Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері 2
1. Сұраныс 2
Шұжыққа сұраныс 2
2. Сұраныс көлемінің және сұраныстың өзгеруі 4
3. Ұсыныс туралы түсініктер 9
4. Ұсыныс көлемінің және ұсыныстың өзгеруі 11
5. Нарықтағы тепе-тендік 12

Сұраныс және ұсыныс теориясының негіздері

Аталып отырған бөлім бір-бірімен бәсекелес көптеген сатушылар болатын
нарықтың қызмет істеу механимін талдауға арналған.
Сатылатын тауар біртектес (стандартты) және тауарладың әр данасы
бірдей бағамен сатылады деп жорамалдаймыз. Таурадың бағасын жеке адам
белгілей алмайды, ол (баға) нарықтағы сатушылар мен сатып алушылардың өзара
бәсекеге түсуі нәтижесінде тағайындалады. Бәсеке жағдайында бағаның
қалыптасуы механимін түсіну үшін сұраныс және ұсынысқа негізгі талдау
жүргіземіз. Бұл талдау кезінде сатылатын және сатып алынатын тауарлардың
көлемі мен бағаларының арасындағы байланысқа көп көңіл бөлеміз, сонымен
қатар тауарлардың бағасы мен көлеміне басқа да факторладың қалай әсер
етеінің қарастырамыз.

1. Сұраныс

Сұраныс деп тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау және сатып алу
қабілетін айтады. Сұраныс тауарладың бағасы мен көлемінің арасындағы
тікелей байланысты көрсетеді. Олардың бірнеше баламалы мүмкіндіктерін кесте
түрінде былай көрсетеді.

1-кесте

Шұжыққа сұраныс

1кг-ның бағасы (теңгемен) Сұраныс көлемі (1 айға, кг)
900 3,5
800 4
700 4,5
600 5
500 5,5
400 6
300 6,5
200 7
100 7,5

1-кестеде тағамның бағасы өзгерген кезде (басқа факторлар тұрақты деп
ұйғарғанда), оны сатып алу көлемі қалай өзгеретінің көрсететін мәліметтер
берілген. Бұл сұраныс кестесі деп аталады. Онда бағаның өзгеруіне
байланысты тұтынушылардың қалауы мен сатып алу қабілеті де өзгеретінің
көрсетіп тұр. Тұтынушының таңдауы және сатып алу қабілеті деп неге айтамыз,
мысалы, нарықта бір тауарды немесе өнімді қалап, таңдауына болады, ьірақ
оны сатып алатын ақшасы болмаса, онда ол ойы іске аспайды. Сондықтан
тұтынушы тауардың бағасы өзгеруіне және өзінің сатып алу қабілетіне қарай
бірнеше мүмкіндіктерді қарастырады. 1-кестеге қарасақ баға неғұрлым
төмендеген сайын тауарға деген сұраныс көлемі солғұрлым көбейіп отыр.
Шұжықтың 1 кг-ының бағасы 900 теңге болса, онда тұтынушы айына 3,5 кг шұжық
ала алады, ал егер 400 теңге болса, онда ол айына 6 кг шұжық алуға шамасы
келер еді.
Бұл сұраныс кестесі осы 9 мүмкіндіктің қайсысы нарықта нақты бар
екенің көрсетпейді, ол сұраныс пен ұсынысқа байланысты. Сұраныс – бұл
тұтынушының, сатып алушының бір тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын
кесте түрінде көрсету. Бұндай жағдайда белгілі бір уақытты көрсету керек,
мысалы, күніне, айына, жылына т.б.
Сұраныс көлемі – сұранысқа әсер ететін басқа факторлар тұрақты деп
ұйғарғандағы, әр түрлі бағамен сатып алынатын тауарладың санын көрсетеді.
1-кестеде берілген көрсеткіштерді координаттар осіне түсіріп,
бейнелеуге де болады. Бұл қисықты D әрпімен белгілеп, оны сұраныс қисығы
деп атаймыз.

1-сурет. Сұраныс қисығы

Сұраныс қисығы тауардың бағасы (Р) мен тұтынушылар қалап, сатып ала алатын
тауарлар саны арасындағы тәуелдікті көрсетеді. Сұраныс заңы бойынша
тауардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын
тауарларының саны көбейді немесе керісінше. Бұл заң нақты ақиқаттармен
дәлелденген гипотеза болып табылады. Мысалы:
1. Күнделікті өміирде адамдар тауарды төмен бағамен және көп мөлшерде
алғысы келеді. Бірақ тауарларды сатып алу кезінде тұтынушыға ең басты
кедергі болатын көрсеткіш – баға. Жоғары деңгейдегі баға сатып алушыға
үлкен кедергі болады да, ол өнімді көп алғысы келмейді, ал төмен
деңгейдегі баға оның сатып алу қабілетін күшейтеді.
2. Әр уақыттада тұтынушы өнімің алғашқы бірлігінен көп қанағат алады.
Мысалы, сіздің бірінші жеген бауырсағыңыз өте тәтті болмайды, үшіншісі
екіншіден де аз қанағат әкеледі. Бұл жағдайда тауардың шекті
пайдалылығының азаю принципі тұтынуға әсер етеді. Сондықтан тұтынушы
тауардың әрбір келесі бірлігін тек қана баға төмендеген жағдайда ғана
алады.
3. Сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы түсіндіруге
де болады.
Табыс қалай әсер етеді? Баға төмен болған жағдайда тұтынушы өзіне
керек тауарды керегінше алады. Басқаша айтқанда, тауардың бағасының
төмендеуі ақшалай табыстың сатып алу қабілетін күшейтеді, сондықтан
тұтынушының өзіне қажетті тауарларын бұрынғыдан да көп сатып алуға шамасы
келеді. Ал жоғары деңгейдегі баға керісінше әсер етеді.
Енді ауыстыру тиімділігі деген не? Тұтынушы кейбір қымбат тауарладың
орнына солардың орнын басатын, бірақ бағасы неғұрлым төменірек тауарлар
алуға ынталанады – бұл жағдайды ауыстыру тиімділігі дейді.
Тұтынушылар көбінесе қымбат тағамдарды олардан арзандау тағамдармен
ауыстыруға әрекет жасайды. Мысалы, сиыр етінің бағасы төмендесе, онда
тұтынушының табысының сатып алу қабілеті күшейеді және соның арқасында ол
еттің мөлшерің бұрынғыдан да көбірек ала алады (бұл табыс тиімділігі).
Бағасы төмен ьолғандықтан сиыр етін қой, шошқа және тауық етінің орнына да
алуға болады (бұл ауыстыру тиімділігі).

2. Сұраныс көлемінің және сұраныстың өзгеруі

2.1-суреттегі сұраныс қисығы шұжықтың юағасы мен тұтынушылардың
қатынасты көрсетеді (сүранысқа әсер ететін басқа факторлар өзгермеген
жағдайда).
Егер де берілген факторлардың кез келген біреуі өзгерсе баға мен
сұраныс көлемі арасындағы тәуелділікте де сәйкесінше өзгеріс болады,
сондықтан қайтадан жаңа сұраныс кестесін құрып, жаңа сұраныс қисығын сызу
қажет.
Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп
аталады. Ол бағаның өзгеруіне байланысты сатып алынатын тауар көлемінің
өзгеруін анықтайды.
2.1-суреттен көретініміз, шұжықтын бағасы 500-ден 600 теңгеге дейін
өскенде, сұраныс көлемі 5,5-тең 5 кг-ымен А нүктесінен В нүктесіне дейін
болады. Осы келтірілген мысалымызда тауардың бағасы мен сұраныс көлемінің
арасындағы байланысты зерттедік, онда сүранысқа ықпал ететін басқа
факторлар өзгермейді деп ұйғардық. Оны математика тәсілімен көрсетсек,
сұраныс функциясы деп атаймыз және ол төмендегідей түрде жазылады:

QD=f(P),

Мұнда QD – сұраныс көлемі;
P – зерттеліп отырған тауардың бағасы.
Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп. Олар: сол
берілген тауарлардың бағасы – Р, басқа тауарладың бағасы (PaPb...),
тұтынушылардың табысы (І) және олардың талғамы (Т). Осы жоғарыда айтылған
факторлар өзгерген уақытта сұраныс көлемі де өзгеріп отырады, бұндай
тәуелділікті экономикада жалпы сұраныс функциясы деп атайды және оны была
көрсетеді:
QD=f(P,pa,Pb,...,I, T)
Мұнда QD – белгілі бір уақыттағы берілген тауарға деген сұраныс
көлемі;
PI, Pa, Pb..., - берілген тауардың және басқа тауарладың бағасы;
I – тұтынушының табысы;
T – тұтынушының талғамы, бағалауы.
Біз бұдан бұрын келтірген мысалымызда, қарастырып отырған тауардың
бағасы мен осы тауарға деген сұраныс көлемінің арасындағы байланысты
зерттедік және сұраныс көлеміне әсер етеін басқа факторлар өзрегмейді деп
ұйғардық.
Ал енді сұраныс көлеміне басқа факторлар да ықпал етеді дейік. Мысалы,
басқа тауарлардың бағасының өзгеруі. 2.2-суретте екі тауарға деген сұраныс
қисығы көрсетілген. Сиыр етінің 1 кг-ының бағасы 150 теңге болып, белгілі
бір уақыттан кейін 200 теңгеге дейін жоғарылады дейік. Соның нәтижесінде
сиыр етіне деген сұраныс көлемі бір айда 30 кг-нан 20 кг-ға дейін кеміді. А
суреттен көріп отырғанымыз, басқа факторлар тұрақты тұрақты болғанда,
сұраныс көлемі А нүктесінен В нүктесіне жылжиды және осы тауардың бағасы
жоғарылған уақытта сұраныс заңына сәйкес көлемі азаяды.
Сиыр етінің 1 кг-ының бағасы 150 теңгеден 200-ге дейін жоғарылап,
басқа факторлар тұрақты болғанда сұраныс көлемі азаяды (2а-сурет); қозғалыс
сұраныс қисығының бойымен А нүктесінен В нүктесіне дейін болады. Құс етінің
бағасы өзгермейді деп ұйғарғанда тұтынушылар сиыр етінің орнын құс етімен
толтырады, сұраныс қисығы (2ә-сурет) түгелімен оңға жылжиды.

2 – сурет. Сиыр етінің бағасы өсуінің құс етіне деген сұранысқа
тигізетің ықпалы. Ал 2ә-суретте осы жоғарыда айтылған жағдайдың салдарынан
құс етіне деген сұраныс қалай өзгеретіні көрсетілген. Сиыр етінің
қымбаттауына байланысты, құс етіне деген сұраныс көбейді де, сұраныс қисығы
түгелімен D1-ден D2- ге дейін оңға жылжиды. Бұл жерде ескеретін нәрсе, құс
етінің бағасы тұрақты деп ұйғарамыз. Сиыр етінің бағасы 150 теңге болғанда
(D1 қисығының бойындағы А’ нүктесі), ал сиыр еті 200 теңгеге
дейін қымбаттаған кезде олар 20 кг құс етін сатып алған (D2 қисығында
В’ нүктесі). 2а-суреттегі сұраныс қисығының бойымен жылжуды экономистер
сұраныс көлемінің өзгеруі деп, ал 2ә-суреттегі сұраныс қисығының түгелімен
жылжуын – сұраныс өзгеруі деп атайды.Сұраныс көлемінің өзгеруі қарастырып
отырған тауардың бағасының өзгеруі нәтижесінде болады (вертикальды осьте
көрсетілген айнымалы шама). Сұраныс өзгеруі (сұраныс қисығының түгелімен
жылуы) графикте көрсетілмеген бағадан басқа фактор әсер еткенде
болады.Келтірген мысалымызда тутынушылар сиыр еті қымбаттаған уақытта құс
етін көп алатын болда, себебі бұл тауарлар бір-бірін ауыстыра
алады.Сонымен, егер бір тауардың бағасы қымбаттаған уақытта екінші тауарға
деген сұраныс көбейетін болса, онда бұндай тауарларды экономистер ьірін-
бірі ауыстыратын немесе субститут тауарлар деп атайды. Мысалы, сары май мен
маргарин, пиджакпен свитер және т.б.Тұтынушылар бірге қолданылатын
тауарлардың бағасы өзгерген жағдайда басқаша іс-әрекет жасайды. Мысалы,
автомобиль мен бензинді қарастырайық. Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңге
болғанда тұтынушы 1 жетіде 40 литр алады дейік, ал баға 40 теңгеге дейін
көтерілгенде, сұраныс көлемі 30 литрге дейін кемиді. 3а-сурет. Өзгеріс
сұраныс қисығының бойында болады.

3- сурет. Бензин бағасы өсуінің автомобилге деген сұранысқа әсері

Бензиннің 1 литрінің бағасы 30 теңгеден 40 теігеге дейін
жоғарылағанда, оған деген сұраныс көлемі 40 л-ден 30 литрге дейін
төмендейді. Бұл жағдайда (3а-сурет) сұраныс көлемі өзгереді және автомобиль
нарығында да өзгеріс болады ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.