Меншік субъектілері мен объектілерінің өзара байланысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 1
Меншік субъектілері мен объектілерінің өзара байланысы 2
Меншік қатынастары, оның құқықтары мен формалары 3
1.3 Меншік құқығының даму өрісі 7
2. Қазақстан Республикасындағы меншік мәселесі 7
2.1. Қазақстан Республикасыдағы рыноктық қатынасқа өту кезеңіндегі
меншіктің көптүрлі формалары 7
2.2 Меншікті мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің негізгі мәселелері
9

Кіріспе

1996 жылдың ақпанында 1996-1998 жылдарға арналған Қазақстан республикасында
меемлекеттік мүлікті қайта құрылымдау мен жекешелендірудін үшінші
бағдарламасы бекітілді, ал 1997 жылдың басында секторлық бағдарламалар
бекітілді. Олардың басты мақсаты – мұнай-газ және көлік-коммуникациялық
кешеннің, өндіріс, денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет және спорт
кәсіпорындарын жекешелендіру процестерін жандандырудың негізінде Қазақстан
экономикасында жеке сектордың басым орын аоуына қол жеткізу және оны
күшейту болды.
Әрбір көрсетілген сектор бойынша жекешелендірудің арнайы бағдарламасы
бекітілді, оларды іске асыру нәтижесінде 2615 акционерлік қоғам
акцияларының мемлекеттік пакеттері немесе олардың жалпы санының 51,2% және
2905 әлеуметтік сала объектілері 6262 шағын бизнес объектілері, олардың
ішінде 797 дәріхана, 993 май құю стансасы жекешелендірілді. Бұдан басқа
9226 автокөлік жекешелендірілді.
Үкімет ірі кәсіпорынды жекешелендіруге, бәсекелік сауда-саттық өткізу
жолымен жекешелендіруден түсетін пайданы ұлғайтуға, стратегиялық
инвесторларды тартуға және кәсіпорындардың тиімділігін арттыруға ерекше
назар аударды.
Мемлекеттік мүлікті басқарудың және жекешелендірудің тиімділігін
арттырудын 1999-2000 жылдарға арналған төртінші бағдарламасы акциялардың
мемлекеттік пакеттерін иелену және пайдалану құқығы салалық министрліктер
мен ведомстваларға берілген акционерлік қоғамдарды басқару саласындағы жаңа
тәсілдерді көздеді: салалық министліктер мен ведамствалардың өкілдері
Директорлар кеңестерінің құрамына енгізіліп, акционерлер жиналыстарын
өткізуге, индикативті жоспарларды бекітуге қатысатын болды.
Үкімет сондай-ақ көгілдір фишкалар бағдарламасы ретінде мемлекеттің
үлестік қатысуы бар 10 ірі кәсіпорынды анықтады. Олардың қатарына мынадай
акционерлік қоғамдар кірді: Маңғыстаумұнайгаз, Ақтөбемұнайгаз,
Қазмырыш, Өскемен титан-магний комбинаты, Соколов-сарыбай кен байыту
өндірістік бірлестігі, Қазақстан алюминий, Қазхром ұлтаралық
компаниясы, Қазақстан Халық жинақ банкі, Қазақтелеком, Қазаөмыс. 1999
жылы Қазақстан Халық жинақ банкі акционерлік қоғамы акцияларының
мемлекеттік пакетінің бөлігі (16,7%), ал 2000 жылдың соңында
Маңғыстаумұнайгаз АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті жекешелендірілді.
Мемлекетіміздін жекешелендірудің қорытындылары: он жыл ішінде сатылған
көлікті есептегмегенде, 22 мың нысан жекешелендірілді. Осымен бірге
мемлекет меншігінде 1182 акционерлік қоғамның жарғылық капиталындағы
мемлекеттің үлесі бойынша төмендегідей үлестірілген акцияларының
мемлекеттік пакеттері бар:
225 акционерлік қоғамның жарғылық капиталының 100 %-ы;
292 АҚ жарғылық капиталының 50%-ынан астам;
186 АҚ жарғылық капиталының 25%-ынан 50 %-ына дейін;
187 АҚ жарғылық капиталының 25%-ынан кем;
292 АҚ – таратылу сатысында.
Республикалық және жергілікті бюджеттерге жекешелендіруден және
мемлекеттік меншікті пайдаланудан түскен қаражаттың құрылымы мен серпіні
мынадай: 1995-2000 жылдар аралығында жекешелендіруден түскен қаражат –
216225 млн. теңге, мемлекеттік мүлікті жалдаудан – 3000,7 млн. теңге,
дивидендтер ретінде 5408,1 млн. теңге болды.
Жекешелендіру нәтижесінде өндірістің қалыптасуына және дамуына мүдделі
меншік иелері, қожайындар табы пайда болды. Ел экономикасына сонша қажетті
инвестициялар тартылуда. Кәсіпорындар жұмыс істей бастады. Сөйтіп, мұның
бәрі республика экономикасының дамуына қолайлы жағдай жасады. Өзінің бүкіл
кемшіліктеріне қарамастан іс жүзінде аяқталмаған жекешелендіру процесі
нақты бәсекелестік үшін базалық жағдайларды құруға жеткізді. Жалпы ішкі
өнімде жеке меншік секторының үлесі: өнеркәсіпте – 70-75%,
ауылшаруашылығында - 95%, құрылыста 95% болып отыр.
Қазіргі таңда темір жол саласын қайта құрылымдау бағдарламасы басталды.
Электр энергетикасы мен телекоммуникация саларын монополиясыздандыру
міндеті қойылды.

Меншік субъектілері мен объектілерінің өзара байланысы

Бұл үлгідегі меншік субъектілеріне адам, азамат, отбасы, әлеуметтік
топ, өндірістік ұжым, басқару органдары жатады. Ал, меншік объектісі жер,
табиғи ресурстар, өндіріс құралдары, мүлік, ақша, бағалы қағаздар,
хабарламалар мен ақыл-ой және жұмыс күштерін біріктіреді.
Меншік қатынастар тобы әлеуметтік-экономикалық сипатқа ие және мүлікті,
өнімдерді, табыстарды т.б. құндылықтарды меншік иелері арасында бөлу
формаларын анықтайдф. Бұл қатынастардың барлығы да қоғамдағы экономикалық
процестерге өте күшті әсер етеді. Меншік субъектілері мен объектілері
арасындағы байланыс – иелік ету, пайдалану, иелену және жауапкершілік
сияқты экономикалық категориялардың қатынастарымен дәріптеледі.
Меншіктің экономикалық қатынастары тек қана экономикалық өмірдің
әлеуметтік жақтарын емес, сонымен қатар оны ұйымдастыру нысандарын да
(формаларын) анықтайды. Нарықтық экономиканың негізін жеке меншік құрайды.
Бірақ басқа да меншік формалары тең кұқықтық жағдайда, қатарлас жүргізілуі
тиіс.
Әдетте экономикалық теория меншіктің екі базалық формасын бөліп
көрсетеді:
- жеке меншік
- мемлекеттік меншік
Ал соңғы кезде (нарық жағдайында) меншіктің жеке меншік формасың өзі
жеке бастың мүддесін іске асыру бағытында екі, негізгі шаруашылық формада
жүргізіледі.
1. Меншіктің жеке меншік формасы (шаруа қожалықтары, жеке қосалқы
шаруалар).
2. Меншіктің ұжымдық формасы (кооперативтер, шаруашылық сетіктестіктер,
олардың ассоциациялары және т.б.).

Нарық экономикасының негізгі жеке адамдар меншігі құрайды, бірақ ол
балғы қалпынан көп өзгерген. Меншік эволюциясы нәтижесінде біздің елімізде
(басқа да ТМД елдерінде) оның жаңа, біріктірілген (ассоциацияланған)
формалары өмірге келді.: ұжымдық, топтық, акционерлік. Салыстырмалы түрде
айтар болсақ, батыс экономикалық теориясы меншіктің жеке формасында барлық
мемлекеттік емес формаларды қарастырады. Оның үстіне қазір меншіктің жеке
формаларымен қатар мемлекеттік формасы да дамып отыр. Осыған байланысты
бүгінгі кезде меншіктің аралас формалары да өмір сүруде. (1.2. үлгі)
Меншік нысандарын зерттеу барысында жеке және қоғамдық меншік
категориялары айналасында күрделі пікірсайыстар туады. Көптеген авторлар
жалпы халықтық, қоғамдық, мемлекеттік, ұжымдық меншік түсініктерін бірдей
деп түсіндіреді. Осы сияқты жеке меншік категориясын да әр түрлі атпен атай
береді. Олай болса, алдымен қатынастарын заңды түрде рәсімдеу деп
түсіндірсе, неміс тарихи мектеп өкілдері экономика этикалық-құқықтық
базистің негізінде қалыптасады деп түсіндіреді.

Меншік қатынастары, оның құқықтары мен формалары

Меншіктің экономикалық категория ретіндегі қыр-сырларын, оның
қатынастары мен құқықтарын жақсы түсіну үшін осы бағыттағы алғашқы
түсініктерді бөліп қарап, олардың өздеріне берілген анықтамаларына назар
аударайық.
Меншік – бір жағынан адамдар немесе азаматтар қоғамдастығы (субъект),
екінші жағынан материалдық әлемнің (объект) субстансалары арасындағы
қатынастар. Бұл қатынас объектінің субъектіге керек екенін сипаттайды,
адамдардың материалдық игіліктерді тұрақты немесе уақытша, толығымен немесе
бір бөлігін шеттетуін, бөлуін немсе қосып алуын көрсетеді:
Меншік субъктісі (меншік иесі) – меншік объектісіне ие болуға
мүмкіндігі мен құқығы бар меншік қатынастарының белсенді жағы. Меншік
субъектілері – бұрыннан белгілі заңды тұлғалар.
Меншік объктісі – толығымен немесе белгілі бір дәрежеде субъект
қарамағына жататын табиғат заттары түріндегі немесе жекелеген заттар, қуат,
т.б. меншік қатынастарының белсенсіз жағы.
Меншік қатынастары – бір жағынан субъект-объект қатынастар (меншік
иесінің өз заттарына деген мүліктік қатынастары), екінші жағынан бұл
алғашқы қатынастар меншік субъектілері арасындағы қатынастарға материалдық
алғышарт ретінде қызмет етеді. (субъект пен субъекттің қатынасы).

Меншік формасы дегеніміз не? Осыны бір жүйелеп түсініп алу керек
сияқты.

Сонымен, меншік формасы – меншік субъектісінің нышандары бойынша
сипатталатын өлшем немесе белгі (критерий). Ол әр түрлі меншік
объектілерінің бірыңғай табиғат субъектеріне жататынын (қатарында болуын)
анықтайды. Оны анықтайтын өлшемдер мен белгілер бірнешеу болуы мүмкін :
иемдену формасы бойынша, меншік құқығы бойынша, субъект, объект бойынша.
Алайда меншік формаларының жиынтығын жалпы түрде сипаттап көрсетуге
болады. Олар:
- жалпы халықтық меншік – қоғамның барлық мүшелерінің жалпылама және
теңдей қолдары жететін меншік (табиғи ресурстар);
- мемлекеттік – қазба байлықтар, негізгі өндірістік қор, айналым қоры
(жалпы халықтық меншіктің бөлігі);
- өңірлік мемлекеттік - өңірлік мемлекеттік органдар қарамағына берілген
меншік
- коммунальдық – жергілікті мемлекеттік органдарға берілген меншік;
- ұжымдық – жоғарыда көрсетілген меншіктердің бөлінбейтін бөлігі,
белгілі бір мерзімге кәсіпорын ұжымының иелігіне және ұйғарымына
берілген меншік (қолданыстағы заңдарға сәйкес пайдалануға);
- бірлескен үлестік меншік – біріккен топтар мүшелеріне қарасты, жаңадан
құрастырылған, сатып алынған мүліктер. Оны бөлуге болады, заң бойынша
өздері дербес пайдалана алатын меншік;
- жеке адамның меншігі – мүлік, зат, хабарлама түріндегі жеке адамға
қарасты, азаматқа – меншік иесіне қойылатын заңдық нормаларды сақтай
отырып пайдаланылатын меншік;
- жоғарыдағылардан басқа қоғамдық ұйымдар меншігін, топтық меншік,
отбасылық меншіктерін бөліп көрсетуге болады.
Меншікті пайда табу мақсатында пайдалану және экономикалық өсуді
қамтамасыз ету шаруашылық қызметінің негізгі мотиві болып табылады. Меншік
түсінігі қоғамда қалыптасқан экономикалық және құқықтық қатынастардың
жиынтығын көрсетеді. Ал экономикалық қатынас өндіруші мен өндіріс
құралдарының иесінің арасындағы қатынастарының түрімен сипатталады.
Заттарды жай ғана пайдалануға болады, яғни оның иесі болмай тұрып-ақ
оны белгіленген жағдайға қолдануға болады. Меншік иесі заттардың,
объектілерінің пайдалы қасиеттері әрқашан да өз мүдделерін көздейді.
Заттарды иемденуге немесе соған жуықтау жағдайда белгілі бір мерзімге
дейін, яғни толық иесі болмай тұрып-ақ тұтынуға немесе соған жуықтау
жағдайда белгілі бір мерзімге дейін, яғни толық иесі болмай тұрып-ақ
тұтынуға немесе шектеусіз мерзімге дейін, яғни толық иесі ретінде
пайдалануға болады. Меншік табыс әкелген кезде-ақ оны экономикалық іске
асырылған деп айта аламыз.
Осы орайда Коуз теоремасын қарастырайық. Ол меншік құқығының мазмұнымен
бөлінуінің көлемі мен жағдайына, табыстың бөлінуі мен деңгейіне, бағаның
құрылу процесіне және сыртқы әсерге ықпалын дәлелдеуге арналған.
Әлеуметтік шығындар проблемалары деген мақаласында тұжырымдалынған. Қазір
ол Батыста соғыстан кейінгі кезеңдегі экономикалық ойдың ең бір озық
жетістігіндей қабылданған.
Коуз теоремасы төтенше(сыртқы) тиімділік проблемасына арналған. Ол
меншік құқығын бөлісу арқылы нарық процесіне қатысушылардың ішкі шығындарын
қалай өзгертуге болатындығын дәлелдеді. Коуз мынадай қорытынды жасайды:
егер меншік құқығы айдай анық және түсінікті болса, егер адамдар өз
еріктерінше жасалған алмасу нәтижесін нық сақтайтын болса, онда ешқандай
сыртқы мәселе туындамайды.
Меншік құқығының түрлері:
- иемдену құқығы, құндылықтың кімге тиесілі екендігін сипаттайды;
- пайдалану құқығы, біреудің меншігін басқа біреуге немесе экономикалық
субъектіге пайдалану шарттарын анықтайды;
- басқару құқығы (өкім ету құқықы), біреудің меншігін басқа біреуге
немесе экономикалық субъектіге белгілі бір шарттар негізінде беру.

өрісі

1.3 Меншік құқығының даму өрісі

Жалпы меншік қатынастарының жиынтығынан келесідей элементтерді бөліп
көрсетуге болады:
- иелену және пайдалану құқығы;
- басқару құқығы, яғни меншік оюъектісінің қалай, кіммен және қандай
талаптарға сәйкес пайдалану мүмкіндігі жөнінде шешім қабылдау;
- меншікті пайдаланудан табыс алу құқығы;
- заттың капиталдың құнына құқық (иеліктен шығару, тұтыну, өзгеру құқығы
)
- мұраға қалдыру құқығы;
- меншік құқықтарының мерзімсіздігі;
- меншікті басқаларға зиян келтірмейтіндей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.