,1 199,4 216,7 234,0 244,1
²àðàғàíäû 205,3 224,0 247,7 269,2 283,7
²îñòàíàé 496,6 504,2 508,3 538,9 567,9
²ûçûëîðäà 57,4 59,2 60,3 63,6 64,6
Ìàңғûñòàó 5,0 5,8 5,5 5,3 5,9
Îңò¾ñòiê-²àçàºñòàí 401,0 413,9 438,2 465,1 495,7
Ïàâëîäàð 246,3 269,5 289,4 324,6 339,3
Ñîëò¾ñòiê-²àçàºñòàí 156,0 478,9 495,7 504,4 512,9
Øûғûñ-²àçàºñòàí 84,0 524,0 563,4 602,9 634,6
Астана қ. 7,1 8,0 8,1 5,7 4,4
Àëìàòû º. 4,0 7,6 7,4 7,0 7,3

3.3-êåñòå
Ñ¾ò æ¸íå ñ¾ò ¼íiìäåðiíiң ðåíòàáåëäiê äåңãåéi, ïðîöåíò
2001 2002 2003 2004 2005
²àçàºñòàí Рåñïóáë. 14,6 7,0 37,5 15,6 9,5
Àºìîëà 35,4 9,9 41,4 14,3 3,7
Àºò¼áå -13,1 6,3 34,3 14,8 10,4
Àëìàòû -8,9 11,2 8,7 7,5 10,2
Àòûðàó 4,0 11,4 17,0 18,7 2,0
Áàòûñ-²àçàºñòàí 2,4 0,3 23,4 2,6 -5,4
Æàìáûë -15,7 -0,3 15,1 16,8 10,9
²àðàғàíäû 39,9 22,4 41,6 33,6 23,7
²îñòàíàé 18,0 11,8 70,8 25,1 16,8
²ûçûëîðäà -16,0 -3,7 -7,7 -1,1 2,2
Ìàңғûñòàó -17,2 -25,6 18,6 19,1 19,8
Îңò¾ñòiê-²àçàºñòàí 3,1 6,9 15,0 9,3 9,8
Ïàâëîäàð 19,0 28,2 24,0 13,8 9,0
Ñîëò¾ñòiê-²àçàºñòàí 9,2 -6,7 33,5 12,8 2,1
Øûғûñ-²àçàºñòàí 24,1 8,8 27,0 18,6 22,7
Астана қ. -4,4 -4,0 26,5 45,1 30,3
Àëìàòû º. -31,6 -10,5 -7,9 2,5 1,4

3.4-êåñòå
1 ц сүттің ¼çiíäiê º½íû, òåíãå
1995 1997 1998 1999 2000
²àçàºñòàí Ðåñïóá. 1200 2184 1968 1663 1634
Àºìîëà 1196 2447 2003 1898 1774
Àºò¼áå 1051 2251 2370 2008 1747
Àëìàòû 1436 1975 1982 1904 1941
Àòûðàó 2180 3531 2879 2811 2614
Áàòûñ-²àçàºñòàí 1325 1805 2515 1917 2154
Æàìáûë 1157 1645 1638 1594 1504
²àðàғàíäû 1690 3326 2897 1649 1576
²îñòàíàé 1460 2518 1940 1122 1252
²ûçûëîðäà 2129 8454 11287 14434 9925
Ìàңғûñòàó 4597 12432 11208 7242 8608
Îңò¾ñòiê-²àçàºñ. 1326 2252 1745 1620 1868
Ïàâëîäàð 956 1795 1995 1565 1242
Ñîëò¾ñòiê-²àçàº. 1057 2025 1704 1498 1508
Øûғûñ-²àçàºñòàí 974 2526 2515 1917 1684
Астана қ. - - - - -
Àëìàòû º. - - 2229 2000 2660

3.4-кестенің жалғасы
1 ц сүттің ¼çiíäiê º½íû, òåíãå

2001 2002 2003 2004 2005
²àçàºñòàí Ðåñïóá. 1832 1654 1782 1954 2377
Àºìîëà 1652 1601 1612 1856 2065
Àºò¼áå 2378 1902 2071 2535 2616
Àëìàòû 2189 1913 1964 2406 2625
Àòûðàó 3846 4983 3632 3458 3843
Áàòûñ-²àçàºñ. 1666 1965 2632 3095 3737
Æàìáûë 2047 1721 1921 2454 2685
²àðàғàíäû 1644 1568 1671 1806 1824
²îñòàíàé 1681 1519 1634 1767 2623
²ûçûëîðäà 3163 5807 2524 2566 3402
Ìàңғûñòàó 8648 9915 13405 11001 12139
Îңò¾ñòiê-²àçàºñ. 1962 2056 2025 2117 2247
Ïàâëîäàð 1427 1162 1769 1543 1840
Ñîëò¾ñòiê-²àçàºñ. 1684 1488 1656 1654 2203
Øûғûñ-²àçàºñòàí 1506 1355 1401 1652 1998
Астана қ. 2036 2140 2209 - 26667
Àëìàòû º. 3561 2506 2314 3245 4398

3.5-êåñòå
1 æûëäàғû 1 ò½òûíóøûғà æ½ìñàëғàí ñ¾ò æ¸íå ñ¾ò ¼íiìäåði, êã
2001 2002 2003 2004 2005
²àç.Ðåñïóáëèê. 229 196 206 211 211
Àºìîëà 299 251 253 336 336
Àºò¼áå 201 226 241 242 242
Àëìàòû 235 219 232 231 231
Àòûðàó 201 195 188 176 176
Áàòûñ-²àçàºñ. 289 214 218 234 234
Æàìáûë 144 122 126 141 141
Øûғûñ-²àç. 234 185 211 229 229
²àðàғàíäû 173 112 118 118 118
²ûçûëîðäà 98 95 113 99 99
²îñòàíàé 273 246 266 275 275
Ìàңғûñòàó 141 133 134 129 129
Ïàâëîäàð 280 257 250 259 259
Ñîëò¾ñòiê-²àç. 308 259 287 287 287
Îңò¾ñòiê-²àçàº. 198 170 187 165 165
Àëìàòû º. 262 268 268
Àñòàíà º. 229 230 230

Осы кестелердегi мәлiметтер статистикалық-экономикалық әдiстемелiк
талдаудың алғашқы мәлiметтерi болып саналады, олар экономикалық-жүйелiк
талдауда, корреляциялық-регрессиялық талдауда және көпфакторлы өндiрiстiк
функцияны құруда қолданылды.
Арнайы әдебиеттердi оқу және малшаруашылық мамандарымен ақылдасып
отырып, олармен “Эксперт” әдiсiмен сұрау өткiзу бойынша сүт өнiмiнiң
өзiндiк құны мынадай факторларға байланысты өзгеретiнi анықталды: (сүттiң
сынақ салмағының негiзгi салмағына қатынасы, ауыл шаруашылық жерлердiң құра-
мындағы жайылым және шабындық жерлердiң меншiктi салмағы, олардың 1 сиырға
шаққан мөлшерi, iрi қара мал табынындағы сиырлардың меншiктi салмағы, 100
сиырдан алынатын төлдер саны, малдың өнiм беру қабiлеттiлiгi, еңбек
өнiмдiлiгi, еңбек ақы, бiр сиырдан жалпы өндiрiлген өнiм, 1 ц сүтке кеткен
азық шығыны және 1 ц азық өлшемiнiң өзiндiк құны және т.б.с.с.). Жоғарыда
аталған факторларға мынадай белгiлер қабылданады:
У - 1ц сүттiң өзiндiк құны, теңге;
Х1 - шаруашылықтағы жер құрамындағы жайылым
және шабындық жерлердiң меншiктi салмағы, %;
Х2 - жайылым және шабындық жерлердiң бiр сиырға
шаққандағы көлемi, га;
Х3 - табындағы сиырлардың меншiктi салмағы, %;
Х4 - 100 сиырдан алынатын төлдер саны, бас;
Х5 - 100 га ауылшаруашылық жерлердiң көлемiне
келетiн сиырлардың саны, бас;
Х6 - 1 бас сиырдан алынатын өнiм, ц;
Х7 - 1 ц сүтке керектi адам-күн;
Х8 - 1 адам-күн еңбек ақысы, теңге;
Х9 - 1 бастан жалпы өндiрiлген өнiм, мың ц;
Х10 - 1ц сүтке кеткен азық шығыны, ц азық өлшемi;
Х11 - 1 ц азық өлшемiнiң өзiндiк құны, теңге.
Х12 - сүттiң сынақ салмағының негiзгi салмағына қатынасы;
Х13 - тауарлық өнiмнң меншiктi салмағы (%);
Х14 - рациондағы сырттан сатып алынған жемшөптiң
меншiктi салмағы (%);
Х15 - рациондағы құнарлы азықтың меншiктi салмағы.
3.6 - кесте
Сүт өндiрiсiнiң тауарлық өнiмi
Өндiрiлгенi, Сыртқа Товарлылығы
мың тонна өткiзiлген, мың%
тонна
2004 2005 2004 2005 2004 2005
Қазақстан Республ. 3627.1 3334.5 522 285 14.39 8.5
Ақмола 418.6 287.8 72 33 17.2 11.5
Актөбе 179.5 193.6 12 10 6.68 5.16
Алматы 432.2 477.2 54 43 12.5 9.0
Атырау 32.4 33.8 1 1 3.0 2.9
Шығыс Қазақстан 524.6 337.3 68 15 12.9 4.44
Жамбыл 117.3 120.4 24 20 20.4 16.6
Батыс Қазақстан 131.6 168.9 8 5 6.0 2.9
Қарағанды 179.4 149.7 28 16 15.6 10.6
Қызылорда 44.8 45.3 2 1 4.46 2.2
Қостанай 453.9 439.7 76 48 16.7 10.9
Манғыстау 5.0 4.9 - 0.1 0 2.0
Павлодар 277.4 255.0 52 35 18.7 13.7
Солтүстiк Қазақстан 588.0 459.1 110 52 18.7 11.3
Оңтүстiк Қазақстан 242.4 361.8 15 6 6.18 1.65

3.7- кесте
Сүт және сүт өнiмдерiн 1995 жылғы (мың тонна) жүзеге асыру каналдары
Барлық Оның iшiнде
сатыл-ған
ы
дайын-дау Жеңiл Бартер
шы Базарға өнеркәсiп жасау-мен
мекемелер жүйесi шығар-ылған
арқылы (айыр-бастау
халыққа опера-циясы)
Қазақстан
Республикасы 602.5 69.5 237.5 30.6 364.8
Ақмола 24.7 22.8 - 0.0 1.9
Актөбе 28.0 26.6 - 1.3 -
Алматы 140.9 - 126.3 2.8 11.8
Атырау 0.1 - 0.0 0.0 0.0
Шығыс Қазақстан
61.9 3.7 29.1 0.9 28.3
Жамбыл 18.4 - 3.3 0.9 14.3
Батыс Қазақстан
0.2 - 0.0 0.1 0.0
Қарағанды 86.6 - 22.7 7.6 56.3
Қызылорда 0.4 - 0.4 - -
Қостанай 136.2 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.