Ұдайы өндіріс процесінің құрылыс бөлігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. ЭКОНОМИКА ІЛМІ КЛАССИКТЕРІНІҢЕҢБЕГІНДЕГІ ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ 4
2. КОҒАМДЫҚ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ 6
3. ҰЛҒАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ТИПІ МЕН КӨРСЕТКІШТЕРІ 11
3. ҰЛҒАЙМАЛЫ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ТИПІ МЕН КӨРСЕТКІШТЕРІ 14
4. КОҒАМДЫҚ ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТИІМДІЛІПНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ 17

ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 20

КІРІСПЕ

1. ЭКОНОМИКА ІЛМІ КЛАССИКТЕРІНІҢ ЕҢБЕГІНДЕГІ ҰДАЙЫ ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ

Өндіріс әрдайым тоқтамауы керек. Өндірілген материалдық және рухани
игіліктер тұтынылады. Адамдар өмір сүруі үшін, еңбек істеуі үшін тағам
өнімдеріне, киімге, тұрғын үйге және тағы басқаларға ие болу қажет. Қоғам
өндірісті бір жылға ғана емес, бір айға тоқтатса, онда онын жойылуы әбден
мүмкін. Өндірістің ең басты міндетіне айқындылығына, оның үздіксіздігі және
тұрақты түрде түрленуінде. Өндіріс процесінің қоғамдық түрі қандай болмасын
ол алдыменен үзіліссіз болуы керек, яғни белгілі бір сатылары кезеңмен
қайталанып және қайта қайталанып жүріп отыруы қажет. Өндіріс процесінін
тұрақты қайталануы және үзіліссіз жаңғыруы ұдайы өндіріс деп аталады (сурет
I l-l қараңыз).
Ұдайы өндіріс процесінің құрылыс бөлігі

Сурет 11-1. Ұдайы ондіріс нроцесінің күрамдас бөлігі
Ұдайы ондірісті екі типке боліп карайды: жай және үлғаймалы. Өндіріс
ііроцесінін көлемі мен ауқымынын үзіліссіз езгермеген күйде жаналануын жай
үдайы өндіріс дейміз. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз кайталануы және жаңғыруын үлғаймалы үдайы ендіріс дейміз.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс нәтижесінде алынған қосымша құн
өндірушінің озіндік түтынуына жүмсалады. Егер коғам жай үдайы өндіріс
шецберінен шыға алмайтын күйде болса, онда ол өзінің болашағьш жеп кояды.
Демек, оныц заттық негізі - алдыиғы циклде жиналғап ұлттық байлыкты жояды.
Үлғаймалы үдайы өндірісте косымша құнныд бір бөлшегі тағы да қажет
өндіріс қүрал-жабдығы мен жүмыс күшін сатып алуға жұмсалады.
Алғашқы per қоғамдық үдайы ендірісті талдау негізін XVIil-ixn ғасырдың
ортасында физиократтар мектебі (физио — табиғат, кратос — өкімет деген
грек сөздерінен түрады) жүзеге асырды. Оның басты өкілі француз экономисі
Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) болды және осы туралы ол өзінің белгілі
Экономикалык кесте (1758 ж.) еңбегінде баяндады. Мүнда жай коғамдык үдайы
өндірістің жиынтық өнімі белгілі қүнмен қоғамда калай бөлінетіндегі
көрсетілген. Франсуа Кенэ қоғамдағы ұдайы өңціріс байланысыньщ түп тұлғасын
жасады. Ол үдайы өндіріс терминін дүние әкелді.
Қоғамдық үдайы өндірісгі барынша терен әрі жан-жакты таддауды К. Маркс
жүзеге асырып және оны Капиталдың екшші томында баяндады. К. Маркс
қоғамдык ендірістін екі бөлімшесінін арасындағы пропорционалдыкты
қамтамасыз ететін жай және үлғаймалы үдайы өндіріс мәселесін шешетін
механизмді ашты.
Қоғамдық үдайы ендіріс мәселесіне ағылшын экономисі Джон Мейнрад Кейнс
белгілі дәрежеде мән берді. Өзінің тереңдігімен, ауқымдылығымен дараланған
1929-1933 жылдардағы әлемдік экономикалык дағдарыстан соң, Дж. Кейнс
ұлғаймалы өндіріс процесінің бүзылу себептерін ашуға талпынды. Ол
экономикалык дағдарыстыц басты себебі түрғындардың телем қабілетіне
сұранымның төмендеуі деп есептеді.
Кейнстік теорияны жалғастырушылардың бірі — ағылшын экономисі Джон
Робцнсон болып табылады. Оның есептеуінше, үдайы ондіріс процесінің бүзылуы
сүранымның артта калуымен болады, ал ол қоғамдағы табыстың дүрыс
бөлінбеуінен туындайды.
Демек, әнгіме не жайлы болып отыр? Ендеше, осы мәселені шешіп көрелік.

2. КОҒАМДЫҚ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ПРОПОРЦИЯСЫ

Қоғамдык ондіріс достүрлі гүрде тек қана материалдык үдайы оидіріс
саласын жоне оныц екі болімшесіи камтиды:
1. ондіріс күрал-жабдығыныц өндірісі;
2. түтыну заттарынын өндірісі.
Бірінші бөлімшс өндіргіш кұштердін заттык факторын үдайы әндірсе.
екіншісі - адам үпііп түтыну заттарын ұдайы өндіреді. Адам - коғамнын басты
өндіргіш күші. Жалгіы алғанда жиынтык. қоғамдык өмім ұдайы ондіріледі,
себебі ол айналым саласында өткеріледі. Жоғарыда атап өткеніміздей, ұдайы
өндіріс жәй және үлғаймалы болады. Жәй үдайы өндірісте өндіріс процесі
бүрынғы өзгермеген аукымда кайталанады және жацғырады. Бүл жағдайда барлык
косымша онім өзіндік түтынуға жүмсалады. Ұлғаймалы үдайы ондірісте ендіріс
процесі көбейген молшерде қайталанады және жаңғырады. Бүл жағдайда косымша
өнімнің бір бөлігі ендірісті үлғайтуға жұмсалса, келесі бөлігі — түтынуға
жүмсалады.
Коғамдык өнімді ұлғаймалы аукымда еселеп өндіруді қамтамасыз ету үшш,
өндіріс қүралдарын өндірудің аукымды карқыны ендіріс құралдарынын және де
сондай-ақ тұтьщу заттарын ұдайы өндіру ұипнде кажет. Түтыну заттарын ұдайы
өндіру түрғындар санынын осу каркынынан калмағаны дұрыс. Ол үшін жыл сайын
косымша чөлшерде өндіріс кұралдары талап етіледі. Сөйтіп ол тек ескірген,
гозған өндіріс қүралдарын ауыстыру үшін ғана емес, онын бір белшегі өндіріс
аукымын үлғайтуға жұмсалады.
Өндіріс процесі түрақты түрде жаңғыруы үшін, оидағы коғамдык өнімнің
өткерідуін қамтамасыз ету керек, яғғш оның күндык және натуралды түрлеріпің
жеке бөлшектерін орнына келтіру қажет. Жәй үдайы өндір.істе осы бөлшектер
сол өз мөлшерінде калпына келтірілуі керек, ұлғаймалы үдайы өндірісте —
еселенген түрде болады. Ол үшін екі бөлімшелердін арасындағы белгілі
пропорцияны сактап кана қой.май, сонымен бірге олардың ішкі пропорциясының
сакталуы талап етіледі.
Жәй үдайы ондіріс кезікдегі откерілу шарттары
Ұлғаймалы үдайы өндірістегі бастаудың негізі жәй үдайы өндіріс болып
табылады. Біріншіден, жой үдайы әндіріс мығіаны байкатады: бірінші
бөлімшелегі өнлірілген өнім екі бөлімшедегі өндіріс
қүралдарына кеткен шығындарды қалпына келтіруі керек: I (c + v +m) =
Іс + ІІс
Екіншщен, екінші бөлімшенің өнімі екі бөлімшедегі жаңадан күрылған
күнға тең:
II(c + v + m)= I(v + m)+Il(v +
Үшіншіден, бірінші бөлімшенің жаңадан қүрылған қүны екінші бөлімшенін
калпына келтіру қорына тең болуы керек:
I(v + m) = IIc.
Ұлғаймалы үдайы өндіріс кезіндегі откерілу шаргтары.
Біріншіден, бірінші бөлімшенің өнімі екі белімшедегі өндіріс күралына
кеткен шығындардан көп болуы керек:
I(c + v + m)Ic + IIc.
Екіншіден, екінші белімшенің өнімі екі бөлімшедегі жағшлан қүрылған
күннан аз болуы керек:
II (с + v + ш) I (v + ш) + II
Үшіншіден, бірінші бөлімшенің жаңадан кұрылған қүны екінші бөлімшенің
қалпына келтіру корынан көп болуы қерек:
Тек осы шарттарды жүзеге асырғанда ғана үлғаймалы үдайы өндіріс болуы
мүмкін. Осыдан байкалатыны: үлғаймады үдайы өндірісті жүзеге асыру үшін
белгілі арақатынас пен пропорцияны сактау талап етіледі.
Осыдан мынандай корытынды жасаймыз:
а) екінші бөлімшенің үлғая дамуы бірінші бөлшшеге байланысты: ә)
қоғамдык енімнің еткерілуі тек өзара бөлімшелердің және
олардын, өз ішіндегі белгілі пропорциялардың болуымен ғана мүмкін;
б) пропорциялардын бүзылуы қоғамдык. өғіімнін еткерілуін қиындата
түседі және артық өндіру экономикалык дағдарысқа соқтырады.
Қоғамдық үдайы өндірістін бірінші және екінші бөлімшелері арасындағы
пропорциялар экономиканың дамуы үшін аса маңызды орын алады.
Бірінші бөлімшенің — артығымен өсу экономикалык заңы -бар екендігін
айтканымыз жөн. Өндіріс күрал-жабдығын өзара өндірудің икемді оптималды
сипатта болуы түтыну заттарьш өндіруге, яғни екінші бөлімше өніміне нұқсан
келтірмеуі керек. Әйтпесе бүл тұрғындардың өмір сүру деңгейін төмендетуге
алып келеді. Бүл күбылыс әкімшілдік-әміршілдік экономика жағдайында
байкдлған, сөйтіп бүл заңды дәлелденбеген кағидаға айнадцырды. Сондыктанда
коғамдык өндірістің бірінші бөлімшесінің дамуьша үлкен көлемде күрделі
кдржы жүмсалғандыктан, екінші бөлімшеге жүмсалатын күрделі каржы үлесі
жайлап азая бастайды. II белімшеге денсаулық сактау, мәдениет және адамнын
өмір сүруін қамтамасыз ететін басқада маңызды салалар уИаталы.
Дамыған елдерде II дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары
инвестициялыксалада қоғамдық үдайы өндірісгің екінші бөлімшесінің пайдасына
тиімді айтарлыктай өзгерістер болды. Ол өзгерістер барлык әлеуметтік
инфрақұрылымдарды — сауда, мәдениет. тұрмыс, түрғын-үй. байланыс, спортт.б.
әртүрлі қүрылыс объектілерін салуға, яғни түтыну кешені объектісінің
пайдасына шешілді.
Бүл ҒТП қаркынынын арқасында жүзеге асыи, ресурсты сақтау негізінде
шикізат, материал, электроэнергия өндірісінің шығындарьш кыскартты. Кешенді
механизациялау мен автоматизациялау материалдық өндіріс саласынан енбек
ресурстарын босатып, оларды адамға кызмет жасау үшін бағытгады. Нәтижесінде
ХХ-шы ғасырдын екінші жартысында барлық дамыған елдердің түрғындарының өмір
сүру деңгейлерінщ көтерілгендігі байкалды.
Бүгінгі коғамлык өндіріс тек кана материалдык өндірісті (I және II
бөлімшелер) камтып коймай, материалдык емес саланы, Ш-ші бөлімшені күрайтын
матсриалдық емес игілік пен кызмет көрсету ондірісін және қоғамдык
ендірістің IV бөлімшесін кұрайтын — соғыс экономика салаларын камтиды.
I. II, III және IV-ші бөлімшелердің арасындағы баланстылык
пропорциясын аныктаған кезде мынаны ескергенжөн: III және IV-ші бөлімшелер
материалдык игіліктерді өндірмейді, тек ІУбөлімшеде (соғыс экономикасы)
кейбір өзгерістер болады. Бүл IV-ші бөлімшеде өндіріс конверсияланғанда,
яғни азаматтық өнім өндіруге көшкеиш айтамыз. Мынандай түжырым жасауға
болады: III мен IV-uii бөлімшенін толығуы және осы бөлімшелердщ түтыну
сүранымының тауармен қамтамасыз етілуінің материалдық қайнар көзі қоғамдық
өнім болып табылады. Бүл қоғамдык өнім I және ІІ-ші бөлімше саласынын
коғамдык өндірісінде қүрылады. Видяпина В.И. мен Журавлева Г.П. түжырымдауы
бойынша, дамыған материалдык. емес
148
сала сипатының болуы жоие соғыс экономикасы саласы I және II-ші
бөлімшенің көлемі мен қүрылымын өзгертеді.1 Шартты мысал-мен көрсетейік:
I (c + v+m) = 400c + 200v + 100v II (c+v+m) = ЗООс + 200v + 2(K)m
1400.
ІІІ-ші жонс IV-ші бөлімшенің жалпы сомасы 600 қүраса. онда бүл
бөлімшелер былай болады:
III (c + v + m) = 200c + 150v + 50m IV (c+v+m) = 100c + 50v + 50m
600.
Барлығы: 2000.
Барлығы £ (I+II) + S(III+IV) = 2000.
Бүл берілген мәліметтен бірінші бөлімше өнімін қаншылықты ендіруге
болатындығын анықтаймыз:
I (c+v+m) = Іс + Нс + ІІІс + IVc
II (c+v+m) = I (v+m) + II (v+m) + III (v+m) + IV (v+m) Erep lie + IIIc
+ IVc, яғни 300c + 200c + 100c = 600.
онда I (c+v+m) = 400c + 300v + 300m = 1000, I (v+m) + II (v+m) + III
(v+m) + IV (v+m) = 1400,
600 + 700 + 200 + 100 + 1600, II (c+v+m) = 300c + 400v + 300m = 1000
I(v+m) = lie + IIIc + IVc.
Қоғамдық өндірістің күрделенген құрылымын ескере отырып. үдайы өндіріс
шарттары өзгереді:
I (400c ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.