ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ МАКРО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКIШ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КIРIСПЕ 2
1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ МАКРО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКIШ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI. 6
1.1 Экономикалық өсудiң эволюциясы және әдiстерi. 6
1.2 Экономикалық өсудiң факторлары мен түрлерi. 9
II. ҚАЙТА ЖАНДАНУ КЕЗIНДЕГI ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ 15
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 26

КIРIСПЕ

Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты.
Оң жылдан астам уақытта елiмiздiң тәуелсiздiгiмен қатар жүргiзiлiп келе
жатған экономикалық реформалардың маңыздылығы мен қолданбалылығына тоқталар
кез жеттi.
Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң
нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасы атап
көрсеткенiндей, “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына
қосылуы керек”. (1). Сондықтан да болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың
тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп
отыр. Ол үшiн елде тұрақты экономикалық өсу және соны жүзеге асыру үшiн
мемлекеттiк бағдарламалар немесе стратегиялар қажет.
Экономикалық өсу әдетте ЖIӨ-нiң нақты өсуiмен бағаланады және оның өсу
қарқынымен тiкелей байланысты. Экономикада құлдырау және өркендеу кезеңiне
байланысты өсудiң екi аспектiсi болады: өсу нәтижесiнiң бұрынғы деңгейiне
жету және одан асып кету. Қазақстан экономикасы қазiр экономикалық өсудiң
қайта жандану кезеңiнде өмiр сүрiп отыр. Мұндай 70 жыл бойы мүлде басқа
көзқараста болып келiп, ендi оған керiсiнше нарықтық экономикаға өту
кезiнде мемлекеттiң, яғни макроэкономикалық реттеудiң алатын орны үлкен
болуы керек. (2) 112б.
Экономикалық өсудiң тұрақтылығы шаруашылық саясатты жүргiзудiң бiрден-
бiр көзi. Экономикалық өсу тек қана жұмысшыларға жұмыс орнын табу, жұмыс
күшiнiң толықтырылуы емес, сондай-ақ жұмыссыздық деңгейiн алдын-алу болып
табылады. Халық снының өсуiмен қатар, экономикалық өсу бұл өмiр сүру
деңгейiнiң жоғарылауын қамтамасыз етедi. Осы көрсеткiш бүкiл әлеуметтiк
мәселелердi, жалпы елдiң тұрмыс-тiршiлiгiн шешетiн көрсеткiш.
Оның тиiмдi болуы үшiн ең алдымен елдегi жүргiзiлiп отырған
экономикалық саясат дұрыс жүргiзiлуi және оның орындалуы үшiн ұлттық
экономиканы қолдайтын, ешқандай жалалы болмайтын нақты экономикалық
стратегиялар болуы керек.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр
(3), 202б.. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ
өсiмi бойынша басты орындамыз. ТМД және Орта Азия елдерi iшiнде қаржылық
реформаны ең тиiмдi жүргiзiп отырмыз және ұлттық қорымыз егемендiк
алғандағы нолдiк дәрежеден қазiр 9 млрд. теңгеге жеттi. Ендi бiзге шетелдiк
елдерде экономикалық тұрғыдан жоғары деңгейде қарайтын болды. Елiмiздiң
сыртқы саясатта өзiндiк орны да арта түстi. Соңғы уақыттарда бiздiң
экономикалық өсуiмiздi бiрқанша жоғары дәрежелi экономистер “Казахстанская
экономическая бум” деп айтып жүр. Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер
қойнауымыздағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай
бағасының өсуiмен тiкелей байланысты болып отыр. Елбасы атап өткендей,
елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз
шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн
реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек
болды (1) .
Мiне осыдан келiп мен курстық жұмысымның тақырыбын “Экономикалық өсу
макроэкономикалық көрсеткiш” деп алдым. Жұмыс барысында жалпы экономикалық
өсудiң әдiстемелiк негiзi және оның Қазақстандағы ерекшелiгi қарастырылды.

1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖАЛПЫ ҰЛТТЫҚ МАКРО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКIШ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI.

1.1 Экономикалық өсудiң эволюциясы және әдiстерi.

Экономикалық өсудiң теориясы бұл көптеген концепциялар және бұлар әр
кезеңде әр түрлi бағытта дамыды.
Қазiргi экономикалық өсу теориясы негiзгi екi бағытта құрылды: 1)
классикалық (неоклассикалық) теориялар, өзiнiң теориялық бастауын сонау
Ж.Б. Сэйден алып және Дж.Б. Кларк, Р.Солоудың еңбектерiмен аяқталды. 2)
кейнсиандық (неокейнсиандық) макроэкономикалық тұрақтылық теориясы 2, 6-
7 б..
Классикалық бағыттағы ойда рыноктық жүйенiң тиiмдiлiгi, яғни өзiн-өзi
реттеу механизмi қарастырылған, мұнда тек қана экономикалық субъект қана
емес бүкiл экономикалық өндiрiс факторлары қарастырылады. Мүлтiксiз еркiн
бәсеке, рыноктық баға жалпы тепе-теңдiктi қамтамасыз еттi. Осы мақсатта
классикалық теория XIXғ. және XX ғ. Басында экономикалық өсуде басты
орында болды.
Ұлы экономистер А. Смит, Д.Рикардо, Т.Мальтус және К.Маркс
халықтар байлығы қорлануына басты көңiл бөлдi. Ал екiншi дүниежүзiлiк
соғыстан кейiн Р.Харрод өзiнiң ғылыми статьясында ұлттық өнiмнiң өсуiне
байланысты өсудiң үш концепциясын ұсынды: неокейнсиандық (Т.Харрод,
Е.Домар); неоклассикалық (Р.Солоу); посткейнсиандық (Н.Калдор);
2 8-9 б..
Кейнсиандық модельдiң таянышына ұлттық шаруашылық түгелiмен
кiредi. Кейинсиандық теорияның басты макроэкономикалық мәселесi ұлттық
табыстың анықтауыш деңгейi динамикасы және оны бөлу болып табылады. Бұл
факторлар кейнсиандық эффективтi сұраныс арқылы қаралады. Дж. Кейнс
макроэкономикалық тепе-теңдiкке жетуде ЖҰӨ көлемiне қашан эффективтi
сұраныс болмай болмай қалған жағдайда оған мемлекет жағынан қосымша
инвестициялар бөлiну керек дедi 4, 341 б. .
Неоклассиктер көзқарасы бойынша, экономикалық дамудағы
басты шарт бұл iшкi ресурстар жиыны, яғни шетел көмегi емес, капиталдың
қорлануы және халықтың өсуi.
Неоклассикалық модельдiң жалпы көрiнiсi келесi
көрсеткiштерде:
1. Өндiрiстiк функция, яғни тоқтаусыз еңбек және капитал комбинациясы
санына байланысты өнiмнiң белгiленген мөлшерiн беруге мүмкiншiлiк
беретiн.
2. Еңбек ұсынысы функциясы. Халықтың тұрақты экзогендi өсу қарқыны, ал
адам-сағат та тұрақты өседi.
3. Жинақ функциясы.
4. Рыноктағы қызметтердiң тепе-теңдiгi.
Яғни неоклассикалық модельде басты орында өндiрiстiк функция тұрады
2, 13 б. .

Экономикалық өсудiң кейнстiк моделi
Бiз экономиканың өсуiнiң өзi бағалы деп айта алмаймыз, оның
бағалылығы – халықтың жағдайын көтеруге негiз болғанында. Сондықтан
экономиканың сапалы өсуiне баға беру үшiн, тұтыну бағасының динамикасын
қарастыру керек.
Кейнстiк өсу үлгiсi негiзiнде логикалық құрал қолданылады, бiзге
белгiлiсi кейнстiк қысқа мерзiмдiк тепе-теңдiк моделi 4, 341 б. .
Кейнстiк өсу моделiнiң қарапайым түрi Е. Домар болып табылады, бұл
моделде қапиталдың шектi өндiрiсi Леонтьев функциясы ретiнде қарастырылады.
Домар үлгiсi еңбек нарығында ұсыныстың артықшылығынан шығады, бұл
бағаның тұрақтылығын ескередi. Капиталдың шығып қалуы жоқ, ал капиталдың У-
ке қатынасы (K Y) және қор жинағы нормасы тұрақты болып келедi. Өнiм тек
1 ресурсқа ғана тәуелдi деп айтуға болады, ол – капитал.
Инвестицияның өсуi экономикада ұсыныс пен сұраныс өсуiнiң факторы
болып табылады. Егер берiлген мезгiлде инвестиция және I-ға өссе, онда
мультипликатор әсерiмен жиынтық сұраныс келесiге өседi: 4, 342 б..
∆YAD = ∆I * m = ∆I ( 1 1 – b ) = ∆I 1 s
m – шығын мультипликаторы;
b – тұтынуға шектi бейiмдiлiк;
s – қор жинағына шектi бейiмдiлiк;
∆YAS = a * ∆K – жиынтық ұсыныстың өсуi;
а – капиталдың шектi өнiмдiлiгi.
Капиталдың ∆K өсiмшесi инвестицияның I көлемiмен қамтамасыз етiледi,
осыдан ∆YAS = a *I.
Экономиканың өсуiнiң тепе-теңдiгi сұраныс пен ұсыныстың
теңестiрiлуiнiң шартында пайда болады. Яғни инвестицияның өсiмшесi
капиталдың шектi бейiмдiлiгiне тең болуы керек.
Тепе-теңдiк шарты бойынша инвестиция қор жинағына тең болғандықтан, I
= S6 ал S = sY; s = const болғанда, табыс деңгейiнiң көлемi
инвестицияның деңгейiне пропорционал болады, сонда ∆Y Y = ∆I I = a *
s.
Сондықтан, Е. Домар теориясына сай, экономикадағы нақты табыстың тепе-
теңдiк өсу қарқыны және қолда бар өндiрiстiк қуаттың барлығы қолданылады.
Ол капиталдың шектi өнiмдiлiгiне және қор жинағының нормаларына тура
пропорционал немесе ∆Y ∆K – капиталдың қайтарылуының өсiмшесiне тура
пропорционал болады. Инвестиция мен табыс бiрдей қарқында өседi 4, 343
б..
Егер моделде берiлген деңгейден жеке сектордың жоспарлы
инвестициясының өсу қарқыны ауытқыса, мұндай динамикалық тепе-теңдiк
тұрақсыз болуы мүмкiн. Е. Домар моделiнiң кемшiлiгi экономиканың тек қана
қысқа мерзiмiн қарастырады.

1.2 Экономикалық өсудiң факторлары мен түрлерi.

Әрине қандай пән болмасын оның өзiнiң басқалардан ерекшелеп тұратын
факторлары және түрлерi болады.
Экономикалық өсу факторларына нақты өндiрiс көлемiнiң кеңеюiмен
байланысты оның өсiнiң тиiмдiлiгi мен сапасын анықтайтын үрдiстер.
Экономикалық өсу факторлары қызмет ету әрекетiне байланысты нақты және
жанама факторлар болып бөлiнедi. Нақты факторлар экономикалық өсудiң
физикалық өсуiнiң мүмкiншiлiгiн көрсетсе, ал жанама факторлар осы
әрекеттердiң iске асуын қамтамасыз етедi. Олар нақты экономикалық өсу
факторларына оң немесе терiс әсер етуi мүмкiн 5, 313 б..
Нақты факторларға негiзгi бес факторды жатқызуға болады, яғни жиынтық
ұсыныс пен өндiрiстiң динамикасын көрсететiн факторлар:
• еңбек ресурстарының сандық және сапалық өсуi;
• негiзгi капиталдың сапалы құрамының көлемiнiң өсуi;
• өндiрiстi ұйымдастыру және технологиялар қатысуымен;
• табиғи ресурстардың шаруашылық айналымының сандық және сапасының артуы;
• қоғамды ксiпкерлiк қызметтiң дамуы.
Жанама факторларға мына факторларды жатқызуға болады: нарықты
монополизациялаудың төмендеуi, өндiрiстiк ресурстарға бағаның төмендеуi,
пайдаға салықтың төмендеуi, несие алу мүмкiншiлiктерiнiң артуы және т.б.
5, 313 б..
Жанама факторларға сондай-ақ сұраныс және бөлу факторлары да қатысады.
Сұраныс факторы өспелi өндiрiс көлемiнiң мүмкiншiлiгiне әсер етедi. Осы
факторлар iшiнен басты факторларды да көрсетуге болады. Оларға: сұраныс,
яғни төтынушылардың көбеюi, инвестициялық және мемлекеттiк шығын, жаңа
рыноктар табу арқылы экспорттық өсу және олардың әлемдiк рынокта
бәсекеқабiлетiнiң жоғары болуы.
Егер нақты өндiрiс көлемi деңгейiне сұраныс динамикасы табиғи бұрынғы
қалпында болса, онда экономика өсу қарқынының құлдырауы немесе рецессиясы
орын алады. Бұл жағдайы 1-шi суреттен көруге болады 5,314б. .

P AD0 N0 N1
AS0 AS1

E0

E1
1000 2000 3000 Q

1-сурет. Сұраныс динамикасы табиғи қалпындағы экономикалық өсу.
Бұл графиктен көретiнiмiз экономикалық жүйе ең алғашында Е0 тепе-
теңдiк нүктесiнде болады. Сонан кейiн нақты табиғи өндiрiс көлемi 1000-нан
2000 ақша бiрлiгi деңгейiне көтерiледi. Яғни жиынтық ұсыныс ұзақ мерзiмдi
интервалда N0 –дан N1-ге жылжиды. Ендi мұған жиынтық сұраныс тұрақты деп
есептесек, яғни ол AD0 көлемiнде қалады. Бұдан шығатын қорытынды
экономикада жоспарланбаған тауарлар мен материалдардың көлемi артып кетедi.
Соның салдарынан кәсiпкерлер өндiрiс көлемiiнiң көбейiп кетуiмен және
сұраныстың бұрынғы деңгейiнде өзгерiссiз қалуымен бағаның бұрынғы деңгейiн
ұстап тұра алмайды. Олар осылайша тым артық өнiмдердi өткiзу үшiн бағаны
түсiруге мәжбүр болады. Осы уақытта кәсiпкерлер өздерiнiң өндiрiс жоспарын
өзгертiп немесе өндiрiс көлемiн қысқартып әр түрлi шаралар атқарады. Яғни
Е1 нүктесiне жиынтық ұсыныс AS1 болып жылжайды. Бұдан келiп экономикада
толық емес жұмысбастылық пайда болып, жұмыссыздық деңгейi өсiп,
экономикалық өсу оң нәтижеге жете алмайды.
Бөлу факторы экономикалық өсуге келесiдей жағдайлар туғызады:
• салалар, кәсiпорындар, аймақ бойынша ресурстардың бөлiнуi;
• табыстың бөлiу тәртiбi шаруашылықта қызмет етушi субъектiлер арасында
болуы; 5, 315 б..
Бұл факторлар экономикалық жүйе өсуiнiң мүмкiншiлiгiне әсер ете
отырып, оның тиiмдiлiгiн көрсетедi. Осындай ресурстардың бөлiну факторы
экономикалық өсудiң тиiмдiлiгiн, яғни ресурстарды тиiмдi қолдана отырып,
пайдалы өндiрiс көлемiн максималдау болып табылады.
Экономикадық өсу экономикадағы прогрессиялық қозғалысқа байланысты деп
бiр анықтама келтiрсек ал екiншi экономикалық өсу бұл халық басына
шаққандағы ЖҰӨ-нiң өсуi 2, 32 б..
Егер әскери-саяси мәселе болса онда көбiнесе алғашғы анықтама
қолданылады, ал халықтың тұрмыс деңгейiне байланысты екiншi анықтамаға
жақынырақ боламыз. Экономикалық өсу қандай болмасын барлық әлеуметтiк-
экономикалық жүйеде басты қызметтi атқарады. Экономикалық өсудiң басқа
экономикалық категориялардан ажырата көрсететiн бiрнеше бегiлерi бар:
1. Негiзгi факторлардың құрылымы мен деңгейiн анықтайды.
2. Экономикалық өсу макроэкономикалық категория, ұлттық экономиканың
жағдайымен сипатталады.
3. Экономикалық өсу динамикалы түрдегi заңдылық үрдiс
4. Ол тек қана елдiң iшкi экономикалық қызметiне ғана емес, сыртқы
факторларға да байланысты.
5. Бұл макроэкономикалық көрсеткiш бола отыра, микроэкономиканы да қатар
бақылайды. Яғни салааралық және индустриялық дамудағы негiзде 2, 47
б..
Экономикалық өсудiң негiзгi мақсаты халықтың тұрмыс-тiршiлiгiнiң
өсуi, ол бiрнеше жағдайда көрiнедi:
1. Халықтың орта кiрiсiнiң өсуi, яғни жан басына шаққандағы ұлттық табыс.
2. Бос уақыттың өсуi.
3. ҰТ өсуiнiң халықтың орта тобы арасында бөлiнуi.
4. Әр-түрлi товарлар және қызмет көрсетулердiң санының және сапасының өсуi.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты экономика
ғылымдарында экономикалық өсудiң екi түрiн, яғни интенсивтi және
экстенсивтi экономикалық өсу. Алғашқысы нақты факторлардың , яғни жұмыс
күшi, еңбек құралдары, жер, шикiзат, отын-энергетикалық ресурстардың
қолдануымен байланысты 5, 315б..
Экстенсивтi өсу түрi экономикалық ресурстардың, жаңа кәсiпорындар
ашылуымен, еңбек және табиғи ресурстардың табиғи өсуiмен байланысты
сипатталады. Экстенсивтi өсу түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың өсу
қарқыны;
Интенсивтi өсу нақты факторлардың сапалы түрде өсуiмен байланысты.
Интенсивтi факторларға:
• Ғылыми техникалық прогрестi дамыту;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту; 6, 375 б. .
Бұдан көретiнiмiз экономикалық интенсивтi өсу қоғамның негiзгi
өсуiндегi басты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.