САУДА КАПИТАЛЫ, САУДА ПАЙДАСЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМ ШЫҒЫНДАРЫ ТЕОРИЯСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ӨЗГЕРГЕН ПАЙДА ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛАРЫ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

1. САУДА КАПИТАЛЫ, САУДА ПАЙДАСЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМ ШЫҒЫНДАРЫ ТЕОРИЯСЫ. САУДАНЫҢ ТҮРЛЕРІ

Тауар-ақша саласында сауда капиталы мен сауда пайдасы, кдрыз капиталы мен қарыз пайызы кейбір өзіндік ерекшеліктерге ие болып, олардың пайда болуы сырт көзге жасырын керінеді.

Қоғамның экономикалык даму тарихынан белгілі нәрсе сол, сауда капиталының пайда болуы кұл иеленушілік дәуірдегі үшінші ең ірі коғамдық еңбек бөлісімен байланысты, яғни колөнер сауданың бөлінуі және соңғысынын вз бетінше кызмет саласына айналуы. Сауданың әсерінен енеркәсіп пен өнер шаруашьшығында жаңа салалар пайда болды, бірак өз негізінде қүл иеленушілік өндіріс натуралды болды.

Казіргі дамыған нарықтық тауар өндірісі жағдайында өнімінің кептеген бөлігі сату үшін шоғырланады және үдайы өндіріс процесінің төрт фазасының бірлігін калыптастырады: өндіріу, бөлу, айырбастау және түтыну. Осы бірлікте капитал үдайы өндіріс процесінің бөлінбейтін бөлігі болып табылады. Онын негізгі қызметі енеркәсіп капиталына кызмет жасауға саяды және осы қызмет өнеркәсіп капиталының өнімділігін артгырады. Сауда капиталынын басты ролі. ол құннын тауарын түрін акшалай да езгертеді.

Өнеркәсіп капиталының шеңбер айналымы процесінде сауда капиталының окшаулануы жүзеге асады. Сауда капиталы бү. л өнеркәсіп капиталыньщ окшауланған бөлігі.

Қазіргі жағдайда сауда капиталының окшаулануыида кайшылыктар бар: бір жағынан кдзіргі иарыкгык кызметте кәсіпорындардын маркетингтік жүйені қолдануы және әсіресе ірі өнеркәсіп корпорацияларында өзінің тауар өткізетін сауда нүктелерін кұруга талпыныс жасауды тудырады. Бүл үзақ мерзімді тауарларды яғни автомобиль, теледидар, тоназыткыш, шаңсорғыш, кір жуатын машиналар және баскалар - пайдаланатын өндіріспен айналысатын коапорыидарға тән. Ондай тауарларға тұрақты кепілдікпен сервистік қызмет жасалуы кджет.

Екіиші жағынан кот еген гауар ендірушілер де, тіпті ірілерінін өзінде тікелей марке тинпі жүзеге асыру үшін қаржылық ресурстар жетіспейді. Мысалы, «Дженерал Моторс» фирмасы езініңавтомобилдерін 18 мың тәуелсіз деддалдардың квмегімен сятады. Тауар өндірушілер бір мезгілде өндіріспен және тауарды өткерумен айналыса алмайды, сондыктан делдалдарды колданады. Ірі кәсіпорынға өзінің тауарын сауламен айналысатындарға беру пайдалырақ болып табылады. Олар нарықты өте жаксы біледі, кім, қайда, нені өндіретінін және кімге, не. кайда керектігін біледі. Осынын барлығы айналым уакытын жеделдетіп, тауардың өткерілу шығынын кысқартып, косымша кұннын жөне пайда мөлшерінің өсуіне алып келеді.

Сөйтіп казіргі нарыктык экономикада кдрама-қарсы екі тенденция байкалады:

- бір жағынан ірі өнеркәсіп компаниялары маркетингтік жүйе негізінде езінің өткізетін сауда нүктелерін күрады, сөйтіп өз тауарының о гкерілуі мен түтынылуын бақылауда ұстауга тырысады;

екінші жағынан алып сауда компаниялары бүрынғьщай ірі өнеркәсіп кәсіпорында делдал болып кала береді.

Сауда экономикянын өз бетінше бір саласы боп қалады жөне сала аралык бәсекеге катысады, сөйтіп барлык жердегі пайда мөлшерін орташаға келтіреді. Осы кұбылысты сауда капиталы козғалысының формуласы A - Т - А' түсіндіреді, яғни тауарды сатып алу оны пайда алу ұшін сатуға бағытгалады. Сауда пайдасының қайнар көзі кандай? Тауар айналымы саласында косымша құн пайда болмайтындык, тан (сауда пайдасы - бұл жұмысшылардын өндірісте жасаған қосымша кұнның бір бөлігі), сауда пайдасы - бүл онеркәсш пен сауда кәсіпкерлері арасындағы косымша күнның кайта болу нотижесі.

Енді қосымша кұнның өнеркәсіпкер мен саудагер арасындағы бөліну механизмін қарастырамыз.

Айталык, барлык өнеркәсіп капиталы 900 мыңша бірлігіне тең және 720 с мен 180 v бөлшектенеді, бұл кезде т' мөлшері = 100% болғанда, өнім күны T=720c+180v+ 180т=1080 мын. ақша бірлігіне тен.

Өнеркәсіп пайдасының орташа мелшері мынаған тен:

120 Рор (орт) '= 180 m100

720c+ 180 v

Қүны 1080 мың ақша бірлігіндегі тауарды тасымалдау және сактау үшін қосымша шығын мен косымша капитал талап етіліп. ол 100 мың ақша бірлігіне тең болады. Онда барлық қоғамдык капитал 1000 (720c+180v) + 100 тең болады, яғни 900+100 - тең. ал барлык коғамдык капиталға пайданын орташа мөлшері мынағаы тендестіріледі:

Осы пайданың орташа мөлшері өнеркәсіптегі кәсіпкер мен саудагер арасыцяағы косььмша құнды бөлудің жалпы критериі болып келеді.

Өнеркәсіптегі кәсіпкер өндіріске 900 мың ақша бірліпн салады және пайданы төмендегідей мелшерде табады:

Саудагер косымша (тасымалдау, сақтау үшін) 100 мың ақша бірлігін салып, гөмендегідей пайда табады:

100-18% Р = 100

= 18 мын акша бірлігі.

Өнеркәсіптегі кәсіпкер (өнеркәсіпкер) саудагерге тауарды өз қүнынан төмен бағаға (өндіріс бағасына) сатады, нақтыласак, :

720c+180v+162p=1062 мын ақша бірлігіне.

Саудагер тауарды сатып алушыларға бағаға ештеңге қоспай, қоғамдык өндірістің бағасы бойынша сатады, нақтыласак:

180 m

720с+180v+ 162р+18р= 1080 мың ақша бірлігі.

өнеркәсіптеп кәсіпкердін саудагердің

пайдасы пайдасы

Егерделдал өз бетінше фирманы ескертпей, онын өніміне бағаны көтеретін болса, онда кәсіпорын (фирма), бұл жағдайды имиджін түсіргендік деп танып. мүндай ар-ұяты жок делдалдардан барынша арылуға тырысады. Өркениетті нарык кезіндегі субъектінің мінез-күлкынын ережесі осындай.

Тауар айналымы процесін қолдау үшін жұмсалатын шығындар талап етіледі, оларды айналым шығындары дейміз. Айналым шығыіщарын екі түрге жіктейміз: косымша және таза.

Косымша шығыңдарды көтерме делдалдар жүзеге асырады. Мүнда жұмсалымдардың-тауарларды жаңғыртуы, сорттау, нәрсеге салу-түю, сактау, тасымалдау және тауардың түтынушыға қозғалысы, тауар ассортиментін калыптастыру енеді.

Таза шығындар сауда жүмыскерлерін сатуға, сүраным мен үсынымды білуге, (маркетингтік қызметке), жарнамаға жүмсалады.

Қазіргі жағдайда таза шығындар айналым шығындарының 20% кұрайды. Мысалы. АҚШ-да жыл сайын жарнамаға 100 млрд. астам доллар жұмсалады. Бүдан он жыл бұрын жарнамаға үш есе аз жүмсаған еді. Жарнама жыл сайын қымбаттап барады. Мысалы, Чикаго қаласында теледидардан 30 секундік ролікті бір рет көрсетудің күны 2000 доллар күрайды. 1

Айналымдағы таза шығындар үнемі сауда пайдасы есебінен және заңдастырылған «косымша баға тізбесінен» жабыла бермейді. Мысалы, өнеркәсіптегі кәсіпкердін. костюмді сататын бағасы 120 долларға тең, ал бөлшек саудагердің оған койған сату бағасы 200 долларғатең. 2

Немесе. мысалы, электр приборының кәсіпкері ыдыс жуатын машинаны 272 долларға еткізсе (өндіріс шығыны = 250долл. плюс орташа пайда = 22 долл. ), онда «қосымша баға тізбесіне» байлағіысты бәлшек саудагер осы машинаны 375 долларға өткізеді. 3

Айналым шығын теориясын К. Маркс жасаған. Маркстың пайымдауымдіа, косымша айналым шығындары - бұл өндіріс процесінің айналым саласында жалғасуымен байланысты жүмсалымдар, сондыктан олар тауардың өндірістік баға қүрылымына енеді.

Айналымдағы таза шығындар өндіріс процесіне енбейді. Сондықтан саудагер, - К. Маркстін айтуынша, - «үлес (квота) және шығындар арқылы» тауарға қосынды қүнды қосып отырады. Егер айналымдаға шығығщар тек сауда пайдасымен жабылып отырса, онда оның мөлшері өнеркәсіп пайдасынан төмен болар еді, бүл нарықтың сала аралас бәсекелестік жағдайында болуы мүмкін емес.

Ұйымдастыру түріие карай сауда ішкі нармқта кетерме және болшек сауда болып бөлінеді.

Көтерме сауда - бүл бір фирманыц екіншісіне тауарлардың ірі партиисын сатуы. Сауда жеке өнеркәсіп кәсіпкерлері мен сауда -коммерциялықгардъщ арасында, сондай-ак мемлекетгік үйьшдарымен де жүргізіледі. Әдетге бүл дәстүрлі көтерме сауда орталықтарында жүзеге асады: арнайы көтерме нарығында, жәрменке, аукцион және тауар биржаларында. АҚШ-да 420 мыңға жуық көтерме сауда үйымы бар және олар жалпы көлемі екі триллион-доллардан астам сауда көлемін жүргізеді. '

Кетерме кызметті үйымдастырудьщ жалпы үш категориясы бар:

өндірушілердің көтерме кызметі;

ез бетінше іс-әрекеттегі коммерциялык үйымдардың көтерме қызметі;

агент пен брокерлер арқылы көтерме қызмет.

Тәуелсіз көтерме коммерциялык үйымдар тауарға меншіккерлік қүқықты иеленеді. Өндірушілердщ көтерме қызмет қүрылымында ендірушілер мен бөлшек сауда арасында деддалдар бар, әдетге оларды дистрибьютерлар дейміз - ендірушілердің өкілдері. Американдық маркетингтін профессоры Ф. Котлердің айтуынша кдзіргі уақытта тауар өндірушілердің (кәсіпорын, фирма) әртүрлі аудандарда ез делдалдарын (дистрибьютр) табу мәселесі түр. Олар өндірушілердің өнімін сатып алуға және оны сатуға келіседі, сондықтан «дистрибьюторға белгілі пайда мелшерін қамтамасыз ету кажет».

АҚШ-да 12 мыңға жуық енеркәсіп тауарларымен айналысатын дистрибьюторлар бар, ал олардың айналымы 20 млрд. доллардан асады.

Бөлшек сауда - бүл түтынушыға тікелей котерме саудагерлердің тауарды сатуы.

Эванс Дж. . Берман П. Маркетинг. - М., 1993. 200 бет.

Сауданын еи маңьпды объектілеріне аз ассортиментті арнайы магазиндер (мысалы. ерлер киімі дүкені және т. б. ), сондай-ак универсам, универмаг. кең профилді универсамдар жатады. Соңғы аталған объекті калыпты унивсрсамныңсауда көлемі мелшерінен асып түседі және сатып алушыларды тамак өнімдерімен толык каі іағаттандыруға арналады.

Сонымен қатар сауда кешендері (олар Еуропада кең тараған) бар, олар өздеріне универсам мен белшек қойма-магазиндерін ендіреді.

Бөлшек сауда саласында магазиннен басқа әртүрлі қызмет керсететін бөлшек кәсіпорындар да жатады: клуб, мейманхана, асхана, шаштараз, киім тазарту мекемесі және т. б.

2. КАРЫЗ КАПИТАЛЫ, КДРЫЗ ПАЙЫЗЫ ЖӘНЕ КӘСШКЕРЛІК ТАБЫС ТЕОРИЯЛАРЫ

Карыз каииталы - бүл өнеркәсіп капиталынын окшауланған бөлігі.

Қарыз капиталының қүрылу мүмкіндігі өнеркәсіп капиталыньщ шенбер айналымымен түсіндіршеді. Шеңбер айналымы процесінде капитал бір мезгілде барлык. үш түрде бола алады: акшалай, өндіргіш жоне тауарлы. Сондыктан капиталдын белгілі белігі түрақты акшалай күйде болады және оқшаулануы мүмкін, сөйтіп карыз капиталының кайнар көзіне айналады.

Карыз капиталынын бірнеше кайнар кезі бар:

гауарды өткеру мен жаңасын сатып алудағы уакытгың сай келмеуі;

косымша күн бөлігінің корлануы, бірак уакытша өндірісті үлғайтуға колданылмайды;

амортизациялық кордың жабдыктары;

амортизациялык төлемдер;

жалакыны'төлеуге ариалған акшалар;

кәсіпорын пайдасы, түсіп түратын дивиденттер, кдрыз пайызы, рента жоне баскдлары.

Жоғарыда аталған, сілтемелердін барлығыда қарыз капиталын қүрайды, бірак капитал қозғалыссыз түруы мүмкін емес, ол пайда келтіру үшін міндетті түрде козғалуы кажет.

Карыз капиталынын козғалысы: А-А' болып бейнеленеді. мүндағы А'=А+Да, Да - акшанын өсімі, пайда. Бүл жерде пайда косымша қүнның өзгерген түрі ретінде жүзеге асады. Мүнда пайданың кайнар көзі жасырын тұрде.

Қарыз капиталы (сауда капиталы сиякты) казіргі жаппай ендіріс жағдайында негізінен өнеркәсіп капиталына қызмет жасайды. Өндіріс процесін үзіліссіз алға қозғалту үшін өнеркәсіп капиталы түрақты еркін акдіа қорларына мүқгаж: Еркін ақша қорында болатыы қиындықтар көбіне өндірілген тауарды еткерудің ыңғайсыз нарықтық конъюктура қиындығымен. өткізетін нарыктың алыстығы, байланыс және келік құрал-сайманының жеткіліксіз дамуы, сатып алушы телем кабілеттілігінің жоғары еместігі, өндірілген тауардың бәсекелестік кабілеттілігінің төменділігімен және т. б. түсіндіріледі. Сондыктан өнеркәсіп кәсіакері көбіне жердегі барлык қүрал-жабдықтарды қосуға барынша тырысады. сөйтіп өндірістің токтауына жол бермейді.

Айталык: өнеркәсіппен айналысатын кәсілкер 900 мын акшаны несиеге алған, жыльша 3% төлейді. Сөйтіп, өндіріске күрал-жабдығын сатып алу үшін 720 с мың ақша бірлігін, ал жүмыс түрін сатып алу үшін 180v мың акша бірлігін салған, бүл кездегі қосымша қүн мөлшері т=100% болады. Сонымен ендірілген өнім қүны төмендегідей болып анықталады:

T=720c+180v+180m=1080 мың ақша бірліп.

Өнеркәсіп кәсіпкері өндірілген тауарды өткізген соң, 900 мын ақша бірлігі сапа қарызын және плюс 3% жылдығымен кайтарады.

(мынадан (900 мын ақша бірлігі х 3%) : 100=27 мың акша бірлігі)

Барлығы 927 мың адам бірлігі болады. Бүл жағдайда өнеркәсіп кәсіпкерінде 162 мың ақша бірлігі қалады (мүны біз жоғарыда қарастырдық), енді 18 мьщ ақша бірлігін саудагер- делдалға тауарды өткеруге жасаған қызметі үшін беру кажет, ал калған акша бөлігі кәсіпкерлік табыс деп аталады.

180 мың ақша бірлігі - (27 мың ақша бірлігі+18 мын акша бірлігі) = =35 мың акша бірлігі

180 мың ақша бірлігі - (27 мың ақша бірлігі+18 мың ақша бірлігі) = =35 мың ақша бірлігі

(қарыз (сауда (кәсшкерлік

пайызы) пайдасы) табыс)

Демек, қарыз пайызы - бүл карыз капиталын колданғаны үшін төлем. Ол тауар - капиталдың бағасы ретінде жүзеге асады. Біздін мысалымызда карыз капиталының (900 мың акша бірлігі) бағасы 27 мың акша бірлігіне тең. Қарыз пайызынын кайнар көзі өндіріс

125саласында жасалган қосымша құн болып табылады. Карыз пайызы -бүл косымша күннын озгерген түрі.

Карыз пайызының мөлшері пайда мөлшеріне байланысты, ал ол болса өз кезегінде косымша құн мөлшеріне байланысты болмақ. Кдрыз пайызы мөлшерінін максималды ше^геулігі бұл орташапайда мөлшері болып табылады. Пайыздыи минималды шектеулігі анықтауға келмейді. Ол иолге жакын деңгейге дейін жетуі мүмкін. Мұнын барлығы қарыз капиталына сүраным мен ұсымым аркылы аныкталады. Бүл К. Маркс моделі болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.