Қор нарығы және оның теориялық негіздері
Жоспар
Кіріспе
1. Қор нарығы және оның теориялық негіздері
1.1. Қор нарығы түсінігі, атқаратын қызметтері.
1.2. Виртуалды түрде инвестициялау
1.3 Қор нарығының индикаторлары
2. Қазақстан Республикасында Қор нарығының негізгі қызметтік
бағыттары.
2.1. Қазақстан Республикасының Қор нарығының қалыптасуы.
2.2. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының
негізгі қызметтері.
3. Қазақстан Республикасында Қор нарығығын дамыту перспективалары
3.1 Алматы өңірлік қаржы орталығының негізгі принциптері, даму жоспары.
3.2 Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының 2010 жылға дейінгі даму
бағдарламасы.
3.3 АӨҚО- ның ақпараттық білім беру орталығының негізгі міндеттері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Бүгінгі таңда қазақстан экономикасының жағдайы елеулi дәрежеде табиғи
ресурстар секторындағы ахуалмен анықталады. Республикалық бюджет
түсiмдерiнiң табиғи ресурстардан болып отырған қазiргі тәуелдiлiгі
Қазақстанның болашағына байланысты бiрқатар мәселелердi мемлекет алдына
қояды. Бiрiншiден, бұл табиғи байлықтардың қайта толмайтынына байланысты
оларды пайдалануды дұрыс жоспарлау мәселесi. Екiншiден, бұл мемлекеттік
кiрiстер мен шығыстар көлемiнiң табиғи ресурстарға деген әлемдiк бағаның
күрт әрi алдын ала болжанбаған ауытқуларына тәуелдiлiгін төмендету
мәселесi.
Қазақстанда 2000 жылдан бастап әлемдiк қаржы нарығындағы қолайлы
конъюнктураға байланысты республикалық бюджетке табиғи ресурстарды өндiруге
байланысты төлемдердiң түсiмi айтарлықтай өсті. Сонымен қатар, көмiрсутегiн
қазақстандық экспорттаушылардың экспорттық түсiмдерiнiң арта түсiп отырған
мөлшерi теңгенiң айырбас бағамын, сондай-ақ инфляцияға да қысымды
күшейтедi. Бұл өз кезегiнде отандық тауар өндiрушiлер өнiмдерiнiң бағалық
бәсеке қабiлеттілiгін төмендетуге әкеп соқтырады және де отандық
өндiрушiлердiң қаржылық нәтижелерiне қолайсыз әсер етедi.
Қазiргі уақытта әлемде тұрақтандыру немесе жинақ қорлары бар онға
тарта ел бар. Мұндай қорлардың қаражаты түсiмдерi кiрiстердiң негізгі
баптарын құрайтын табиғи ресурстардың белгiлi бiр түрлерiне бағаның
ауытқуына байланысты қолайсыз кезеңдерде бюджет шығыстарын қаржыландыру
үшiн немесе сыртқы борышты өтеу үшiн, сондай-ақ басқа мақсаттарға
пайдаланылуы мүмкiн. Экспорттың шикiзатқа мамандануы орын алған бiрсыпыра
мемлекеттердiң тәжiрибесi бюджеттерi әлемдiк баға конъюнктурасының ықпалына
ұшырауға бейiм елдер үкiметтерiнiң басы артық түсiмдердi жинақтау үшiн
шикiзатқа бағаның қымбаттауы кезеңiн пайдаланып қалу мүмкiндігі бар екенiн
көрсетедi.
Қор нарығын дамыту мәселесі жеке инвесторлардың, соның ішінде
жеке тұлғалардың қаржыларын бағалы қағаздар нарығына (БҚН) тарту
қажеттілігімен және халықтың қаржылық мәдениеті деңгейін жоғарылатумен
тығыз байланысты. Осы мақсаттарда Қазақстан халқына бағалы қағаздар нарығы
туралы білім беру ел аймағында оқыту мен ақпараттандырудың салалық
бағдарламалары өңдеу мен толықтыруды және білім беру курстарына бағалы
қағаздар нарығы бойынша пәндер енгізуді қажет етеді
1. Қор нарығы және оның теориялық негіздері
1.1. Қор нарығы түсінігі, атқаратын қызметтері.
Қаржы нарығы дегеніміз — қаржы қызметтерін көрсету және тұтынуға, сондай-
ақ қаржы құралдарының шығарылуы мен айналысына байланысты қарым-қатынастар
жиынтығы.
Қор нарығы дегеніміз — акциялар, облигациялар және т. б. бағалы
қағаздарды сату-сатып алу жөніндегі ұйымдасқан және үнемі қызмет көрсететін
нарық түрі.
Бағалы қағаздар деген не?
Бағалы қағаздардың ең кең тараған түрі акциялар мен облигациялар.
Олардың бір-бірінен айырмашылығы:
- Акцияны сатып алу арқылы сіз өз капиталыңыздың бөлігін акционерлік
қоғамға салғандығыңыз бен оның иесі болғандығыңыз туралы куәлік аласыз.
- Облигацияны сатып алу арқылы сіз компания немесе мемлекеттің кредит
берушісі боласыз. Соңғысы сізден облигацияларды сатып алуға міндеттенетін
борышкеріңіз болады.
Акция дивидент, ал облигация пайыз түрінде кіріс әкеледі. Ең басты кіріс
бағалы қағаздарды сату барысында алынатын бағалы қағаздар құнының өсімінен
түседі.
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ- Бағалы қағаздар шығару туралы
шешімді компанияның тиісті органы қабылдайды. Акционерлік қоғамдар туралы
ҚР Заңында жарияланған акциялардың саны туралы шешімді бірінші құрылтай
жиналысы, акциялардың қосымша шығарылымы туралы шешімді – акционерлердің
жиналысы, облигациялар шығару туралы шешімді компанияның директорлар кеңесі
қабылдайды деп айқындалған.
ҚАРЖЫ КЕҢЕСШІСІН ТАҢДАУ- Бағалы қағаздар шығару туралы шешімді компанияның
тиісті органы қабылдайды. Акционерлік қоғамдар туралы ҚР Заңында
жарияланған акциялардың саны туралы шешімді бірінші құрылтай жиналысы,
акциялардың қосымша шығарылымы туралы шешімді – акционерлердің жиналысы,
облигациялар шығару туралы шешімді компанияның директорлар кеңесі
қабылдайды деп айқындалған.
АУДИТОРЛЫҚ КОМПАНИЯНЫ ТАҢДАУ- Компанияны листингіге енгізудің міндетті
шарты – аудиттен өткізілген қаржылық есеп-қисаптың болуы (сауда алаңының
секторына қарай, листингілік ережелерде айқындалған кезең бойынша). Бұл
үшін эмитент аудиторлық компанияны таңдауға тиіс. ААҚО-ға шығудың
артықшылықтарының қатарында – егер компания осы уақытқа дейін қаржылық есеп-
қисаптың аудитін іске асырмаған болса, аудитті жүргізуге жұмсалған шығынның
өтелуі.
АКЦИЯЛАР ШЫҒАРЫЛЫМЫНЫҢ ПРОСПЕКТІСІ- Бағалы қағаздар шығарылымының
проспектісін мемлекеттік тіркеуді Республикасының Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі (ҚҚА) жүзеге асырады.
Шығарылым проспектісі 30 күн ішінде тіркеледі.
ЛИСТИНГ РӘСІМІ- Компания-эмитент листинг туралы өтінімді Қазақстан қор
биржасы АҚ-ның Листингілік комиссиясына береді. Барлық қажетті құжаттар
Биржаға өңдеуден қорғалған (тек оқуға арналған) электрондық түрде, арнайы
келісілген пішімде берілуге тиіс. Листингілік комиссия 10 жұмыс күні ішінде
арыз бен құжаттардың талаптарға сай екендігі жағынан қарастырады, қорытынды
жасайды да, оны ААҚО АСА Сарапшылық кеңесіне тапсырады. Мемлекеттік емес
бағалы қағаздарды ААҚО АСА-ның ресми тізіміне енгізу туралы мәселе аталған
бағалы қағаздарды арнайы сауда алаңының ресми тізіміне енгізу туралы арыз
қабылданған күннен бастап 20 жұмыс күні ішінде қарастырылады.
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ- Эмитенттің бағалы қағаздарын сәтті
орналастыру Эмитент пен оның серіктесі – андеррайтердің (оның рөлінде
әдетте оның қаржы кеңесшісі әрекет етеді), бірлескен іс-қимылдарына
байланысты болады, андеррайтер шығарылған бағалы қағаздарды сатумен кәсіби
түрде айналысады, орналастыру тәсімін әзірлейді және ықтимал инвесторлармен
өзара әрекеттеседі.
Ұйымның құнды қағаздарын АӨҚО АСА-да орналастырудың пайдалары
Ұйымның құнды қағаздарын АӨҚО Арнайы Сауда Алаңда орналастырудың
пайдалары:
Даму үшін капитал тарту мүмкіндігі
• Салыстырмалы қысқа мерзім ішінде қосымша капитал түсімі, жылдам даму
мүмкіндігіне ықпал етеді.
Биржада капитал қол жетімді
• Эмиссия капитал тартудың анағұрлым қолжетімді формасы болып табылады.
Компания листингтің минималды критерийлеріне жауап беретіні және
инвесторларды өз бизнесі жүргізілетініне сендіретіні жеткілікті.
Биржада бағалары белгіленген компанияның мәртебесі маркетингтік құндылыққа
ие
• Биржаның тізімдеріне енгізілген компаниялар тобындағы мүшелік -
компанияның атақтылығын және танымдылығын ұлғайту мүмкіндігі болып
табылады;
•
• Ол түрлі себептермен БАҚ-да өз жетістіктерін жариялай алмаған
компаниялар үшін өте маңызды.
Биржада бағалары белгіленген компаниялар анағұрлым тиімді және жақсы
нәтижелерге қол жеткізеді
• Эмиссияға дайындықтың өзі-ақ компанияның істерін түбегейлі қайта қарап
шығып, ретке келтіруге, мысалы, стратегияны жаңадан белгілеуге,
ұйымдастыру құрылымын өзгертуге және корпоративтік басқаруды енгізуге
және т.б. мәжбүрлейді;
• Компания қызмет көрушілер мен серіктестер үшін анағұрлым ашық және
деректі болады.
Бізбен бірге іс жасау оңай
• АӨҚО АСА әлеуеті эмитенттерге қолдау көрсететін түрлі жеңілдіктерді
жүзеге асырады;
•
• АӨҚО АСА шетелдегі орналастыруларсыз шетел инвестициларына қол жеткізу
мүмкіндігін ұсына алады.
Шығарылымның негізгі артықшылықтарын бағалаңыз:
Акциялар Облигациялар
Акцияның бағасы компанияның нарықтық Кепілзат берусіз қаржыландыруды
құнын анықтауға мүмкіндік береді, ал тарту мүмкіндігі
ол компания қызметінің маңызды Міндеттемелер портфелі
индикаторы болып табылады диверсификациясын жүзеге асыруға
Қайтару қажеттігісіз ұзақ мерзімді мүмкіндік беретін қосымша қарыз
капиталға қол жеткізу мүмкіндігі капиталы
Компания қызметінің айқындығын Займға қарағанда салыстырмалы
жоғарылату. Компанияның беделі мен шығындар
абыройын нығайту Эмитенттің өзі облигациялардың
Компания қызметінің айқындығын төлеу мерзімін анықтайды
жоғарылату. Компанияның беделі мен
абыройын нығайту
Қор нарығында акциялар мен облигациялар түріндегі бағалы қағаздарды
сатып алу барысында жеке тұлға қандай кіріс түрін алады?
Бағалы қағаздардың аталған түрінен түсетін кірісті екі категорияға
бөлуге болады: Эмитенттердің төлейтін кірісі: Акциялар бойынша —
дивиденттер (акционерлік қоғам төлейтін акция бойынша төлеуге жататын
кіріс). Облигациялар бойынша — дисконт немесе купон түрінде сыйақы беру.
Купон — шығарылым шарттарына сәйкес эмитенттердің облигация номиналдық
құнынан жоғары төлейтін қаражаты. Негізінен әр жарты жылдықта. Дисконт —
номиналдық және алғашқы орналастыру құны немесе облигацияны сатып
алу құнының арасындағы айырмашылық. Баға өсімі — бағалы қағазды сатып
алу бағасы мен оны нарықта сату бағасының арасындағы айырмашылық.
Бағалы қағазды қалай сатып алуға болады?
Қазақстанда бағалы қағаздар операциясын биржада және биржадан тыс жерде
жүргізуге болады. Биржалық қордағы жұмыс брокерлер арқылы жасалынады,
алайда оларға комиссия төлеу қажет. Биржадан тыс нарықта брокерлерсіз-ақ
жұмыс жасауға болады. Қор операциялары орталығы арқылы жүзеге асырылатын
мәмілелерге делдалдар қатысады. Тағы бір айта кететін жайт, биржада
эмитенттердің барлығының акциялары қатыспайды. Өйткені сатып алынатын
бағалы қағаздар сатылатын бағалы қағаздар тізіміне енуі тиіс. Егер биржадан
тыс бағалы қағаздарды сатыпсатып алсаңыз, қарапайым жазбаша түрде
контрагентпен бағалы қағаздарды сату-сатып алу келісімшартын жасап,
оны нотариуста тіркету қажет. Содан кейін сатушы тіркеушіде ресімдететін
бағалы қағаздарға деген меншік құқығын өткізуі туралы бұйрықты толтырады.
Тіркеуші — қор нарығының кәсіби қатысушысы, ол реестр үлгісінде бағалы
қағаздардың меншік құқығын тіркейді. Биржалық сауда — ұйымдастырылған
нарықта сатып алу дегенді білдіреді. Саудаға түсу үшін, брокерді таңдап,
онымен брокерлік қызмет туралы келісімшарт жасасу қажет. Одан кейін
инвесторлар брокерлік шот ашып, оған бағалы қағаздарды инвестициялауға
бағытталған ақшаны аударулары керек. Осы шоттан бағалы қағаздар төлемақысы
жүргізіледі, сонымен қатар қағаздардан түскен қаражат та аталған шотқа
келіп түседі. Мұнымен қоса, инвесторлар брокерден депо шотын ашуы тиіс.
Егер клиенттер ақшасы арнайы брокерлік шотта жатса, бағалы қағаздар депода
сақталынады. Сатып алынған бағалы қағаздар дәл осы жерге аударылады.
Бағалы қағазды қалай сатуға болады?
Ол үшін тек өз брокеріңізге осы немесе басқа бағалы қағазды сату туралы
тапсырыс беру қажет. Сонымен қатар, бағалы қағазды биржадан тыс өз бетінше
сатуға да болады. Бұл жағдайда, сатушы сатып алушыны тауып, онымен
сатусатып алу келісімшартын жасасады. Келісімшарт нотариуста тіркелгеннен
кейін, бағалы қағаз бен ақша аударымы жүреді.
Сатылып жатқан бағалы қағаздар тізімін қайдан алуыма болады?
Листингтік компаниялар тізімін қор биржасы сайттарынан табуға болады.
Жекелеп айтсақ, Қазақстан қор биржасы АҚ http:www.kase.kz сайтының
Эмитенттер айдарында қажетті ақпараттар ұсынады. Басқа бағалы қағаздар
жайлы ақпарат шетелдік қор биржалары сайттарында және брокерлердің
өздерінде болады.
Биржалық және ресми валюталық курс деген не?
АҚШ долларына шаққандағы теңгенің курсы — Қазақстан қор биржасының
таңертеңгі (негізгі) сессиясында белгіленген АҚШ долларына шаққандағы
теңгенің орташа өлшемдік биржалық курсы. Шетелдік валютаға қатысты теңгенің
ресми курсы — өткен саудаластық жұмысы күніне сәйкес алматы уақыты бойынша
сағ. 11-дегі KASE-ң таңертеңгі сессиясының қорытындысына қатысты теңгенің
орташа өлшемдік биржалық курсы.
Хеджирлеу деген не?
Портфельдік инвестициялаудағы хеджирлеу — портфельге (туынды) қаржы
құралдарын енгізу, негізгі позициялар бойынша шығынды теңететін негізгі
актив құнының өзгеруінен түсетін кіріс. Мәселен, инвестор 120 теңгеден
100 акция сатып алды. Ол оны ұзақ уақыт портфельде сақтауды ойластырды.
Алайда, аталған акциялар құнының төмендеп кету тәуекелі бар. Сондықтан,
хеджирлеу, яғни, мүмкін шығын түрлерінен сақтандыру мақсатында инвестор
фьючерс немесе осындай акцияларға опцион алады. Мысалы, 7 айдан кейін
100 акцияны 125 теңгеден сату құқығы туынды қағаздар шарттары болып
табылады, ал аталған келісімді жасасқан үшін инвестор 15 теңге төлейді.
Осылайша, егер 7 айдан кейін акциялар құны 120 теңгеден 110 теңгеге
төмендеп кетсе, инвестор өз құқығын іске асыру арқылы, 15 теңгені құрайтын
жалпы шығынды (туынды бағалы қағаз құны) өтеп, әрбір акцияны 125 теңгеден
сата алады.
Биржадан тыс мәміле деген не?
Биржадан тыс мәміле — тауарлар немесе бағалы қағаздары ұйымдастырылмаған
нарықта, яғни биржадан тыс жерде сатусатып алу. Мәміле нотариуста
тіркелетін сату-сатып алу келісімшартын жасау тәсілі бойынша ресімделеді.
Есептесуді тікелей мәміле жасаушы тараптар қаағалайды.
ІРО деген не?
ІРО сөзінің ағылшын тілінен тікелей аудармасы алғашқы жариялық ұсыныс
деген ұғымды береді. Негізінен бұл термин барлық инвесторларға арнап
биржалық немесе биржадан тыс алаңда қарапайым акцияларды сату мен ұсыныс
жасауды білдіреді.
Секьюритизация деген не?
Секьюритизация ағылшынның securities (бағалы қағаздар) және securitу
(қауіпсіздік) сөздерінен шыққан. Секьюритизация -кәсіпорын немесе банктің
қандай да бір активтермен қамтамасыз етіліп шығаратын бағалы қағаздары
(asset-backed securitization — ABS). О бастан секьюритизация механизмі
ипотекалық несиемен қамсыздандырылған (mortgage-backed securitization —
MBS) бағалы қағаздар үшін жасалған. Сызбасы айтарлықтай қарапайым: банктер
кепілдік пулын құрайды және соның негізінде борыштық міндеттеме шығарады.
Міндеттеме былайша құрылған, оның ұстанушысы кірістің белгілі үлесін алады.
Пулдың өзі банктен дербес жұмыс жасайтын арнайы тағайындау компаниясы
басқармасына беріледі. Кепілдік пулының мұндай ерекшеленуі борыштық қағаз
ұстанушыларын банк банкроттығының тәуекелінен арылтады. Банк өз кезегінде
өз балансындан ұзақ мерзімді активтерді алып шығу және сол арқылы оның
төлемпаздығын арттыру мүмкіндігіне ие болады. Секьюритизация мәмілесі
активтердің әрбір түрі бойынша бағалы қағаздардың белгілі түрлерін шығару
мүмкіндігін береді. Секьюритизация туралы Қазақстан Республикасы Заңының
1 бабына сәйкес, секьюритизация — белгіленген акивтермен қамтамасыз етілген
облигация шығару жолы бойынша ақшалай талап шегінімімен қаржыландыру.
Портфель диверсификациясы деген не?
Портфель диверсификациясы — бір немесе бірнеше бағалы қағаздар құнының
төмендеуі барысында қатаң шығындардан құтылу мақсатында өте көп бағалы
қағаздардан инвестициялық портфельді құру.
Акция деген не?
Акция — акционерлік қоғам тарапынан шығарылатын және акционерлік қоғамды
басқаруға қатысу, яғни жалпы жиындарда дауыс беру, сол бойынша ликвидация
кезінде дивиденд және қоғамның жарты мүлкін алу құқығын дәлелдейтін бағалы
қағаз, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Акционерлік қоғам туралы
заңда қарастырылған өзге де құқықтар. Акцияның екі түрі болады — қарапайым
және артықшылықты.
Артықшылықты акция деген не?
Артықшылықты акция акционерлер үшін дауыс беру құқығынсыз дивидендтер
түріндегі қалыпты кіріс алу құқығын ұсынады. Кей жағдайларда артықшылықты
акция қоғамды басқаруға қатысу құқығын ұсынады.
Дивидендтер деген не?
Дивидендтер -акционерлік қоғам тарапынан өз акцияларының иелеріне
(акционерлерге) төленетін сыйақы, яғни акционерлік қоғам акционерлер
арасында өзінің таза кірісін дивидендтерді төлеу тәсілі арқылы жүзеге
асырады.
Опцион деген не?
Опцион — бір тарап (опционды сатушы) сату немесе сатып алуға міндетті,
ал екінші тарап (опционды сатып алушы) аталған келісімшартта көрсетілген
мүлікті (негізгі активті) белгілі бір мөлшерде, келісілген бағамен сатып
алу немесе сату құқығын иеленетін келісімшарт түрі. Саудаластықты
ұйымдастырушы жағынан осы келісімшарттың жай-күйін бір үлгіге салған
жағдайда, ол туынды бағалы қағаз ретінде қолданысқа ене алады.
Фьючерстік өзара шарт деген не?
Фьючерстік өзара шарт — бүгінгі күні белгіленген, яғни мәмілені жасаған
сәттегі баға бойынша, бірақ операцияның өзін болашақта, белгілі бір уақыт
аралығынан кейін орындалатын сатып алу-сату жөніндегі келісімдер.
Своп деген не?
Своп — белгілі бір мерзім ішінде белігілі бір шарттар бойынша екі жақтың
қаржы құралдарымен айырбасы жөніндегі келісімін куәландыратын туынды бағалы
қағаз түрі.
Тіркелген пайыздық табысы бар бағалы қағаздар нарығы деген не?
Әр түрлі эмитентпен шығарылған бағалы қағаздардың негізгі немесе қайталама
нарығы
Өтімділік деген не?
Фирма өз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін өзіндегі активтерді ақшалай
қаражатқа жылдам айналдыру мүмкіндігі.
Жарғылық қор деген не?
Құрылтайшыларының кәсіпорындардың, фирмалардың,компаниялардың тұрақты
иелігіне беретін материалдық және ақшалай қаражаттар жиынтығы.
Дилер деген кім?
Дилер — өз атынан және өз есебінен делдалдық сауда операциясын жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға. Тауар өткізу жүйесінде дилер
өз қызметімен түпкілікті тұтынушыға жақын.
Тіркелген пайыздық табысы бар бағалы қағаздар нарығы деген не?
Әр түрлі эмитентпен шығарылған бағалы қағаздардың негізгі немесе қайталама
нарығы
Қоғамның бағалы қағаздарын ерекше сатып алу құқығы нені білдіреді?
АҚ туралы Заңның 16 бабының 1 тармағына сәйкес, қоғамның қарапайым
акцияларына конвертацияланатын жарияланған акциялар немесе басқа да бағалы
қағаздарды орналастыруға және бұған дейін сатып алынған бағалы қағаздарды
орналастыруға ниет білдірген қоғам, оларды сатуға дейін 30 күн бұрын
жазбаша түрде немесе баспасөз бетінде жариялау арқылы өз акционерлеріне
оларда бар акция бағасы бойынша тең шарттар негізінде бағалы қағаздарды
алуды ұсынулары міндетті. Қоғамның қарапайым акцияларына ие акционер
қарапайым акциялар немесе басқа да бағалы қағаздарды ерекше сатып алуға
құқылы. Қоғамның артықшылықты акцияларына ие акционер қоғамның артықшылықты
акцияларын ерекше сатып алу құқығына ие.
ПИҚ қандай артықшылықтарға ие?
ПИҚтың негізгі артықшылығы, инвестор айтарлықтай аз ғана қаражатпен ұжымдық
инвестициялауға қатысу арқылы қор нарығында кәсіби басқарудың барлық
артықшылықтарын қолданады. ПИҚ арқылы инвестицияланған кішігірім қаражаттың
өзі диверсифицияланады, яғни пайлық қордың активтері тәуекелді азайту үшін
бір мезгілде бағалы қағаздың тек бір түріне ғана салынбайды. Қордың қызметі
туралы ақпарат айтарлықтай жетімді. Мемлекет тарапынан қатаң бақылау.
Жеңілдікті салық салу.
ПИҚ мүліктері кімге қарайды?
Қорды құрайтын мүлік инвестициялық пай иелерінің жалпы мүліктері болып
табылады. Ол үлестік меншік құқығы бойынша оларға тиесілі.
Дефолт деген не?
Дефолт — эмиссиялық бағалы қағаздар және өзге қаржы құралдары бойынша
эмитенттердің өз міндеттерін орындамауы.
Шектеу деген не?
Шектеу — бағалы қағаз ұстаушыларының тізілім жүйесінде және бағалы
қағаздардың сақталуын кепілдендіру мақсатында жүзеге асырылатын атаулы
ұстаушылардың есеп жүйесінде бағалы қағаздармен байланысты азаматтық-
құқықтық мәмілелерді тіркеуге уақытша салынатын тыйым.
Эмиссиялық консорциум деген не?
Эмиссиялық консорциум — эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару мен орналастыру
жөнінде эмитентке көмек көрсету мақсатында бірлескен қызмет туралы
келісімшарт негізінде жасалған андеррайтерлер бірлестігі
Андеррайтер деген кім?
Андеррайтер -брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру лицензиясына
ие және эмитенттерге арнап эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару және
орналастыру жөнінде қызмет көрсететін бағалы қағаздар нарығының кәсіби
қатысушысы.
Тикер деген не?
Тикер — 1) биржадағы соңғы мәміленің бағамын тіркейтін әрі оларды ақпарат
таблосында жүгіртпе жолдар түрінде беретін электрондық жүйе; 2) ағымдағы
қаржы ақпаратын қағаз таспада жедел беретін телеграфтық аппарат.
Дилер деген кім?
Дилер — өз атынан және өз есебінен делдалдық сауда операциясын жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға. Тауар өткізу жүйесінде дилер
өз қызметімен түпкілікті тұтынушыға жақын.
Миноритарий немесе миноритарлық акционер деген кімдер?
Миноритарий немесе миноритарлық акционер дегеніміз акционерлік қоғамның
дауыс беруші акциясының кемінде он пайызына ие акционер.
Кастодиан деген кім?
Кастодиан — клиенттердің қаржы құралдары мен ақшаларын жүзеге асыратын,
есеп және олар бойынша құқықтарын растау, оларды сақтау жөнінде өзіне
міндеттеме қабылдап клиенттердің құжаттамалық қаржы құралдарына сақтау және
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес басқа қызмет жүргізетін
бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушы
Трансфер-агент деген кім?
Трансфер-агент — өз клиенттері арасында құжаттарды қабылдау және тапсыру
қызметін ұсынатын бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы.
Трансфер-агент қызметі:
-тапсыру үшін алынған құжаттарды тіркеу және есепке алу
-клиенттерге тапсырылған құжаттарды тіркеу және есепке алу
-өз қызметінде қолданатын электрондық база мәліметтерінің бүтіндігін
қамтамасыз ету
-трансфер-агенттік қызметті жүзеге асыру барысында қолданатын электрондық
жүйенің жұмыс қабілеттілігін ұстау
-басқа да функцияларды жүзеге асыру
Пиф және пай деген не?
Соңғы кездері барша қазақстандықтар үшін тиімді саналатын балама
инвестициялау түрінің пайда болуы ішкі қаржы нарығын дамытудағы негізгі
тенденцияға айналды. Бүгінгі таңда инвестициялаудың кең тараған түрі пайлық
инвестициялық қор (ПИҚ) пайлары. Инвесторлар үшін пайды сатып алу сенімді
басқармаға қаражат тапсырумен тең.
Қазақстанда жаңа заманға сай пайлық инвестициялау түрі 2005 жылы басталды.
2006 жылдың 1 қаңтарында 45 пайлық инвестициялық қор тіркелді. Оның 34-і
тәуекелді инвестициялау. www.investfunds.kz инвестициялық жүйесінің
мәліметтеріне сүйенсек, осы жылдың отызыншы сәуірінде елімізде ашық,
интервалдық және тәуекелді инвестициялаумен айналысатын 68 инвестициялық
қор жұмыс істейді екен.
2004 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының Инвестициялық
қолары туралы заңына сәйкес, пай дегеніміз құжаттық емес үлгіде шығарылған
бағалы қағаз түрі боп саналады. Пайды сатып алу кезінде сіз пай ұстанушысы
не ПИҚ үлестік меншік иесі атанасыз.
Ескеретін жағдай, ПИҚ заңдық тұлға қатарына жатпайды. Қордың инвестициялық
портфелін жасақтауға жауапты басқарушы компания басты орын алады. Қор
портфелі бағалы қағаздардан, асыл металлдардан, валюталар мен депозиттерден
тұрады. Басқарушы бір компанияның атымен түрлі үлгідегі бірнеше ПИҚтар
құрылады.
Басқарушы компаниялар өзге қаржы институттары тәрізді лицензия алады.
Басқарушы компания жүзеге асыратын пайшылар қаражаты мен операциялар
қолданысын бақылауды мемлекет тарапынан Қазақстан Республикасы қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі қамтамасыз
етеді. Дербес банк-катодиан ПИҚ активтерін тіркей отырып, басқарушы
компаниялардың қор активтерімен жүргізген операцияларының дұрыстығын
тексереді. Пайлар мен олардың мүліктік құқықтарын тіркеу тәуелсіз тіркеуші
тарапынан жүзеге асырылады.
Яғни, пайшылар қаражатын нысанасыз пайдалану тәуекелдігі мөлшерлі
минимумға дейін азаяды.
Сізді, яғни әлеуеттік инвесторларды бірінші кезекте ПИҚқа өткізілген
қаражат қалай кері қайтарылады? деген сұрақ қызықтыруы мүмкін. Пайды қайта
сатып алу жүйесі салынған ақшаны инвесторға қайта беру мүмкіндігімен
сипатталады. Бұл ПИҚ пен инвестор арасындағы келісімшарт бұзылғаннан кейін
жасалмақ.
Жеке инвесторлар үшін аса тиімді жағдай ашық және интервалдық типтегі
ПИҚтар боп саналады. Заңнамаға сәйкес, тәуекелді инвестициялау түріндегі
инвестициялық қор туралы ақпараттың бұқаралық ақпарат құралдары беттерінде
және сыртқы жарнамада жариялануына тиым салынады. Бұл инвесторлар мүддесін
қорғау мақсатында жасалады. Аталған қорға инвестициялау үлкен тәуекелге
апаратындығы анық.
Пайды сату қажеттілігі туындаған сәтте, басқарушы компания ағымдағы күннің
есептеу құны бойынша үлестік меншік иесінен алынатын өтініш негізінде,
сондай-ақ заң және қор ережелерімен бекітілген шарт бойынша аталған бағалы
қағазды қайта сатып алады:
1) ашық ПИҚ пайын сатып алу екі аптада кемінде бір рет;
2) Интервалды ПИҚ пайларын сатып алу жылына кемінде бір рет жүргізіледі.
Қазақстандық ПИҚ ұсынатын пайларды сатып алудағы жаңа заманға сай
талаптар оның инвесторларға деген тартымдылығын арттырады.
Қабылданған заңдарға сәйкес, басқарушы компаниялар тарапынан пайды сатып
алу кезінде есептеу құнына жеңілдік пен оларды келесі орналастыру үшін
үстемақы жүйесі қарастырылған. Ол есептеу құны бойынша 3 пайыздан аспауы
қажет. Алайда, кейбір қазақстандық ПИҚтар өз құралдарына сұраныстарды
көбету мақсатында пай ұстанушылары үшін осы секілді шаралардан бас тартады.
Пайларды сату не сатып алу кезінде жеке тұлғалар салық түрінен босатылады.
Қордың өзі мен оның активтері де салық түрінен босатылған.
Жоғарыда көрсетілген инвестициялаудың жағымды жақтарында кейбір
кемшіліктері бар. Бірінші кезекте, ПИҚ активтері портфеліндегі қаржы
құралдары бағасының төмендеуімен тығыз байланысты нарықтық тәуекелді атауға
болады. Алайда, инвестициялау объектілеріне қатысты қор талаптары аталған
тәуекелді азайтқанымен, жоққа шығармайды. Қаражатының жағдайы мен бағытын
білгісі келген әр салымшы үшін басқарушы компания ай сайын қордың
инвестициялық жұмысы жайын жаңартылған ақпарат ұсынады.
Мұнымен қоса, пайдың кезінде сатып алынған өз бағасынан әлдеқайда арзандап
кету қаупі бар. Және керісінше, қаражатты пайға инвестициялаудан пайда
түсіру ұстанушы тарапынан пайды сату мен сатып алу арасындағы
айырмашылықпен есептеледі.
Сауда тек теңге түрінде жүргізіледі, яғни пайлық инвестициялау нарығында
валюта бойынша диверсификация мүмкіндіктері болмайды.
Дегенмен, пай кез келген заңды немесе жеке тұлғаларға, резидент не
резидент емес тұлғаларға сатылады, я мұрагерлік арқылы беріледі.
Акцияларды сатып алу жолдары
Бағалы қағаздарды сатып алушы әрбір адам жалпы алғанда өз болашағын
инвестициялайды. Бұл істі ол неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым жақсы.
Көбінесе кәрілік шақ зейнетақы жинақтарымен қамсыздандырылады. Дегенмен,
артық қаражат болса, қандай-да бір зат немесе автокөлік алғаннан гөрі
алдыңғы қатарлы қазақстандық компаниялар акциялары мен облигацияларын сатып
алған жөн. Кез-келген зат уақыт өте келе жарамсыз халге түседі немесе үнемі
жөндеуді қажет етеді. Ал қағаздар қымбаттап қана қоймай, сонымен қатар
өз иесі мен оның отбасын байытады.
Бағалы қағаздар үлестік (акциялар) және борыштық (облигациялар) болып
екі топқа бөлінеді.
Үлестік бағалы қағаздар немесе акциялар акция ұстанушыларының компания
мүлкіндегі үлесін анықтайды. Дивиденд алу құқығын береді.
Акциялар: артықшылықты және қарапайым болып екіге бөлінеді. Артықшылықты
акциялар компания кірісінің бар-жоқтығына қарамастан, кепілдікті кіріс табу
мен компанияның жойылуы барысында мүліктің белгілі бір бөлігін алу құқығын
береді. Дегенмен ол компанияны басқаруға қатысу құқығын бермейді.
Ал қарапайым акциялар компанияны басқару, мүлікті иемдену, акционерлердің
жалпы отырысы оларды қарапайым акциялар бойынша төлеу қажет деп шешкен
жағдайда дивиденд алу құқығын береді. Бұл жағдайда акцияларға инвестиция
салу дивиденд алумен ғана емес, компанияны басқаруға қатысуымен де қызықты.
Алайда, егер тұлға акцияның тек 5 пайызын иемденсе, оның пікірі маңызды
шешім қабылдау барысында аса қатты ескерілмейді. Акциялардың қызықтығы,
дивидендтер мен купондардан басқа аталған құралдардың құны өзгерістерге
бейім, яғни, кірісі қалыпты әрі өзгертілмейтін депозиттерге қарағанда
бағалы қағаздар құны айналым уақыты ішінде үнемі өзгеріп отырады.
Бұған қоса, бағалы қағаздар ұстанушылары үшін қалыпты және қалыпсыз
жағдайларға өзгереді. Алайда, депозитпен салыстырғанда бағалы қағаздар
бағаның өсуі кезінде қосымша кіріс табуға мүмкіндік береді.
Бағалы қағаздар құны төмендеген жағдайда активтерді жоғалту тәуекелі туады.
Кейбіреулер компания-эмитент міндетті түрде акционерлерден олардың
акцияларын сатып алып, дивиденд төлеулері керек деп ойлайды. Бұл қате
пікір.
Біріншіден, акциялар мерзімсіз уақытқа арналып шығарылады. Егер
сіз компания бизнесінде акционер ретінде қатысқыңыз келмесе, акцияларды
ашық нарықта сатып жібере аласыз. Алайда, акционерлік қоғам
өз акционерлерінің акцияларын сатып алуы міндетті емес.
Екіншіден, акционерлердің жалпы отырысының шешімі бойынша дивидендтер
төленбеуі мүмкін. Дивидендтер компания қызметінің шығынға ұшырауы кезінде
де төленбейді.
Акцияларды қалай сатып алуға болады?
Акцияларды сатып алу келесі тәсілдер арқылы жүзеге асырылады.
Алғашқыда, клиент брокерге өтініш береді. Маман акцияларды сатып
алу жолдарын егжей-тегжейлі түсіндіреді. Брокер өз атынан өтінішті биржаға
өткізеді. Мәміле сомасына тең көлемдегі ақшалай қаражат клиенттің брокерлік
шотынан алынады. Мәміле соңында сатып алынған қағаздар, бағалы қағаздарды
сақтау мен тіркеуді жүргізіп, сатып алынған қағаздардың меншік құқығын
клиентке қайта тіркеуді жүзеге асыратын депозитарий шотына аударылады.
Өтініштер қатарында бірдей баға бойынша түрлі бағыттағы екі немесе одан
көп мәмілелер кездессе, немесе ең үздік сатып алу өтінішінің құны жоғары
болса, не ең үздік сатылым өтінішінің құнына тең келсе биржадағы мәміле
жылдам тіркеледі. Дегенмен, егер кросс кезіксе, мәміле жүйеде бірінші болып
шыққан өтініштің құны бойынша тіркеледі.
Облигацияларды сатып алу жолдары
Бағалы қағаздарды сатып алушы әрбір адам өз болашағын қаржыландырады
демек. Бұл істі ол неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым көп пайда түсіреді.
Көбінесе кәрілік шақ зейнетақы жинақтарымен қамтамасыз етіледі. Дегенмен,
артық қаражатыңыз болса, қандай да бір зат немесе автокөлік алудан бұрын,
қазақстандық дамыған компаниялар акциялары мен облигацияларын сатып
алғаныңыз жөн. Кез-келген бұйым уақыт өте келе жарамсыз халге түсіп, үнемі
жөндеуді талап етеді. Ал бағалы қағаздар күн өткен сайын құны артып,
өз иесі мен оның отбасына үлкен кіріс түсіреді. Бағалы қағаздар үлестік
(акциялар) және борыштық (облигациялар) болып екі негізгі топқа бөлінеді.
Облигация деген не?
Облигация — эмитенттің инвестордан алған соманы қайтару жөніндегі
міндеттемесі мен белгілі уақыт аралығында пайыздық төлем төлеуі туралы
келісімшарт. Облигация — сатуға және сатып алуға болатын, қарыздың барлығын
дәлелдейтін құжат.
Облигация борыштық бағалы қағаз түрі болып саналады. Облигацияны сатып
алу барысында сіз эмитентке қарыз ақша бересіз. Облигация шектеулі мерзімге
шығарылады, облигация айналымы барысында эмитент облигация ұстаушысына оның
номиналдық құнынан міндетті, тағайындалған пайызын төлеп тұрады. Акциямен
салыстырғанда облигация құны жылдам ауытқусыз. Облигация ұстаушысы
өз инвестициясынан пайыздық үлгідегі бекітілген кірісті табуға сенім
артады.
Облигациялардың акциялардан айырмашылығы:
Бұған дейін атап өткендей, облигациялар акцияларға қарағанда аз тәуекелді.
Өткені, облигацияларда төлем ағыны алдын ала белгілі: төлем мерізімі
мен оның мөлшері нақты белгіленген. Осылайша, инвесторға белгіленген
кірістің берілуі мен белгілі уақыт ішінде ақшалай мүліктің қайтарылымы
кепілдікке алынады.
Екіншіден, инвестор, облигацияны сатып алу барысында банкроттыққа апарар
апаттық тәуекелден басқа (мұндай жағдай өте сирек кездеседі) компания-
эмитенттің бизнес-тәуекелін өз мойнына алмайды. Мұнымен қоса, облигациялар
бойынша төлемдер эмитент кірісінің үлкендігіне, салалар мен экономиканы
дамыту перспективаларына еш қатыссыз.
Әрбір компания жұмыс қортындысынан басқа өзі шығарған облигациялар бойынша
толық түрде төлемдер жүргізуге міндетті. Ал акциялар ұстаушылары дивидендті
әр уақытта ала бермейді. Егер қандай да бір нақты акциялар бойынша
дивидендтер төленбесе, онда олардың құны төмендеп, үлкен шығынға апарады.
Үшіншіден, инвесторлар облигацияларға қатысты нарықтық құн өсімі бойынша
қосымша кіріс ала алады. Егер, нарықтық құн артса, инвестор қағаздарды
сатып, қосымша пайда табады.
Облигациялар — тәуекелге бармастан, пайда табуды көздеген инвесторлар үшін
тамаша мүмкіндік. Облигациялар нарығы — қаражатты инфляциядан сақтап қана
қоймай, едәуір көлемде кіріс түсіретін өзіндік тыныш айлақ.
Облигация өтем мерзімін күткісі келмеген инвесторлар үшін қалыпты
мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі бар облигациялар тиімді. Компания —
эмитент сатып алу құнын алдын ала хабарлайды (оферта жариялайды). Инвестор
өзінің әлеуетті кірісін есептеп, офертаны қолдану қажет пе екендігін немесе
облигацияларын өз инвестициялық портфелінде қалдыру керек пе екендігін
анықтайды.
Облигацияларды қалай сатып алуға болады?
Бағалы қағаздардың басқа түрлері секілді облигациялар электрондық жазба
түрінде кездеседі. Ал оларды сату не сатып алуға брокер жәрдем көрсетеді.
Брокер өтінішті биржаға тапсырады, кезекті облигация өз иесін өзгертеді.
Сонымен, сіз брокермен қызмет көрсету келісімшартын жасасып, екі түрлі
шот ашасыз. Алғашқысына сіз облигацияны сатып алуға қажетті қаражатты
саласыз. Ал екіншісінде (депо шоты) облигациялардың өздері жатады. Егер
инвестор бұған дейін бағалы қағаздардың басқа түрлерімен жұмыс жасаған
болса, аталған шоттың екі түрі де онда бар демек.
Сіздің облигацияны сатып алғандығыңыз жайлы мәлімет брокер мен депозитариде
тіркеледі. Атаулы шотыңызда сатып алынған облигациялар жатады. Брокерлердің
өз қағаздары бөлек шотта сақталынады, демек сіздің шотыңыздан қандай да бір
қағазды сату не сатып алу мүмкін емес.
Депозитариде облигацияларыңыздың қандай да бір брокер арқылы сатып
алғандығы туралы мәлімет белгіленеді. Сіздің брокеріңіз сіздің
қағаздарыңыздың номиналды ұстаушылары болып табылады. Алайда
облигациялардың нақты иесі тек сізсіз.
Акция- Пайларды сатып алу жолдары
ПИҚ (пайлық инвестициялық қор) — дүниежүзіндегі ұжымдық инвестициялаудың
аса танымал механизмі. Оның көмегімен инвесторлардың көпшілігі осы үшін
арнайы құрылған қорда бірігіп, оларды арттыру мақсатында Басқарушы компания
мамандарының сенімді басқармасына тапсырады. Ал олар, қор қаражатын қордың
инвестициялық декларациясына сәйкес нарықтың түрлі сегменттеріне құйып,
инвестор мүддесі бойынша басқарады. ПИҚ-ды басқарушы компания аталған қорға
ақша жинап, пайшылар орнына қаржы құралдарының әр түріне инвестициялайды.
Осылайша инвестициялық портфель жасақталады. Инвестор ретінде сіз осы
портфельдің үлесін аласыз.
Мәселен, сізде және сізбен қоса тағы 200 адамда 1000 доллардан бар делік.
Аталған қаражат жылжымалы мүлікке, банктік депозитке немесе өз ісіңізді
ашуға аздық етеді. Ал егер сіз қосымша қаражаты бар тағы басқа адамдармен
біріксеңіз, қолыңыздағы 200 000 доллар ақша белгілі бір бизнеске инвестиция
салуға жол ашады. ПИҚ-тар осы принцип бойынша жұмыс жасайды, барлық
қаражатты біріктіріп, аса кірісті бағытта салым салады. Сонымен қатар,
үлкен көлемдегі ақшаны иемдене отырып олар бір жұмыртқаны бір себетке
салмастан, қаражат шығыны тәуекелдігін азайта отырып, тиісті бағытта
бөледі. Алдағы уақытта, қаражатыңыз салынған кәсіпорын кірісі көбеюі
мүмкін. Соның нәтижесінде сіздің пайларыңыздың да құны артады. Мәселен,
алғашқы кезде сіз 10 пайды 100 доллардан алсаңыз, келешекте олардың
әрқайсысы 500 доллардын тұрады. Пайларыңызды сату арқылы, сіз пайда
табасыз. Дегенмен, өз қаражатыңызды ойланбастан кез-келген жерге
инвестициялауға болмайтындығын естен шығармаған жөн. Бүгінгі күнге
сай нарық жағдайы мен өз қаражатыңыз жай-күйін сараптап, бақылаңыз.
Басқарушы компаниялар
ПИҚ-тармен жұмыс жасау барысындағы басты буын Басқарушы компаниялар болып
саналады. Ол ПИҚ құрылымын ұйымдастырады, тіркейді, оның инвестциялық
пайларын шығарып, орналастырады, қордың бағалы қағаздары мен басқа
да мүліктерін сату-сатып алу туралы шешім қабылдайды, Қазақстан
Республикасы қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын қадағалау мен реттеу
агенттігінде тіркелген ережелерге сәйкес ПИҚ активтерімен сенімді басқарма
жүргізеді.
Бұдан басқа, басқарушы компаниялар пайшылар қаражатының қайтарылымына жауап
береді, ал банк кастодиан қор активтерін есептеп, сақтайды, мүлік құнын
бағалап, қор қаражатымен жасалынған операциялардың заңдылығын қадағалайды.
Демек, қор нарығында кездесетін тәуекел түрлеріне қарамастан, сіздің
алғашқы қаражатыңыз үнемі сақтаулы. Жоғарыда аталған ұйымдардың барлығында
аталған қызмет түріне қатысты лицензия болуы қажет. Олар өз ісі үшін
жауапкершілік алған.
Инвестициялық пайлар және олармен жүргізілетін операциялар
Инвестициялық пай — мүлікке қатысты меншік құқығы иесінің үлесін
дәлелдейтін атаулы бағалы қағаз.
Бағалы қағаздардың басқа түрлері секілді инвестициялық пайларды сыйлауға,
мұрагерлікке қалдыруға, кепілдікке беруге, сатуға болады.
Пайлық қорлардан инвестор банктердегі секілді салымға қатысты пайыздық
кіріс алмайды. Кіріс — инвестциялық пайдың өзгерген құны. Қолма қол кіріс
табу үшін, өз пайыңызды қайта басқарушы компанияға сатқаныңыз жөн.
Егер пай құны қаражатыңызды ПИҚ-тарға салған кезде көтерілсе, пайда түседі.
Ал, керісінше пай құны төмендесе, сіз шығынға ұшырайсыз.
ПИҚ артықшылықтары
ПИҚ-тар үлкен көлемдегі алғашқы салымын керек етпейді. Егер қолыңызда 1000
доллар болса, инвестициялау үшін жылжымалы мүлік немесе валюта нарығында
кіріс табу қиын. Қор нарығында өздігінше инвестициялау әлдеқайда үлкен
қаражатты талап етеді.
Пайларды сатып алу арқылы сіз өз қаражатыңызды бағалы қағаздар нарығында
тамаша жұмыс жасайтын кәсіби мамандар қолына тапсырасыз. Пайларды сатып
алу арқылы сіз өз қаражатыңызды басқару мәселесінен құтыласыз. Ендігі жерде
өзіңіз емес, керісінше басқарушы компания сіз үшін қаражатыңызды қайда және
қай уақытта инвестициялау қажеттілігі жайлы шешім қабылдайды. Бұл уақытта
сіз өз ақшаңыздың кәсіби мамандар қолында екендігіне, және олардың сіз үшін
жоғарғы кіріс табу мақсатында инвестицияланып жатқандығына сенімді бола
отырып, өз істеріңізбен айналыса аласыз.
ПИҚ-тардың жұмыс принциптері: бүгінде олар — жеке инвесторлар үшін
инвестициялау тәуекелдігін азайтудың аса тиімді тәсілі.
Салымшыларға хабарламастан, депозитке тартылған қаражатты кез-келген
активтерге, жобалар мен несиелерге салатын жабық құрылымды банктерге
қарағанда ПИҚ-тар ашық құрылым болып саналады. Ондағы инвестициялау жүйесі
қатаң түрде салымшыға таныс Қазақстан Республикасы қаржы нарығы және қаржы
ұйымдарын қадағалау мен реттеу агенттігі ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Мұнымен қоса, ПИҚ-тар күн сайын пай құны мен таза активтер туралы пайшы
және тексеруші органдар алдында есеп береді, үнемі инвестциялық қызмет
қорытындысы мен активтер құрылымы жөнінде ақпарат таратады.
Басқарушы компания құны төмендеген бағалы қағаз орнын курсы жоғарлағаны
толықтыратын көптеген бағалы қағаздар түрін сатып ала алады. Мұндай бағалы
қағаздар түрін жинақтау үшін бір адамға бірнеше миллион тенге қажет. Пайлық
қорда кез-келген пайшының азғантай қаражатының өзі пайлық
қор портфельдерінің барлығына бөлініп салынған.
Салық төлеушінің жылдың кірісінен пайлық және акционерлік инвестициялық
қорлар арқылы алынған инвестициялық кірістері шығарылуға жататын жеңілдікті
салық салымы бар.
Пайды сатып алу үшін не қажет:
Жеке тұлғалардың жеке куәлігі мен РНН болуы қажет.
Заңдық тұлғалардың пайды алу туралы өтініші мен жеке шот ашуы жөніндегі
бұйрығы болуы қажет.
Пайлық инвестициялық қорлардың пайларын сатып алу туралы өтінішті басқарушы
компаниялар немесе олардың өкілдері қабылдап, жүзеге асырады.
Пайды сатып алу процесі қалай жүргізіледі: толтырылған құжаттар, жеке
куәлік пен РНН көшірмесі компания қызметкерлеріне немесе оның өкілдеріне
тапсырылады.
Содан кейін сатып алынатын пай құны төленуі қажет.
Тіркеуші сіздің атыңыздан жеке шот ашады.
Банк кастодиан ақшаның түскендігін мақұлдағаннан кейін, инвестициялық
пайларды алу жөніндегі сіздің өтінішіңізге сәйкес, басқарушы компания
тіркеушіге пайларды аудару туралы бұйрық береді.
Міне, осы сәттен бастап сіз ПИҚ инвестициялық пайларының иесі атанасыз.
1.1 Виртуалды түрде инвестициялау
Бағалы қағаздар нарығында инвестициялау мүмкіндіктері туралы ұсыныстар
қаншалықты қызық болғанымен, өз қаражатыңызға келгенде нақты шешім қабылдау
айтарлықтай қиын.
Шын мәнінде, бұған дейін бағалы қағаздармен жұмыс жасап көрмеген адам
шығынға ұшырамаудың дұрыс жолын оңайлықпен таба қоймас.
Неліктен біз қаражатты бағалы қағаздарға салудан сескенеміз? Бұл
бәлкім ақшаның жеткіліксіздігінен не айтарлықтай қаржы білімі мен
тәжірибенің жоқтығынан болар. Қазақстан қор нарығының әлі де жас екендігін
ескерсек, әрбір қазақстандықтың бағалы қағаздар негіздерін енді енді
үйреніп келе жатқандығын байқау қиын емес.
Дегенмен тығырықтан шығар жол бар! Интернет, брокерлік компаниялар,
әсіресе дүниежүзілік қор нарығы ұсынатын виртуалдық мүмкіндіктер ешбір
тәуекелсіз қаражатты бағалы қағаздарға салу негіздерімен танысып білуге жол
ашады.
Аталған мақала ақшаны көбейту мақсатында қаржы көздерін қайда және
қалай салу керектігінен гөрі, еш тәуекелсіз бағалы қағаздармен жұмыс
жасаудың теориялық және практикалық негіздерін ұсынады. Бұл тұрғыда сізге
керекті басты нәрсе – қызығушылық, уақыт, компьютер және интернет.
Бірінші нұсқа – Биржа ұлттық ойынына қатысу. Ойын 2008 жылдың 19
мамырында іске қосылмақ. Қабылданған шарт бойынша ниет білдірушілердің
барлығы өзі жайлы жеке мәліметтерді 2008 жылдың 19 мамырында Астана уақыты
бойынша сағат 09:00-ге дейін ойынның ресми сайтында тіркеуі қажет. Ойын
басталысымен ойыншыларды тіркеу тоқтатылады.
Тіркелген әрбір қатысушы саудаластық жүргізу мақсатында 50 000 ойын
бірлігінен алады. Ойын соңына дейін пайда табу мақсатында ұйымдастырушылар
анықтаған компаниялар акцияларын сату не сатып алу үшін ойын бірліктерін
қолданулары тиіс.
Жеке тұлғалар арасында барынша мол табысқа қол жеткізген ең үздік үш
ойыншы 25 000, 10 000 және 5 000 АҚШ доллары көлеміндегі ақшалай жүлдемен
мараптталады. Бір апта ішінде ең жоғары табыс өсіміне қол жеткізген жеке
тұлғаға демеушілер 5 000 АҚШ доллардың апталық өсімімен бірге іргелі
компанияларда апта сайын тәжірибе жинақтап, тренинг сабақтар мен оқыту
курстарына қатысуға мүмкіндік жасамақ.
Ойын 2008 жылдың 13 маусымында Астана уақыты бойынша сағат 17:00де
аяқталады. Толық ақпаратты www.rfca.kz сайтында және АӨҚО-ң тікелей тегін
байланыс жүйесі 8 800 080 0177 телефондары арқылы ала аласыздар.
Егер сіз қандай да бір себептермен Биржа ұлттық ойынына тіркеліп-
қатысуға үлгермесеңіз, FOREX не SROCK MARKET тәрізді халықаралық сауда
алаңдарында бағалы қағаздармен виртуалдық сауда жүргізу үшін демо-шот
ашуыңызға болады. Аталған шот шын мәнісінде брокерлік компанияларда ашылған
шотпен парапар. Бір өзгешелігі демо-шот қаржы салымын керек етпейді. Бағалы
қағаздармен жұмыс жүргізу қызметін ұсынатын компаниялардың көпшілігі
әлеуеттік клиенттердің кәсіби дағдылығын арттыруға мүдделі. Сондықтан олар
бағалы қағаздармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Қор нарығы және оның теориялық негіздері
1.1. Қор нарығы түсінігі, атқаратын қызметтері.
1.2. Виртуалды түрде инвестициялау
1.3 Қор нарығының индикаторлары
2. Қазақстан Республикасында Қор нарығының негізгі қызметтік
бағыттары.
2.1. Қазақстан Республикасының Қор нарығының қалыптасуы.
2.2. Қазақстан Республикасы Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының
негізгі қызметтері.
3. Қазақстан Республикасында Қор нарығығын дамыту перспективалары
3.1 Алматы өңірлік қаржы орталығының негізгі принциптері, даму жоспары.
3.2 Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының 2010 жылға дейінгі даму
бағдарламасы.
3.3 АӨҚО- ның ақпараттық білім беру орталығының негізгі міндеттері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Бүгінгі таңда қазақстан экономикасының жағдайы елеулi дәрежеде табиғи
ресурстар секторындағы ахуалмен анықталады. Республикалық бюджет
түсiмдерiнiң табиғи ресурстардан болып отырған қазiргі тәуелдiлiгі
Қазақстанның болашағына байланысты бiрқатар мәселелердi мемлекет алдына
қояды. Бiрiншiден, бұл табиғи байлықтардың қайта толмайтынына байланысты
оларды пайдалануды дұрыс жоспарлау мәселесi. Екiншiден, бұл мемлекеттік
кiрiстер мен шығыстар көлемiнiң табиғи ресурстарға деген әлемдiк бағаның
күрт әрi алдын ала болжанбаған ауытқуларына тәуелдiлiгін төмендету
мәселесi.
Қазақстанда 2000 жылдан бастап әлемдiк қаржы нарығындағы қолайлы
конъюнктураға байланысты республикалық бюджетке табиғи ресурстарды өндiруге
байланысты төлемдердiң түсiмi айтарлықтай өсті. Сонымен қатар, көмiрсутегiн
қазақстандық экспорттаушылардың экспорттық түсiмдерiнiң арта түсiп отырған
мөлшерi теңгенiң айырбас бағамын, сондай-ақ инфляцияға да қысымды
күшейтедi. Бұл өз кезегiнде отандық тауар өндiрушiлер өнiмдерiнiң бағалық
бәсеке қабiлеттілiгін төмендетуге әкеп соқтырады және де отандық
өндiрушiлердiң қаржылық нәтижелерiне қолайсыз әсер етедi.
Қазiргі уақытта әлемде тұрақтандыру немесе жинақ қорлары бар онға
тарта ел бар. Мұндай қорлардың қаражаты түсiмдерi кiрiстердiң негізгі
баптарын құрайтын табиғи ресурстардың белгiлi бiр түрлерiне бағаның
ауытқуына байланысты қолайсыз кезеңдерде бюджет шығыстарын қаржыландыру
үшiн немесе сыртқы борышты өтеу үшiн, сондай-ақ басқа мақсаттарға
пайдаланылуы мүмкiн. Экспорттың шикiзатқа мамандануы орын алған бiрсыпыра
мемлекеттердiң тәжiрибесi бюджеттерi әлемдiк баға конъюнктурасының ықпалына
ұшырауға бейiм елдер үкiметтерiнiң басы артық түсiмдердi жинақтау үшiн
шикiзатқа бағаның қымбаттауы кезеңiн пайдаланып қалу мүмкiндігі бар екенiн
көрсетедi.
Қор нарығын дамыту мәселесі жеке инвесторлардың, соның ішінде
жеке тұлғалардың қаржыларын бағалы қағаздар нарығына (БҚН) тарту
қажеттілігімен және халықтың қаржылық мәдениеті деңгейін жоғарылатумен
тығыз байланысты. Осы мақсаттарда Қазақстан халқына бағалы қағаздар нарығы
туралы білім беру ел аймағында оқыту мен ақпараттандырудың салалық
бағдарламалары өңдеу мен толықтыруды және білім беру курстарына бағалы
қағаздар нарығы бойынша пәндер енгізуді қажет етеді
1. Қор нарығы және оның теориялық негіздері
1.1. Қор нарығы түсінігі, атқаратын қызметтері.
Қаржы нарығы дегеніміз — қаржы қызметтерін көрсету және тұтынуға, сондай-
ақ қаржы құралдарының шығарылуы мен айналысына байланысты қарым-қатынастар
жиынтығы.
Қор нарығы дегеніміз — акциялар, облигациялар және т. б. бағалы
қағаздарды сату-сатып алу жөніндегі ұйымдасқан және үнемі қызмет көрсететін
нарық түрі.
Бағалы қағаздар деген не?
Бағалы қағаздардың ең кең тараған түрі акциялар мен облигациялар.
Олардың бір-бірінен айырмашылығы:
- Акцияны сатып алу арқылы сіз өз капиталыңыздың бөлігін акционерлік
қоғамға салғандығыңыз бен оның иесі болғандығыңыз туралы куәлік аласыз.
- Облигацияны сатып алу арқылы сіз компания немесе мемлекеттің кредит
берушісі боласыз. Соңғысы сізден облигацияларды сатып алуға міндеттенетін
борышкеріңіз болады.
Акция дивидент, ал облигация пайыз түрінде кіріс әкеледі. Ең басты кіріс
бағалы қағаздарды сату барысында алынатын бағалы қағаздар құнының өсімінен
түседі.
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ- Бағалы қағаздар шығару туралы
шешімді компанияның тиісті органы қабылдайды. Акционерлік қоғамдар туралы
ҚР Заңында жарияланған акциялардың саны туралы шешімді бірінші құрылтай
жиналысы, акциялардың қосымша шығарылымы туралы шешімді – акционерлердің
жиналысы, облигациялар шығару туралы шешімді компанияның директорлар кеңесі
қабылдайды деп айқындалған.
ҚАРЖЫ КЕҢЕСШІСІН ТАҢДАУ- Бағалы қағаздар шығару туралы шешімді компанияның
тиісті органы қабылдайды. Акционерлік қоғамдар туралы ҚР Заңында
жарияланған акциялардың саны туралы шешімді бірінші құрылтай жиналысы,
акциялардың қосымша шығарылымы туралы шешімді – акционерлердің жиналысы,
облигациялар шығару туралы шешімді компанияның директорлар кеңесі
қабылдайды деп айқындалған.
АУДИТОРЛЫҚ КОМПАНИЯНЫ ТАҢДАУ- Компанияны листингіге енгізудің міндетті
шарты – аудиттен өткізілген қаржылық есеп-қисаптың болуы (сауда алаңының
секторына қарай, листингілік ережелерде айқындалған кезең бойынша). Бұл
үшін эмитент аудиторлық компанияны таңдауға тиіс. ААҚО-ға шығудың
артықшылықтарының қатарында – егер компания осы уақытқа дейін қаржылық есеп-
қисаптың аудитін іске асырмаған болса, аудитті жүргізуге жұмсалған шығынның
өтелуі.
АКЦИЯЛАР ШЫҒАРЫЛЫМЫНЫҢ ПРОСПЕКТІСІ- Бағалы қағаздар шығарылымының
проспектісін мемлекеттік тіркеуді Республикасының Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі (ҚҚА) жүзеге асырады.
Шығарылым проспектісі 30 күн ішінде тіркеледі.
ЛИСТИНГ РӘСІМІ- Компания-эмитент листинг туралы өтінімді Қазақстан қор
биржасы АҚ-ның Листингілік комиссиясына береді. Барлық қажетті құжаттар
Биржаға өңдеуден қорғалған (тек оқуға арналған) электрондық түрде, арнайы
келісілген пішімде берілуге тиіс. Листингілік комиссия 10 жұмыс күні ішінде
арыз бен құжаттардың талаптарға сай екендігі жағынан қарастырады, қорытынды
жасайды да, оны ААҚО АСА Сарапшылық кеңесіне тапсырады. Мемлекеттік емес
бағалы қағаздарды ААҚО АСА-ның ресми тізіміне енгізу туралы мәселе аталған
бағалы қағаздарды арнайы сауда алаңының ресми тізіміне енгізу туралы арыз
қабылданған күннен бастап 20 жұмыс күні ішінде қарастырылады.
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ- Эмитенттің бағалы қағаздарын сәтті
орналастыру Эмитент пен оның серіктесі – андеррайтердің (оның рөлінде
әдетте оның қаржы кеңесшісі әрекет етеді), бірлескен іс-қимылдарына
байланысты болады, андеррайтер шығарылған бағалы қағаздарды сатумен кәсіби
түрде айналысады, орналастыру тәсімін әзірлейді және ықтимал инвесторлармен
өзара әрекеттеседі.
Ұйымның құнды қағаздарын АӨҚО АСА-да орналастырудың пайдалары
Ұйымның құнды қағаздарын АӨҚО Арнайы Сауда Алаңда орналастырудың
пайдалары:
Даму үшін капитал тарту мүмкіндігі
• Салыстырмалы қысқа мерзім ішінде қосымша капитал түсімі, жылдам даму
мүмкіндігіне ықпал етеді.
Биржада капитал қол жетімді
• Эмиссия капитал тартудың анағұрлым қолжетімді формасы болып табылады.
Компания листингтің минималды критерийлеріне жауап беретіні және
инвесторларды өз бизнесі жүргізілетініне сендіретіні жеткілікті.
Биржада бағалары белгіленген компанияның мәртебесі маркетингтік құндылыққа
ие
• Биржаның тізімдеріне енгізілген компаниялар тобындағы мүшелік -
компанияның атақтылығын және танымдылығын ұлғайту мүмкіндігі болып
табылады;
•
• Ол түрлі себептермен БАҚ-да өз жетістіктерін жариялай алмаған
компаниялар үшін өте маңызды.
Биржада бағалары белгіленген компаниялар анағұрлым тиімді және жақсы
нәтижелерге қол жеткізеді
• Эмиссияға дайындықтың өзі-ақ компанияның істерін түбегейлі қайта қарап
шығып, ретке келтіруге, мысалы, стратегияны жаңадан белгілеуге,
ұйымдастыру құрылымын өзгертуге және корпоративтік басқаруды енгізуге
және т.б. мәжбүрлейді;
• Компания қызмет көрушілер мен серіктестер үшін анағұрлым ашық және
деректі болады.
Бізбен бірге іс жасау оңай
• АӨҚО АСА әлеуеті эмитенттерге қолдау көрсететін түрлі жеңілдіктерді
жүзеге асырады;
•
• АӨҚО АСА шетелдегі орналастыруларсыз шетел инвестициларына қол жеткізу
мүмкіндігін ұсына алады.
Шығарылымның негізгі артықшылықтарын бағалаңыз:
Акциялар Облигациялар
Акцияның бағасы компанияның нарықтық Кепілзат берусіз қаржыландыруды
құнын анықтауға мүмкіндік береді, ал тарту мүмкіндігі
ол компания қызметінің маңызды Міндеттемелер портфелі
индикаторы болып табылады диверсификациясын жүзеге асыруға
Қайтару қажеттігісіз ұзақ мерзімді мүмкіндік беретін қосымша қарыз
капиталға қол жеткізу мүмкіндігі капиталы
Компания қызметінің айқындығын Займға қарағанда салыстырмалы
жоғарылату. Компанияның беделі мен шығындар
абыройын нығайту Эмитенттің өзі облигациялардың
Компания қызметінің айқындығын төлеу мерзімін анықтайды
жоғарылату. Компанияның беделі мен
абыройын нығайту
Қор нарығында акциялар мен облигациялар түріндегі бағалы қағаздарды
сатып алу барысында жеке тұлға қандай кіріс түрін алады?
Бағалы қағаздардың аталған түрінен түсетін кірісті екі категорияға
бөлуге болады: Эмитенттердің төлейтін кірісі: Акциялар бойынша —
дивиденттер (акционерлік қоғам төлейтін акция бойынша төлеуге жататын
кіріс). Облигациялар бойынша — дисконт немесе купон түрінде сыйақы беру.
Купон — шығарылым шарттарына сәйкес эмитенттердің облигация номиналдық
құнынан жоғары төлейтін қаражаты. Негізінен әр жарты жылдықта. Дисконт —
номиналдық және алғашқы орналастыру құны немесе облигацияны сатып
алу құнының арасындағы айырмашылық. Баға өсімі — бағалы қағазды сатып
алу бағасы мен оны нарықта сату бағасының арасындағы айырмашылық.
Бағалы қағазды қалай сатып алуға болады?
Қазақстанда бағалы қағаздар операциясын биржада және биржадан тыс жерде
жүргізуге болады. Биржалық қордағы жұмыс брокерлер арқылы жасалынады,
алайда оларға комиссия төлеу қажет. Биржадан тыс нарықта брокерлерсіз-ақ
жұмыс жасауға болады. Қор операциялары орталығы арқылы жүзеге асырылатын
мәмілелерге делдалдар қатысады. Тағы бір айта кететін жайт, биржада
эмитенттердің барлығының акциялары қатыспайды. Өйткені сатып алынатын
бағалы қағаздар сатылатын бағалы қағаздар тізіміне енуі тиіс. Егер биржадан
тыс бағалы қағаздарды сатыпсатып алсаңыз, қарапайым жазбаша түрде
контрагентпен бағалы қағаздарды сату-сатып алу келісімшартын жасап,
оны нотариуста тіркету қажет. Содан кейін сатушы тіркеушіде ресімдететін
бағалы қағаздарға деген меншік құқығын өткізуі туралы бұйрықты толтырады.
Тіркеуші — қор нарығының кәсіби қатысушысы, ол реестр үлгісінде бағалы
қағаздардың меншік құқығын тіркейді. Биржалық сауда — ұйымдастырылған
нарықта сатып алу дегенді білдіреді. Саудаға түсу үшін, брокерді таңдап,
онымен брокерлік қызмет туралы келісімшарт жасасу қажет. Одан кейін
инвесторлар брокерлік шот ашып, оған бағалы қағаздарды инвестициялауға
бағытталған ақшаны аударулары керек. Осы шоттан бағалы қағаздар төлемақысы
жүргізіледі, сонымен қатар қағаздардан түскен қаражат та аталған шотқа
келіп түседі. Мұнымен қоса, инвесторлар брокерден депо шотын ашуы тиіс.
Егер клиенттер ақшасы арнайы брокерлік шотта жатса, бағалы қағаздар депода
сақталынады. Сатып алынған бағалы қағаздар дәл осы жерге аударылады.
Бағалы қағазды қалай сатуға болады?
Ол үшін тек өз брокеріңізге осы немесе басқа бағалы қағазды сату туралы
тапсырыс беру қажет. Сонымен қатар, бағалы қағазды биржадан тыс өз бетінше
сатуға да болады. Бұл жағдайда, сатушы сатып алушыны тауып, онымен
сатусатып алу келісімшартын жасасады. Келісімшарт нотариуста тіркелгеннен
кейін, бағалы қағаз бен ақша аударымы жүреді.
Сатылып жатқан бағалы қағаздар тізімін қайдан алуыма болады?
Листингтік компаниялар тізімін қор биржасы сайттарынан табуға болады.
Жекелеп айтсақ, Қазақстан қор биржасы АҚ http:www.kase.kz сайтының
Эмитенттер айдарында қажетті ақпараттар ұсынады. Басқа бағалы қағаздар
жайлы ақпарат шетелдік қор биржалары сайттарында және брокерлердің
өздерінде болады.
Биржалық және ресми валюталық курс деген не?
АҚШ долларына шаққандағы теңгенің курсы — Қазақстан қор биржасының
таңертеңгі (негізгі) сессиясында белгіленген АҚШ долларына шаққандағы
теңгенің орташа өлшемдік биржалық курсы. Шетелдік валютаға қатысты теңгенің
ресми курсы — өткен саудаластық жұмысы күніне сәйкес алматы уақыты бойынша
сағ. 11-дегі KASE-ң таңертеңгі сессиясының қорытындысына қатысты теңгенің
орташа өлшемдік биржалық курсы.
Хеджирлеу деген не?
Портфельдік инвестициялаудағы хеджирлеу — портфельге (туынды) қаржы
құралдарын енгізу, негізгі позициялар бойынша шығынды теңететін негізгі
актив құнының өзгеруінен түсетін кіріс. Мәселен, инвестор 120 теңгеден
100 акция сатып алды. Ол оны ұзақ уақыт портфельде сақтауды ойластырды.
Алайда, аталған акциялар құнының төмендеп кету тәуекелі бар. Сондықтан,
хеджирлеу, яғни, мүмкін шығын түрлерінен сақтандыру мақсатында инвестор
фьючерс немесе осындай акцияларға опцион алады. Мысалы, 7 айдан кейін
100 акцияны 125 теңгеден сату құқығы туынды қағаздар шарттары болып
табылады, ал аталған келісімді жасасқан үшін инвестор 15 теңге төлейді.
Осылайша, егер 7 айдан кейін акциялар құны 120 теңгеден 110 теңгеге
төмендеп кетсе, инвестор өз құқығын іске асыру арқылы, 15 теңгені құрайтын
жалпы шығынды (туынды бағалы қағаз құны) өтеп, әрбір акцияны 125 теңгеден
сата алады.
Биржадан тыс мәміле деген не?
Биржадан тыс мәміле — тауарлар немесе бағалы қағаздары ұйымдастырылмаған
нарықта, яғни биржадан тыс жерде сатусатып алу. Мәміле нотариуста
тіркелетін сату-сатып алу келісімшартын жасау тәсілі бойынша ресімделеді.
Есептесуді тікелей мәміле жасаушы тараптар қаағалайды.
ІРО деген не?
ІРО сөзінің ағылшын тілінен тікелей аудармасы алғашқы жариялық ұсыныс
деген ұғымды береді. Негізінен бұл термин барлық инвесторларға арнап
биржалық немесе биржадан тыс алаңда қарапайым акцияларды сату мен ұсыныс
жасауды білдіреді.
Секьюритизация деген не?
Секьюритизация ағылшынның securities (бағалы қағаздар) және securitу
(қауіпсіздік) сөздерінен шыққан. Секьюритизация -кәсіпорын немесе банктің
қандай да бір активтермен қамтамасыз етіліп шығаратын бағалы қағаздары
(asset-backed securitization — ABS). О бастан секьюритизация механизмі
ипотекалық несиемен қамсыздандырылған (mortgage-backed securitization —
MBS) бағалы қағаздар үшін жасалған. Сызбасы айтарлықтай қарапайым: банктер
кепілдік пулын құрайды және соның негізінде борыштық міндеттеме шығарады.
Міндеттеме былайша құрылған, оның ұстанушысы кірістің белгілі үлесін алады.
Пулдың өзі банктен дербес жұмыс жасайтын арнайы тағайындау компаниясы
басқармасына беріледі. Кепілдік пулының мұндай ерекшеленуі борыштық қағаз
ұстанушыларын банк банкроттығының тәуекелінен арылтады. Банк өз кезегінде
өз балансындан ұзақ мерзімді активтерді алып шығу және сол арқылы оның
төлемпаздығын арттыру мүмкіндігіне ие болады. Секьюритизация мәмілесі
активтердің әрбір түрі бойынша бағалы қағаздардың белгілі түрлерін шығару
мүмкіндігін береді. Секьюритизация туралы Қазақстан Республикасы Заңының
1 бабына сәйкес, секьюритизация — белгіленген акивтермен қамтамасыз етілген
облигация шығару жолы бойынша ақшалай талап шегінімімен қаржыландыру.
Портфель диверсификациясы деген не?
Портфель диверсификациясы — бір немесе бірнеше бағалы қағаздар құнының
төмендеуі барысында қатаң шығындардан құтылу мақсатында өте көп бағалы
қағаздардан инвестициялық портфельді құру.
Акция деген не?
Акция — акционерлік қоғам тарапынан шығарылатын және акционерлік қоғамды
басқаруға қатысу, яғни жалпы жиындарда дауыс беру, сол бойынша ликвидация
кезінде дивиденд және қоғамның жарты мүлкін алу құқығын дәлелдейтін бағалы
қағаз, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Акционерлік қоғам туралы
заңда қарастырылған өзге де құқықтар. Акцияның екі түрі болады — қарапайым
және артықшылықты.
Артықшылықты акция деген не?
Артықшылықты акция акционерлер үшін дауыс беру құқығынсыз дивидендтер
түріндегі қалыпты кіріс алу құқығын ұсынады. Кей жағдайларда артықшылықты
акция қоғамды басқаруға қатысу құқығын ұсынады.
Дивидендтер деген не?
Дивидендтер -акционерлік қоғам тарапынан өз акцияларының иелеріне
(акционерлерге) төленетін сыйақы, яғни акционерлік қоғам акционерлер
арасында өзінің таза кірісін дивидендтерді төлеу тәсілі арқылы жүзеге
асырады.
Опцион деген не?
Опцион — бір тарап (опционды сатушы) сату немесе сатып алуға міндетті,
ал екінші тарап (опционды сатып алушы) аталған келісімшартта көрсетілген
мүлікті (негізгі активті) белгілі бір мөлшерде, келісілген бағамен сатып
алу немесе сату құқығын иеленетін келісімшарт түрі. Саудаластықты
ұйымдастырушы жағынан осы келісімшарттың жай-күйін бір үлгіге салған
жағдайда, ол туынды бағалы қағаз ретінде қолданысқа ене алады.
Фьючерстік өзара шарт деген не?
Фьючерстік өзара шарт — бүгінгі күні белгіленген, яғни мәмілені жасаған
сәттегі баға бойынша, бірақ операцияның өзін болашақта, белгілі бір уақыт
аралығынан кейін орындалатын сатып алу-сату жөніндегі келісімдер.
Своп деген не?
Своп — белгілі бір мерзім ішінде белігілі бір шарттар бойынша екі жақтың
қаржы құралдарымен айырбасы жөніндегі келісімін куәландыратын туынды бағалы
қағаз түрі.
Тіркелген пайыздық табысы бар бағалы қағаздар нарығы деген не?
Әр түрлі эмитентпен шығарылған бағалы қағаздардың негізгі немесе қайталама
нарығы
Өтімділік деген не?
Фирма өз міндеттемелерін уақытылы өтеуі үшін өзіндегі активтерді ақшалай
қаражатқа жылдам айналдыру мүмкіндігі.
Жарғылық қор деген не?
Құрылтайшыларының кәсіпорындардың, фирмалардың,компаниялардың тұрақты
иелігіне беретін материалдық және ақшалай қаражаттар жиынтығы.
Дилер деген кім?
Дилер — өз атынан және өз есебінен делдалдық сауда операциясын жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға. Тауар өткізу жүйесінде дилер
өз қызметімен түпкілікті тұтынушыға жақын.
Тіркелген пайыздық табысы бар бағалы қағаздар нарығы деген не?
Әр түрлі эмитентпен шығарылған бағалы қағаздардың негізгі немесе қайталама
нарығы
Қоғамның бағалы қағаздарын ерекше сатып алу құқығы нені білдіреді?
АҚ туралы Заңның 16 бабының 1 тармағына сәйкес, қоғамның қарапайым
акцияларына конвертацияланатын жарияланған акциялар немесе басқа да бағалы
қағаздарды орналастыруға және бұған дейін сатып алынған бағалы қағаздарды
орналастыруға ниет білдірген қоғам, оларды сатуға дейін 30 күн бұрын
жазбаша түрде немесе баспасөз бетінде жариялау арқылы өз акционерлеріне
оларда бар акция бағасы бойынша тең шарттар негізінде бағалы қағаздарды
алуды ұсынулары міндетті. Қоғамның қарапайым акцияларына ие акционер
қарапайым акциялар немесе басқа да бағалы қағаздарды ерекше сатып алуға
құқылы. Қоғамның артықшылықты акцияларына ие акционер қоғамның артықшылықты
акцияларын ерекше сатып алу құқығына ие.
ПИҚ қандай артықшылықтарға ие?
ПИҚтың негізгі артықшылығы, инвестор айтарлықтай аз ғана қаражатпен ұжымдық
инвестициялауға қатысу арқылы қор нарығында кәсіби басқарудың барлық
артықшылықтарын қолданады. ПИҚ арқылы инвестицияланған кішігірім қаражаттың
өзі диверсифицияланады, яғни пайлық қордың активтері тәуекелді азайту үшін
бір мезгілде бағалы қағаздың тек бір түріне ғана салынбайды. Қордың қызметі
туралы ақпарат айтарлықтай жетімді. Мемлекет тарапынан қатаң бақылау.
Жеңілдікті салық салу.
ПИҚ мүліктері кімге қарайды?
Қорды құрайтын мүлік инвестициялық пай иелерінің жалпы мүліктері болып
табылады. Ол үлестік меншік құқығы бойынша оларға тиесілі.
Дефолт деген не?
Дефолт — эмиссиялық бағалы қағаздар және өзге қаржы құралдары бойынша
эмитенттердің өз міндеттерін орындамауы.
Шектеу деген не?
Шектеу — бағалы қағаз ұстаушыларының тізілім жүйесінде және бағалы
қағаздардың сақталуын кепілдендіру мақсатында жүзеге асырылатын атаулы
ұстаушылардың есеп жүйесінде бағалы қағаздармен байланысты азаматтық-
құқықтық мәмілелерді тіркеуге уақытша салынатын тыйым.
Эмиссиялық консорциум деген не?
Эмиссиялық консорциум — эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару мен орналастыру
жөнінде эмитентке көмек көрсету мақсатында бірлескен қызмет туралы
келісімшарт негізінде жасалған андеррайтерлер бірлестігі
Андеррайтер деген кім?
Андеррайтер -брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру лицензиясына
ие және эмитенттерге арнап эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару және
орналастыру жөнінде қызмет көрсететін бағалы қағаздар нарығының кәсіби
қатысушысы.
Тикер деген не?
Тикер — 1) биржадағы соңғы мәміленің бағамын тіркейтін әрі оларды ақпарат
таблосында жүгіртпе жолдар түрінде беретін электрондық жүйе; 2) ағымдағы
қаржы ақпаратын қағаз таспада жедел беретін телеграфтық аппарат.
Дилер деген кім?
Дилер — өз атынан және өз есебінен делдалдық сауда операциясын жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға. Тауар өткізу жүйесінде дилер
өз қызметімен түпкілікті тұтынушыға жақын.
Миноритарий немесе миноритарлық акционер деген кімдер?
Миноритарий немесе миноритарлық акционер дегеніміз акционерлік қоғамның
дауыс беруші акциясының кемінде он пайызына ие акционер.
Кастодиан деген кім?
Кастодиан — клиенттердің қаржы құралдары мен ақшаларын жүзеге асыратын,
есеп және олар бойынша құқықтарын растау, оларды сақтау жөнінде өзіне
міндеттеме қабылдап клиенттердің құжаттамалық қаржы құралдарына сақтау және
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес басқа қызмет жүргізетін
бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушы
Трансфер-агент деген кім?
Трансфер-агент — өз клиенттері арасында құжаттарды қабылдау және тапсыру
қызметін ұсынатын бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы.
Трансфер-агент қызметі:
-тапсыру үшін алынған құжаттарды тіркеу және есепке алу
-клиенттерге тапсырылған құжаттарды тіркеу және есепке алу
-өз қызметінде қолданатын электрондық база мәліметтерінің бүтіндігін
қамтамасыз ету
-трансфер-агенттік қызметті жүзеге асыру барысында қолданатын электрондық
жүйенің жұмыс қабілеттілігін ұстау
-басқа да функцияларды жүзеге асыру
Пиф және пай деген не?
Соңғы кездері барша қазақстандықтар үшін тиімді саналатын балама
инвестициялау түрінің пайда болуы ішкі қаржы нарығын дамытудағы негізгі
тенденцияға айналды. Бүгінгі таңда инвестициялаудың кең тараған түрі пайлық
инвестициялық қор (ПИҚ) пайлары. Инвесторлар үшін пайды сатып алу сенімді
басқармаға қаражат тапсырумен тең.
Қазақстанда жаңа заманға сай пайлық инвестициялау түрі 2005 жылы басталды.
2006 жылдың 1 қаңтарында 45 пайлық инвестициялық қор тіркелді. Оның 34-і
тәуекелді инвестициялау. www.investfunds.kz инвестициялық жүйесінің
мәліметтеріне сүйенсек, осы жылдың отызыншы сәуірінде елімізде ашық,
интервалдық және тәуекелді инвестициялаумен айналысатын 68 инвестициялық
қор жұмыс істейді екен.
2004 жылғы 7 шілдедегі Қазақстан Республикасының Инвестициялық
қолары туралы заңына сәйкес, пай дегеніміз құжаттық емес үлгіде шығарылған
бағалы қағаз түрі боп саналады. Пайды сатып алу кезінде сіз пай ұстанушысы
не ПИҚ үлестік меншік иесі атанасыз.
Ескеретін жағдай, ПИҚ заңдық тұлға қатарына жатпайды. Қордың инвестициялық
портфелін жасақтауға жауапты басқарушы компания басты орын алады. Қор
портфелі бағалы қағаздардан, асыл металлдардан, валюталар мен депозиттерден
тұрады. Басқарушы бір компанияның атымен түрлі үлгідегі бірнеше ПИҚтар
құрылады.
Басқарушы компаниялар өзге қаржы институттары тәрізді лицензия алады.
Басқарушы компания жүзеге асыратын пайшылар қаражаты мен операциялар
қолданысын бақылауды мемлекет тарапынан Қазақстан Республикасы қаржы
нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі қамтамасыз
етеді. Дербес банк-катодиан ПИҚ активтерін тіркей отырып, басқарушы
компаниялардың қор активтерімен жүргізген операцияларының дұрыстығын
тексереді. Пайлар мен олардың мүліктік құқықтарын тіркеу тәуелсіз тіркеуші
тарапынан жүзеге асырылады.
Яғни, пайшылар қаражатын нысанасыз пайдалану тәуекелдігі мөлшерлі
минимумға дейін азаяды.
Сізді, яғни әлеуеттік инвесторларды бірінші кезекте ПИҚқа өткізілген
қаражат қалай кері қайтарылады? деген сұрақ қызықтыруы мүмкін. Пайды қайта
сатып алу жүйесі салынған ақшаны инвесторға қайта беру мүмкіндігімен
сипатталады. Бұл ПИҚ пен инвестор арасындағы келісімшарт бұзылғаннан кейін
жасалмақ.
Жеке инвесторлар үшін аса тиімді жағдай ашық және интервалдық типтегі
ПИҚтар боп саналады. Заңнамаға сәйкес, тәуекелді инвестициялау түріндегі
инвестициялық қор туралы ақпараттың бұқаралық ақпарат құралдары беттерінде
және сыртқы жарнамада жариялануына тиым салынады. Бұл инвесторлар мүддесін
қорғау мақсатында жасалады. Аталған қорға инвестициялау үлкен тәуекелге
апаратындығы анық.
Пайды сату қажеттілігі туындаған сәтте, басқарушы компания ағымдағы күннің
есептеу құны бойынша үлестік меншік иесінен алынатын өтініш негізінде,
сондай-ақ заң және қор ережелерімен бекітілген шарт бойынша аталған бағалы
қағазды қайта сатып алады:
1) ашық ПИҚ пайын сатып алу екі аптада кемінде бір рет;
2) Интервалды ПИҚ пайларын сатып алу жылына кемінде бір рет жүргізіледі.
Қазақстандық ПИҚ ұсынатын пайларды сатып алудағы жаңа заманға сай
талаптар оның инвесторларға деген тартымдылығын арттырады.
Қабылданған заңдарға сәйкес, басқарушы компаниялар тарапынан пайды сатып
алу кезінде есептеу құнына жеңілдік пен оларды келесі орналастыру үшін
үстемақы жүйесі қарастырылған. Ол есептеу құны бойынша 3 пайыздан аспауы
қажет. Алайда, кейбір қазақстандық ПИҚтар өз құралдарына сұраныстарды
көбету мақсатында пай ұстанушылары үшін осы секілді шаралардан бас тартады.
Пайларды сату не сатып алу кезінде жеке тұлғалар салық түрінен босатылады.
Қордың өзі мен оның активтері де салық түрінен босатылған.
Жоғарыда көрсетілген инвестициялаудың жағымды жақтарында кейбір
кемшіліктері бар. Бірінші кезекте, ПИҚ активтері портфеліндегі қаржы
құралдары бағасының төмендеуімен тығыз байланысты нарықтық тәуекелді атауға
болады. Алайда, инвестициялау объектілеріне қатысты қор талаптары аталған
тәуекелді азайтқанымен, жоққа шығармайды. Қаражатының жағдайы мен бағытын
білгісі келген әр салымшы үшін басқарушы компания ай сайын қордың
инвестициялық жұмысы жайын жаңартылған ақпарат ұсынады.
Мұнымен қоса, пайдың кезінде сатып алынған өз бағасынан әлдеқайда арзандап
кету қаупі бар. Және керісінше, қаражатты пайға инвестициялаудан пайда
түсіру ұстанушы тарапынан пайды сату мен сатып алу арасындағы
айырмашылықпен есептеледі.
Сауда тек теңге түрінде жүргізіледі, яғни пайлық инвестициялау нарығында
валюта бойынша диверсификация мүмкіндіктері болмайды.
Дегенмен, пай кез келген заңды немесе жеке тұлғаларға, резидент не
резидент емес тұлғаларға сатылады, я мұрагерлік арқылы беріледі.
Акцияларды сатып алу жолдары
Бағалы қағаздарды сатып алушы әрбір адам жалпы алғанда өз болашағын
инвестициялайды. Бұл істі ол неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым жақсы.
Көбінесе кәрілік шақ зейнетақы жинақтарымен қамсыздандырылады. Дегенмен,
артық қаражат болса, қандай-да бір зат немесе автокөлік алғаннан гөрі
алдыңғы қатарлы қазақстандық компаниялар акциялары мен облигацияларын сатып
алған жөн. Кез-келген зат уақыт өте келе жарамсыз халге түседі немесе үнемі
жөндеуді қажет етеді. Ал қағаздар қымбаттап қана қоймай, сонымен қатар
өз иесі мен оның отбасын байытады.
Бағалы қағаздар үлестік (акциялар) және борыштық (облигациялар) болып
екі топқа бөлінеді.
Үлестік бағалы қағаздар немесе акциялар акция ұстанушыларының компания
мүлкіндегі үлесін анықтайды. Дивиденд алу құқығын береді.
Акциялар: артықшылықты және қарапайым болып екіге бөлінеді. Артықшылықты
акциялар компания кірісінің бар-жоқтығына қарамастан, кепілдікті кіріс табу
мен компанияның жойылуы барысында мүліктің белгілі бір бөлігін алу құқығын
береді. Дегенмен ол компанияны басқаруға қатысу құқығын бермейді.
Ал қарапайым акциялар компанияны басқару, мүлікті иемдену, акционерлердің
жалпы отырысы оларды қарапайым акциялар бойынша төлеу қажет деп шешкен
жағдайда дивиденд алу құқығын береді. Бұл жағдайда акцияларға инвестиция
салу дивиденд алумен ғана емес, компанияны басқаруға қатысуымен де қызықты.
Алайда, егер тұлға акцияның тек 5 пайызын иемденсе, оның пікірі маңызды
шешім қабылдау барысында аса қатты ескерілмейді. Акциялардың қызықтығы,
дивидендтер мен купондардан басқа аталған құралдардың құны өзгерістерге
бейім, яғни, кірісі қалыпты әрі өзгертілмейтін депозиттерге қарағанда
бағалы қағаздар құны айналым уақыты ішінде үнемі өзгеріп отырады.
Бұған қоса, бағалы қағаздар ұстанушылары үшін қалыпты және қалыпсыз
жағдайларға өзгереді. Алайда, депозитпен салыстырғанда бағалы қағаздар
бағаның өсуі кезінде қосымша кіріс табуға мүмкіндік береді.
Бағалы қағаздар құны төмендеген жағдайда активтерді жоғалту тәуекелі туады.
Кейбіреулер компания-эмитент міндетті түрде акционерлерден олардың
акцияларын сатып алып, дивиденд төлеулері керек деп ойлайды. Бұл қате
пікір.
Біріншіден, акциялар мерзімсіз уақытқа арналып шығарылады. Егер
сіз компания бизнесінде акционер ретінде қатысқыңыз келмесе, акцияларды
ашық нарықта сатып жібере аласыз. Алайда, акционерлік қоғам
өз акционерлерінің акцияларын сатып алуы міндетті емес.
Екіншіден, акционерлердің жалпы отырысының шешімі бойынша дивидендтер
төленбеуі мүмкін. Дивидендтер компания қызметінің шығынға ұшырауы кезінде
де төленбейді.
Акцияларды қалай сатып алуға болады?
Акцияларды сатып алу келесі тәсілдер арқылы жүзеге асырылады.
Алғашқыда, клиент брокерге өтініш береді. Маман акцияларды сатып
алу жолдарын егжей-тегжейлі түсіндіреді. Брокер өз атынан өтінішті биржаға
өткізеді. Мәміле сомасына тең көлемдегі ақшалай қаражат клиенттің брокерлік
шотынан алынады. Мәміле соңында сатып алынған қағаздар, бағалы қағаздарды
сақтау мен тіркеуді жүргізіп, сатып алынған қағаздардың меншік құқығын
клиентке қайта тіркеуді жүзеге асыратын депозитарий шотына аударылады.
Өтініштер қатарында бірдей баға бойынша түрлі бағыттағы екі немесе одан
көп мәмілелер кездессе, немесе ең үздік сатып алу өтінішінің құны жоғары
болса, не ең үздік сатылым өтінішінің құнына тең келсе биржадағы мәміле
жылдам тіркеледі. Дегенмен, егер кросс кезіксе, мәміле жүйеде бірінші болып
шыққан өтініштің құны бойынша тіркеледі.
Облигацияларды сатып алу жолдары
Бағалы қағаздарды сатып алушы әрбір адам өз болашағын қаржыландырады
демек. Бұл істі ол неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым көп пайда түсіреді.
Көбінесе кәрілік шақ зейнетақы жинақтарымен қамтамасыз етіледі. Дегенмен,
артық қаражатыңыз болса, қандай да бір зат немесе автокөлік алудан бұрын,
қазақстандық дамыған компаниялар акциялары мен облигацияларын сатып
алғаныңыз жөн. Кез-келген бұйым уақыт өте келе жарамсыз халге түсіп, үнемі
жөндеуді талап етеді. Ал бағалы қағаздар күн өткен сайын құны артып,
өз иесі мен оның отбасына үлкен кіріс түсіреді. Бағалы қағаздар үлестік
(акциялар) және борыштық (облигациялар) болып екі негізгі топқа бөлінеді.
Облигация деген не?
Облигация — эмитенттің инвестордан алған соманы қайтару жөніндегі
міндеттемесі мен белгілі уақыт аралығында пайыздық төлем төлеуі туралы
келісімшарт. Облигация — сатуға және сатып алуға болатын, қарыздың барлығын
дәлелдейтін құжат.
Облигация борыштық бағалы қағаз түрі болып саналады. Облигацияны сатып
алу барысында сіз эмитентке қарыз ақша бересіз. Облигация шектеулі мерзімге
шығарылады, облигация айналымы барысында эмитент облигация ұстаушысына оның
номиналдық құнынан міндетті, тағайындалған пайызын төлеп тұрады. Акциямен
салыстырғанда облигация құны жылдам ауытқусыз. Облигация ұстаушысы
өз инвестициясынан пайыздық үлгідегі бекітілген кірісті табуға сенім
артады.
Облигациялардың акциялардан айырмашылығы:
Бұған дейін атап өткендей, облигациялар акцияларға қарағанда аз тәуекелді.
Өткені, облигацияларда төлем ағыны алдын ала белгілі: төлем мерізімі
мен оның мөлшері нақты белгіленген. Осылайша, инвесторға белгіленген
кірістің берілуі мен белгілі уақыт ішінде ақшалай мүліктің қайтарылымы
кепілдікке алынады.
Екіншіден, инвестор, облигацияны сатып алу барысында банкроттыққа апарар
апаттық тәуекелден басқа (мұндай жағдай өте сирек кездеседі) компания-
эмитенттің бизнес-тәуекелін өз мойнына алмайды. Мұнымен қоса, облигациялар
бойынша төлемдер эмитент кірісінің үлкендігіне, салалар мен экономиканы
дамыту перспективаларына еш қатыссыз.
Әрбір компания жұмыс қортындысынан басқа өзі шығарған облигациялар бойынша
толық түрде төлемдер жүргізуге міндетті. Ал акциялар ұстаушылары дивидендті
әр уақытта ала бермейді. Егер қандай да бір нақты акциялар бойынша
дивидендтер төленбесе, онда олардың құны төмендеп, үлкен шығынға апарады.
Үшіншіден, инвесторлар облигацияларға қатысты нарықтық құн өсімі бойынша
қосымша кіріс ала алады. Егер, нарықтық құн артса, инвестор қағаздарды
сатып, қосымша пайда табады.
Облигациялар — тәуекелге бармастан, пайда табуды көздеген инвесторлар үшін
тамаша мүмкіндік. Облигациялар нарығы — қаражатты инфляциядан сақтап қана
қоймай, едәуір көлемде кіріс түсіретін өзіндік тыныш айлақ.
Облигация өтем мерзімін күткісі келмеген инвесторлар үшін қалыпты
мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігі бар облигациялар тиімді. Компания —
эмитент сатып алу құнын алдын ала хабарлайды (оферта жариялайды). Инвестор
өзінің әлеуетті кірісін есептеп, офертаны қолдану қажет пе екендігін немесе
облигацияларын өз инвестициялық портфелінде қалдыру керек пе екендігін
анықтайды.
Облигацияларды қалай сатып алуға болады?
Бағалы қағаздардың басқа түрлері секілді облигациялар электрондық жазба
түрінде кездеседі. Ал оларды сату не сатып алуға брокер жәрдем көрсетеді.
Брокер өтінішті биржаға тапсырады, кезекті облигация өз иесін өзгертеді.
Сонымен, сіз брокермен қызмет көрсету келісімшартын жасасып, екі түрлі
шот ашасыз. Алғашқысына сіз облигацияны сатып алуға қажетті қаражатты
саласыз. Ал екіншісінде (депо шоты) облигациялардың өздері жатады. Егер
инвестор бұған дейін бағалы қағаздардың басқа түрлерімен жұмыс жасаған
болса, аталған шоттың екі түрі де онда бар демек.
Сіздің облигацияны сатып алғандығыңыз жайлы мәлімет брокер мен депозитариде
тіркеледі. Атаулы шотыңызда сатып алынған облигациялар жатады. Брокерлердің
өз қағаздары бөлек шотта сақталынады, демек сіздің шотыңыздан қандай да бір
қағазды сату не сатып алу мүмкін емес.
Депозитариде облигацияларыңыздың қандай да бір брокер арқылы сатып
алғандығы туралы мәлімет белгіленеді. Сіздің брокеріңіз сіздің
қағаздарыңыздың номиналды ұстаушылары болып табылады. Алайда
облигациялардың нақты иесі тек сізсіз.
Акция- Пайларды сатып алу жолдары
ПИҚ (пайлық инвестициялық қор) — дүниежүзіндегі ұжымдық инвестициялаудың
аса танымал механизмі. Оның көмегімен инвесторлардың көпшілігі осы үшін
арнайы құрылған қорда бірігіп, оларды арттыру мақсатында Басқарушы компания
мамандарының сенімді басқармасына тапсырады. Ал олар, қор қаражатын қордың
инвестициялық декларациясына сәйкес нарықтың түрлі сегменттеріне құйып,
инвестор мүддесі бойынша басқарады. ПИҚ-ды басқарушы компания аталған қорға
ақша жинап, пайшылар орнына қаржы құралдарының әр түріне инвестициялайды.
Осылайша инвестициялық портфель жасақталады. Инвестор ретінде сіз осы
портфельдің үлесін аласыз.
Мәселен, сізде және сізбен қоса тағы 200 адамда 1000 доллардан бар делік.
Аталған қаражат жылжымалы мүлікке, банктік депозитке немесе өз ісіңізді
ашуға аздық етеді. Ал егер сіз қосымша қаражаты бар тағы басқа адамдармен
біріксеңіз, қолыңыздағы 200 000 доллар ақша белгілі бір бизнеске инвестиция
салуға жол ашады. ПИҚ-тар осы принцип бойынша жұмыс жасайды, барлық
қаражатты біріктіріп, аса кірісті бағытта салым салады. Сонымен қатар,
үлкен көлемдегі ақшаны иемдене отырып олар бір жұмыртқаны бір себетке
салмастан, қаражат шығыны тәуекелдігін азайта отырып, тиісті бағытта
бөледі. Алдағы уақытта, қаражатыңыз салынған кәсіпорын кірісі көбеюі
мүмкін. Соның нәтижесінде сіздің пайларыңыздың да құны артады. Мәселен,
алғашқы кезде сіз 10 пайды 100 доллардан алсаңыз, келешекте олардың
әрқайсысы 500 доллардын тұрады. Пайларыңызды сату арқылы, сіз пайда
табасыз. Дегенмен, өз қаражатыңызды ойланбастан кез-келген жерге
инвестициялауға болмайтындығын естен шығармаған жөн. Бүгінгі күнге
сай нарық жағдайы мен өз қаражатыңыз жай-күйін сараптап, бақылаңыз.
Басқарушы компаниялар
ПИҚ-тармен жұмыс жасау барысындағы басты буын Басқарушы компаниялар болып
саналады. Ол ПИҚ құрылымын ұйымдастырады, тіркейді, оның инвестциялық
пайларын шығарып, орналастырады, қордың бағалы қағаздары мен басқа
да мүліктерін сату-сатып алу туралы шешім қабылдайды, Қазақстан
Республикасы қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын қадағалау мен реттеу
агенттігінде тіркелген ережелерге сәйкес ПИҚ активтерімен сенімді басқарма
жүргізеді.
Бұдан басқа, басқарушы компаниялар пайшылар қаражатының қайтарылымына жауап
береді, ал банк кастодиан қор активтерін есептеп, сақтайды, мүлік құнын
бағалап, қор қаражатымен жасалынған операциялардың заңдылығын қадағалайды.
Демек, қор нарығында кездесетін тәуекел түрлеріне қарамастан, сіздің
алғашқы қаражатыңыз үнемі сақтаулы. Жоғарыда аталған ұйымдардың барлығында
аталған қызмет түріне қатысты лицензия болуы қажет. Олар өз ісі үшін
жауапкершілік алған.
Инвестициялық пайлар және олармен жүргізілетін операциялар
Инвестициялық пай — мүлікке қатысты меншік құқығы иесінің үлесін
дәлелдейтін атаулы бағалы қағаз.
Бағалы қағаздардың басқа түрлері секілді инвестициялық пайларды сыйлауға,
мұрагерлікке қалдыруға, кепілдікке беруге, сатуға болады.
Пайлық қорлардан инвестор банктердегі секілді салымға қатысты пайыздық
кіріс алмайды. Кіріс — инвестциялық пайдың өзгерген құны. Қолма қол кіріс
табу үшін, өз пайыңызды қайта басқарушы компанияға сатқаныңыз жөн.
Егер пай құны қаражатыңызды ПИҚ-тарға салған кезде көтерілсе, пайда түседі.
Ал, керісінше пай құны төмендесе, сіз шығынға ұшырайсыз.
ПИҚ артықшылықтары
ПИҚ-тар үлкен көлемдегі алғашқы салымын керек етпейді. Егер қолыңызда 1000
доллар болса, инвестициялау үшін жылжымалы мүлік немесе валюта нарығында
кіріс табу қиын. Қор нарығында өздігінше инвестициялау әлдеқайда үлкен
қаражатты талап етеді.
Пайларды сатып алу арқылы сіз өз қаражатыңызды бағалы қағаздар нарығында
тамаша жұмыс жасайтын кәсіби мамандар қолына тапсырасыз. Пайларды сатып
алу арқылы сіз өз қаражатыңызды басқару мәселесінен құтыласыз. Ендігі жерде
өзіңіз емес, керісінше басқарушы компания сіз үшін қаражатыңызды қайда және
қай уақытта инвестициялау қажеттілігі жайлы шешім қабылдайды. Бұл уақытта
сіз өз ақшаңыздың кәсіби мамандар қолында екендігіне, және олардың сіз үшін
жоғарғы кіріс табу мақсатында инвестицияланып жатқандығына сенімді бола
отырып, өз істеріңізбен айналыса аласыз.
ПИҚ-тардың жұмыс принциптері: бүгінде олар — жеке инвесторлар үшін
инвестициялау тәуекелдігін азайтудың аса тиімді тәсілі.
Салымшыларға хабарламастан, депозитке тартылған қаражатты кез-келген
активтерге, жобалар мен несиелерге салатын жабық құрылымды банктерге
қарағанда ПИҚ-тар ашық құрылым болып саналады. Ондағы инвестициялау жүйесі
қатаң түрде салымшыға таныс Қазақстан Республикасы қаржы нарығы және қаржы
ұйымдарын қадағалау мен реттеу агенттігі ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Мұнымен қоса, ПИҚ-тар күн сайын пай құны мен таза активтер туралы пайшы
және тексеруші органдар алдында есеп береді, үнемі инвестциялық қызмет
қорытындысы мен активтер құрылымы жөнінде ақпарат таратады.
Басқарушы компания құны төмендеген бағалы қағаз орнын курсы жоғарлағаны
толықтыратын көптеген бағалы қағаздар түрін сатып ала алады. Мұндай бағалы
қағаздар түрін жинақтау үшін бір адамға бірнеше миллион тенге қажет. Пайлық
қорда кез-келген пайшының азғантай қаражатының өзі пайлық
қор портфельдерінің барлығына бөлініп салынған.
Салық төлеушінің жылдың кірісінен пайлық және акционерлік инвестициялық
қорлар арқылы алынған инвестициялық кірістері шығарылуға жататын жеңілдікті
салық салымы бар.
Пайды сатып алу үшін не қажет:
Жеке тұлғалардың жеке куәлігі мен РНН болуы қажет.
Заңдық тұлғалардың пайды алу туралы өтініші мен жеке шот ашуы жөніндегі
бұйрығы болуы қажет.
Пайлық инвестициялық қорлардың пайларын сатып алу туралы өтінішті басқарушы
компаниялар немесе олардың өкілдері қабылдап, жүзеге асырады.
Пайды сатып алу процесі қалай жүргізіледі: толтырылған құжаттар, жеке
куәлік пен РНН көшірмесі компания қызметкерлеріне немесе оның өкілдеріне
тапсырылады.
Содан кейін сатып алынатын пай құны төленуі қажет.
Тіркеуші сіздің атыңыздан жеке шот ашады.
Банк кастодиан ақшаның түскендігін мақұлдағаннан кейін, инвестициялық
пайларды алу жөніндегі сіздің өтінішіңізге сәйкес, басқарушы компания
тіркеушіге пайларды аудару туралы бұйрық береді.
Міне, осы сәттен бастап сіз ПИҚ инвестициялық пайларының иесі атанасыз.
1.1 Виртуалды түрде инвестициялау
Бағалы қағаздар нарығында инвестициялау мүмкіндіктері туралы ұсыныстар
қаншалықты қызық болғанымен, өз қаражатыңызға келгенде нақты шешім қабылдау
айтарлықтай қиын.
Шын мәнінде, бұған дейін бағалы қағаздармен жұмыс жасап көрмеген адам
шығынға ұшырамаудың дұрыс жолын оңайлықпен таба қоймас.
Неліктен біз қаражатты бағалы қағаздарға салудан сескенеміз? Бұл
бәлкім ақшаның жеткіліксіздігінен не айтарлықтай қаржы білімі мен
тәжірибенің жоқтығынан болар. Қазақстан қор нарығының әлі де жас екендігін
ескерсек, әрбір қазақстандықтың бағалы қағаздар негіздерін енді енді
үйреніп келе жатқандығын байқау қиын емес.
Дегенмен тығырықтан шығар жол бар! Интернет, брокерлік компаниялар,
әсіресе дүниежүзілік қор нарығы ұсынатын виртуалдық мүмкіндіктер ешбір
тәуекелсіз қаражатты бағалы қағаздарға салу негіздерімен танысып білуге жол
ашады.
Аталған мақала ақшаны көбейту мақсатында қаржы көздерін қайда және
қалай салу керектігінен гөрі, еш тәуекелсіз бағалы қағаздармен жұмыс
жасаудың теориялық және практикалық негіздерін ұсынады. Бұл тұрғыда сізге
керекті басты нәрсе – қызығушылық, уақыт, компьютер және интернет.
Бірінші нұсқа – Биржа ұлттық ойынына қатысу. Ойын 2008 жылдың 19
мамырында іске қосылмақ. Қабылданған шарт бойынша ниет білдірушілердің
барлығы өзі жайлы жеке мәліметтерді 2008 жылдың 19 мамырында Астана уақыты
бойынша сағат 09:00-ге дейін ойынның ресми сайтында тіркеуі қажет. Ойын
басталысымен ойыншыларды тіркеу тоқтатылады.
Тіркелген әрбір қатысушы саудаластық жүргізу мақсатында 50 000 ойын
бірлігінен алады. Ойын соңына дейін пайда табу мақсатында ұйымдастырушылар
анықтаған компаниялар акцияларын сату не сатып алу үшін ойын бірліктерін
қолданулары тиіс.
Жеке тұлғалар арасында барынша мол табысқа қол жеткізген ең үздік үш
ойыншы 25 000, 10 000 және 5 000 АҚШ доллары көлеміндегі ақшалай жүлдемен
мараптталады. Бір апта ішінде ең жоғары табыс өсіміне қол жеткізген жеке
тұлғаға демеушілер 5 000 АҚШ доллардың апталық өсімімен бірге іргелі
компанияларда апта сайын тәжірибе жинақтап, тренинг сабақтар мен оқыту
курстарына қатысуға мүмкіндік жасамақ.
Ойын 2008 жылдың 13 маусымында Астана уақыты бойынша сағат 17:00де
аяқталады. Толық ақпаратты www.rfca.kz сайтында және АӨҚО-ң тікелей тегін
байланыс жүйесі 8 800 080 0177 телефондары арқылы ала аласыздар.
Егер сіз қандай да бір себептермен Биржа ұлттық ойынына тіркеліп-
қатысуға үлгермесеңіз, FOREX не SROCK MARKET тәрізді халықаралық сауда
алаңдарында бағалы қағаздармен виртуалдық сауда жүргізу үшін демо-шот
ашуыңызға болады. Аталған шот шын мәнісінде брокерлік компанияларда ашылған
шотпен парапар. Бір өзгешелігі демо-шот қаржы салымын керек етпейді. Бағалы
қағаздармен жұмыс жүргізу қызметін ұсынатын компаниялардың көпшілігі
әлеуеттік клиенттердің кәсіби дағдылығын арттыруға мүдделі. Сондықтан олар
бағалы қағаздармен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz