МЕНШІКТІҢ МӘНІ, НЬІСАНДАРЬІ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ТИПТЕРІ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

МЕНШІКТІҢ МӘНІ, НЬІСАНДАРЬІ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ТИПТЕРІ КУРСОВАЯ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. МЕНШІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ 4
2. МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІ 6
3. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ТИПТЕРІ МЕН МОДЕЛДЕРІ 10
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ МҮДДЕЛЕР, ҚАЖЕТТІЛІКТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ МӘНІ МЕН ТҮРЛЕРІ
14

ҚОРЫТЫНДЫ 17
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 18

КІРІСПЕ

Меншік ұғымы әрбір экономикалық жүйенінің іргетасы болып табылады.
Ол тарихи түрде адам және коғаммсн бірге пайда болды. Алғашкы кезде
меншікдеген ұғым текжермен байланыстырылды. Сондықтан да меншік адамның
дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және өндіріс жағдайларына
қатынастарыи байкатады. Мұнда адам — өндіруші және өндіріс құрал-жабдығын
иеленуші ретінде көрінеді (жер — қоғамдық ендірістің басты құралы). Өндіріс
нәтижелерін иелену қоғамдық экономккалық катынастар шеңберінде материалдық
игіліктерді адамдар бірлесе игеру аркылы жүзеге асады.

1. МЕНШІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ

Өткен дәуірдегі экономикалық ойлар иелері меншіктін мәні мен мазмүнын
карастыруда ерекше кадамдар жасады. Физиократтар мектебінің негізін қалаушы
француз экономисі Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) Экономикалық кесте (1758
ж.) деген ецбегінде меншікті көбейту процесінде еңбек өнімділігі ролінің
басымдығын көрсеткен. Ол, меншікті молайтудағы еңбекшінің егін
шаруашылығындағы еңбек өнімділігінің басымдылық ролін ерекше қолдап, оны
барлық байлықтың қайнар көзі ретінде санады.
Меншіктін, пайда болу табиғатына комақты үлесті Уильям Петти, Давид
Рикардо және Адам Смит қосты. Олар алғаш per коғамнын тапқа яғни жалдамалы
жүмысшы, капиталист және жер иеленуші болып жіктелуіне негіздеді. Уильям
Петтидіц еңбек — байлықтын атасы, жер — оныц анасы деген қанатты сездері
өзіиің мәнін осы күнге дейін жойған жок.
Француз экономисі Пьер Жозеф Прудон (1809-1865 жж.) меншікке өзінің
көзкарасын Кедейліктің философиясы деген еңбегінде баяндаған болатын.
Онда ол үсак буржуазиялцк және жеке меншікті дәріптеп, капиталистік
меншікті сынады. Прудон Меншікті — бүл ұрлық деген сөзінің мәні бар.
Меншіктің мүндай сипаттамасы кең тараған жок және ғылыми сынға ұшырады.
К. Маркстың түжырымдауы бойынша, меншік экономикалық категория ретінде
адамдардың еркі мен санасынан тәуелсіз өмір сүреді. ІҮІешпік — бүл өвдіріс
күрал-жабдығын иелену катынасы және материалдық игіліктерді оіідіру, бөду,
айырбастау мен түтыну процесі. Маркстік теорияға сойкес — күралдар, заттар
және т.б. меншіктің заттык мазмүнын құрайды. Алайда меншік үғымы тек кана
заттык мазмұнымен немесе адамнын затка катынасымен шектеліп кана коймайды.
Адам басқа адамдармен өзара тығыз байланыста өмір сүреді, еңбек онімін
өндіреді және тұтынады. Ешкімге жатпайтын нәрсені - коғамнан тыс, баска
адамдармен байланыссыз иемдену мүмкін емес. Айталық, тіл бір ғана адамның
өнімі болып табылады. Себебі, ондай жағдайда адам ешкіммен сөйлесе алмайды.
Меншікте дул солай: ешкіммен катынаспайтын адамның меншігі — экономикалық
категория ретінде мазмүнын жояды. Меншіктабиғи емес, ол за ітардыц коғамдық
касиеті.
Меншік теориясына сүбелі үлесті батыстың казіргі экономикалық
мектебінің окілдері, американ экономистері — Рональд Коуз (1910 ж.) және
Армен Алчиан (1914 ж.) қосты. Бүл теория кейінірек Й. Барцель, Г. Демесц,
Д. Нарт, Р. Познер және баскалардың енбектерінде озінің жалғасын тапты. Осы
ғалымдардың түжырымдамасына сәйкес, ресурс өзінен өзі меншік бола алмайды,
тек ресурстарды қоллану аркылы тутас кешенді кұкық — міне осы меншіктін
мазмүнын кұрайды. Бүл процеске қатынасатындардың барлығы меншік күкығыи
өткеру кезінде ойын ережесін білуі кажет. Меншік. кімге жатады, және
өзара іс-әрекетті үштастыруға кол жеткізу үшін олармен келісу керек пе?
Олардыц ойынша, меншіктің кешенді күкығы томендегідей он бір бшіімнен
құралады:
1. иелену құкығы. яғни игіліктерге міндеттелген денелік (күш-
куаттылық) бакылау күкығы;
2. пайдалану күкығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін колдану
құкығы;
3. баскару күкығы, яғни иғіліктерді колдануды кім және қашан
камтамасыз етуді шешу күкығы;
4. габыскадеген күкык, яғни иғіліктерді колдану нәтижесіне ие
болу күкығы:
5. егеменділік күкығы. яғни бейтараптандыру, тұтыну, игілікті
жою немесе өзгерту күкығы;
6. кауіпсіздік күқығы, яғни игілікті қанаудан және сырткы ортаның
зияндылығынан корғау қүкығы;
7. игілікті мүрагерге беру күкығы;
8. игілікті иеленудегі мерзімсіздік қүкығы;
9. сырткы ортаға зиян келтіретін әдістерді Kojuiaiiyra қарсылық жасау
күкығы;
10. жауапкершілікке жазалау түрін колдану күкығы, яғни карызды төлеуге
игіліктермен жазалау мүмкіндігі:
11. кдлдықты сипат күкығы, яғни бұзылған күкык шараларын қалпына
келтіруді қамтамасыз ету институтының өмір сүру күкығы.
Меншіктің экономикалық мазмұнына жүргізілтен кыскаша тшщау мынаны
байкатады: меншік — бүл адамдар арасындағы материалдық, және рухани
игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және түтыну салаларындағы күрделі
әлеуметтік-экономикалық, катынастар.

2. МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІ

Меншік қатынастары мынадай кызметтерді камтиды:
а) иелену (затты иеленуді жүзеге асыру, кожалықету); ә) пайдалану
(заттан өзіне пайдалы қасиеттерді табу);
б) бөлу (заттың қүкыктык тағдырын аныктау — сат', айырбастау, сыйға
тартут.б.).
Меншіктің экономикалық өткерілуі, оііың иесіне табыс, рента, пайыз,
дивиденд алып келуі арқылы жүзеге асады.
Әрине, әртүрлі игіліктерді иелену процесін карастыру маңызды, бірақ
теория үшін ендіріс күрал-жабдығын иелену процесін, сонымен катар оньщ
әлеуметтік-экономикалық салдарын талдау маңыздырақ.
Өндіріс қүрал-жабдығына деген меншіктің экономикалық қатынастары кез
келген экономикалық моделін (нарықтык, әміршілдік-әкімшілдік, мемлекеттік,
араласжәнет.б.) қүрастырушы болып табылады.
Адамзат қоғамынын, даму тарихында меішііктіц тайпалық иемесе
кауымдастық түрлері белгілі. Ллғашкы тұрмыстык ьсауымдастықтың ыдырауы,
отбасының бөлінуі және соның негізінде жеке меншік пайда бодды. Жеке адам
жердің меншік иесі болып, оны ендіру сол адамның өзіне және оның отбасына
берілді. Ол өзін басқа отбасы қауымдастығының шапқыншылығынан корғау үшіи
қайтадан кауымдастықка біріге бастап. кауымдастык. меншігін кұрады. Қалалық
мекендер кұрылып. калака берілген жерлер қауымдастык. меншігіне аниалады.
Бүл жсрдс кауымдастык. меншік мемлекеттік меншіктің бейнесі ретінде
көрінеді.
Тіпті. ерге дүпиенің озіиде-ак үжымдық (коғамдық), жеке еңбектік және
мемлекепік (кауымдық меншік иелері) меншік түрлері калыитаса бастады.
Осылардын ішінен кейінірек жеке және мемлекёттік меншік түрлері кобірек
дами түсті. Мёмлекеттік меншік өзінің барынша дамуын әкімшілік-әміршілдік
жономикалық. жүйеде, бұрынғы КСРО-да (1917-1991 жж.) жүзеге асырылып, онын
үлесі баска менилк түрлерінін жалпы қүрылымында — 88,6% қүрады. Алайда,
парыктык, экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік меншіктін улесі 5%-дан
30%-ға дейін ауыткиды.
Экономикалық. және әдеуметтік құрылысқа байланысты мемлекетгік меншік
баека меншік түрлерімен салыстырғанда тиімді болуы мүмкін. Ол оның
аткаратын кызметімен: жалпы коғамның зкономикалықдаму стратегияеының
қалыптасуы, экономиканың салалық күрылымынын онтайландырылуы нәтижесінде
адамға бағытталған ең жоғарғы тиімділікке қол жеткізу арқылы
сабактастырылады.
Әкономикада бүл меншік түрінің басымдау болуы накты өмірде жағымсыз
түстарға, яғни мемлекеттік монополиялардың пайда болуына алып келді. Ол
экономика үшін аса қауіпті еді: мемлекеттік ндірушінің түтынушыға
үстемдігі пайда болып, арзан тауарлар түрлерін жою жүзеге асты және
тапшылық пайда болды. Канағатгаішырылмайтын сүраным калыптасты.
Осыдан мынадай түжырым жасауға болады: мүнда мемлекеттік меншікті жою
емес, оның монополиялық үстемдігін жою туралы әнгіме болып отыр.
Нарыккд өту және ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстан
Республикасындаіъі мемлекетгік меншікті мемлекетсіздендіру мен
жекешелендіру процесінің басталуы — мемлекеттік меншік үлесін кысқартуға,
онын моногюлилялық үстемдігін жоюға бағытталған. Сондай-ақ. коғамдық
өндірістің тиімділігін арттыру үшін бәсекелестік ортаны құрым, оны
түрғындардын сұранымын канағагтандыруға баігыттау қажет. Мемлекеттік
меншіктін үлесі 30-40% ніеңберінде бекітіледі.
Жеке меншіктін дамуы ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысының
ертасыка дейзн жүзеге асты. Ғылыми-техника,т:ык революцияның әсерінен
ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысында жедел түрде акционерлік меншік қалыптаса
бастады. Акционерлік иемесе корпоративтік меншік, басқаша айтар болсак,
тонтық немесе үжымдық меншік. Батыстың экономикалық теория мектебі жеке
термині ретінде кез-келген мемлекеттік емес мулік, шаруашылық, кәсііюрынды
түсінген.
Жеке меншік ұғымы түрғысынан өз енбегімен жасалған жскс еңбектік және
еңбектік емес меншікке бөліп қараймыз. Сонғысында занды негізде жасалған
жер учаскісі табысы мен жалға берілгеи басқада козғалмайтын мүлік, банкке
салынған пайыз бойынша және басқа көздер (жәрдем ақы, стипендия, зейнет акы
және т.с.с.) есебінен жасалады.
Жеке меншікгің даму кезеңінде еркін бәсеке барыішш каркындап, жеке
кәсіпкерлердің өндіріс тиімділігін көтеруге және тұрғындардын өсіп келе
жаткан қажеттиііктерін қанағаттандыруға итермеііейді. Сондай-ак оньщ теріс
түстары байкалады: артык өндірудің экономикалық дағдарысы, жеке меншік —
бүл билеп-төстеушінің, ешкім шектемейтін иегердің (иегердің өз еркі ғана
бәрін шешеді) меншік енімімен байланысты еді. Соңдықтан, мемлекеттің
арьшасуы кажет болады. Қазіргі еркениетгі қоғамда меншік иесі мінез-
құлқының белгілі ережелері жасалған, сонымен қатар артык өндіру
экономикалықдағдарысын ескерту туралы maptLiap қарастырылған. Жеке меншік
жаңа бағыт алуда және оның келешегі алда.
Қазіргі әлемдік қауымдастықта жеке меншіктің, мағына.сы өзгерді.
Қазіргі уақытта жеке меншіх жекеленген (еңбектік және еңбектік емес) ғана
емес, соңдай-ақ ркымдық (топтық), акішоиерлік және кооперативтік тұрде —
меншік иесі үжымдарын біріктіретін болады.
Нарыққа өткенге дейін Қазақстан Республикасында кооперативтік меншік —
колхоздың, кооператив меншіктің, түтыну корпорациясы, тұрғын-үй, құрылыс
және басқа да кооперативтік үжымдармен көрсетілді. Қазіргі жағдайда ол
акционерлік меншік, біріккен және аралас кәсіпорізін меншіктерімен
толықтырылды.
Көптеген әлем елдерінде меншіктіц коонеративті түрі жан-жакты дамыған.
Айталық, өндірістік кооперативтер — бүл тауар мен кызме г көрсетуді бірге
өндіру мақсаты, азаматтардын өз еркінде.
Кооперативтер Англияда ХІХ-шы ғасырдын басында пайда болып, кейінірек
мұмдай үжымдар көптеген Батыс Еуропа елдерівде, АҚШ-га кенінен тарады.
Алғашқы кооперативтер Дания мен Швецияда ауыл шаруашылығы өнімдерін овдеу
және өткізу бойынша пайда оолды. Яғни, 100 жылдаи соц әлемящ он екі елінде
олардыц үлесіне ауыл шаруашылығы оііімііііц 60%-ы келді.
Вұрынғы Одақта да шаруашылық жеке еңбек меншігіп коонеративтік
(колхоздық.) мсншікке алмастырылды. ,Од алғашкы бесжылдықтарла
жүргізілгең,, ұжымдзстыру (коллективтендіру) непзінде құрылды. Алайда. шын
мәнінде колхоздарға әкімшілік үйымдар билеп-төсеп үстемдігін жүргізді. Олар
өзіндік өніміне билік жүргізу қүкығыиан айырылды. Себебі, өшмнің непзгі
бөлігі бекітілген баіа бойынша мемлекетке түсіп отырды. Бұл коопертивтік
проиестердің бұзылуына алып келді. Меншіктің кооперативтік түрінің нарықтык
экономика жағдайыіша кооаеративтік кәсіпорынның толық озінше болуы - оның
ондірісті дамыту мүмкіншілігінің ең жоғарлығын иеленді. ІҮІүнда, козғаушы
күші — меншік иесі, топтары — кооперативтін экономикалық мүдделері болып
табылады. Тұтыну кооперациясы өндірістік кооперативтен өзгешелеу.
Өндірістік кооператив өндіріс саласында қызмет етсе, түтыну кооперативі —
айналыс саласында кызмет жасайды. Ресейде түтыну кооперативінің хіғашкы
үйымдары ХХ-шы ғасырдың басында пайда болды. Онын пайда болуыныи басгы
максаты - тауарларды сатып алуда шаруа мен түтынушыны сауда делдалдарынан
қүткару.
Қазіргі кезде әлемлік қауымдастықта түтыну кооперациясы өзінің
қызметін калада да, ауылдық жерлерле де жүзеге асырады. Ол әртүрлі фирмалар
және үйымдармен кең х.алықаралық байланыста болады.
Меншіктін бір түрінен баскасына етуді эволюциялық жолмен бәсекелеотік
күрестің, өндіргіш күштер дамуының және Ғ1 Р-ның негізінде жүзеге асады
(мысалы, ХІХ-шы ғасырдағы акционерлік меншік түрінің пайда болуы) немесе
бүрынғы Одакта болған мемлекеттік жопе колхоздық меншіктің зорлық-зомбылық
жағымен калыптасуын айтамыз.
ІҮІуниципалды меншік мемлекеттік және баска меишік іурлерімен
салыстырғанда оте ерекше болыи табылады. Муниципал -латыннын
municipalise немесе немістін munizipalitet сөздерінен шыккан, каланы
баскару деген үғымды білдіреді. Ал, латынның municipium сөзі каланы
езін-өзі басқару күқығын білдіреді. Әдетте муииципалды меишікке өкімет
үйымдары мүлік жәие әкімшілік-аумақтык күрылымдарды баскару жатады.
Казакстан Республикасында осындай мүліктер коммуналды меншікдеп аталады.
Әртүрлі экономикалық жүйе шеңберінде меншіктің баска түрінін басым
болуы, оныц басқа түрінін — мейлі бүрынғы, мейлі қазіргі түрінің болуын
жокка шығармайды. Меншіктін барлық. түрінін араласуы мен өзара іс-әрекеті,
экономикаға және барлық қоғамның дамуына оң әсер етеді.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында темендегідей меншіктін
экономикалық түрлері қалыптасты:

Кесте 2-1 Меншіктіц эколомикалық түрлері
ЖЕКЕ ұжымдық МЕМЛЕКЕТТІК
Еңбек-Еңбектік (Жекс топтык) Республика Облыстык.
тік емес меншігі аудандық му-
ниципалдық
меншігі
Еңбск Мүрагерге а) жалгсрлік мсншік Республика- К-О.ммуналдық
табысықалдырылған ә) үжымдық кәсіпорын лық меншік меншік
есебі-мүлік ессбі-меншігі (сатып (жср. (тұрғын-үй
нен нен табыс; алынған) коймауы. коммуиалдық
сактандыру. б) кооперативтік сулар. шаруашылы-
несие меке- меншік өсімдік ғы модениет
әлемі.
мелеріне в) акциоперлік жануар олемі.және денсау-
сал-
ғап каржы- меншік: әуе лық сактау,
ксңістігі)
лар; а) коғамдық үйымдары- халықка
акция. ныц мсншігі білім беру.
облигация ә) діни үйымдарыныц жергілікті
жөне меншігі бюджст
баска баға- меншік: корлары)
лы қағаздар-а) шаруашылық коғамы
дан түсетін меншігі
табыс (серіктеетігінікі)
көздері ө) бірлестіктор
(ассоциациялар)
меншігі:
а) шстел мемлекетіііін
меншігі (коішсссия)
о) бірікксп мсншік
(шетел мсмлекеті
кәсіпорыиы)

3. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ТИПТЕРІ МЕН МОДЕЛДЕРІ

Күнделікті экономикалықемірде адамдар арасындағы катынастар әркашанда
белгілі экономикалықжұйе ретінде кызмет жасайды.
Экономикалық жүйе - бүл экономикалық процестердің жиыіпгығы. Ол
калыптаскаи мүліктік катынастар мен үйымдық түрлер негізівде коғамда жүзеге
асады. ... .
Әлемдік жономикалық әдебиедггерде экономикалық жүйені тогггаудыц кеи
таралған екі фактор негізінде жүргізіледі:
1. Меншік типтері бойыпша;
2. Экономиканы уйымдастыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.