КОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: МӘНІ ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҮЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

КОҒАМДЫҚ ӨНДІРІС: МӘНІ ФАКТОРЛАРЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ

ҮЙЫМДАСТЫРУ ТҮРЛЕРІ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. ӨНДІРІС, ОНЫҢ МӘЙІ ЖӘНЕ ФАКТОРЛАРЫ 4

2. РЕСУРСТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІЛІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 6

4. ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ 9

ҚОРЫТЫНДЫ 10

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 11

КІРІСПЕ

1. ӨНДІРІС, ОНЫҢ МӘЙІ ЖӘНЕ ФАКТОРЛАРЫ

Өндіріс - бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процесі. Өндіріс ұғымы жалпы алғанда бұл абстракция, бірақ ақылға сыйымды абстракция, себебі ол шын мәнінде жалпылама мағынаны білдіреді және өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс сияқты жиынтык. вндірісте көрінеді.

Өндіріс бір мезгілде түтыну проиесіде бола алады. Өсімдік химиялық элементтерді тұтына отырып, өзін-өзі үдайы өндіреді. Лдам тамактану процесінде өзінінтәнін ұдайы өндіреді. Өнеркәсіп әндірісі жұмыс күшін, шикізат пен материалдарды түтына отырып, материалдык. игіліктерді үдайы еғщіреді. Түтынусыз - өндіріс процесі жок Өндіріс ироиесі тек кана үш факторлардын - адамныц жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек күралдары - өзара іс-әрекеті аркылы (бұл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор жеке гүрде жүзеге асса. екшші мен үшіншісі - өндіріс процесінің >аттык факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып. К. Маркс былай жазған: «Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын жүмысшы мен әндіріс қүрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады».

Жүмыс күші - бұл адамныц дене және рухани қабілеттілігініц жиынтығы және оиы ондіріс ііроцесініц материалдык игіліктер мен кызмет корсетуінде колданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жүмыс күші әрбір кезде іс-урекеіте болуы кажет. баскдша айтсақ, гүтынылуы керек.

Казіріі кезде еибек затынын өзі көп жағдайда бүрыііғы енбектін өнімі болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы четалл. қүрылыстағы цемент, токыма фабрикасындағы макта және г. б. Бұларлын барлығы түптеп келгенде табиғат корынан алынады. Енбек күрал-саймандары адамнын табиғи мүшесінің жалғасы ретінде жүзеге асады жәнс оны енбек нроиесінде колданады.

Еибек күрал-саймандары бұл әртүрлі механизм мен машиііа, инструмент пеи кажет теііктер, двигатель, жеткізетін күрылым және

т. б. нәрселер. Еңбек қүрал-саймандарының даму деңгейі көп жағдайда өндірісте жүзегс асатын адамдардыи арасындағы катынастар көрсеткіші болып табылады. Машина өндірісі жағдайында механикаіыкеңбек KYpaj'uapbi үш компонентті машина жүйесінде дамыды: жүмыс машинасы, двигатель, жеткізетін қүрылым. Ғылыми-техникалыкреволюция бүғам жаңа компонентгі косты - электронды баскару қүрылымыи және ол ой еңбегі кызметінің формалды икемге келетін жүмысын аткарды. Осы компонентті колдана отырып, жүмыскер жайлап тікелей өндіріс процесінен шығады және онымсн катар түрады. Нәтижесінде технологияда түбегейлі езгереді.

Еңбек заты мен күрал-саймандар бірге өндіріс қүрал жабдыкгарын кұрайды.

Әрбір адам жеке жүмыс істейді, бірақ барлық енбек процесі үжымда, қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әркашан коғамдык сипат алып, оньщ екі жағы болады: өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.

Әндіргіш күштер - бұл өндіріс күрал жабдыктары, ен алдымен еңбек қүралдары, сонымен қатар материалдық игіліктерді ондіретін адамдар. Адамдар қоғамынын басты әндіргіш күші, олар ғана өндіріс қүрал-жаблығын іске косады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол енбек заты (казба вндірісінде) ретінде колданылады, баскасында - басты еңбек қүраддары (ауыл шаруашылығы) ретінде.

Келтірілғен өндіріс факторының классификациясы мөнгі қатып қалған болып табылмайды.

Мысалы, маржинализм теориясыпың топтауынша, торт өндіріс факторы бар: жер, еңбек, качитал және кәсіпкерлік қабілеттілік.

Жер табиғи фактор ретінде қарастырылады. Бүғаи табиғат байлықтары, пайдалы казбалар қоры, ормаи мен жілртуға жарамды жерлер және т. б. жатады.

Капитал - бұл машина, қүрал-жабдықгар, койма. көлік жәнс байланыс қүралдары.

Еңбек адамнын ақыл-ой жоне дене кызметтерін көрсетеді. Адам еңбегі әрқашанда ойланып істелетін, максатка сәйкес қызмет, ал жануарлар соқыр сезімге бағыньш әрекет етеді. Ен нашар сәулетшінің, - деп жазды К. Маркс, ең шебер арадан артыкшылығы сондіі - сәулетші балауыздан үя салмас бүрын бұл үнны алдын-ала жобалап алады.

Кәсіпкерлік кабілеттілік ~ арнайы өндіріс факторы ретінде ондірісті ұііымдастыруда ынталылыкты, төзімділікті және тәуекелдікті көрсетеді.

Батыстын казіргі экономикалык теория мектептері, жоғарыда аталғаіі өнліріс факторларынан баска, акпараттык, экоіюмикалык және экологаялык факторлардыда карастырады. Экологйялык фактор жономикалык. өсудің импулсьТ ретінде жүзеге асады. Алайда, оның мүмкіндігі коршаған ортанын ластануына байланысты шектеледі.

Өішіріс процесінде адамдар бір-бірімен қатынаска болады. Бірақ, бул катынастар әргүрлі болады. Бір жағыпаи, бұл катынастар: уйымдастырушы, адамдарды орналастыру - техникалык-өндірістік катынастармен байланысты. Екінші жағынан, бұл қоғамдық-вндірістік, яіііи экономикалык катынастар. Олар меншік сипатымен, мепшік катынастарымен аиыкталады.

Өндіргіш күпггер \іен өндірістік кдтынастар бір-біріне өзара әсер етеді. Өндіргіш күштердін дамуы ендірістік катынастардың жетілуіне ыклал етеді. Өз кезегінде өндірістік катынастар өндіргіш күштерді токтатуы немесе дамытуы мүмкін. Өндіргіш күштер мен өндірістік катынастардын бірлігі ендіріс әдісін қүрайды. Әрбір өндіріс әдісіне озініц экономикалык (өндірістік) катынастары сай келелі.

2. РЕСУРСТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІЛІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Экономикалык теорияда «экономикалык ресурстар» деген үғым бар. Экономикалык ресурстар - бұлда өндіріс факторы, табиғатта пайла болады және оиы адамдар ендіреді. Оған: көмір, гаэ, мүнай, бензин. керосин. темір рудасы, темір, болат, машина, станок, жабдык. үй және т. б. жатады. Адам ресурстары - олардын, еңбек әуелеті. кәсіпкерлік ьсабілеттілігі болмақ.

Планетамыздағы барлык экономикалык ресурстар шектеулі мөлшерде болады. Мысалы, жср өте көп, бірақ жыртуіа жарамды жерлер шектеулі мөлшерде ғана бар. Жердің көптеген келемін тау сілемі, орман, тундра, күм массивтері ~ бос дала және т. б. алуда. Бүрындары қуатты пайдалы казбала болған жерлер - оларды алудын нәтижесінде тозады. Мысалы, атақты «Магнит» тауынын орнында, Магнитогорск қаласы ауданында - бүрын магнит темір рудасының үлкен коры болған, қазіргі кезде ол жерде үлкен шүңкыр қалып отыр. Сондай-ақ өндірістік үйлер, алып қүрылыстар, машина, жабдықтар саныда шектеулі болады - мүның барлығы экономиканың даму жолына беліілі шектеу қояды. Осыдан барып, экономикалык ғылымның алдында бар ресурстарды мейлінше тиімді қолану мәселесі туындайды. Себебі, тұрғындардын тез есіп келе жатқан сүранымдарын қанағаттандыру кажет.

Өндірістің балама мүмкіндіктері:

Кесте 3-1

Мүмкіндіктер: Мүмкіндіктер

Автомобилді өіідіру: Автомобилді өіідіру

Танкті өндіру: Танкті өндіру

Мүмкіндіктер:

Автомобилді өіідіру: (мың дана)

Танкті өндіру: (мын дана)

Мүмкіндіктер: A

Автомобилді өіідіру: 15

Танкті өндіру: 0

Мүмкіндіктер: В

Автомобилді өіідіру: 14

Танкті өндіру: 1

Мүмкіндіктер: С

Автомобилді өіідіру: 12

Танкті өндіру: 2

Мүмкіндіктер: D

Автомобилді өіідіру: 9

Танкті өндіру: 3

Мүмкіндіктер: Е

Автомобилді өіідіру: 6

Танкті өндіру: 4

Мүмкіндіктер: F

Автомобилді өіідіру: 0

Танкті өндіру: 5

Ресурстардың жеткіліксіздігі оларды үнемдеу, тандау мәселелерінін

қажеттілігін тудырады. Қолда бар экономикалык ресурстардың шекгеулігі кезіғще өндіріс қоғамдағы барлық сүранымды қамтамасыз ете алмайды: аштық, ауру, кедейлікті жоя алмайды, оларды сырттан келетін апаттан қорғай алмайды. Қоғамдык өндіріс мүмкіндігінін шектеулігі жағдайында нені өндіруге болады? Экономикалык теорияда мынадай мысалды жие келтіреді: айталық, май өндіру мен зенбірек өндіру (басқада әртүрлі жұптык варианттын тізбелері болуы мүмкін: нан мен етгің арасындағы, ет пен балық, автомобиль өндірісі мен түрғын-үй қүрылысы және т. б. ) арасында қайсысын таңдауымыз қажет. Өндірістің шектеулі мүмкіңціктерін автомобиль және"танкі өндірісімен кесте 3-1-де бейнелеп көрсетеміз.

41is-: 41is-

C: C

41is-:

: ^\

41is-:

41is-: 9

: E *

41is-: 6

Лв l омобиль саны, мыц дана

Өндіріс мүмкіндіктерінін қисығында көрсетілгендей, автомобиль өндірудің барын-ша көмегіне танкі өндірісі көлемін кеміту есебінен кол жеткізілуі мүмкін.

Осынын арқасцнда өнді-рістегі туындаған балама «өндірістің балама мүмкіндік-тері» деп аталады.

СуретЗ-1. Өндіріс 0 1 2 3 4 5 мүмкіндіктерінін қисығы.

Танктер саны, мың дана

Басқаша айтқанда, әңгіме мынада: барлык ресурс түрлерінің шектеулі болуы, кезкелгсн қолда бар тауарды өндіру туралы шешім, сол ресурстарды қандай да бір баска бүйымдарды шығару үшін колданудан бас тартуды қарастырады. Сондықтан да барлық шығынлар балама шығыидар бойынша көрсетіледі. Мысалы, танкі онлірісінде жүмсалған металл, оны автомобиль ендірісінде немесе каидағы бір баска максатка колдану мүмкін емес.

3. 3. КОҒАМДЫК ӨНДІРІСТІҢ НАТУРАЛДЫ ЖӘНЕ ТАУАРЛЫ ТҮРЛЕРІ

Ғыльіми әдебиеперде және окулыктарда адамзат қоғамыныц гарихында коғамдык өндірістін, екі түрі бар:

а) нагуралды шаруашылық;

ә) тауарлы шаруашылык, .

Наіуралды шаруашылык коғамдык өндірісті үйымдастырудың ең ертедегі түрі болып табылады. Алғашкы кауымдағы адамның еңбек күрал-сайманынын карапайымдылығы оған енімді тек өзініц түтынысы үшін жасауға мүмкіндік береді.

Натура^іды шаруашылык. алғашкы кауымдык, күлиеленушілік жәнс феодалдық өндіріс әдісінде басым болады. Алғашқы кауымдык күрылыстын ыдырауы кезеиінде еңбек өніміыін бір бөлігі гауарға айналады. Бұл мал шаруашылығыньщ егін шаруа . ілы-ғынан бөліиуінен туындап, еибек өнімділігінін өсуіне және өндірушілердегі артық өнімнің күрылуына алып келеді. Өз кезегінде бұл олардын арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап, тауар ендірісінің дамуына түрткі болды. Кейініректе кол өнерінің егіншіліктен бөлінуі және сауданың оқшаулануы түракты айырбасқа, жеке меншіктің пайда болуына жағдай жасады.

Тауар өндірісі капиталистік ондіріс әдісінде озінін дамуыііьщ жоғарғы түріне кол жеткізеді жоне жалпылама сипатка ие болады.

Өндірісті үйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын алуда. Мысалы, бакшагердің натуралды шаруашылығы -өнімді тек өзі үшін өндіру, егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса, онда ол үсақ тауар өндірісіне айналады.

Қазіргі коғамдық өидіріс ~ бұл дамыған гауар өндірісіндегі терендеген еңбек бөлісінін, болуы және оиың мамандануы. Еңбек бөлісі ендірістің өсуімен барынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процес барлық қоғамдық өндіріс саласында, әсіресе өнеркәсіпте - өте көрнектілікпен байқалады. Мысал ретінде салалык және ішкі салалық мамандандыруды айтуға болады. Машина жасауды алатын болсақ, мүндағы мамандану өте кен ауқымы: энергетикалык машина жасау, көліктік машина жасау. тракторлы машина жасау, ауыл шаруашылығы машинасын жасау, автомобиль жасау және т. б. Женіл өнеркәсіпте: текстиль, тоқыма, тігін енеркәсібі және т. б. Тамақ енеркәсібінде: нан жабу, қант, кондитерліктағамдар, шай, шарап, ет және сүт өнеркәсіптер және т. б. Еңбек бөлісі мен оның мамандануының дәрежесі терендесе, онда нарықта жүмыс жасайтын кәсіпорынның тауарлық дәрежесі жоғарылайды және нарык мөлшері артады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.