Кәсіпкерліктің ұйымдық-экономикалық нысандары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
1.1 Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары 2
1.2 Кәсіпкерліктің ұйымдық-экономикалық нысандары 13

1.1 Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары

Кәсіпкерлік нысандарын ұйымдық-құқықтық және ұйымдық-экономикалық деп
бөлуге болады. Ұйымдық-құқықтық нысандарға: шаруашылық серіктестіктер мен
қоғамдар, өндірістік кооперативтер, мемлекеттік және муниципалды унитарлы
кәсіпорындар, жеке кәсіпорындар.

Шаруашылық серіктестіктер. Жарғылық қоры құрылтайшылардың үлесіне
бөлінген және негізгі мақсаты - заңға қарсы емес кәсіпкерлік қызметін
жүзеге асыру арқылы пайда табу мақсатында құрылатын коммерциялық ұйымды
шаруашылық серіктестік деп танылады.Олар белгілі бір жобаны орындау үшін
бір тұлғаның жеткіліксіз болған жағдайда пайда болады.Құрылтай шартымен
жарғы шаруашылық серіктестіктің құрылтай құжаты болып табылады.Құрылтай
құжаты міндетті түрде нотариатта күәландырылуы тиіс.Шаруашылық
серіктестіктердің құрылтай құжаттарында әрбір қатысушының үлес мөлшері
туралы, құрамы, мерзімі және тәртібі туралы жарғылық қорына салым салу
жөніндегі міндеттерді бұзғаны үшін қатысушылардың жауапкершілігі туралы
ережелер және заң құжаттарында көзделген өзге мәліметтер болуы тиіс.
Шаруашылық серіктестік, заң құжаттарындағы көзделген тәртіптерді қоспағанда
басқа шаруашылық серіктестердің құрылтайшысы болуы мүмкін.Шаруашылық
серіктестік жарғысымен барлық адамдар танысуға құқылы.
Шаруашылық серіктестіктер толық, сенім, жауапкершілігі шектеулі,
қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, акционерлік қоғам нысанында құрылуы
мүмкін.

Шаруашылық серіктестіктердің құрылу ерекшкліктері Кесте 1.

Шаруашылық серіктес-тікҚатысушылар мәртебесі Қатысушылар саны
нысаны
Толық серіктестіктер Тек қана жеке тұлғалар 2-н кем болмауы тиіс
Командитті Толық серіктестер-жеке 2-н кем болмауы тиіс,
серіктестік-тестіктер тұлғалар;салымшылар-жекбір толық серіктес және
е және заңды тұлғалар бір салымшы болуы керек
Жауапкершілігі Жеке және заңды 1-н 30-ға дейін
шектеу-лі серіктестік тұлға-лар;біртұлғадан
тұратын басқа ШС-ң
қатысушы-сы бола
алмайды.
Қосымша жауапкершілі-гіЖеке және заңды 1-н 30-ға дейін
бар серіктестік тұлға-лар;бір тұлғадан
тұра-тын басқа ШС-ң
қатысу-шысы бола
алмайды.
Акционерлік қоғам Жеке және заңды 1-н жоғары (максимумға
тұлға-лар;бір тұлғадан дейін)
тұра-тын басқа ШС-ң
қатысу-шысы бола
алмайды.

Толық серіктестіктер- деп қатысушылар серіктестік атынан кәсіпкерлік
қызметімен айналысып, серіктестіктің міндеттемелерін өзінің барлық мүлкімен
көтеретін серіктестікті айтамыз.Толық серіктестік, құрылтай құжаты
негізінде құрылады. Бұл құжат барлық мүшелер тарапынан қабылдануы тиіс.
Толық серіктестікті басқару барлық мүшелерінің келісімі арқылы жүзеге
асады.Құрылтай құжатында, кейбір шешімдердің басымдық дауыс арқылы
қабылдануы көзделеді. Құжатта, басқадай тәртіп қарастырылмаса, әр мүше бір
дауысқа ие болады. Толық серіктестіктің қатысушылары оның қарыздары бойынша
шексіз жауапкершілікке тартылады.Егер, құрылтай келісімінде басқадай тәртіп
қарастырылмаса, серіктестіктің пайдасы мен зияны, әр мүшенің пайына сәйкес
таратылады.Қай мүше болмасын, серіктестіктің пайдасы мен зиянына ортақ
болуы керек, одан тыс қалуға болмайды.
Толық серіктестіктің қатысушысын серіктестіктен сот шешімінің
негізінде немесе маңызды себептерге байланысты басқа қатысушылардың
бірігіп, дауыс беру негізінде шығара алады.
Толық серіктестіктің ерекшеліктері:
Оның қатысушыларының кәсіпкерлік қызметі заңды тұлға ретінде
серіктестіктің қызметі деп танылады.
Серіктестіктің қарыздарын өтеуге мүлкі жетпесе, несие берушілер оны
қатысушылардан талап етуге құқылы. Сондықтан, серіктестің қызметі өзара
сенімге негізделеді, қатысушылардың қаза болуы немесе ауысуы өз кезегінде
серіктестік қызметінің тоқтауына әкеледі. Коммерциялық тәжірибе
көрсеткендей, толық серіктестік отбасылық кәсіпкерлік нысаны ретінде жиі
құрылады.
Толық серіктестіктің кез-келген мүшесі кәсіпкерлік қызметті
серіктестік атынан жүзеге асыратындықтан, толық серіктестік қызмет атқару
үшін, оның органдарының өкілеттілігін анықтайтын жарғы керек емес. Жалғыз
құрылтай құжаты ретінде мұндай коммерциялық құрылымның құрылтай шарты болып
табылады.
Жаңа қабылданған қатысушының жауапкершілігі:
Мұрагерлік жолмен үлес алу тәртібінде, өзінің қабылдануына дейінгі
міндеттемелерге де жауап береді.
Жаңа қатысушы қабылданған кезде өзінен кейін қабылданған
міндеттемелерге ғана жауап береді.
Серіктестіктен шығып кеткен қатысушының міндеттемелері:
Өз шешімімен шығарылып тасталған серіктестікке ьас тартқан мұрагер,
өзінің шығуына дейінгі міндеттемелерге есеп бекітілгеннен кейін екі жыл
ішінде жауап береді.
Пай үлесі берілген кезде, қатысушының қамқор кісіні немесе шектеулі
қатысушыны қабылдаудан бас тартуы жағдайында серіктестіктің
міндеттемелеріне жауап бермейді.

Сенім серіктестігі деп серіктестік атынан кәсіпкерлік
қызметін
жүзеге асыратын және оның міндеттемелерге өз мүлкімен жауап беруімен
қатар, бір немесе бірнеше қатысушы-салымшылары (командиттер) бар және олар
кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылуында және қаражаттарды басқаруда
қатыспайтын, олардың салған салымдарымен байланысты щығындар тәуекеліне
жауапты болатын серіктестікті айтамыз.
Сенім серіктестігінің келесідей ерекшеліктері бар:
Сенім серіктестігі екі түрлі қатысушы тобынан тұрады; толық
қатысушыдан және салымшыдан. Толық қатысушылар кәсіпкерлік қызметті
серіктестік атынан жүргізіп, серіктестік міндеттемелеріне ортақтаса жауап
береді. Ал, салымшылар тобы болса, олар серіктестік мүлкіне салым салады
да, бірақ, серіктестік міндеттемелері үшін мүлкі есебінен емес, сырттан
қосымша қаржы көзін тарту мүмкіншілігі пайда болады.
Серіктестіктің атауына салымшының атының енгізілуі, оны серіктестік
міндеттемелеріне автоматты түрде ортақ етеді.
Сенім серіктестігінде салымшының құқықтық шеңберін заң реттеп
отырады.Салымшылар серіктестік атынан басқадай кәсіпкерлік қатынасқа түсе
алмайды, басқсруға қатыса алмайды.Осы себептен сенім серіктестігі деген
атау осы арадан туындайды.
Комменде (лат.commendere –сенім арту) орта ғасырларда кең
етек жайған. Оның кеңінен қолданылуы, саудагерлер саудасына толық бақылау
жасай отырып, өзінің жағдайына байланысты саудамен айналыса алмайтын
(шіркеу қызметкерлері, аристократтар т.б.), бірақ қолында жеткілікті
капиталы бар адамдарды саудаға тартуға мүмкіндік берген.
Cеріктестік салымшыларының үш мүліктік құқықтары бар, олар:
серіктестік пайдасын оларға тиесілі пайданы алу мүмкіндігі, салымшылар өз
пайдасын ала отырып, серіктестіктен шығу мүмкіндігі, өз пайын басқа бір
салымшыға немесе үшінші тұлғаға беру құқығы,бұл жағдайда толық
серіктестердің келісімі қажет емес.
Серіктестік ыдырауы жағдайында, салымшының толық қатысушыға қарағанда
артықшылығы: өз салымын толық түрде қайтара алады.Әрине, барлық
міндеттемелерді орындағаннан кейін.
Сенім серіктестігінің артықшылықтары:қысқа мерзім ішінде
қаражат көзін жинау мүмкіндігі, серіктестіктің әр мүшесі өз бетінше
серіктестік атынан кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығына ие, толық
серіктестер несие берушілер үшін анағұрлым тартымды, өйткені мүшелер,
серіктестік міндеттемелері үшін өз мүлкімен жауап береді.Кемшілігі, сенім
серіктестігінің мүшелері арасында ерекше сенімділік қатынастардың орнауы,
әйтпесе серіктестік ыдырау мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік- деп бір немесе бірнеше адам
құрған, жарғылық қоры құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлеске
бөлінген, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің міндеттемелері
және залалдар бойынша өздері қосқан салымдарының құны шеңберінде жауап
беретін серіктестікті айтамыз.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің мәні бойынша тұлғалар мен
капиталдың бірігуін көрсетеді.Бұл жерде толық және сенім серіктестігі,
сондай-ақ акционерлік қоғам арасында өз орнын алатын коммерциялық нысаны
байқалады.Бұл нысанының отаны 19 ғасырдың соңғы кезеңі Германия болып
табылады, бұл нысанының дүниеге келу себебі, сол кезде орын алған
акционерлік қоғамдар жеткілікті икемділікке ие емес еді, бір жағынан толық
серіктестіктердің кең қанат жаюына , ол нысанның шектеулі мүмкіндіктері
және үлкен тәуекел дәрежесі әсер етті.Жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктің көптеген артықшылықтары бар:
Бұл нысан, бірнеше қатысушы бар бизнес жүргізу барысында жеке тұлғалық
және материалды мүдделерді үйлестіруге мүмкіндік береді.
ЖШС-ң мәртебесін құқықтық реттеу кезінде көптеген диспозитивті
нормаларды қолданады, бұл қатысушыларға көптеген шарттарды өздері
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қоғам алдында есеп беру міндеттілігінің жоқтығы.
Қатысушыларды тіркеу кезінде 25% жарғыны төлеп, қалғанын бөлшектеп
төлеуге мүмкіндігі бар.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің фирмалық атауында серіктестік
аты және жауапкершілігі шектеулі серіктестік деген сөз тіркесі болуы
керек.Серіктестіктің құрылтай құжаты болып, құрылтай шарты
табылады.Құрылтайшылардың қол қойған жарғысы болады.Егер серіктестік бір
ғана тұлғамен құрылса, оның құрылтай құжаты жарғы болып
табылады.Серіктестік жарғылық қоры құрылтайшыларының салымдарынан құралып,
өз несие берушілерінің мүддесін есепке алатын минималды мөлшерін
белгілейді.Жоғары басқарушы орган құрылтайшылар кеңесі болып
табылады.Артықшылықтары: ірі қаржы сомасының тез арада жиналуы, бір
тұлғамен де құрылу мүмкіндігі, серіктес мүшелері, серіктестік
міндеттемелері үшін шектеулі жауапкершілікке ие. Кемшілігі: жарғылық қоры
заңмен белгіленген мөлшерден кем болмауы тиіс, несие берушілердің
қызығушылығы төмен.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік- қатысушылары серіктестіктің
міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық қордағы салымдары шеңберінде
жауап беретін, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздеріне тиесілі
мүлікпен еселенген мөлшерде енгізген салымдар арқылы жауап беретін
серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік деп аталады.Осы
жауапкершілік мөлшері қатысушылармен дербес анықталады және құрылтай
құжаттарында көрсетіледі.Бірақ оның мөлшері жарғылық қордағы салымдарының
екі есе көлемінен кем болмауы тиіс.Бұл жердегі бір ерекшелік, егер
қатысушылардың бірі банкрот болса, оның серіктестік міндеттемелері
жөніндегі жауапкершілігі қалған қатысушылар арасында олардың салымдарына
қарай бөлінеді.
Акционерлік қоғам - нарықта әр түрлі тауарлар мен қызметтерді өндіру
мен өткізу үшін пайда табу мақсатында акцияларды шығару негізінде заңды
тұлға болып саналатын қоғам.Басқа нысандардан ерекшелігі акциялар
эмиссиясы. Жарғылық қоры акциялардың нақты құнына тең белгілі бір санына
бөлінген серіктестікті акционерлік қоғам деп атайды.Акционерлік қоғамның
қатысушылары- акционерлер- оның міндеттемелері бойынша жауап береді және
оның өздеріне тиесілі акциялар құны шеңберінде қоғамның қызметіне
байланысты болатын залалдар шегуге тәуекел етеді. Акционерлік қоғамның өз
қатысушыларының мүлкінен басқа оқшауланған мүлкі болады және өз мүлкі
бойынша, оның шңберінде жауапты болады, сондай-ақ қатысушыларының мүлкі
бойынша жауап бермейді.Акционерлік қоғамнан шығу жағдайында өзінің пайына
сәйкес ешқандай (ақшалай немесе мүліктік) өтемақы төлеуге құқығы жоқ, ол
тек өз акцияларын басқа біреуге сату немесе тапсыруы мүмкін. Өз кезегінде,
толық серіктестікке қарағанда, мүлкінің азаюы қаупі туындамайды.
Акция – акционерлік қоғамның жарғылық қорын бірдей үлестер көлеміне
бөліп, әрбір акционерге олардың салған салымдарына қарай пропорционалды
берілетін, акционерлік қоғаммен шығарылатын бағалы қағаз.
Акция акционердің дивидендтер нысанында акционерлік қоғам табысының
үлестерін алу; қызметті басқарудағы қатысу; акционерлік қоғам тарауынан
кейін оның мүлкінің жартысын алудың құқық категориясы мен түрін
куәландырады.Акция табысын дивиденд деп атайды.Оның көлемі акционерлік
қоғамның кәсіпкерлік – коммерциялық және қаржылық әрекетіне тәуелді.
Акцияның сату бағасы оның бағамы деп аталады.
Акциялардың бақылау пакеті – басқа акционерлермен салыстырғанда,
белгілі бір акционердің акцияларының жалпы көлеиінің басымдылығы (50%-н
жоғары). Бұл пакетінің меншік иесіне акционерлік қоғаммен қабылданатын
шешімдерді анықтауға мүмкіндік береді, яғни оның даусы үлесімді болады.
Бағалы қағаздар, акциялар қоғамға екі түрлі артықшылық әкеледі:
Басында көптеген ұсақ салымшылар арасында таратылған үлкен капиталдың
жедел шоғырландыру мүмкіндігі.
Биржалық механизм арқылы акцияларды алу немесе сату мүмкіндігі, яғни,
ірі капиталдың бір аядан екінші аяға тез құйылуы, конъюктураға байланысты.
Басқа серіктестік түрлерінде бұл мүмкін емес.
Сонымен бірге, коммерциялық тәжірибе көрсеткендей, бұл ұйымдастыру-
құқықтық басқару нысанында әр түрлі қызметкерлікті дұрыс қолданбау жиі
кездеседі. Басқарушылар (директорлар, құрылтайшылар) кәсіпкерлік қызметте
жұмыс жасамайтын, тек дивиденд алуға мүдделі, осындай топтың ақшасын ұстап
отырады. Сол себептен, акционерлік қоғамның дұрыс, тиімді қолданылуы, тек
керекті заң шеңберімен анықталуы тиіс.
Қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз бөліп бере алатын қоғам ашық акционерлік қоғам деп
аталады.Мұндай акционерлік қоғамдар өз акцияларын заң белгілеген шеңберінде
сатуға құқылы. Осындай қоғамдар акционерлер үшін жылдық есеп жариялауы
керек (бухгалтерлік баланс, зиян, пайда шоттары).
Акционерлік қоғамның басқару органы – акционерлер кеңесі.Бұл кеңестің
өкілдігі қоғаның ешқандай атқарушы органдарына жүктелінбейді. Акционерлер
саны 50-н асатын, акционерлік қоғамда әрдайым бақылаушы кеңес
ұйымдастырылуы тиіс. Бұл кеңес акционерлердің мүдделерін қорғап,
директорлар қызметін бақылап отырады. Бұл орган ерекше компетенцияға ие
болуы тиіс. Акционерлік қоғам акционерлер кеңесінің шешімімен ЖШС-ке немесе
өндірістік кооперативке айналуы мүмкін.
Акционерлік қоғамның артықшылықтары:
Жарғылық қорындағы акционерлердің үлестік қатысуының негізінде
құрылатын жеке меншік есебіндегі мүшелер бірігуінің коллективтік-
корпоративтік сипаты.
Ғылым, техника, сыртқы және ішкі нарықтарында қызметтер мен тауарларды
өндіру мен өткізудің тәжірибе жетістіктерінің (олардың түріне, сапасына,
бағасына және т.б.-ға сұраныстың өзгеру тенденциясын алғанда) негізінде
тиімді даму үшін кең мүмкіндіктерді береді.
Тек акционерлік қоғамдар акциялар шығара алады.
Акционерлік қоғамның әрбір қатысушысының жарғылық қорындағы, жинаған
мүлікте және банк шоттарындағы жинаған ақша қаражаттардың үлесін анықтайтын
акциялар құнының есебіндегі олардың шектеулі жауапкершілігі.
Операцияларды жүргізудің басқару қарапайымдылығы.
Акционерлік қоғамның шексіз өмір сүруі.
Қоғам банкротқа ұшыраған кезде тек өзінің акция құны шеңберінде тәекел
етеді.
Кемшіліктері:
Акционерлік қоғамды ұйымдастыруда, мемлекеттік тіркеу мен құрылымның
өзгеруіндегі болатын қиыншылықтар.
әрекет ету мерзіміне қарамастан, салықсалу қойылымының жоғары болуы.
Барлық акционерлердің акционерлік қоғамды басқаруға қатыса алмауы,
өйткені, шынайы бақылау үшін 20%-ке ие болуы керек.
Кейбір тұлғалардың қолында зор акция мөлшері шоғырланады, әрине, бұл
оны пайдалануға әкелуі мүмкін.
Тағы бір айта кететін жайт, серіктестіктер мен қоғам арасындағы
ерекшелік, ол қоғам капиталдың бірігуін білдіреді, яғни құрылтайшылардың
қатысуы мүліктік салымдарында айқындалады. Ал серіктестік - тұлғалардың
бірігуін білдіреді, яғни құрылтайшылар тек серіктестіктің қызметінде өз
мүлкімен ғана қатыспай, сонымен қатар кәсіпкерлікпен де айналысады.
Екіншіден, қоғамның қатысушылары жарғылық капиталға салған салымдардың
шеңберінде ғана шығындар тәуекеліне жауапты, ал серіктестіктің
құрылтайшылары өзінің барлық мүлкінің қарыздары бойынша ғана шектеулі
жауапкершілігіне жауапты.

Қоғамның жоғарғы органы; Кесте 2

Нысан Дауыс беру Ерекшеліктері
Толық серіктестік Әр қатысушы бір дауыс-қа Шешімдер жалпы келі-сім
ие; егер құрылтай арқылы қабылданады
құ-жаттарында басқаша
көрсетілмесе
Сенім серіктестігі Толық серіктестер дауыс Салымшылар толық
береді, салымшылар се-ріктестер шешімін
қа-тыспайды. тал-қыламайды.
Жауапкершілігі шектеулі Әр қатысушы үлесіне Заң өкілеттілік шеңберін
серіктестік қа-рай дауысқа ие болады,айқындайды, бірақ ол
егер заңда басқаша құрылтай құжаттары
көр-сетілмесе, заң дауыс бойынша өзгертілуі
беру тәртібін мүм-кін.
қарастыра-ды, бірақ,ол
құрылтай құжаттары арқылы
өз-гертіледі.
Қосымша жауапкершілігі Әр қатысушы үлесіне Заң өкілеттілік шеңберін
бар серіктестік қа-рай дауысқа ие болады,айқындайды, бірақ ол
егер заңда басқаша құрылтай құжаттары
көр-сетілмесе, заң дауыс бойынша өзгертілуі
беру тәртібін мүм-кін.
қарастыра-ды, бірақ,ол
құрылтай құжаттары арқылы
өз-гертіледі.
Акционерлік қоғам Бір-акция бір дауыс; заң Заң өкілеттілік шеңберін
дауыс беру тәртібін айқындайды, бірақ ол
императивті түрде құрылтай құжаттары
анық-тайды; ерекше бойынша өзгертілуі
акциялар дауыс мүмкін.
бермейді,егер құ-рылтай
құжаттарында басқаша
көрсетілмесе.

Атқарушы және басқа да органдар; Кесте
3

Толық серіктестік Қалыптасу түрлері, тәртібі,
өкілеттілігі құрылтай құжаттарымен
белгіленеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.