КАПИТАЛДЫҢ ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМЫ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. КАЛИТАЛДЫҢ МӘНІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР 4
2. ҚОСЫМША Қ¥Н ЖӘНЕ ОНЫ ӨНДІРУДІҢ ТӘСІЛДЕРІ 6
3. КАПИТАЛ МЕН ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ КОРЛАНУЫ 12
4. КАПИТАЛДЫҢ ШЕҢБЕР АЙНАЛЫМЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМЫ 17

ҚОРЫТЫНДЫ 21
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 22

КІРІСПЕ

Нарықтық қатынастарға көшкен кезде капитал сөзі жиі қолданылады,
сонымен қатар капитал деп кез келген ақшаны түсінеді. Рас, кандайда бір
юапитал болмасын, ол өзінің козғалысын белгілі ақша сомасы түрінде
бастайды. Алайда ақшаның және ақшанын капитал ретіндегі айырмашылығы бар.
Акша өз бетінше капитал бола алмайды. Мысалы, егер ақша гауар айырбасын Т-А-
Т формуласымен кызмет көрсетсе, онда олар бұл жерде айналым қызметін
орындайды.

1. КАПИТАЛДЫҢ МӘНІНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАР

Егсрде ақшаны құнды көбейту құралы ретінде қолданса, яғни алғашқы
салынғанға қарағанда көп күн алу үшін болса, онда ақша капитал бола алады.
Мысалы, А-О-А', мұндағы V Д + лл, ал А' = А+ ДА. ал ЛА - бұл ақшаның
алғашқы еаласынан арта өсуі. Осы алғашқы құннан өсімшені косымша құн деп
атап. т әрпімен белгілейді.
Ақша ақша ретінде және ақша капитал ретінде алғашқыда бір-бірінен тек
біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.'[1]
Ақшанын капиталға айналуынын басты шарты — ақша иегерінін чирықта
сондай тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаца кұнды жасауға кабілетті, одан
да көп, өзінін бай-тұрғасынан құнды жасайды. Сондай тауарға — жұмыс күші
тауары жатады.
Экономикалық теорияда капитал мәнінедеген көз-қарастар емес.
Экономикалық теория классикалык мектебінің негізін салушылар. Смит
(1723-1790 жж.) пен Д. Рикардо (1772-1825 жж.) және казіргі белгілі
американ экономистері П. Самуэльсон, У. Нордхауздың ойынша, капитал — бұл
өндіріс кұрал-жабдығы. Француз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832 жж.)
және ағылшын экономисі Джон Робинсон (1903-1983 жж.) т.б., капиталды — бұл
ақша сомасы, бағалы кағаздар, каржылар деп есентеген. Капиталға бүдан
баскада көзқарастар бар: капитал — бұл ондіріс саласында колданылатын
адамның білімі, қалыптасқан.
Уақыт фактор ретінде табысты жасаушы. Әртүрлі уакыт кезеңіндегі
кептеген экономистердің көзкарасын жииақтап қарасақ, онда өндіріс құрал-
жабдығы, адамдар және ақшалар да капитал бола алады.
Бірақ капиталдыц мәнін толықкднды етіп К. Маркс ашқан. Маркс былай деп
жазған: сырттай капитал әртүрлі жақты нышандарда — өндіріс құрал-жабдығында
(түракты капитал). адамдар (өзгермелі капитал), ақшалай (ақша капиталы)
болып келеді. К. Маркс осыдан, капиталды — күрделі ұғым деп санаған. Барлық
аталған материалдық игіліктер өз бетінше капитал бола алмайды, олар сонда
ғана капиталға айнала алады, егер иегерлері оларды құнды еселеу үшін немесе
қосымша құнды жасауға қолданса.
Өзінін басты ецбегі Капиталда К. Маркс капиталдың біркатар
аныктамасын береді. Бұл кездейсок емес. Капиталдын бірінші томында:
капитал — бұл құн, бұл өзін-езі өсіретін күн деп көрсетілгеа.
Капиталдын екінші томында: капитал бұл козғалыо екенін дәлелдеді.
Капиталдың толыққанды мәні Капиталдың үшінші томында ашады. Ол капиталды
заттар жиынтығы (өндіріс құрал-жабдығы) ретінде қарастыруды жоққа шығарып,
капитал - бұл зат еместігін, ол адамдар арасындағы белгілі қоғамдык
катынастар екеніндігін айтады.

2. ҚОСЫМША Қ¥Н ЖӘНЕ ОНЫ ӨНДІРУДІҢ ТӘСІЛДЕРІ

Құнның өзін-өзі өсуі қалай болады? Алғашқы кезде былай көрінуі мүмкін:
құннын өзінен өзі есуі тауардын айырбастау процесінде болмақ және ол
кәсіпкер табысы мен пайдасынын қайнар көзі болып табылады. Тауарды бір
бағаға сатып алып, оны қымбатқа сату: міне, сонда кұнның өсімшесі пайда
болады. Шын мәнінде бұл бір көсіпкердін басқаның есебінен байығандығын
көрсетеді, ал коғам масштабында кұннын еселенуі болмайды.
Айталық, қоғамда үш тауар өндіруші құны 300 мың ақша бірлігіндегі
енімді жасады, онын ішінде А тауар өндіруші - 100 мың ақша бірлігін, В —
100 мын ақша бірлігін, С - 100 мын ақша бірлігін.

74
75100
-10 +10
110 мың ақша бірліп

А тауар өндіруші өнімді өткеру процесінде В тауар өндірушіге
өнімді 100 мың ақша бірлігіне 110-ға сатып, соньвд есебінен 10 мын акдіа
бірлігін ұтады. Дәл солай В тауар өндірушіде жасайды: әз енімін 100 мың
ақша бірлігіне емес, 110-ға өткеріп, 10 мын акліа бірлігін ұтты, С тауар
өндірушіде дәл солай жасайды. Әз өнімін ол да А тауар өндірушіге 100 мың
ақша бірлігіне емес, 110-ға сатыгг, 10 мың ақша бірлігін ұтады. Жалған елес
ой туындайды, барлық үш тауар өндіруші ұткандай. Осы процеске сағаттілінің
козғалысына кері көзбен карасақ, онда байкайтынымыз: А тауар өндіруші
өзінін өнімін 110 мың ақша бірлігіне сатса, онда ол С-дан баска өнімді
110 мын аклш бірлігіне сатып алған, В тауар өндіруші өз өнімін С-ға
110 мың ақша бірлігіне сатып, осы құнға басқа өнімді А-дан сатып алады.
Дәл осындай күбылыс С гауар өндірушіде болады. Сонда ұтыс қайда? Олардың
әрклйсысы сатушы ретііще 10 мын ақша бірлігін ұтты, біраксатып алушы
ретінде осы 10 мың ақша бірлігін жоғалтты. Өзара ұтыс пен ұтыныс, сатушы
жоне сатып алушы ретінде өзара жабылады (жойылады).
Әрине бұл жағдайда кәсіпкердін біреуі басканын есебінен баю мүмкін.
бірақ косылғыштын орнын ауыстырғаннан қосынды озгермейді. Басқаша айтар
болсақ, өндірілген өнімніңжалпы күны өсиейді. Алайда тауар айырбасының
формуласы бойынша
A - О - А', мұндағы А' - A + ДА, ақшанын авансталған алғашкы сомасы
кейбір өсімшемен кайтарылады ( бұл алғашкы құннан артқандық, оны К. Маркс
қосымша күн дсп атады және т әрпімен белтіледі). Айырбас аясы қүн өсуінің
көзі бола алмайды, оньщ қайнар кезі өндіріс аясындағы жүмыс күші болып
табылады.
Жүмыс күші нарық жағдайында тауар болып табылады. Кез келген тауар
сияқты жүмыс күші - күн және түтыну күнына ие. Оның қүн ретіндегі мән-
мағынасы қандай және мөлшері кандай фактормен аныкталады?
Жүмыс күшінің қүыы, онын отбасы мен жүмысшының өмір сүру қүнына тең.
Жүмыс күшініц қүиы, кезкелген басқа тауар сияқты, өндіріске кажетті жүмыс
уакытымен аныкталады және осы ерекше сауда заты ұдайы өндіріледі.'[2]
Жұмысшы мен оның отбасы өмір сүру корының қүны сол елдегі тарихи
қалыптасқан жүмысшы және онын отбасына, елдің мәдени дамуына, климат пен
табиғи жағдайларына байланысты.
Жұмыс күші тауар күньшың төменгі шекарасы болып, жүмысшы емір сүруге
және еңбек етуіне қажетті өмір жабдығынын қүны жатады. Өмір сүруі үшін
жүмысшы еңбек нарығында өзінің жүмыс күшін сатуға мәжбүр. Еңбек процесінде
жұмысшы күнды жасайды, ол болса оньщ жүмыс күші құнынан асып түседі — міне
осы қосымша күн болып табылады.
Айталық, жүмыс күшінін бір күндік құны — 4 доллар. ол үшін жүмысшының
4 сағат жүмыс істегені жеткілікті, ал барлык жүмыс күні — 8 сағат. Кәсіпкер
болса, жүмыс күшін барлық жүмыс күшіне — 8 сағатқа сатып алған. Жүмысшы 8
сағат бойында 8 долларлық құнды жасайды. Сондықтанда 4 доллар жүмыс күші
күнынан асып кеткен қүнды қүрайды. Мүндағы байкалатын жай: жұмыс күшінің
өзінің құны және жүмыс күші жасаған қүн — әртүрлі мөлшердегі мөлшерді
керсетеді. Қосымша қүи — жүмысшының агкарған еңбегінің нәтижесі (немесе
жүмысшы еңбегін тиімді пайдаланудың нәтижесі) және ол өндірілгеғ тауарға
сіңіп, нарыкта өткеріледі, яғни тауар айырбасы процесінде жүзеге асады.
Басқаша айтсақ, өндіріс аясында жүмысшы еңбегімен жасалған косымша кұн,
алдыменен тауарлы түрде, кейін ақіпалай түрде болады.

Жүмыс куні кез келіен коғамда екі бөлшекке бөлінеді: кажетті жоне
косымша жүмыс уақыты, ал жалдамалы жумысшы еңбегі соған сай - кажетті және
косымша ецбектен турады. Қажетті уакыт мезгілінде жұмысшы езінін - косымша
құнын жасайды. Біздің мысалымызда, жүмысшы күні 8 сағатка тең. Қажетгі
жұмыс уақыты - 4 сағат курайды.
Акшанын өзі-өзінен всуі мен косымша құнның.пайда болу күпиясы -
косымша құннын кубылу процесі жүмыс күші құнның кайта күру шенберінде де
жалғасады.
Тауарды еңдіру үшін машина, шикізат, материаддар керек, яғни өндіріс
қүрал-жабдығы мен жұмыс күші. Өіідіріс қүрал-жабдығына жумсалған және
внімді лайыіюау проиесінде өзінін кұньш өзгертпейтін капиталдын белшегін
К.Маркс, түрақты капитал деп, оны латынның С әрпімен (constant — түракты)
белгілеген.
Жүмыс күшіне жумсалған және ендіріс процесінде өз қүнын өзгертетін
капитал бөлігін К.Маркс өзгермелі капитал деп, оны латыннын V әрпімен
(variable - езгермелі) белгілеген.
Өзгермелі капитал — косымша кұннын кайнар көзі. Өзгермелі капиталдын
мөлшерінен косымша кун (т) мөлшері байланысты. Кәсіиорындағы (фирма)
жасалған тауар қунынын (W) формуласы мыиандай түрге ие болады:
W = С + V + ;
Қосымша кунның абсолютгік мөлшері т - бул косымша кунның массасы.
Косымша күннын салыстырмалы молшері - бул өзгермелі капиталдың абсолюттік
косымша күн мөлшері катынасына өсу дәрежесі.
= —
Пайыз түрінде көрсетілгеи осы қатынас косымша құннын нормасы деп
аталады. Ал қосымша күннын массасы мына формуламен аныкталнды:
М = — -V

мұндағы: М — қосымша құн массасы,
V — өзгермелі капиталдың сомасы.
Жұмыс уакытын ұзарту есебінен жасалған косымша қунды абсолюттік
косымша кун дейміз.
Қажетті жүмыс уақытын қыскарту аркылы және жүмыс күнінін
өзгермегенінде қосымша жүмыс уақытының улғаюы арқылы өндірілгек қосымша
қүнды салыстырмалы қосымша қүн дейміз. Қосымша құннын бұл түрі қоғамдық
еңбек өнімділігіи үлғайту арқылы жүзеге асады.
Экономистердің есебі бойынша, косымша қүн нормасы өсу тенденциясына
бағыт алуда. Мысалы, индустриалды дамыған елдерде: АҚШ, Германияда және
Жапонияда ХХ-шы ғасырдын басында қосымша қүн нормасы 96%-дан 100%-ға дейін
ауытқьшы, ал осы ғасырдың аяғында өсу 250%-дан 400%-ға дейін ауытқыды.
Кешегі КСРО-да нарыққа өтудін бас кезінде косымша кұн нормасы өнеркәсіп,
ауыл шаруашылығы жәке кұрылыс саласында 107%-дан 143%-ға дейін ауытқыды.
Салыстырмалы қосымша құннын бірден-бір түрі болып артык қосымша күн
болып табылады. Бүл ендірілген тауардын жекелеу құнын салыстырған түрде
қоғамдық, нарықтык құнынан төмендеу нәтижесінде кейбір кәсіпорыннын косымша
құнды өзіне иеленуі. Мысалы: айталык үш кәсіпорында бүйымнын бір түрін
шығарады
(спорттық костюм), ал т = 100%
Жекеше қун Нарықтык қун Артык косымша
қун
А.: Т = 14с + 2\ + 2т = 18 ақша 20 ақша +2
бірлігі бірлігі
В: T = l4c + 3v + 3m=- — 20 ақша —- 20 ақша 0
-бірлігі бірлігі
С: T = l4c + 4v + 4m = 22 ақша 20 ақша _9
бірлігі бірлігі

А кәсіпорындағы тауардың жекелеген құны өндіріс құрал жабдығын (С)
алу шығынынан — 14 ақша бірліп, жүмыс күшінен
(V) - 2 ақша бірлігі және қосымша құннан түрады. Егер т = болғанда,
онда Т = 14с + 2v + 2m = 18 ақша бірлігі В кәсіпорында Т = 14с + 3v + 3m
=20 ақша бірлігі.
79С кәсіпорында Т = 14c + 4v + 4 = 22 ақша бірлігі.
Нарыкта қүн заңынын іс-әрекетіне карай спорт костюмыньщ коғамдык күны
орташа қоғамдык кажетті шығындармен аныкталады. ягии 20 ақша бірлігі
бойынша. Бұл жағдайда А кәсіпорыііында — 18 ақша бірлігіне тен спорт
костюмының жекелену күнынан +2 ақша бірлігіндегі артыктау қүн пайда болады.
Осы арттыктылык - артык қосымша к,ұн болып табылады. Артык косымша қүиды
А кәсігюрыны сол уақытқа дейін ала береді, егер баска кәспорындар спорт
костюм өндіруге шығындарын төмеңдетпесе, онда тек жекелеу ғана емес,
коғамдық қажеттіжұмыс уакыты да өзгереді, сөйтіп баска косіпорындардың
артык қосымша күнды алу мүмкіндігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.