ТЕҢГЕ - ТӘУЕЛСІЗДІК ТІРЕГІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ТЕҢГЕ - ТӘУЕЛСІЗДІК ТІРЕГІ

Еліміз егемендік алып, тәуелсіздік туын тіккелі қаншалықты қиын болса
да нарыққа бағдарланған экономика қалыптастыру жолымен ілгерілеп келеді.
Жетпіс жылдан астам уақыт бойы жұмыс істеген социалистік жоспарлы экономика
механизмдері орнына нарықтық экономика механизмдерін енгізудің оңайға
түспейтіні көзі қарақты адамдардың бәріне түсінікті болса керек. Қазір
бұған былайғы жұрттың да көзі жеткендей. Әрі бұл бір ғана Қазақстанның
басындағы жағдай емес, мұндай ауыртпалық ТМД елдерінің бәріне де ортақ. Тек
содан шығудың жолдарын әркім өзінше қарастыруда.
Қазақстанның дербес экономикалық саясат ұстанып, реформаларды шындап
жүргізуге көшуі өзінің ұлттық валютасын енгізгеннен кейін барып басталды.
1993 жылғы 15 қараша қазақ теңгесінің дүниеге келген күні болып
мемлекетіміздің тарихына енді. Оған дейін Ресей сомы аймағында болуға тура
келді.
Егемендіктің бастапқы кезеңінде бірден ұлттық валютаны енгізу -
тәуекелі көп қауіпті қадам болған болар еді. Өйткені, ол тұста Ұлттық банк
те атына сай жұмыс істей алған жоқ, өз дәрежесінде қалыптасып үлгермеді.
Ақша-қаражат, несие жағын басқарып, реттей алатын мамандар да аз болатын.
Мұның бәрін жаңа-жаңа үйреніп жатқан кез еді. Ұлттық ақшаны енгізу үшін
тиісті мөлшерде валюталық резерв керек. Ол да болмады. Бәрі де Мәскеуден,
орталықтан басқарылғандықтан бізден шетелге қанша өнім кетіп, одан не түсіп
жатыр - оны ешқашан білген емеспіз. Есеп жоқ.
Қазақстан сом аймағында қала отырып, Ресей Үкіметінің, Орталық банкі
мен парламентінің экономикалық саясатына тәуелді болды, Ұлттық валюта
енгізіп, бағамын реттеуге, өзінің қаржы институттарын құруға Қазақстанның
уақыты да, тәжірибесі мен ресурстары да жетпеді. Сондықтан жағдай Ресейдің
стратегиясын еріксіз қабылдауға мәжбүр етті. Осындай қиналыстармен 1992 жыл
өтті. 1993 жыл алға жылжыды.
Ресей барлық республикалар үшін корреспондентгік шот ашты. Бұл
республикалар арасында бір-бірімен ақшалай байланыстың есебі болатындығын
білдіреді. Сөйтіп, Ресей өзінің жаңадан ұлттық ақшасын шығаруға аяқ
басқанын байқатты. Одан кейін 1993 жылғы 26 шілдеде жаңа үлгідегі Ресей
сомын қолданысқа енгізді. Шын мәнінде бұл олардың сом аймағында қалуға
ұмтылып жүргендерге мәселені ашық қойып, "енді өздерің біліңдер" дегені
еді.
Бұл жылдары біз егемендік алдық дегенімізбен, ол саяси ғана егемендік
болатын. Экономикалық тәуелсіздік деуге келмейтін. Өйткені, қаржы-
қаражатты, валютаны кім басқарады, соған байланысты саясатты кім белгілейді
- соның билігі жүреді. Бұлар біздің еншімізде еместі. Қолданыста Ресей сомы
жүргендіктен оның эмиссиясын, қаржы-қаражат саясатын жүзеге асыру Ресейдің
Орталық банкісіне тиесілі болды. Ендеше, ол барлық процесті Ресейдің
мүддесіне қарай реттейтіні түсінікті. Бізге тек солар қандай шаралар
қолданса, соны еріксіз қайталап отыру ғана қалды.
Қазақстанның сом аймағында қалу жөніндегі әрекеттерінен ештеңе шықпасы
белгілі бола бастады. Бұл туралы екі ел арасындағы бұған дейінгі келісімдер
түрлі кедергілерге кезігіп, тежеле берді. Ақыр соңында, 1993 жылдың қараша
айында Қазақстан өзінің ұлттық валютасын енгізуге шешім қабылдады. Осыдан
кейін ғана республика Үкіметі мен Ұлттық банктің экономикалық саясаты
біршама баянды және қисынды бола түсті.
Әрине, теңгенің жылдам құнсыздануына оның жеткілікті дайындықсыз
енгізілуі мықтап әсер етті. Валюталық резерв жетіспеді, ол болып та
жарымады. Екіншіден, ақша айырбастау тым қарапайым (механикалық түрде)
жүргізіліп, 500 сом 1 теңгеге теңестірілді де, Ресей сомының бағамы бойынша
4,7 теңге 1 АҚШ долларына бағаланды. Бұдан соң құлдырау тым жылдам жүрді.
Бұл - инфляция қарқыны жоғары болды деген сөз. Міне, осындай жағдайда қолда
бар жиналған капитал шетке ағылды. Бұған объективті факторлардың да әсері
болды. Бірақ қателіктер де жіберілгенін айтуымыз керек.
Ресей сомы кезінде несие саясаты дұрыс жолға қойылмады, жөнді тәртіп
болмады. Мысалы, бір айда берілген несие сомасы 180 процентке дейін өсіп
отырды. Эмиссия келемінің бұлайша артуы несие саясатының бетімен
жіберілгенінің айғағы. Кейбір адамдар таныстығына, жең ұшынан жалғасқан
байланыстарына қарай несиені қалай болса солай алды, қажетінше қарпып
қалды. Сондай келеңсіздік теңге қолданысқа енген бастапқы кездері де
қайталанды. Шындап келгенде банк, кішігірім өндіріс ашқандардың
көпшілігінің үкіметтің ақшасынан басқа қаржы көзі болмады. Ұлттық банктің
өзі де коммерциялық банктер секілді адамдарға несие беруге көшті. Ал оның
қалай қайтарылатындығы әрдайым ескеріле бермеді. Сондықтан мұндай жағдай
экономикаға ауыр тиді.
Көптеген елдерде нарыққа өткен кезде, ұлттық валютаның тұрақтылығы
үшін күрескен тұста, тұрақты бағам қолданылғанды. Мысалы, Жапония 70-ші
жылдарға дейін солай етті. Германия, Чехославакия, Польша тұрақты бағам
ұстанды. Сол арқылы экоиомикасын тезірек жолға қойып алды.
Асыра белгіленген бағамның да тиімсіз жақтары бар. Бұл кезде импорт
көбейеді де, экспорт азаяды. Біздің жағдайымызда экспорттың көбейіп шыққаны
дұрыс. Өйткені, содан түскен валютаны ең тиімді деген мақсаттарға жұмсауға
қол жеткізер едік. Бірақ біз валютаны, экспорт пен импортты бақылауды жолға
қоя алмадық. Оның үстіне экспортты кім болса сол шығарды. Лицензия да
көрінгеннің қолында кетті. Сөйтіп, бір процестің алдын екінші бір процесс
орап кетіп жатты. Бұл 1995 жылдың аяғына дейін жалғасты. Сондықтан инфляция
деңгейі де жоғары болды.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.