Кәсіпорын қорларының (капиталының) ауыспалы айналымы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кәсіпкерлік капитал 2
1.1. Кәсіпкерліктегі капиталдың қалыптасуы 2
1.2 Кәсіпорын қорларының (капиталының) ауыспалы айналымы 5
1.3 Капиталдар нарығы және оның мазмұны 9

Кәсіпкерлік капитал

1.1. Кәсіпкерліктегі капиталдың қалыптасуы.
Капитал (ағылшынша-бас мүлік, бас сома, латынша-ең басты)-экономикалық
ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық шаруашылықтың қажетті
элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай
тарихи формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), - тарихи
капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін-өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д.Рикардоның еңбектерінде
зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы
бұл категорияны тұңғыш зерттеушілердің-меркантилистер және физиократтар
оған сыңаржақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық, жан-жақты зерттеуді өзінің Капитал
(1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет
етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнән, мазмұнын айқындап
көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп
тұжырымдады. Капитал экономикалық ғылымның тарихында капиталды
капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи
қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі
болады деп көрсетті-станок, машина, шикізат, т.б. түрінде.
Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын,
капитализмнің қалыптасуының бастапқы кезеңі деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы өзіндік еңбекке негізделген
индивидуалдық жеке меншікті жою процесі, жұмысшыларды өз еңбегінің
шарттарына меншіктен шеттету процесі, жұмысшыларды өз еңбегінің шарттарына
меншіктен шеттету процесі. Ол бір жақтан, тікелей өндірушілердің тек қана
жұмыскерге-идеалдық жұмыскерге, екіншіден, қоғамдық құрал-жабдықтар мен
өмір сүруге қажет құралдардың капиталға алмасуы болып табылады.
Бұл жағдай Екропада 16-18 ғасырларда орын алды. Сол замандағы
кәсіпкерліктің барлық нысанының жандана дамуы, белгілі экономикалық және
әлеуметтік шарттарды, жағдайларды талап етті. Міне, капиталдың алғашқы
қорлануы кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық базасының қалыптасу
шарттарын өмірге әкелді. Бұл пайда бола бастаған буржуазия табының барлық
кәсіпкерлік қабілеттеріне жол ашты.
Біріншіден, еңбек бостандық алып, жалдама жұмыскерлер табы
қалыптаса бастады. Ал еңбек шарттары мен өмір сүруге қажет игіліктерден
шеттелген, тек өздерінің жұмыс күшін сатып қана күнін көретін адамдардың
көбеюі-бұл капиталистік өндірістің дамуының өте маңызды шарты болады.
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен
қолөнершілердің жаппай экспроприациялануы құрайды. Тауарлық-ақша
қатынастарының дамуы, ұсақ өндірушілердің іріктеліп жіктеле беруін күшейте
түсті, ұсақ қолөнершілер мен шаруалар ыдырай бастады. 16-18 ғасырларда
батыс Еуропада мемлекет бірнеше заң қабылдау арқылы жұмысшы табының
қалыптасуына елеулі ықпал етті. Бұл заңдар тарихқа
экспроприацияланғандарға қарсы қанды заңдар атымен кірді. Өйткені бұл
заңдар экспроприацияланған өндірушілерді жалданып жұмыс істеуге зорлықпен
көндіруді көздеді және оларды капиталистік еңбек тәртібіне бағындырды.
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыққа ие болған
жерлер пайда болды және шетелдерден территорияларды басып алып, оларды
отарға айналдыру кең өріс алды. Бұған Англияның тарихи классикалық мысал
бола алады-бұнда лендлордтар шаруалардың жерін тартып алып, қоршап тастау
әдісін жүргізді, осымен қатар отарлардан жерді тікелей тартып алу кең өріс
алды.
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары-сауда, өсімқорлық,
өнеркәсіптік-екпінді дамыды. Осымен бірге ақша түрінде, өндірістік құрал-
жабдықтар түрінде қорлану жүріп отырды.
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашқы қадамдары, мүліктік
жіктелумен байланысты, қолөнершілер ортасында дами бастаған. Бөлініп,
кәсіпкер бейнесін алған, аса бай цех шеберлері және саудагерлер-сатып
алушылар, ыдыраған ұсақ өндірушілердің жалдама еңбегін пайдалануды
кеңейтті. Бірақ бүкіл әлемдік нарықтың дамуы, капиталды қорландыру қарқынын
жоғарылатуды талап етті. Осы міндетті жүзеге асыру үшін мемлекеттің үкімет
аппараты кең пайдаланылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын тездету, отарлық сқғыстар мен басып
алған отарлар халқын шексіз тонау, мемлекет қарызы мен салық жинаудың өсуі
өз үлесін қосты.
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері арасында
ірі сомаға заём орналыстыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз беруші бейнесін
алған буржуазияға, үкіметтің міндеттемелеріне сәйкес төленетін, елеулі
көлемдегі проценттерді иелеуіне мүмкіндік берді. Мемлекет несиенің дамуы
құнды қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандандырды.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесі қызмет етті. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап етті. Бұл басқа елдерден келетін тауарларға шек қоюға және
өнеркәсіп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшін сыйлық төлеуге жол
ашты. Бірнеше елдерде өнеркәсіп шикізаттарын сыртқа шығаруға тікелей тыйым
салынды; жаңа өндіріс ашқан кәсіпкерлерге алғашқы капитал тікелей қазынадан
ірі ақшалық субсидия нысанында құйыла бастады.
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш
күштердің дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуі және шамамен кең дамыған
ұллтық нарықтардың қалыптасуы болды.
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының
баршасына тән ортақ белгілерінің болуы, оның осы елдердің әрқайсысына тән
нақты нысандарының болуын жоққа шығармайды.
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезеңді кейбіреулер капиталдың
алғашқы қорлану процесімен теңдестіреді. Бірақ бұл процестер бір-бірімен
толық үйлеспейді. Бүгінгі Қазақстан директивтік баға белгіленуіне және
ресурстардың орталықтан бөлінуіне негізделген әміршіл-әкімшіл жүйеден,
реттеудің нарықтық әдістеріне көшу кезеңінде отыр. Міне, осы жағдай,
капиталдың алғашқы қорлану процесінен, дәстүрлі ұғым бойынша, негізгі
айырмашылықты белгілейді.
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінле жаңа материалдық
негізде кәсіпкерлер табының қалыптасуы. Бұның ішкі және сыртқы қайнар
көздері бар.
Ішкіге алдымен жкешелендіру жатады. Ол мемлекеттік меншікті келесі
әдістер арқылы бөлуге мүмкіндік береді:
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені) және жеңіл
салаларындағы қаражаттарды екіншінің пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және басқа да
қуат сақтаушылардың өз еркімен өзіне қаратып алуы;
• таңдаулы (элитикалық) кәсіпорындарға және оның иелеріне бартерлік
айырбас жүргізулері үшін олар өндірген өнімнің бір бөлігіне жарлық
ету беру;
• сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен пайданы
шетелдермен сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• челнок импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге шеттен келген спирт, арақ,
темекі өнімдері үшін тағайындалған салықтық жеңілдіктерді беруі;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б..
Сыртқы қайнар көздеріне шетелдерден келіп жатқан несиелер жатады.
Капиталдың алашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
кәсіпкерлер үшін барлық өндіріс факторларына еркін жол ашылады. Бұлар тауар
формасын алады және өздерінің кәсәпкерлік қабілеттерін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.

1.2 Кәсіпорын қорларының (капиталының) ауыспалы айналымы

1. Кәсіпорындар қорларының ауыспалы айналымы, негізгі және айналмалы
қорлар.
2. Инвестициялар - өндіріс қорларын қаржыландыру көзі ретінде.
Инвестициялар құрылымы.
3. Кәсіпорындардың айналыс қорлары. Айналыс қорлары.

Тұтыну тауарлары мен қызметтерінің нарығы
қ.т.к. шығын

с с
C G I фирма
т.к. т.к.

ресурстар
Ресурстардың нарығы

Government – мемлекет (G)
Consumer – тұтынушы (C)
Investor – сатушы (I)
1. Капитал өзінің қорғалысында өндіріс және айналыс
үрдістерінен өтеді. Өндіріске енгізілетін капиталдың жылжуы
аванстанған капиталдан басталады.
Қорлардың ауыспалы айналым формуласы:

Жұмыс күші Жұмыс күші
АА - Т Ө ... Т – A’- Т
Құрал-жабдықтар Құрал-жабдықтар
2
1 3
Ресурстар нарығында ақша иесі жұмыс күші мен құрал-жабдықтарға ие болады.
Үш сатыдан өтеді:
1) өндіріс факторларын сатып алу;
2) айналыс сатысы;
3) айырбас сатысы.

Капитал өз қозғалысында үш сатыдан өтеді бірінші сатыда, ақша
қорлары тауар қорларына айналады. Бірінші сатыдағы қорлар – ақша қорлары.
Бұл – айналыс сатысы. Ақша қорларының қызметтері қажетті өндіріс
факторларын сатып алып, өндіріске дайындық. Екінші сатысы, өндірістік
қорлар қызметі етіп, жаңа өнім және пайда өндіріледі. Үшінші
сатысында:негізгі қызметі өндірілген өнімді өткізу. Бұл жердегі қорлар
тауар қорлары деп аталады. Бұлар: дайын өнім.
Қорларының ауыспалы айналымы белгілі бір мерзімде өтеді. Аванстанған
капиталдың бәрі үш сатыдан өтіп, өзінің мөлшерін қайтарған мерзімді
капиталдық айналым уақыты деп аталады.
Әр саланың айналым мерзімі әртүрлі.
Капиталдың айналым мерзімі = өндіріс мерзімі + айналыс мерзімі
Өндіріс мерзімі = жұмыс мерзімі + әр түрлі үзілістер

Капиталдың айналуының шапшаңдығына түрлі факторлар әсер етеді.
Солардың бірі – капиталдың негізгі және айналмалы болып бөлетіндігі. Бұл
бөлініс капиталдың бөлшектерінің айналысымен және өзінің құнын жаңа өнімге
ауыстыру әдісімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.