Халықаралық экономика жүйесіндегі халықаралық сауда

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Халықаралық экономика жүйесіндегі халықаралық сауда1

Халықаралық сауда концепциясы1

Дүниежүзілік сауданың құрылымы4

Қазақстанның халықаралық саудадағы орны мен рөлі6

Халықаралық экономика жүйесіндегі халықаралық сауда

Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына сыртық сауда жатады. Дүние жүзілік елдердің барлығы үшін сыртқы сауданың рөлі ерекше маңызды.

Американ ғалымы Дж. Сакстың пікірінше «қандай бір, ел болмасын оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға байланысты. Дүниежүзілік экономикадан оқшауланып, ешқандай ел дені сау, жөні түзу экономика жасай алған жоқ.

Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің тауар өндірушілір арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың өзара эканомиккалық тәуелділігі.

Ғылыми-техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандану мен кооперациялауы ұттық шаруашылықтардың қарым-қатынасын күшейтеді. .

Халықарлық сауда дегеніміз - дүние жүзі елдері арасындағы төлемді, жиынтық тауар айналысы.

ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары қарқынмен жедел дами бастады.

Халықаралық сауда - ХТБ негізінде пайда болатын әртүрлі елдердің тауар шығарушы арасындағы байланыс формасы болып табылады және олардың өзара экономикалық бағыныштылығын көрсетеді.

Барлық ел аралық тауар ағымының қозғалысын жинақтайтын халықаралық сауда өндіріске қарағанда жылдам өсуде. Әлемдік өндірістің өсуіне өнімнің қолайлы шартары жасалады. Саудада кідіріс болған кезде өндірістік даму да жайланады.

Халықаралық сауда концепциясы

Сыртқы саудалық ұлттық саясаттың 2-бағыты болады.

Еркін сауда (фритредерставо)

Протекционизм

Өткен 100 жылдықтарда сыртқы сауда саясатының компрамиссіз вариантын таңдау мүмкіндігі болған. Қазіргі уақытта бұл 2 бағыт өзара байланыста және шиеленісіп жатыр. Бірақ бұл қарама қарсылық бірлікте сауда принсіптерінің алдыңғы қатарлы орны үлкен дәрежеде көрінеді. Ең алғаш еркін сауда саясаты Адам Смитпен оның салыстырмалы артықшылықтар теориясын негіздеме кезінде анықталған. Смит айырбас кез-келген елге қолайлы, кез-келген ел одан абсолюттық артықшылық табады дегенді дәлелдеді. Смиттің талдауы еркін сауда саясатының барлық түрі 3 негіз болып табылады. Абсолюттық артықшылық теориясы тығырыққа тірейді. Егер ел шетелден төмен бағаға және шектеусіз қажетті нәрсе табатын болса, онда ол шетелден барлық нәрсені алуға мүдделі болады.

Ал өзі сатуға бір нәрсе өндірмесе бұған ештеңе кепіл бола алмайды.

II-ші ғасырдың 2-ші жартысында халықаралық сауда дамуын сипаттаушы көрсеткіштер:

1. 1950-1997 ж. ж әлемдік сауда айналымының өсуі 1400 %

2. 1950-1970 ж. ж әлемдік экспорттың жыл сайынғы өсімі 7%

3. 1970-1980 ж. ж. әлемдік экспорттың жыл сайынғы өсімі 5%

4. 1988 ж әлемдік экспортың өсімі 8, 5%

Сыртқы сауда (экспорт) құрылымы

№

Мемлекеттер

1950

1960

1990

1997

№: 1

Мемлекеттер: АҚШ- тың үлесі

1950: 1/5

1960: -

1990: 1/8

1997: 12, 3%

№: 2

Мемлекеттер: Германия үлесі

1950: -

1960: -

1990: -

1997: 10, 1%

№: 3

Мемлекеттер: Жапонияның үлесі

1950: -

1960: --

1990: -

1997: 9, 5%

№: 4

Мемлекеттер: Әлемдік шикізат экспортындағы дамушы елдердің үлесі

1950: -

1960: 40%

1990: 28%

1997: -

20- шы ғасырдың 1-ші жартысы

1-ші жартысы 20-ғасырдың соңы

: Әлемдік тауар айналымындағы азық - түлік және шикізат, отынның үлесі

20- шы ғасырдың 1-ші жартысы:

1-ші жартысы 20-ғасырдың соңы:

: Өңдеу өнеркәсібінің өнімінің үлесі

20- шы ғасырдың 1-ші жартысы:

1-ші жартысы 20-ғасырдың соңы:

: Машина мен құрал жабдықтар үлесі

20- шы ғасырдың 1-ші жартысы: --

1-ші жартысы 20-ғасырдың соңы:

Халықаралық сауданың жедел дамуына мынадай факторлар әсер етеді:

1. Халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы.

2. Экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізі капиталды жаңартуға игі әсерін тигізген ғылыми - техникалық революция.

3. Дүние жүзілік рыноктағы трансұлттық корпарациялардың белсенді қызметі:

4. Тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халқаралық сауданың реттелуі;

5. Көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып, кеден бажы төмендеп, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы.

6. Сауда - экономикалық интеграция процестері дамып, жалпыға бірдей рыноктардыңқалыптасуы;

7. Сыртқы рынокқа бейімделген экономиксы бар «жаңа индустриалды елдердің» пайда болуы т. б.

Соңғы он жылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкелігі біліне бастады. Бұл дүниежүзілік рынокқа белсенді қатысушы елдердің өзара сауда- экономикалық қатынастарына әсерін тигізді. АҚШ дүниежүзілік рыноктағы басымдығынан айырыла бастаған.

Егер 1950 жылы АҚШ-тың үлесіне жүниежүзілік экспорттың 3/1 тиген болса, 1990-жылы ол тек қана 8/1 тең болды. Өз кезегінде Алманияның экспорты АҚШ-тын деңгейіне жақындады.

Сөйтіп, 90-жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығыеа айналды. 80-жылдары халықаралық сауда-саттықта Жапония едәуір жетістіктерге жетті.

Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы төрт жүзге жуық критерийлерден тұрады. Олардың негізгілеріне жан басына шаққан табыс, инфлясияняңдеңгейі және сыртқы сауда балансы жатады. Классификацияда, аталғандардың басқа қазба байлықтар, инфрақұрылым, байланыс құрал-жабдықтар т. б. факторлар әсер етеді.

Мамандардың болжауы бойынша ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарында бәсекеге ең қабілетті елдер сатысына АҚШ пен Азиялық мемлекеттер болады. 2030 жылы бәсекеге ең қабілетті үш мемлекеттің қатарында АҚШ, Жапония, Қытай болмақ. Бұлардан соң Алмания, Сингапур, Оңтүстік Корея, Тайвань, Малайзия, Швейцария мемлекеттерінің мүмкіндігі зор.

Женевадағы дүниежүзілік сауда ұйымының деректеріне сәйкес 1994 жылы ең үлкен экспортаушы елдердің қатарына мыналар кіреді.

Мемлекеттер

Экспорт млрд. долл.

Дүниежүзілік саудадағы үлесі

Мемлекеттер: АҚШ

Экспорт млрд. долл.: 512

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 12, 3

Мемлекеттер: АЛМАНИЯ

Экспорт млрд. долл.: 421

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 10, 1

Мемлекеттер: ЖАПОНИЯ

Экспорт млрд. долл.: 397

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 9, 5

Мемлекеттер: ФРАНЦИЯ

Экспорт млрд. долл.: 236

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 5, 7

Мемлекеттер: ҰЛЫБРИТАНИЯ

Экспорт млрд. долл.: 205

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 4, 9

Мемлекеттер: ИТАЛИЯ

Экспорт млрд. долл.: 189

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 4, 5

Мемлекеттер: КАНАДА

Экспорт млрд. долл.: 165

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 4, 0

Мемлекеттер: ГОНКОНГ

Экспорт млрд. долл.: 152

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 3, 7

Мемлекеттер: ГОЛЛАНДИЯ

Экспорт млрд. долл.: 148

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 3, 6

Мемлекеттер: БЕЛЬГИЯ

Экспорт млрд. долл.: 131

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 3, 1

Мемлекеттер: ҚЫТАЙ

Экспорт млрд. долл.: 121

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 2, 9

Мемлекеттер: СИЕГАПУР

Экспорт млрд. долл.: 96

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 2, 3

Мемлекеттер: ОҢ. КОРЕЯ

Экспорт млрд. долл.: 96

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 2, 3

Мемлекеттер: ТАЙВАНЬ

Экспорт млрд. долл.: 93

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 2, 2

Мемлекеттер: ИСПАНИЯ

Экспорт млрд. долл.: 73

Дүниежүзілік саудадағы үлесі: 1, 7

Дүниежүзілік сауданың құрылымы

Дүниежүзілік сауданың ең қарқынды және өскелең дамып келе жатқан секторы өңдеуші өнеркәсіп саласының тауарлары, оның ішінде ғылыми сыйымды тауарлар.

Соңғы он жылдықта (1985-1996ж. ж. ) өнеркәсібі дамыған елдердің машиналар мен жабдықтар экспорты үш есе өсті. Әсіресе электротехникалық және электронды жабдықтарды экспорттау жедел қарқынмен дамып келеді, олардың үлесіне машино техникалық өнімдер экспортына 25% тиеді.

Халықаралық саудада жедел дамып келе жаттқан саланың бірі химиялық өнімдер саудасы. Энергоресурстар мен шикізатқа сұраныстың көбейгенімен шикізат саудасының қарқыны дүниежүзілік сауда қарқынынан едәуір төмен.

Халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ХВҚ) мәліметтері бойынша соңғы он жылдықта (1985-1996ж. ж. ) халықаралық сауда жыл сайын орта есепен 5, 2% өскен. Бірақ мұншалықты өсу барлық уақытта бірдей емес. Мысалы: 1989ж - 8, 2% өсті; 1993ж -4% ке төмендеді.

1994 жылы халықаралық сауданың көлемі 9, 5 %-ке жоғарылап, осы жылдары басындары төмендеу тенденциясы тоқтаған. Бұл тенденцияны төмендегі кестенің көрсеткіштері дәлелдейді.

Халықаралық сауданың 1980 - 1990 жылдардағы көлемі

1987-91

1992

1993

1994

1995

1996

: Халық - қ саудының көлемі, млрд. долл.

1987-91:

1992: 3650

1993: 3600

1994: 4050

1995: 4700

1996: 5020

: Халықаралық сауда көлемінің өсуі, %

1987-91: 11

1992: 6

1993: -1

1994: 12

1995: 16

1996: 7

: Халықаралық саудадағыбаға деңгейінің өзгеруі, %

1987-91: 5

1992: 1

1993: -5

1994: 2

1995: 6

1996: 0

: Халықаралық сауда көлемінің өсімі, %

1987-91: 6

1992: 5

1993: 4, 0

1994: 9, 5

1995: 8

1996: 7

: Өнеркәсібі дамыған елдердегі импорттың өсімі, %

1987-91: 6

1992: 4

1993: 2

1994: 10

1995: 8

1996: 6

: Мұнай экспорттаушы елдердегі импорттың өсімі, %

1987-91: 5

1992: 13

1993: -2

1994: -1

1995: 0

1996: 3

: Дамушы елдердегі импортың өсімі, %

1987-91: 11

1992: 13

1993: 14

1994: 11

1995: 1

1996: 10

Тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісім. Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы.

Халықаралық сауданы реттеу, оның даму жолындағы кедергілірді жойып отыратын негізгі халықаралық ұйым - Тарифтер сауда жөніндегі бас келісім (ГАТТ) .

ГАТТ-ты құру туралы келісімге 1947 жылы ең алдымен 23 ел қол қойып, ол келісім 1948 жылы күшіне енген болатын. 1995 жылы ГАТТ өз қызметін тоқтатып, Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта құрылды.

Бұл беделді халықаралық ұйымның аты өзгергенімен, заты - принциптері, құқықтық механизімі өзінің жалғасын БСҰ - нан тауып отыр.

ГАТТ-тың құқықтық механизімі төмендегі принциптерге енгізделген болатың:

1. Мемлекетаралық сауда қарым - қатынастарында бір-біріне ең қолайлы жағдай жасау. Осы тәртірке сәйкес келісім-шарт жасаған елдер бір-біріне жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі тиіс, екі ел арасындағы жасалғанкелісім автоматты түрде басқа мүше елдерге де міндетті.

2. Алаламау принципі. ГАТТ-қа қатысушы елдердің барлығының сауда қарым қатынастары теің құқықтық жағдайда атқарылуы тиіс.

3. Ұлттық рынокты қорғауда мүмкіндігінше тарифтік құралдарды қолдану: тарифтік емес шектеулерді алып тастау.

4. Көп жақты келіссөздер арқылы кеден бажын прогрессивті түрде төмендету.

5. Дамушы елдермен сауда қарым-қатынастарында жеңілдіктер мен артықшылықтар беру.

6. Сауда саттық қарым-қатынастарындағы кездескен қайшылықтарды келіссөздер арқылы шешу.

ГАТТ шеңберіндегі сауда келіссөздерінің тізбесі

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.