САУДА КАПИТАЛЫ, САУДА ПАЙДАСЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМ ШЫҒЫНДАРЫ ТЕОРИЯСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ӨЗГЕРГЕН ПАЙДА ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛАРЫ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

1. САУДА КАПИТАЛЫ, САУДА ПАЙДАСЫ ЖӘНЕ АЙНАЛЫМ ШЫҒЫНДАРЫ ТЕОРИЯСЫ.
САУДАНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Тауар-ақша саласында сауда капиталы мен сауда пайдасы, кдрыз капиталы
мен қарыз пайызы кейбір өзіндік ерекшеліктерге ие болып, олардың пайда
болуы сырт көзге жасырын керінеді.
Қоғамның экономикалык даму тарихынан белгілі нәрсе сол, сауда
капиталының пайда болуы кұл иеленушілік дәуірдегі үшінші ең ірі коғамдық
еңбек бөлісімен байланысты, яғни колөнер сауданың бөлінуі және соңғысынын
вз бетінше кызмет саласына айналуы. Сауданың әсерінен енеркәсіп пен өнер
шаруашьшығында жаңа салалар пайда болды, бірак өз негізінде қүл иеленушілік
өндіріс натуралды болды.
Казіргі дамыған нарықтық тауар өндірісі жағдайында өнімінің кептеген
бөлігі сату үшін шоғырланады және үдайы өндіріс процесінің төрт фазасының
бірлігін калыптастырады: өндіріу, бөлу, айырбастау және түтыну. Осы
бірлікте капитал үдайы өндіріс процесінің бөлінбейтін бөлігі болып
табылады. Онын негізгі қызметі енеркәсіп капиталына кызмет жасауға саяды
және осы қызмет өнеркәсіп капиталының өнімділігін артгырады. Сауда
капиталынын басты ролі. ол құннын тауарын түрін акшалай да езгертеді.
Өнеркәсіп капиталының шеңбер айналымы процесінде сауда капиталының
окшаулануы жүзеге асады. Сауда капиталы бү.л өнеркәсіп капиталыньщ
окшауланған бөлігі.

Қазіргі жағдайда сауда капиталының окшаулануыида кайшылыктар бар: бір
жағынан кдзіргі иарыкгык кызметте кәсіпорындардын маркетингтік жүйені
қолдануы және әсіресе ірі өнеркәсіп корпорацияларында өзінің тауар
өткізетін сауда нүктелерін кұруга талпыныс жасауды тудырады. Бүл үзақ
мерзімді тауарларды яғни автомобиль, теледидар, тоназыткыш, шаңсорғыш, кір
жуатын машиналар және баскалар - пайдаланатын өндіріспен айналысатын
коапорыидарға тән. Ондай тауарларға тұрақты кепілдікпен сервистік қызмет
жасалуы кджет.
Екіиші жағынан кот еген гауар ендірушілер де, тіпті ірілерінін өзінде
тікелей марке тинпі жүзеге асыру үшін қаржылық ресурстар жетіспейді.
Мысалы, Дженерал Моторс фирмасы езініңавтомобилдерін 18 мың тәуелсіз
деддалдардың квмегімен сятады. Тауар өндірушілер бір мезгілде өндіріспен
және тауарды өткерумен айналыса алмайды, сондыктан делдалдарды колданады.
Ірі кәсіпорынға өзінің тауарын сауламен айналысатындарға беру пайдалырақ
болып табылады. Олар нарықты өте жаксы біледі, кім, қайда, нені өндіретінін
және кімге, не. кайда керектігін біледі. Осынын барлығы айналым уакытын
жеделдетіп, тауардың өткерілу шығынын кысқартып, косымша кұннын жөне пайда
мөлшерінің өсуіне алып келеді.
Сөйтіп казіргі нарыктык экономикада кдрама-қарсы екі тенденция
байкалады:
- бір жағынан ірі өнеркәсіп компаниялары маркетингтік жүйе негізінде
езінің өткізетін сауда нүктелерін күрады, сөйтіп өз тауарының о гкерілуі
мен түтынылуын бақылауда ұстауга тырысады;
екінші жағынан алып сауда компаниялары бүрынғьщай ірі өнеркәсіп
кәсіпорында делдал болып кала береді.
Сауда экономикянын өз бетінше бір саласы боп қалады жөне сала аралык
бәсекеге катысады, сөйтіп барлык жердегі пайда мөлшерін орташаға келтіреді.
Осы кұбылысты сауда капиталы козғалысының формуласы A — Т — А' түсіндіреді,
яғни тауарды сатып алу оны пайда алу ұшін сатуға бағытгалады. Сауда
пайдасының қайнар көзі кандай? Тауар айналымы саласында косымша құн пайда
болмайтындык,тан (сауда пайдасы — бұл жұмысшылардын өндірісте жасаған
қосымша кұнның бір бөлігі), сауда пайдасы — бүл онеркәсш пен сауда
кәсіпкерлері арасындағы косымша күнның кайта болу нотижесі.
Енді қосымша кұнның өнеркәсіпкер мен саудагер арасындағы бөліну
механизмін қарастырамыз.
Айталык, барлык өнеркәсіп капиталы 900 мыңша бірлігіне тең және 720 с
мен 180 v бөлшектенеді, бұл кезде т' мөлшері = 100% болғанда, өнім күны
T=720c+180v+ 180т=1080 мын. ақша бірлігіне тен.
Өнеркәсіп пайдасының орташа мелшері мынаған тен:
120Рор (орт) '=180 m100
720c+ 180 v
Қүны 1080 мың ақша бірлігіндегі тауарды тасымалдау және сактау үшін
қосымша шығын мен косымша капитал талап етіліп. ол 100 мың ақша бірлігіне
тең болады. Онда барлық қоғамдык капитал 1000 (720c+180v)+ 100 тең болады,
яғни 900+100 - тең. ал барлык коғамдык капиталға пайданын орташа мөлшері
мынағаы тендестіріледі:
Осы пайданың орташа мөлшері өнеркәсіптегі кәсіпкер мен саудагер
арасыцяағы косььмша құнды бөлудің жалпы критериі болып келеді.
Өнеркәсіптегі кәсіпкер өндіріске 900 мың ақша бірліпн салады және
пайданы төмендегідей мелшерде табады:
Саудагер косымша (тасымалдау, сақтау үшін) 100 мың ақша бірлігін
салып, гөмендегідей пайда табады:
100-18%Р =100
= 18 мын акша бірлігі.
Өнеркәсіптегі кәсіпкер (өнеркәсіпкер) саудагерге тауарды өз қүнынан
төмен бағаға (өндіріс бағасына) сатады, нақтыласак,:
720c+180v+162p=1062 мын ақша бірлігіне.
Саудагер тауарды сатып алушыларға бағаға ештеңге қоспай, қоғамдык
өндірістің бағасы бойынша сатады, нақтыласак:
180 m
720с+180v+ 162р+18р= 1080 мың ақша бірлігі.
өнеркәсіптеп кәсіпкердін саудагердің
пайдасы пайдасы
Егерделдал өз бетінше фирманы ескертпей, онын өніміне бағаны көтеретін
болса, онда кәсіпорын (фирма), бұл жағдайды имиджін түсіргендік деп танып.
мүндай ар-ұяты жок делдалдардан барынша арылуға тырысады. Өркениетті нарык
кезіндегі субъектінің мінез-күлкынын ережесі осындай.
Тауар айналымы процесін қолдау үшін жұмсалатын шығындар талап етіледі,
оларды айналым шығындары дейміз. Айналым шығыіщарын екі түрге жіктейміз:
косымша және таза.
Косымша шығыңдарды көтерме делдалдар жүзеге асырады. Мүнда
жұмсалымдардың-тауарларды жаңғыртуы, сорттау, нәрсеге салу-түю, сактау,
тасымалдау және тауардың түтынушыға қозғалысы, тауар ассортиментін
калыптастыру енеді.
Таза шығындар сауда жүмыскерлерін сатуға, сүраным мен үсынымды білуге,
(маркетингтік қызметке), жарнамаға жүмсалады.
Қазіргі жағдайда таза шығындар айналым шығындарының 20% кұрайды.
Мысалы. АҚШ-да жыл сайын жарнамаға 100 млрд. астам доллар жұмсалады. Бүдан
он жыл бұрын жарнамаға үш есе аз жүмсаған еді. Жарнама жыл сайын қымбаттап
барады. Мысалы, Чикаго қаласында теледидардан 30 секундік ролікті бір рет
көрсетудің күны 2000 доллар күрайды.1
Айналымдағы таза шығындар үнемі сауда пайдасы есебінен және
заңдастырылған косымша баға тізбесінен жабыла бермейді. Мысалы,
өнеркәсіптегі кәсіпкердін. костюмді сататын бағасы 120 долларға тең, ал
бөлшек саудагердің оған койған сату бағасы 200 долларғатең.2
Немесе. мысалы, электр приборының кәсіпкері ыдыс жуатын машинаны 272
долларға еткізсе (өндіріс шығыны = 250долл. плюс орташа пайда = 22 долл.),
онда қосымша баға тізбесіне байлағіысты бәлшек саудагер осы машинаны 375
долларға өткізеді.3
Айналым шығын теориясын К.Маркс жасаған. Маркстың пайымдауымдіа,
косымша айналым шығындары — бұл өндіріс процесінің айналым саласында
жалғасуымен байланысты жүмсалымдар, сондыктан олар тауардың өндірістік баға
қүрылымына енеді.
Айналымдағы таза шығындар өндіріс процесіне енбейді. Сондықтан
саудагер, - К. Маркстін айтуынша, - үлес (квота) және шығындар арқылы
тауарға қосынды қүнды қосып отырады. Егер айналымдаға шығығщар тек сауда
пайдасымен жабылып отырса, онда оның мөлшері өнеркәсіп пайдасынан төмен
болар еді, бүл нарықтың сала аралас бәсекелестік жағдайында болуы мүмкін
емес.
Ұйымдастыру түріие карай сауда ішкі нармқта кетерме және болшек сауда
болып бөлінеді.
Көтерме сауда - бүл бір фирманыц екіншісіне тауарлардың ірі партиисын
сатуы. Сауда жеке өнеркәсіп кәсіпкерлері мен сауда -коммерциялықгардъщ
арасында, сондай-ак мемлекетгік үйьшдарымен де жүргізіледі. Әдетге бүл
дәстүрлі көтерме сауда орталықтарында жүзеге асады: арнайы көтерме
нарығында, жәрменке, аукцион және тауар биржаларында. АҚШ-да 420 мыңға жуық
көтерме сауда үйымы бар және олар жалпы көлемі екі триллион-доллардан астам
сауда көлемін жүргізеді.'
Кетерме кызметті үйымдастырудьщ жалпы үш категориясы бар:
өндірушілердің көтерме кызметі;
ез бетінше іс-әрекеттегі коммерциялык үйымдардың көтерме қызметі;
агент пен брокерлер арқылы көтерме қызмет.
Тәуелсіз көтерме коммерциялык үйымдар тауарға меншіккерлік қүқықты
иеленеді. Өндірушілердщ көтерме қызмет қүрылымында ендірушілер мен бөлшек
сауда арасында деддалдар бар, әдетге оларды дистрибьютерлар дейміз -
ендірушілердің өкілдері. Американдық маркетингтін профессоры Ф. Котлердің
айтуынша кдзіргі уақытта тауар өндірушілердің (кәсіпорын, фирма) әртүрлі
аудандарда ез делдалдарын (дистрибьютр) табу мәселесі түр. Олар
өндірушілердің өнімін сатып алуға және оны сатуға келіседі, сондықтан
дистрибьюторға белгілі пайда мелшерін қамтамасыз ету кажет.
АҚШ-да 12 мыңға жуық енеркәсіп тауарларымен айналысатын
дистрибьюторлар бар, ал олардың айналымы 20 млрд.доллардан асады.
Бөлшек сауда — бүл түтынушыға тікелей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.